[zaloguj się]
[pdf]

PRZYKAZOWAĆ (173) vb impf

o oraz drugie a jasne; w inf oraz imp -ka-; w pozostałych formach -ka- (106), -kå- (4); -ka- : -kå- Leop (10:1), Mącz (3:2), BudBib (6:1).

Fleksja
inf przykazować
indicativus
praes
sg pl
1 przykazuję przykazujemy, przykazuj(e)m
2 przykazujesz
3 przykazuje przykazują
praet
sg pl
3 m przykazowåł m pers przykazowali
fut
sg
1 m będę przykazowåł
imperativus
sg pl
2 przykazuj przykazujcie
conditionalis
sg pl
2 m m pers byście przykazowali
3 m by przykazowåł m pers by przykazowali
impersonalis
con by przykazow(a)no
participia
part praes act przykazując
inne formy
pass praes sg 3 - przykazuje się

inf przykazować (4). ◊ praes 1 sg przykazuję (46) [w tym: -e (5), -ą (1)]. ◊ 2 sg przykazujesz (2). ◊ 3 sg przykazuje (42). ◊ 1 pl przykazujemy (19), przykazuj(e)m (7); -emy : -(e)m LibLeg (2:7); ~ -emy (1), -ęmy (1), -(e)my (17). ◊ 3 pl przykazują (8). ◊ praet 3 sg m przykazowåł (7). ◊ 3 pl m pers przykazowali (1). ◊ fut 1 sg m będę przykazowåł (3). ◊ imp 2 sg przykazuj (2). ◊ 2 pl przykazujcie (1). ◊ con 3 sg m by przykazowåł (1). ◊ 2 pl m pers byście przykazowali (1). ◊ 3 pl m pers by przykazowali (2). ◊ pass praes 3 sg przykazuje się (1) [zapis: -e]. ◊ impers con by przykazow(a)no (1) [zapis: -ąno]. ◊ part praes act przykazując (25).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. przykazać; poza tym w objaśnieniu s.v. przykaźca, przykaziciel.

1. Przekazywać swą wolę do wykonania a. przestrzegania; praecipere HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Cn; imperare HistAl, Vulg, Mącz, Cn; mandare Miech, Vulg, HistAl; iubere HistAl, Cn; edicere Mącz, Cn; dare in mandatis HistAl; edictare Mącz; cogere Cn [w tym: komu (91), czemu (1)] (157): Edico, Przikazuyę/ Decretem/ Mándatem á przikazániem co zágradzam Mącz 87b.
Szereg: »przykazować i nadprzykazować« (1): Edicto, Przikázowáć y nádprzikázowáć. Mącz 87b.
a. Wydawać rozkaz, nakaz, polecenie [zwykle chodzi o nakaz, który powinien być wykonany jednorazowo, skierowany do określonego odbiorcy] (59): Praecipio, Przikázuyę/ Każę/ Roskázuyę Mącz 36c, 280b.
α. O nakazach wydawanych przez człowieka (54): LibLeg 10/59, 60v; [Aleksander] przykázuiąc zgromádził wſzytki/ niewiáſty ich z dziećmi y ze wſzytkiemi ich namioty/ á wywiodſzy ie z ziemie wſchodu ſlońcá/ záwarł ie między gory HistAl M3v.

przykazować co [w tym: z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym (3), z wyrazem oznaczającym przedmiot nakazu (1)] (4): [król Dariusz pisze do mieszkańców Tyru:] Wymowki żadney niemacie przetoż vcżynkiem czo przykazuie napełnicie BielŻyw 150; A ták gdy przeydziećie Iordan/ poſtáwićie ty kámienie/ ktore ia [Mojżesz] przykazuię wam dziſia/ ná gorze Hewalu/ á potynkuiećie ie wapnem BudBib Deut 27/4. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Z przytoczeniem.

przykazować na czym [= w tekście] (1): Dopuśćił mu [Nehemiaszowi] theż tego krol Longimanus/ áby ſzedł do Ieruzálem/ y dał mu liſty zá rzekę do kſiążąt/ ná ktorych przykázuie áby pocżćiwość wyrządzáli Neemiaſzowi. BielKron 96v.

