[zaloguj się]
[pdf]

OBJAŚNIAĆ (131) vb impf

o oraz drugie a jasne; -jaś- (109), -jåś- (22); -jåś- GórnDworz, RejPosWstaw, ModrzBazBud, GórnRozm, WysKaz, PaxLiz; -jaś- : -jåś- RejAp (2:4), RejPos (9:9), RejZwierc (2:1), NiemObr (1:1), LatHar (1:1).

Fleksja
inf objaśniać
indicativus
praes
sg pl
1 objaśniåm objaśniåmy
2 objaśniåsz
3 objaśniå objaśniają
praet
sg pl
3 m m pers objaśniali
f objaśniåł m an
n subst objaśniały
fut
sg
2 m będziesz objaśniåł
conditionalis
sg pl
1 m bych objaśniåł m pers
3 m by objaśniåł m pers by objaśniali
f by objaśniała m an
n by objaśniało subst

inf objaśniać (16). ◊ praes 1 sg objaśniåm (18). ◊ 2 sg objaśniåsz (1). ◊ 3 sg objaśniå (16). ◊ 1 pl objaśniåmy (31). ◊ 3 pl objaśniają (9). ◊ praet 3 sg m objaśniåł (1). ◊ 3 pl m pers objaśniali (2). subst objaśniały (1). ◊ fut 2 sg m będziesz objaśniåł (1). ◊ con 1 sg m bych objaśniåł (1). ◊ 3 sg m by objaśniåł (2). f by objaśniała (1). n by objaśniało (2). ◊ 3 pl m pers by objaśniali (1). ◊ part praes act objaśniając (28).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Oświetlać, rozjaśniać światłem; illuminare Vulg, Calep, Cn; serenare Mącz, Calep; clarare, clarificare Calep, Cn; radiare Mącz [w tym: kogo, co (19)] (26): Sereno, Oświecam/ obyáſniam Mącz 386b, 345a, 409d; Illumino – Oswiecąm, obiasniąm. Calep 505a, 203b [2 r.], 971b.
Fraza: »jako słońce świat objaśnia objaśnić« (1): [Pan twój] iáko ſłońce ſwiát obiáſnia/ thák obiáſni w tobie wizytki ſpráwy y poſtępki twoie. RejAp 34.
Zwroty: »dzień objaśniać« (1): ku roſkoſſy ludzkiey vczynił oſobliwe ſwiátłoſći ſłońce áby dzień ludziem obiáſniáło RejPs 203.

»jasnością objaśniać« (1): radio, Oſwiecam/ promieniem á yáſnością obyáſniam. Mącz 345a.

Przen [kogo, co] (16): RejAp AA5; Pociechá piękna iáko Pan [czyniąc cuda] obiáśniáć rácży pocżąthki wiáry náſzey RejPos 241v marg, A3; RejZwierc 210v.

objaśniać kim [= przez kogo] (1): piſmá powiedáią/ iż Pan wybiera wierne ſwoie s pośrzodku niewiernych/ áby imi obiáśniał ſwięthą chwáłę ſwoię RejPos 323.

objaśniać w kim (4): Iuż ſie ochotniey ſtáray/ iuż pilnie ſzukay iákoby to ſwięte Boſtwo ciebie y wſzytki ſpráwy twoie Pánu Bogu ku cżći ſpráwowáło á w tobie obiáśniáło. RejPos 142, 70v, 273v, 286v.

W przeciwstawieniu: »zaćmiać ... objaśniać« (1): Ieſſczeſz nye wyerzyſz iż to ſą rzeczy dobre y ſwyęte? ktore z ſtárádawna w koſćyele krzeſćiyáńſkim trwáły [...] á nye záćmyáyą/ ále owſſem bárźyey obyáśnyáyą y rozſláwyáyą chwałę Bożą KromRozm I P2.

W połączeniu szeregowym (1): imię ſwoie ſwięte tákież w nas nędznikoch Twoich ſwięćić/ okázowáć/ á obiáśniáć racżył. RejPos 273v.

W charakterystycznych połączeniach: objaśniać chwałę, imię (2), naukę, początki wiary, sprawy; objaśniać lepiej, więcej; objaśniać w nędznikach, przed narody.

Szeregi: »oświecać a objaśniać« (1): náukę oświecam iáko świtánie/ á obiáśniam ią [doctrinam quasi antelucanum illumino] na długi cżás. BudBib Eccli 24/38[32].

