Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DEKLARACYJA

Następne hasło: DEKLAROWAĆ SIĘ »

DEKLAROWAĆ (63) vb impf

-k- (46), -c- (17).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja

indicativus
inf	deklarować
praes
	sg	pl
1		deklarujemy
3	deklaruje	deklarują

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-smy deklarowali
3	m	deklarowåł	m pers	deklarowali
3	n	deklarowało	subst

conditionalis
	sg
3	m	by deklarowåł

impersonalis
praes		sie deklaruje
praet		deklarowåno
participia
part praes act		deklarując

inf deklarować (7). ◊ praes 3 sg deklaruje (7). ◊ 1 pl deklarujemy (28); -emy (27), -(e)my (1). ◊ 3 pl deklarują (1). ◊ praet 3 sg m deklarowåł (2). n deklarowało (1). ◊ 1 pl m pers -smy deklarowali (1). ◊ 3 pl m pers deklarowali (1). ◊ con 3 sg m by deklarowåł (1). ◊ impers praet deklarowåno (1). ◊ praes sie deklaruje (1). ◊ part praes act deklarując (12).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. praw. Obwieszczać, ogłaszać z mocą prawną (46)
2. Objaśniać, wykładać (17)

1. praw. Obwieszczać, ogłaszać z mocą prawną; annuntiare, nuntium deferre a. perferre a. apportare, denuntiare, obnuntiare, proscribere, renuntiare, per nuntium certiorem facere Cn [ogłaszam, obwieszczam, opowiadam – decclaro Cn] (46): tedy ták dekláruiemy z pozwoleniem wſzech ſtanow/ áby było tákowé Podymné zátrzymáné SarnStat 354; Ponieważ Wielkié Kśięſtwo Litewſkié z Koroną Polſką złączoné ieſt w iedno nierózné y nierozdźielné ćiáło/ á iákoſmy deklárowali/ y w iednę Rzeczpoſpolitą. SarnStat 1013, 725, 731, 759.

deklarować co (29), kogo (1): Gdyż Bog Oćiec te ſwoie wiecżne dekretá [...] w ſynu ſwoim miłym vłożył y deklárował WujJud 68v, 74, 74v, 184, 264v, Mm4; ARendy dożywotné/ [...] ták decláruiemy: Iż piąta częśc dochodow wſzelákich [...] ma bydź z gołych dożywoć. SarnStat 104 [idem 89]; Iákoż iáko bezecnych tákich dekláruiemy. ZBOYCA. SarnStat 501; [przywileje] mocné czyniémy y dekláruiemy [ratificamus et declaramus JanPrzyw 18] chcąc/ áby miáły władzą wiecznéy mocy. SarnStat 894, 85, 89, 367, 507, 961 (24).

deklarować czym (1): iákoż y teraz Liſtem tym náſzym dekláruiemy: Iż [...] nád dobré á pożytek Rzeczypoſpolitéy żadnégo względu álbo opátrzenia doczeſnégo krwie á potomſtwá ſwégo nigdy [byśmy] nie przekłádáli SarnStat 1001.

cum A cum inf (2): Declaruiemy tez to przeciwną rzecz bydz confederatiey ActReg 16; A wáruiąc/ y zá wieczné práwo bydź decláruiąc SarnStat 1148.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem to (1); iż (8), że (1)] (9): Iednák z przyczyn odiázdu tego náſzégo zdáło ſie nam ná ten czás to declárowáć: Iż iáko my wedle Conſtitućiiéy ná Electiiéy Henrykowéy poſtánowionéy/ nie mamy/ áni możemy miánowáć SarnStat 14; DEkláruiemy/ iż Stároſtę Brácłáwſkiégo o zbiegłé chłópy [...] pozwáć mogą. SarnStat 1223, 436, 582, 680, 773, 809 (9).

W charakterystycznych połączeniach: arendy deklarować (2), dekreta, konstytucyję, przywilej (2), statut (8).

Szeregi: »pociągać i deklarować« (2):STátut Toruńſki poćiągamy y decláruiemy/ do wſzelákich tumultów SarnStat 962 [idem] 120.

»deklarować i podać« (1): ále rewokuiąc Berengáryus ſwoie odſzcżepieńſtwo/ ták wierzy y wyznawa iáko y Papież Nicolaus/ y święte Concilium świádectwy z Ewángeliey y z Apoſtolſkiey náuki iemu deklárowáli y podáli WujJud 171.

»deklarować i (po)stanowić« [szyk 2 : 2] (4): Pan Bog nie wſzyſtkiego w przykazániu ſwoim dołożył/ ále kośćiołowi niemáło deklárowáć y ſtánowić zoſtáwił WujJud 74v, 74v, 184, Mm4.

»ustawować i deklarować« (1): vſtáwuie y dekláruie to ś. Synod/ áby káżdy [...] nie śmiał przyſtępowáć [do sakramentu]/ áżby ſie pierwey grzechow ſwych wyſpowiedał. WujJud 264v.

2. Objaśniać, wykładać; declarare Calep, Cn [declaro ‒ rozpowiedam, wykładam Mącz 55d; declarare ‒ objaśnić, wyłożyć, deklarowαć Calep; objaśniam co; pokazuję co komu, ukazuję – declaro Cn] (17): Przeto Kośćioł dekláruiąc ſłuſznych Terminow vżywa/ ktore iednák nic niſzego iedno co ieſt w Piſmie/ nam nieobiáśniáią. WujJud 174, 254; Declarare ‒ Obiaſznic, wiłozic, declarowac Calep 291b.

deklarować co (10): Aleć długo nie trzebá deklárowáć tego/ Bo to widaſz ná ſwiecie więcej niżli cżego. RejWiz 169; Iáko to mieśce y Doktorowie święći zgodnie wykłádáią/ y święte Tridentſkie Concilium deklárowáło. WujJud 161; WujJudConf 72v, 150v; Co Auguſtyn S. ſzerzey dekláruie piſząc ná to mieyſce. WujNT 822, 164, 211, 546, 552; SarnStat 1154.

deklarować o czym (1): Pan ſam deklárowáć racży o iſtnośći ſwoiey. RejPos 230v marg.

Ze zdaniem dopełnieniowym [że (1)] (3): WujJud 255v; przełożeni kośćielni/ [...] máią moc [...] deklárowáć ktora ieſt práwa Ewángelia/ [...] Ták iáko złotnik probuie y dekláruie ktore ieſt ſzczere złoto á ktore nie. WujNT 655.

Fraza: »jaśnie się deklaruje« (1): Tuć ſie iáſnie dekláruie/ żeć prawdźiwe Ciáło Páná Chryſtuſowe z tego Sákrámentu wyrzucáią/ á ono ſwoie zmyślone tylko záchowuią WujJud 255v.

Szeregi: »decydowac i deklarować« (1): áby też głębſze y trudnieyſze ſpory y kontrowerſye około wiáry decidował/ y deklárował. WujNT 211.

»deklarować i objaśniać« [szyk 1 : 1] (2): WujJudConf 72v; OBiáſniáiąc y dekláruiąc Conſtitucią [...] około Kmieći vczynioną: Vſtáwiámy SarnStat 1154.

»potwierdzić to jest deklarować« (1): przełożeni kośćielni/ [...] máią moc potwierdzić Ewángelią [...] to ieſt/ deklárowáć ktora ieſt práwa Ewángelia WujNT 655.

Synonimy: 1. obwieszczać, ogłaszać; 2. objaśniać, wykładać.

Cf DEKLAROWANIE, DEKLAROWANY

KCh