cum inf (2): Rozumiéicie to ſobie iako byście ktoręmu człowiekowi wypełnic zakon przykazowali/ [...] a on niemiał niſkierki ducha ſwiętego/ Bo wiecie że on tego vczynic niemoże/ iéſli mu Bóg/ mocy ktemu niedá MurzHist Q; A będzie ku takowych żkaradnośći [!] vwiarowaniu rzecż pożytecżna/ yże by im [młodzieńczykom] mało mowić przykazowąno/ y iżby rzatko mowili/ á wſzakoſz áż z roſkazania. KwiatKsiąż C2v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tak (1), to (1); (a)by, żeby (38), iż (1), zaimek pytajny (1)] (40): Toć wam przykázuię wſzytkim/ Ták wyſokim iáko niſkim: Byśćie mi dáli pobory/ Kłádli ie do mey komory. BierEz F; GDy Kaijfáſs ij ijnſſy żydowie/ ijż ſie iuż byli nad panem Iezuſem zmęcżyli/ chtzątz odpocżynątz ſpatz ſſli/ zoſtawiwſſy Iezuſa miedzy chlopięty ij pacholęty/ przykazuiątz ijm aby go pilnie ſtrzegli/ ij odpocżynątz mu przez onę wſſytkę notz niedali. OpecŻyw 115, 5v; Izrael [...] powyadaiąc ym [synom] przyſſle rzetzy y navtzaiąc ye przykażuiąc ym co mieli dźyałać/ [...] vmárł HistJóz E3v; ktore vcżnie [Hipokrates] przijmował tim przykazował á ktemu ie przyſięgą zawiezował, aby rzecży wſzech marnych poniechali, milcżenie cichoſć y obycżaie dobre aby zachowali. BielŻyw 67, 150; MiechGlab 14; A przikazvyem wam thesch yeſlibi sthich poddanich Krolia polskiego ktorzi bedą zawiedzieny po walaskiey woynie a przisthapyly kv naſchemv Zakonv Leſſolmienskiemv thim biſczie niedopvſczali yscz do Ziemie Chrzesczinanskiey [!] yednobiſczie odyąwſchi od thego chlowieka [!] vkogo bedzie on, pvſczili bisczie go wolnie wpanstwie naſchim LibLeg 10/57; A tak y powtore tobie przikazvye zebisz wielką pylnoscz kv temv mial zgodzywſzi sye spoſlanczi krolia polſkiego abisczie sprawiedlywie thi zyemie ogranyczily yeſly ze teras pewne ogranyczenie wtich ziemiach sye dokona przikazvye wam abiſczie przikazaly naſchim ymieniem Czeſſarſkym tim poddanim naſchim ktorzi mieſzkayą na tich zamkach naſzich pogranycznich zebi ony przes ten czas przes granycze yako owiecz tako y bidla nie przeganialy LibLeg 11/22, 10/56v, 57, 57v [2 r.], 59v [2 r.], 60 (16); [Aleksander do królowej amazońskiej:] dla tego przykázuiemy wam iż ieſli chcecie ziemię wáſzę z rąk náſzych wybáwić/ cżyńſz y dań płácćie. HistAl H2, B8, G7v, L5v; MurzHist Q; KromRozm III P6v; Iſch wye pewnye o thym ze Ian Grenda Browarzs kthori w Wyezyenyv ſziedzi myeſzkal na pulthora lyatha z Lucia Barthoſcha Glinyarza oddaną malzonka skthorego Grzechu a yawnego czudzoloſtwa then to Mikolay yako stharſchi Brathſthwa Browarſkiego yeſth gi kilko krocz slovi napominal przikazuyącz mv aby czudzey zenye pokoy dall. LibMal 1554/193; BielKron 96v, 124; HistRzym 3v, 30v, 90; proſił Syná ſwego Germontá przykázuiąc mu/ áby [...] po ſmierći ćiáło iego według obyczáiu pogrzebu Pogáńſkiego ſpalił StryjKron 345. Cf »przykazować mocnie«.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: to (1); przytoczenie poprzedzone słowami: mowiąc (1), osobową formą czasownika „rzec” (1); orzeczenie przytoczenia w imp (4)] (5): Tedy wſzyſtek gmin záwołał/ A Xántowi przykázował: Godzien Ezop cżći tákowey/ By go wypuśćił z niewoley. BierEz E4v; [Józef mówi do swych braci:] richło iedzćye do oyca moiego/ á rzetzćye mu toć przikażuie ſin twoi Iozef/ bog vtzinił mię pánem wſſytkieý zyemie Eipſkyeý przyiedz do mnie á nieomieſſkawai HistJóz D4v; Leop Ios 1/10; Niedármoć Mſzą żáłobną Kápłan onim [o umarłym] zámyka/ Requieſcat in pace, iákoby przykázuiąc rzekł/ niechay ten vmárły odpoczywa w pokoiu/ to ieſth/ niech żaden niegwałći pámiąthki iego złorzeczeńſtwem żadnym OrzRozm M3; CzechRozm 268.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (2): [król Dariusz pisze do Primusa i Antiocha:] Słyſzeliſmy iż Alexander Filipá Mácedońskiego ſyn ſzaleńſtwem pobudzony wſzedł do Azyey á one s cudnoſći zniſzcżył/ dla tego wam przykázuiemy/ áby zgromádziwſzy wielkich á mocnych mężow náſzego páńſthwá nawiernieyſzych/ przećiw onemu dziecięciu powſtáć nie zámieſzkawaycie HistAl C6v; HistRzym 94.