»objaśniać i rozsławiać« (1): KromRozm I P2 cf W przeciwstawieniu.

»objaśniać i wysławiać« (1): áby [św. Maciej] thákież iáko y ini zwolennicy ſwięći iego/ nośił á obiáśniał w ſobie/ i wyſławiał przed wſzytkimi narody ſwiátá tego/ ſwięte imię iego. RejPos 286v.

»wyświadszać, objaśniać« (1): Ale gdzie ku tey kwitnącey wiáry przypádną owoce dobre/ ty ią ſámy wyſwiadſzáią/ ty ią ſámy obiaſniáią RejAp 173v.

a) Oświecać, pouczać [kogo, co] (4): Miłoſyerdzyeńſtwá Pańſkye nyech Páná wyznáyą/ Cudá co ſyny ludzkye záwżdy obyaśnyáyą LubPs Y5.

objaśniać co komu (1): RejZwierc 198 cf »objaśniać rozum«.

objaśniać ku czemu (1): [tłuszcze] wołáli głoſy wielkiemi/ iż ten iuż wſzytko dobrze cżyni/ iuż otwarza ſłuchy ludzkie/ y ięzyki ich obiaſnia ku vznániu y ku wyſławiániu prawdy y możnośi ſwoiey. RejPos 203.

Zwrot: »objaśniać rozum« (1): A proſto wierzączym záwżdy obiecał obiaſniáć y rozumy y táiemnice ſwoie. RejZwierc 198.
Szereg: »objaśniać a oświecać« (1): then Pan náſz nam świecić á nas miłościwie obiáśniáć á oświecáć racży. RejPos 337v.
2. Czynić zrozumiałym, wyjaśniać, usuwać wątpliwości, komentować, interpretować; illustrare Modrz, Cn; dilucidare, explicare Calep; explanare Mącz; elucidare JanStat; afferre a. dare lumen Cn [w tym: co (38)] (46): KromRozm III C4 marg; WujJud 174; Nákłonił (ſyn Boży) niebá y zſtąpił: to ieſt (iáko obiáśnia Paweł ś.) wyprożnił ábo vchylił y poniżył Boſtwá ſwego CzechEp 161, 149, 216, 355, 417; NiemObr 35; Explico - Rozwiiąm, rożcżagąm, rozkładąm. Wikładąm, obiasniąm. Calep 394b, 324b, 395a; Co obiáśniáiąc Chryzoſtom S. ták piſze: Pan Chriſtus ieſt nawyżſzy Biſkup náſz WujNT 287; SkarKaz 276a.

objaśniać komu (5): SarnUzn F8v; RejAp 86v; RejPos 189; A ták ćię ku temu więcey przywodźić niechcę: ábyś mi tę rzecż ieſzcże więcey obiáſniáć miał. CzechRozm 251v; WujNT 790.

objaśniać przez kogo (1): y Moiżeſzowi włáſną ręką ſwoią nápiſáną podał thę ſwiętą á chwálebną ſwiátłość/ á to oſwiecenie ſwoie/ ſzyroce ią przez Proroki obiaſniáiąc RejPos 338.

objaśniać kim [= przez kogo] (1): RejPos 192 cf »obłędliwości objaśniać«.

objaśniać czym (2): A iż to prawdá ieſt/ iż Papież ma tę ſtolicę od ſzátáná/ tym tego dowodzę y tym to obiáśniam: iż to w Hiſtoryách widzę CzechEp 423; LatHar 381.

objaśniać w kim (3): A ktemu [znalezieniu i poznaniu Pana] ieſzcze gdy będzye ſwięta łáſká á miłofierdzye iego/ iż to ſwięte poznanie ſwoie będzye w nas tym ſzyrzey obiaſniáć y oſwiecáć racżył. RejPos 273v, 192, 230.

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem i odpowiednikiem: to (2); iż, co] (2): ModrzBaz 1; Obiáśniáiąc to co S. Doktorowie y oycowie mowią: iż od oycá przez ſyná Duch S. pochodzi SkarJedn 271.

W przeciwstawieniach: »grubo wyłożyć, zatrudniać ... (ozdobszymi słowy) objaśniać« (2): co inſzi grubo wyłożyli/ to oni ozdobnieyſzemi słowy y ſentencyámi obiáśniáią ModrzBaz 1; długość zátrudnia rżecz bárźiey/ niżli ią obiaśnia GórnRozm K3.