W połączeniu szeregowym (1): kthory [Jezus Krystus] dał ſiebie ſámego zá nas/ áby nas odkupił od wſzelkiey niepráwośći [...]. To moẃ y nápominay/ y ze wſzytką pilnoſcią przykázuy RejPosWiecz3 98v.

Zwroty: »przykazować pod dobrorzeczenim (a. dobrorzeczeństwem)« (2): Namileyſzy Synu/ niebędęli ſie mogł wylecżyć sſtey niemocy/ przykázuięć pod poſluſzeńſtwem/ y dobrorzecżeńſtwem mym/ ábyś po mey śmierći ſzedł po kroleſtwách á zamkách wźiąwſzy z ſobą to iábłko złote/ á kogo naydzieſz nawięcey ſzalonego temu odemnie day to iábłko. HistRzym 90, 30v.

»przykazować mocnie (a. mocno)« [zawsze: aby, żeby] = firmiter dare in mandatis a. mandare HistAl [szyk zmienny] (4): yakom tez y pyerwej thosz po kyla ras roſkazalem lyſthi ſwe pyſſacz [lege: pisząc] do panow Zyemye syedmygrodzkyey y do wſchitkiego poſpolſtwa przikazvyacz ym moczno zebi ony nywczim naprzeczywko ym [tj. Stefanowi, synowi króla Janusza, i jego matce] przeczywny nyebily LibLeg 11/88v; [Aleksander do Lacedemonów:] Dla tego wam mocnie przykázuiemy ábyſcie dobrowolnie wyſzli z wáſzych łodzi/ drzewiey niż was ogień przymuſi okrutnie vpadáć HistAl D8, C4; BielKron 386v.

Szereg: »przykazować i powiedać« (1): Dáryus krol nád krolmi/ przyiaciel krewny bogom/ tobie Alexándrowi ſłudze náſzemu przykázuiemy y powiedamy/ áby ſie wroćił do domu do pierśi mácierzyńſkich/ áby ſie ieſzcże vcżył męſtwu BielKron 124.
β. O nakazach wydawanych przez Boga (3):

Z przytoczeniem (1): [Jahwe do Jozuego:] Otoć przykázuię: Poſilayſie á bądż dużym. Nieboy ſie áni ſie lękay: ábowiem ieſt ſtobą Pan Bog twoy/ we wſſem ku cżemu ſie kolwiek obroćiż. Leop Ios 1/9.

αα. Wydawać nakazy duchom i zjawiskom natury (2): gdy go [Jezusa] vſlyſſeli żydowie ſlepé oſwiétzatz/ trędowaté ocżyſciatz/ [...] wiatrom przykazowatz/ ſuchymi nogami na wodach morſkich chodzitz/ ij wielé ijnych dziwnych znamion cżynitz. [...] Nienáwiſcią przeciw iemu kſiążęta kaplanſkié zapálili ſie OpecŻywList Cv.
Zwrot: »z mocą, z siłą przykazować« (1): Tedy przypadł ſtrách ná wſſytkie/ y rozmawiáli ſami z ſobą/ mowiąc: Coż to tákie zá ſlowo? że thák z mocą y śiłą przykázuie [in potestate et virtute imperat] niecżyſthym duchom/ á wychodzą? Leop Luc 4/36.
b. Nakazywać coś jako powszechnie obowiązujące, zlecać coś do stałego przestrzegania (96):
α. Ustanawiać prawo, uchwalać, rozporządzać (90):
αα. O przepisach, prawach wydawanych przez Boga; również za czyimś pośrednictwem (63): Leop Deut 30/2; A kiedy śie w tym Práwie miłośc przykázuie [tj. piątym przykazaniu Dekalogu]/ tedyć też náuki śie dawáią o tych wſzyſtkich ſpráwách y vrzędźiech/ ktore zá miłośćią iść zwykły. KuczbKat 315; Boć Pan Bog rzecży niepodobnych nieroſkázuie: ále przykázuiąc nápomina nas y cżynić co możemy/ y prośić o to cżego niemożemy/ y pomaga ábychmy mogli. WujJud 76v.

przykazować co [w tym: z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym (22), z wyrazem oznaczającym przedmiot nakazu (4)] (26): PatKaz III 128v; MurzHist Qv; gdźye bog tákowe zwirzchowne ſpráwy y modły od Ablá/ Noego/ Abráámá/ Yákobá/ Izáká/ Melchiſedechá/ Yobá/ y inych dobrych á śwyętych ludźi miłoſciwye á wdźyęcznye prziymował/ á ſnadź y ſam przykázował KromRozm II h3v, x4; Bo ták Kryſtus mowi: Wy przyiaćiele moi ieſteśćie/ ieſli tzynićie/ cokolwiek Ia przykázuię wam. KrowObr 199, 74v, 109; Thám [tj. na miejsce, które wybrał Pan] będziećie znoſić wſſyſtkie rzecży kthore wam przykázuię/ zupełne offiáry wáſſe/ y inne offiáry Leop Deut 12/11, Ex 25/22, Deut 12/14; BielKron 33; Co nam Pan Bog przykázuie w tym Przykazániu. KuczbKat 315 marg, 340; Y wroćiſz ſię do Iehowy Bogá twego/ y vsłuchaſz głoſu iego we wſzem co ia przykázuię tobie dziſia/ ty y ſyn twoy/ wſzem ſercem twoim y wſzytką duſzą twoią. BudBib Deut 30/2, Deut 12/14; ModrzBaz 30. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Podmiotem jest tekst, Zwroty.

przykazować przez kogo [= za pośrednictwem kogo] (2): [Bóg do Mojżesza:] Stámtąd (to ieſt) z oney Vbłagálnie/ [...] będęć odpowiedzi dawał/ y mowił do ćiebie/ tho wſſyćko co będę przykazował przez ćię/ Synom Iſráelſkim. Leop Ex 25/22 [przekład tego samego tekstu] BielKron 33.

przykazować gdzie [= w tekście] (1): Na wktorey [lege: wtorej] [tablicy przykazań] pan bog przikazuie á byſmy ſwego blizneigo [!] miłowali iako ſami ſiebie SeklKat G4v.

cum inf (7): teſz napyſano Exodi XXV duudzyeſtego y ⟨pyervego⟩ capitulum yſz bog przykazuye czczycz matką y oczcza PatKaz I 7; W tim przikazaniu bożim y wynich dwie rzeczy mamy baczić. Pyrwą/ czo nam przikazuie czinić [...]. Wtora/ czego pan Bog zakazuie nieczinić SeklKat D3, E4, I4v [2 r.], R4v; A thu [tj. w Psalmie 44] ſą iáwne mieyſcá [...] iż Kriſtus Pan ieſth prawdziwym Bogyem. Bo go tu przykázuie chwalić. LubPs M2v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (3); zawsze: (a)by, ażeby] (15): Tis ieſt ſam krol y bog moj/ ktori prżykazuieſz by było wybawienie ludu od Iacoba poſzłemu. WróbŻołt 43/5; Pan Bog wtym przikazaniu przikazuie abyſmy niemieli ynego boga nadeń/ to ieſt abyſmy iego ſamego za boga mieli/ weń wierzili/ y bali ſię/ iego miłowali ze wſzyſtkiego ſercza naſzego SeklKat D2v, E4, G4v, Lv, Mv; KromRozm I C4; MurzNT 43v; Leop Deut 24/18; Ná kóniec/ to Królowi piſmo [tj. Pismo św.] przykázuie/ áżeby Król Zón wielé niemiał: to ieſt/ áby poczćiwym Máłżónkiem był OrzQuin T2v; RejPos A6; Ktory [Chrystus] iż wydał ciáło ſwoie zá nas/ y kreẃ ſwięthą ſwoię wylał ná odpuſzcżenie grzechow náſzych/ przykázuie nam/ ábychmy też y my ciáłem bliźniego náſzego nie gárdzili/ ále ono wedle potrzeby wſpomagáli RejPosWiecz3 99; Tym ktorzy ſą w Małżeńſtwie przykázuię/ nie ia/ ále Pan/ áby żoná od mężá nie odchodźiłá WerKaz 284; KołakSzczęśl B3; Toć wam przykázuię; ábyśćie ſię ſpołecznie miłowáli. WujNT Ioann 15/17.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym (1): Trzecy pozytek ſprikazania Bożego: yż nam okazuie ktore ſą dobre vczinki á panu bogu prziyemne/ á ſą ti ktore ſam pan Bog dobry przikazuie abyſmy ie czinily SeklKat N2v.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: tak (2); przytoczenie poprzedzone słowami: mowiąc (2), tymi słowy (1); orzeczenie przytoczenia w imp (3), w fut (1)] (4): SeklWyzn e4v; bo tak przikazuie [Pan Bóg] mowiąc/ proſcie á będzie wam dano/ kolaczcie będzie wam otworżono/ wziway mię czaſſu ſmętku SeklKat S, I3v; A Pan Kryſtus też ták przykázuie: Quȩrite primum Regnum Dei, et omnia adijcientur vobis. OrzRozm Fv.

W połączeniu szeregowym (1): ktorego [Ducha Św.] náuká y ſpráwá ták yeſt ſlowo boże/ yáko co pan Kryſtus ſam vczył/ vſtáwyał/ y przykázował. KromRozm II x4.

W przeciwstawieniu: »przykazować ... zakazować« (4): nie przikazuiec pan Bog zabyc/ ale zakazuie/ niezabiay SeklKat I4v; Pyrwſza częſc katechiſmu mieliſmy o przikazaniu Bozym/ czo pan Bog przikazuie czinić/ á czego zakazuie nieczinić. SeklKat R4v, D3, E4.