W charakterystycznych połączeniach: objaśniać naukę, postępki, prawo boskie, rozmowy, rzecz (3), skład apostolski, święte poznanie, objaśniać bez pochyby, dobrze, iako możem, prawdziwie, szyroce, szyrszymi słowy, szyrzej, więcej, właściwiej objaśniać ludowi, wiernym; objaśniać przez proroki, wedle sznuru wiary, wedle potrzeb.

Zwroty: »jaśniej objaśniać« (3): miedzy roznemi wWierze Pokoi mabydz zachowan, przeto iasniey obiasniaiąz towaruięmy. ze [...] zadnego vblizenia Kosciołow Cerkwi Zborow [...] czynic niemamy ActReg 43, 43; SarnStat 479.

»miejsce (trudne) objaśniać« (4): Nie iedno mieyſce piſmá ma wykłádáć więcey mieyſc. Ani też mieyſce trudne ma obiáſnáć [ſ] te kthore ſą iáſne. SarnUzn G4, F2v; kto w piśmie ś. przyſtoynie poſtępowáć będźie/ mieyſcá trudnieyſze wedle ſznuru wiáry łácnieyſzymi obiáśniáiąc [...] zgłodniáłey duſzy pokarm [...] naydźie. NiemObr 81; WujNT 790.

»niewiadomość objaśniać« (1): áby [Bóg Ojciec] tę omyłkę ſzpetną á tę niewiádomość náſzę nam w ſercoch naſzych obiáſniáć á obiáwiáć racżył. RejPos 333.

»obłędliwości objaśniać« (1): káżde niedoſtátki/ á káżde obłędliwośći iego [człowieka] obiecuie [Pan] pośiláć/ vtwirdzáć/ obiaſniáć w nim Duchem swym ſwiętym RejPos 192.

»omyłkę objaśniać« (1): RejPos 333 cf »niewiadomość objaśniać«

»prawdziwie objaśniać« (1): Ezáiaſz mowi ku tobie od Páná twoiego/ iż ieſli [...] będzyeſz prawdziwie obiaſniał ludowi iego ſłowá iego ſwięte/ iż cie ieſzcże Pan chce odwrócić od tego márnego obłądzenia twoyego RejPos 189.

»podobieństwami objaśniać« (1): LatHar 381 cf »tajemnicę objaśniać«.

»słowa objaśniać« [szyk zmienny] (3): Iáko też y Athánázego Kredo bez pochyby thy ſłowá nam wykłáda y obiáſnia. SarnUzn F8v; RejPos 189; CzechEp 341.

»słowy objaśniać« = verborum et sententiarum luminibus illustrare Modrz (2): oycowye ſwyęći á zbory álbo concilia poſpolite krzeſćiyáńſkye ſpráwą duchá S. wedle potocznych potrzeb inymi á ſſyrſſymi ſlowy [...] obyáſnyáli. KromRozm III C4; ModrzBaz 1.

»tajemnicę objaśniać« (2): Náoſtatek weźmi ſobie pewne podobieńſtwá/ ktoremi tę niewyſłowioną táiemnicę ſtarożytni Doktorowie kościoła powſzechnego obiáśniáli LatHar 381. Cf znacz. 1. przen a) »objaśniać rozum« RejZwierc 198.

»wątpliwości objaśniać« (1): Wątpliwośći obiáſniáiąc o dawnośći kśiąg Grodzkich y Ziemſkich vſtáwiamy/ áby kśięgi Ziemſkié miáły dawność SarnStat 538.

»objaśniać właściwie« (1): TWoie ony miedzy wſzemi Pánow Cernych domie/ Spráwy z przodkow pochodząc ſłynęły wiádomie. [...] Co nowiná [= herb] Miecz nioſząc obiaśnia właściwie. PaxLiz ktv.

»wzorem [czego] objaśniać« (1): á to wzorem cżłonkow ćiáłá cżłowiecżego obiáśnia [id exemplo membrorum corporis humani illustrat] z ktorych káżdy vrząd ſwoy ma. ModrzBaz 57v.

Szeregi: »deklarować i objaśniać« (1): o ktorych wſyſtkich [symbolach] to rozumiemy/ że ſie w tey rzecży z piſmem świętym wybornie zgadzáią/ dekláruiąc y obiáśniáiąc Wiárę Powſzechną Krześćiáńſką WujJudConf 72v.

»dowodzić i objaśniać« (1): CzechEp 423 cf objaśniać czym.

»objaśniać a objawiać« (1): RejPos 333 cf »niewiadomość objaśniać«.