Podmiotem jest tekst [w tym: co (5)] (6): A Melanchton piſſe/ Iż Kryſtus nye przyſſedł áby zakon yáki ludźyom ſtáwił. A ná drugim myeyſcu. Ewángeliya nic nyeprzykázuye. KromRozm I H2v, G3; Ale ſpráwyedliwi á ktorzy ſye duchem ſpráwuyą/ nye z boyáźni álbo z przymuſſenya zakonu/ ále z dobrey woley á miłoſci/ wſſyſtko to czynyą co zakon przykázuye. KromRozm II n2; OrzQuin T2v; Więc niechay naprzod [pleban] ogołem powieda co ty ſłowá przykázuią/ Pámiętay áby dźień Sobotny święćił. KuczbKat 295; RejPosWstaw [414].

W charakterystycznych połączeniach: mandaty przykazować, modły, słowa; w prawie przykazować, w przykazaniu (3); ewanjelija przykazuje, pismo [tj. Pismo św.], słowo (Boże) (2), zakon (2); przykazując napominać.

Fraza: »(Pan) Bog, (Pan) Krystus, Pan przykazuje« = Christus Deus praecipit Modrz [szyk 13:2] (10:4:1): PatKaz I 7; Kryſtus w ſię wierzącze zbawia/ Kryſtus kroluie, Kriſtus zwicięża/ Kriſtus przikazuie TarDuch D7; W tym [tj. ósmym] przykazaniu przykazuie pan bog áby prawda była mowiona naſwiecie y trzimana w ſlowiech/ w uczinkach/ w ſządziech/ ſwiadeſtwach/ wtargu/ y zmowie SeklKat Mv, D2v, E4, G4v, I4v, N2v, R4v; Ná inym myeſcu tenże pan [tj. Chrystus] przykázuye/ abyſmy czynili co kolwyek nam powyedzą doktorowye zakonni y licemyernicy/ ſyedzący ná ſtolcu Moizeſſowym/ ále wedle vczynkow ich ábyſmy nye czynili. KromRozm I C4; KromRozm II x4; OrzRozm Fv; Teraz wykłádáć będźiemy/ co w drugiey cżęśći [ósmego przykazania Dekalogu] Pan Bog przykázuie. KuczbKat 340, 315 marg; Niechby ták było/ że w rzecżách trudnych trzebá śię tego dźierżeć ná co więcey ich wotuie: ále w rzecżách iáſnych á łácnych/ áza nie więcey śię ſámey ſzcżerośći rzecży mamy trzymáć/ niżli mnoſtwá mowiących? [...] toż fundáment náſz Chriſtus Bog przykázuie/ ktory mowę ſwoię prawdą/ á Diabłowę kłamſtwem być powieda. ModrzBaz 30.
Zwroty: »przykazanie(-a) (a. rozkazanie) przykazować« = mandata praecipere Vulg; praecepta praecipere PolAnt (9): Wolę ſlucháć ſámego Páná Bogá/ ktory mowi do nas. Nieprzydawayćie do ſlowá/ ktore wam mowię/ áni vmnieyſzayćie ſniego ſtrzeſzćie przykazánia Páná Bogá wáſzego/ kthore ia przykázuię wam. KrowObr 108v, 109; Błogoſláwienſtwo/ ieſlyże będziećie poſluſzni mandatow á przykazánia Páná Bogá wáſſego/ ktore ia wam dziś przykázuię: Przeklętſtwo/ ieſliż niebędziećie powolni roſkazániu Páná Bogá wáſſego Leop Deut 11/27; A thy náwroćiż ſie/ y słucháć będzieſz głoſu Páná Bogá twego/ y cżynić á pełnić the wſſyſtkie roſkazánia kthore ia przykázuię tobie dziſia Leop Deut 30/8, Deut 30/11; BudBib Deut 8/1, 11, 30/8, 11; KołakSzczęśl B3.

»sądy przykazować« (1): Oſtrzegay ſię ábjś nieprzepomniał Iehowy Bogá twego/ ábo żebyś niepilnował przykazań iego/ y ſądow iego/ y vſtaw iego/ ktore ia przykázuię tobie [iudicia eius ... quae ego praecipio tibi] dziſia. BudBib Deut 8/11.

»słowa przykazować« (1): Będzieſz miłował Páná Bogá twego/ z zupełnego ſercá thwoiego/ y że [!] wſſyſtkiey duſſe twoiey/ y że [!] wſſyſtkich śił thwoich. A te słowá ktore ia teras przykázuię tobie [verba haec, quae ego praecipio tibi]/ będą trwáć w ſercu twoim Leop Deut 6/6.

»srodze przykazować« (1): Y Apoſtołom ſwym ſwiętym idącz iuż do Oycá ſwego weſtchnąwſzy ná nie dał im Duchá ſwego ſwiętego/ [...] ſrodze im to przykázuiąc/ áby idąc po ſwiátu nic inego nie powiádáli/ iedno Ewányelią ſwiętą RejPos A6.

»ustawy przykazować« = statuta praecipere PolAnt (2): Ieſli niebędzieſz ſluchał głoſu Páná Bogá twego/ ábyś ſtrzegł/ y tzynił wſzyſthko przykazánie iego/ y vſtháwy/ ktore ia przykázuię tobie dziſia/ przydą ná ćię/ wſzyſtki przeklęſtwá ty KrowObr 109; BudBib Deut 8/11.

Szeregi: »mowić a (i) przykazować« (2): Pan Bog ſam vſtawył pęnę/ albo karanie zatakowy grzech mowiąć/ á przikaſzuiąc timy ſlowy/ kto wyleie krew człowieczą/ niechay iego krew będzie wylana SeklKat I3v; BielKron 33.

»uczyć i przykazować« (1): O przyymowányu ćyáłá Bożego: prawdá iż ſye wſſyſcy wobyec nápyeraćye pod obyemá oſobomá przyymowáć? (–) Prawdá/ á nye ináczey ma/ álbo może być. Abowim ták ſlowo Boże vczy y przykázuye. KromRozm I G3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

ββ. O przepisach, ustawach, uchwałach, zarządzeniach itp. wydawanych przez człowieka na mocy autorytetu lub władzy (27): Wielkie owſzeki przymuſzenie do posłuſzeńſtwá ná lud ſwoy kłáda [kust: wkłáda] zwierzchny Pan/ gdy nietylko słowy przykázuie/ ále przykłádem ſwym idźie przed wſzytkiemi ModrzBaz 23v.

przykazować co (3): Tego ſobie za krola wybierzcie [...], ktoryżby ludu ſwemu vżytecżne rzecży przikazował BielŻyw 148; A to coć przykázuię, pomni záwſze pełnić. CiekPotr 20. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zawsze: aby] (5): [Aleksander do wszystkich poddanych w królestwie perskim:] Przykazuiemy wam áby w káżdym mieyſcie byli rzędziciele y przełożeni iáko cżáſu Dáriuſa/ ktorym przykázuiemy/ áby rozumnie cżynili ſpráwiedlowoſć [!] każdemu HistAl G4; Przykázuiemy też to áby od tego miáſtá Perskiego áż do Macedoniey drogá była iáwná y poſpolita/ áby tam iádący y wrácáiący krom żadnego przenágabánia przechodzili s skupiectwy ich ſwiebodnie. HistAl G4v; A gdy ſie mu [mieszkańcy Cylicji i Mezopotamii Holofernesowi] poddáli/ pokáźił wſzytki miáſtá y lud pomordował/ przykázuiąc áby iego pan [tj. Nabuchodonozor] zá Bogá ſam był chwalon. BielKron 113; CiekPotr 19.

Z przytoczeniem (1): BielKron 32 cf Szereg.

Zwrot: »przykazować pod winą« (1): Sancio, aliquid sanctum vel consecratum facio, Vſtáwę/ Státut czynię gruntuyę/ przykázuyę nieco pod winą/ Vmocniam vtwierdzam. Mącz 366d.
Szeregi: »mowić a przykazować« (1): Moiżeſz [...] wybrawſzy męże godne z Izráelſkich ludzi/ przełożył ie nád ludem poſpolitym/ ktorzyby ſądzili lud Boży káżdego cżáſu/ mowiąc im á przykázuiąc: Słuchaycie ſpraw ludzkich/ á ſpráwiedliwie rozeznawaycie y ſkázuycie/ ták máłego iáko wielkiego BielKron 32.

»ustawiać i przykazować« (1): Ale tho nye nowa rzecz/ iż ludźye á pánowye źyemſcy to/ co yeſt od bogá álbo przez ápoſtoły przed tym vſtáwyono á przykazano/ częſto z nowu vſtáwyáyą y przykázuyą / ſwey woley ludzkyey zábyegáyąc KromRozm III P.