»oczyściać i objaśniać« (1): To też o ſobie rozumieć pocżęli/ iákoby im też rzekomo Pan Bog grunt wiáry Powſzechney z wielkiego záwiedźienia Antikryſtowego ocżyśćiáć y obiáśniáć zoſtáwił. WujJudConf 7v.

»objaśniać i oświecać« [szyk 1:1] (2): Mnie záprawdę namnieyſzemu ze wſzytkich ſwiętych dána ieſt tá łáſká [...] żebych oświecał wſzyſtki y obiáśniał [et illuminare omnes] ktoryby był ſſáffunek táiemnice ſkrytey od wiekow w Bodze Leop Eph 3/9; RejPos 273v.

»wykładać i objaśniać« [szyk zmienny] (4): Explano, Porownawam álbo wyrownawam dobrze/ Też obiáſniam/ Wykłádam Mącz 303b; SarnUzn F8v; Calep 301a; Bo Kośćioł Boży/ w tey rzecży ábo tylko przyrodzone y Boſkie práwo obiaśnia y wykłáda; ábo ſpoſob dźieśięćin nowozakonnych náznácża. LatHar 127.

W przen (1):
Zwrot: »światłem słow objaśniać« (1): IOHANNES IVSTINIANVS w liśćie ſwoim do ſamego Andrzeiá Fricżá o iego kśięgach [...] tak piſze [...] ſentencie świátłem słow obiaśniaſz/ że nic lepſzego być niemoże. ModrzBazBud π6.
3. Pokazywać, ukazywać, czynić wiadomym, znanym; declarare JanStat, Cn; divulgare, explicare, exponere, exprimere, pervulgare Calep (9): Emedullo, Wyłupuyę drzeń álbo mózg. Et Metaphorice, Obyáſniam/ obyáwiam Mącz 213c; Calep 395b, 795a.

objaśniać co (6): GórnDworz Dv; Paweł [...] obiaſnia ony dáry á niewymowne dobrodzyeyſtwá zbáwienia [...] ktore mamy z łáſki Páná náſzego RejPosWstaw [212]. Cf »objaśniać prawdę«.

Zwroty: »jaśniej niż słońce objaśniać« (1): wiele piſm z ſtárego y nowego Teſtámentu/ ktore tę prawdę [o czyścu]/ iáſniey niż ſłońce dźień/ obiaſniáią WysKaz 33.

»objaśniać prawdę« [szyk zmienny] (4): [Duch Św.] miał obiáſniáć ſwiátu káżdą prawdę RejAp AA7v, 177v; ná Ewángelią przyśięgáiąc przez Páná Bogá ſámégo przyśięgáią/ ktorego śie práwda w Ewángeliey zámyka y obiáſnia. KuczbKat 285; WysKaz 33.

»objaśniać słowy swemi« (1): kto tu zá żywota ſwego [...] prácuie obiaſniáiąc á wyznawáiąc y ſłowy ſwemi y żywotem ſwoim ſwiętą prawdę iego RejAp 177v.

»objaśniać żywotem« (1): RejAp 177v cf objaśniać słowy swemi«.

Szeregi: »objaśniać i kłaść przed oczy« (1): ſláchectwo ieſt/ iáko roſpalona pochodnia/ ktora obiaſnia/ y kłádzie przed oczy/ dobre/ y złe cżłowiecże ſpráwy GórnDworz Dv.

»objaśniać a wyznawać« (1): RejAp 177v cf »objaśniać słowy swemi«.

4. Ogłaszać z mocą prawną; declarare, elucidare, homologare, significare JanStat (50):

objaśniać co (18): chcemy/ áby Sędźia y Podſędek [...] obiáſnáiąc [!] moc tychże Sędźi [declarantes potestatem eorundem Iudicum] [...] nie mogli dáléy od trzech niedźiel Roków náznáczáć. SarnStat 554, 61, 72, 241, 263, 336 (18).

objaśniać co + zdanie dopełnieniowe [= o czym] (1): tákową ſkaźń Sędźiego/ która nie byłá Appéllácią záwieſzona/ obiáſniamy: iż iuż w oſądzoną rzecz przeſzłá SarnStat 806.

cum A cum inf (1): ći/ którzy vczyniwſzy zły vczynek/ vćieką z Króleſtwá/ niech będą wywołáni/ y bezecni bydź opowiedzeni: iákóż ie przezeczći bydź obiáśniamy [prout et infames eos declaramus]. SarnStat 29.