ααα. O przepisach prawa religijnego ustanawianych przez Mojżesza, apostołów, papieża i innych przedstawicieli władzy duchownej (16): KromRozm I Pv; [Chrystus] O nyektorych [rzeczach] áni przykazánya/ áni rády nam nyezoſtáwił/ ále Apoſtołowye to po nim czynili wedle potrzeby nyeco przykázuyąc/ co ſye wyſſſſey pokazáło/ nyeco też tylko rádząc álbo łáſkáwye dopuſſczáyąc KromRozm II x4v.

przykazować co [w tym: z wyrazami oznaczającymi przedmiot nakazu (5), „co” (1)] (6): Ale ieſli by [przełożeni, tj. rodzice, zwierzchnicy świeccy lub duchowni] czo przykazowali/ albo na czo przymvſzali/ czo by było/ przeciw panv bogv/ y piſmv ſwiętemv/ niepowinienem ich ſłvchać SeklWyzn f3v; MurzHist S2v; Bo to poſłuſzeńſtwo Apoſtołowie przykázuią. WujJud 206, 198v; [św. Jan Chrzciciel] Iáłmużnę przykázuie/ y dáie zá pokutę zá grzechy/ áby ludzie vſzli potępienia. WujNT 204. Cf Zwrot.

przykazować za co (1): [Apostołowie] Duchá śwyętego myenyą [tj. wskazują, powołując się na]/ áby oni ludźye ták temu [tj. postanowieniom apostolskim] wyárę dáli/ yáko ſlowu Bożemu/ á nye mnyey niżli Ewányeliey. A nyepuſſczáyą to ná ich wolą/ yeſli ták chcą dźyerżeć/ álbo nye: Ale zá potrzebne rzeczy przykázuyą. KromRozm II g2v.

cum inf (1): kto yeſt byſkupem albo opatem albo ktorym na czaſz przelozonym roſpamyąthauay cząſto ſzwyąte panny maryey yey począczya a ſwym poddanym przykazuy ye ſzuyączycz [lege: święcić] PatKaz I 2; [HerbOdpow R6v].

Ze zdaniem dopełnieniowym [(a)by (3), zaimek pytajny (1)] (4): A przeto gdźye im [apostołom] náuki Kryſtuſowey nyedoſtawáło/ śmyele ſámi ſwą mocą przykázowáli krzeſciyánom/ czego ſye dźyerżeć/ á czego wyſtrzegáć myeli. KromRozm II gv; WujJud ktv; BiałKat 33v; A Iákub S. bez pochyby z Páńſkiey náuki przykázuie/ ábyſmy ſie ieden drugiemu ſpowiedáli KarnNap C4.

W połączeniu szeregowym (1): A przeto gdy [papież] kápłáńſkim vrzędem záklina/ rozgrzeſſa/ śwyęcenye dawa álbo byerze/ vſtáwya/ vſtáwy káźi/ przykázuye/ zákázuye/ odpuſſcza álbo diſpenſuye/ odmyenya/ wykłáda/ wtym wſſyſtkim czyni mocą tego ſlowá: Cokolwyek rozwyążeſz rć. KromRozm I I3.

W przeciwstawieniu: »zakazować ... przykazować« (1): ś. Ián w Epiſtole ſwoiei niezakazuie nám modlitwy za takiemi [którzy popełnili grzech śmiertelny]/ ale tilko nieprzykazuie MurzHist S2v.

Zwrot: »ustawy przykazować« (1): Ceremoniy Zydowſkich [apostołowie] vżywáć niechćieli/ ále ná to mieśce Chrześćiáńſkie Ceremonie ſtánowili. (–) Y iáſnie to oznaymili/ że ćiężaru żadnego ná Kośćioł Boży niechćieli kłáść. (–) Ciężaru ſtárego zakonu rozumiey: ále inſze vſtáwy chrześćiáńſkie Biſkupi ſłuſznie ludźiom przykázowáć y ku chowániu podáwáć mogą. WujJud 206.
Szeregi: »uczyć albo przykazować« (1): O biſkvpie tego koſcioła Rzymſkiego tak rozvmiem/ y tak trzymam/ ieſli ſ katedry Moiżeſzowei/ a zewangeliei ſwiętei vcży/ albo przykazvie/ mam go ſłvchać/ iako ſamego boga/ by też y ſam był zły SeklWyzn c2v.

»zalecać i przykazować« (1): Zleśćie tám Apoſtołá [tj. św. Pawła] zrozumieli. Nie gáni on poſtow/ ktore ná wielu mieścách dźiwnie záleca/ y przykázuie WujJud 198v.

β. Zalecać (6):

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): [Sokrates] Vcżniom też ſwym przykazował [...] aby wzwierciadła patrzyli/ aby ſnadz ktorybybył pięknieyſzy ſobie ſie ſpodobawſzi, vcżonym będąc potim złymi obycżaymi ſwey kraſi niezeſkaradził, a ktoriżby znich mniey piękny był, aby ſie tim więcey vcżył, tak aby cznotą ſwą mogł okraſić ſzkaradoſć przyrodzoną. BielŻyw 49; KwiatKsiąż B4.

Przen [co] (1):

W połączeniu szeregowym (1): Bo á cżegoż vcży rozum? co przykázuie cnotá? ná co rádźi ludzkość? ModrzBaz 142v.