objaśniać w czym [= o czym] (3): bacząc leniſtwo y gnuſność tego iſtégo Fráńćiſzká/ obiáſniamy w tákowéy rzeczy: iż Fráńćiſzkowi/ który przez dwie lećie milczał/ záſzkodźiłá dawność w téy mierze. SarnStat 678, 621, 699.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tak (2), to (1); iż (24), że (1), aby (5)] (30): obiáſniamy ile ku temu Státutowi należy: iż ten tylko ma bydź zwan ſzláchćicem [...] którégo obádwá byli rodźicy ſzláchćicy SarnStat 236; My tedy chcąc tákowym práwóm koniec vczynić/ obiáſniamy to y ſkazuiemy: iż Mikołay brát młodſzy przerzeczonégo Wálká nie ma bydź ſłuchan SarnStat 594; Wſzákóż z ſtrony popiéránia głowy przez opiekuny/ ták obiáſniamy: że gdyby o głowę imięniem śirót popiéráć nie chćieli/ tedy od opiek máią odpádáć SarnStat 613; Nád to obiáſniamy: iż tákowa białagłowá przy wſzyſtkich [...] rzeczách/ któré w poſágu iéy y w opráwie były/ [...] ma zoſtáć SarnStat 640, 249, 369, 492, 578, 582 (30).

W charakterystycznych połączeniach: objaśniać artykuł (2), konstytucyję (2), moc sędzi (2), obligacyję, prawo, przywileje (2), statuta, zgodę; objaśniając najdować, postanawiać, skazować (2), ustawiać (5), ustawować.

Zwroty: »jaśniej objaśniać« (1): ten Przywiléy wćielenia iáſniéy obiáſniáiąc vſtáwiamy y rozrządzamy SarnStat 1216.

»objaśniać przez list« [szyk zmienny] (2): BRát Páweł z Ruzdorfu [...] Miſtrz wielki/ obiáſniamy przez ninieyſzy Liſt wſzyſtkim [Significamus tenore praesentium] SarnStat 1120, 1120.

»objaśniać ku wiadomości« (1): my Káźimiérz z łáſki Bożéy Król Połſki [...] Obiáſniamy ku wiádomośći wſzyſtkich SarnStat 249.

»zapowiedzeniem objaśniać« (2): Aby tedy i My/ y którykolwiek inny z poddánych náſzych tákowému poſtánowieniu y rozrządzeniu przez niewiádomość co przećiwnégo nie vczynił: vſáwiamy/ y nimeyſzym zápowiedzeniem dla więtſzéy mocy obiáſniamy [in robur maioris firmitatis declaramus] SarnStat 382, 369.

Szeregi: »objaśniać i deklarować« (1) OBiáſniáiąc y dekláruąc Conſtitucią w Exceptiách Woiewództwá Mazowieckiégo/ w Toruniu ná Séymie około Kmieći vczynioną: Vſtáwiamy SarnStat 1154.

»objaśniać i opowiedać« (1): zgodę [...] we wſzyſtkich iego [przymierza] członkách/ ſpoſobiéch/ punktćiéch/ pochwalamy/ prziymuiemy/ y przez ninieyſzy Przywiléy dla vmocniénia iego wiecznégo obiáſniamy/y wſzem opowiedamy [pro subsistentia perpetua, emologamus JanStat 885] SarnStat 1105.

»ratyfikować i objaśniać« (1): obroną ninieyſzégo piſmá ich [przywileje] potwiérdzamy/ rátifikujemy/ y obiáſniamy/ áby miáły moc wiecznégo trwánia. SarnStat 61.

»objaśniać i skazować« [szyk 3:1] (4): A ieſli to [szkoda] w nocy będźie vczyniono: tedy ſkázuiemy y obiáſniamy/ iż ieſt złodźieyſtwo. SarnStat 678, 594, 839, 1211.

»ustawiać i objaśniać« [szyk 2:1] (3): vſtáwiamy y [...] obiáſniamy: áby Káźimiérzá Królá przerzeczonégo Státutu y Vſtáwy/ któré do tego czáſu w Skárbie náſzym ſą chowáné/ we wſzyſtkim [...] były trzymáné SarnStat 369, 689, 842.

Synonimy: 1. oświecać, roświecać; 2. glozować, interpretować, tłumaczyć, wykładać; 4. deklarować, obwieszczać, ogłaszać.

Formacje współrdzenne cf JAŚNIEĆ.

Cf OBJAŚNIAJĄCY

DDJ