αα. O zaleceniach lekarskich (3):

przykazować co (2): A niechay ći to złego wątpienia nieczyni/ iż ná iednym mieyſcu miárę [tj. umiar] przykázuię/ á ná drugim nieiáko popuſzczam wolniey: toć ma być rozumiano podług przyrodzenia á nałogu [...]. Abowiem inſze przykázuię mocnym/ inſze theż mdłym/ inſze zdrowym/ á inſze chorym SienLek 10.

cum inf (1): y to pomoże nie máło: tego oſtrzégáiąc/ áby ći co tę wodę ná głowę puſzczáią/ mieli ią w zawoiu: [...] áby ták dobrze głowá záwinióna byłá/ coby iéy wiatr nieoźiąbiał/ á cobj wniéy káſzlów niepobudzał: owſzem niethylko tám w ten czás/ kiedy v wód mieſzkáią/ ale y potym dni kilkonaśćie takié zawiánié nośić/ wſzyſcy przykázuią Oczko 17.

2. Ogłaszać, oznajmiać urzędowo; mandare HistAl; edicere Cn (10):
a. Zarządzać [co] (2): [Burgrabia zagajając sąd mówi:] gáię wam Sąd wielki/ y przykázuię pokoy Páná Bogá wſzechmogącego/ pokoy Naiáśnieyſzego Páná náſzego Krolá Iego Mił. GroicPorz i2.

przykazować przez co [= przez akt prawny] (1): Ktore tumulty áby w Mieyſkich Sądźiech niebyły/ przeto [sędziowie] ty porządki záchowywáią/ Sąd przodkiem gáią mocą Bożą/ mocą Krolá Iego Mił. y przes Dekret pokoy y wſzeláką vtćiwoſć przykázuią GroicPorz i4v.

b. Podawać do wiadomości [komu] (8): Z bozey mylosczy Czesſarz Thvreczkii y ynich wyelkich panſthw, przikazvye vam sęndziam wſzithkich myaſth sandziaka naschego Biiala hrodzkiego y sandziemv Chorosowſkiemv LibLeg 10/58; Alexander ſyn Filipow y Olimpiey krolowej Dariuſowi krolowi Perskiemu mowiąc przikázuiemy. HistAl E6v; Krol nád krolmi y pan nád pány Alexander ſin bogá Hamoná y krolowey Olimpiey Didymowi odpowiádáiąc przykázuiemy. HistAl K5, C5, C7, C8, E6, G7.
3. Przysądzać, przyznawać prawo do czegoś [co komu] (2): Ale y tu wnetże iest wątpienié, ieſli Aktorowi álbo powodowéy ſtronie, bądź dowód, bądź odwód przykázowáć SarnStat 792; PROTESTATIAE téż do Aktu świádectw należą: Iuż teraz Proteſtántom tákim nie záwſze dowodu przykázuią SarnStat 1288.
4. Zasądzać, skazywać kogoś wyrokiem sądu [być jakiego] (1):
Szereg: »przykazować i osądzać« (1): ij zawolál [Piłat] wielkim gloſem ij rzékl Iezuſa Nazarańſkiégo/ ſyna Iozefowégo ij Marié przykazuię ij oſądzám bytz doſtoynégo/ aby gwozdzmi żelaznymi byl przybit ku krzyżowi OpecŻyw 133v.
5. Przekazywać, oddawać kogoś w opiekę lub do czyjejś dyspozycji, powierzać [kogo komu] (2): Dico, Przykazuyę kogo komu/ Prziwłaſzczam/ Przypiſuyę. Pod moc poddayę. Mącz 85b.
a. Dawać na służbę [za kogo; cum inf] (1): Yáko źle cżynyą rodzicy gdy nye máyąc ſyná pyerwey ná náuce/ onego ſlużyć do dworu/ álbo yákyemu pánu zá chłopcá przykázuyą. GliczKsiąż H5.
6. Rekomendować kogoś, polecać czyimś względom [kogo komu] (1): PAchołká ſąſiádowi/ ſąſiad przykázowáł/ A zá dobrego ſługę/ pewnie obiecował. Iże ſie nie poſroma Koniá wychędożyć/ Ieść vdziáłáć/ drew vciąć/ y rybę vłowić. RejFig Cc3v.

Synonimy: 1. podawać, zlecać; a. dawać, polecać, poruczać; b. postanawiać, stanowić, uchwalać, ustawiać, ustawować, zrządzać; β. przepisować, radzić, zalecać; 2. deklarować, obwieszczać, obwoływać, ogłaszać, opowiedać, oznajmiać, oznajmować, podawać; 3. przypisować, przysądzać, przyznawać; 4. osądzać, potępiać; 5. dawać, oddawać, podawać, polecać, poruczać, powierzać, zalecać, zlecać, zwierzać; 6. nastręczać, zalecać.

Formacje współrdzenne cf KAZAĆ.

Cf PRZYKAZOWANIE, [PRZYKAZUJĄCY]

MPi