[zaloguj się]
[pdf]

KAZANIE (717) sb n

kå- (624), ka- (26); kå- : ka- Leop (5:2), BielKron (36:1), Mącz (13:1), RejPos (11:1), RejPosWstaw (8:1), SkarJedn (13:1), SkarŻyw (184:15), CzechEp (21:2), KochFr (2:1), WujNT (56:1). ◊ -zanie (622 + 1 kust), -zånie (24); -zånie GliczKsiąż, -zanie : -zånie BibRadz (4:1), BielKron (35:2), WujJud (11:1), SkarŻyw (179 + 1 kust: 18), SkarKaz (29:1). ◊ -zåń. ◊ e pochylone.

Fleksja
sg pl
N kåzanié kåzaniå
G kåzaniå kåzåń
D kåzaniu kåzaniåm
A kåzanié kåzaniå
I kazanim, kazaniem kåzańmi
L kåzaniu kåzaniåch
inne sg G a. pl G a. A - kåzaniå

sg N kåzanié (111); -é (6), -(e) (105). ◊ G kåzaniå (147); -å (126), -a (3), -(a) (18); -å : -a SkarŻyw (31:3). ◊ D kåzaniu (4). ◊ A kåzanié (156); -é (10), -(e) (146). ◊ I kazanim (42), kazaniem (27); -im OpecŻyw, SeklWyzn, KromRozm II, Leop, OrzQuin, KuczbKat, SkarJedn (2), WerGośc; -em ZapWar, TarDuch, RejAp, RejPosWstaw, KochFr, ArtKanc, LatHar (11), SkarKaz; -im : -em WróbŻołt (1:1), BielKron (3:2), WujJud (1:1), SkarŻyw (27:3), WujNT (1:2); ~ -em (1), -(e)m (26). ◊ L kåzaniu (157). ◊ pl N kåzaniå (15); -å (14), -(a) (1). ◊ G kåzåń (5). ◊ D kåzaniåm (2). ◊ A kåzaniå (29); -å (27), -a (2); -å : -a SkarŻyw (8:1), NiemObr (1:1). ◊ I kåzańmi (1). ◊ L kåzaniåch (20); -åch (17), -ach (3); -ach ReszPrz; -åch : -ach WujNT (1:1), SkarKaz (1:1). ◊ sg G a. pl G a. A kåzaniå (1) KromRozm II.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.; poza tym XVI(XVIII) w. s.v. kazać.

1. Głoszenie słowa bożego, nauczanie wiary, nawracanie, nawoływanie do pobożnego życia; działalność apostolska, duszpasterska, kaznodziejska; praedicatio Vulg [zawsze sg z wyjątkiem jednego użycia pl w jednostce frazeologicznej] (215): Iezu ktorys cżęſtem kazaniem lud nawraczaiącz przez wſzitekes dzień trwał TarDuch B7, B2v; KromRozm I I4; KromRozm II y; Co yeſt przećiwko tym/ ktorzy [...] ſwowolnye bez oſobliwego roſkazánya przełożonych koſcyelnych/ ſámi ſye wkazánye y ine ſpráwy á poſlugi koſcyelne wćyepyáyą. KromRozm III I6v, K3 [2 r.], K5, K5v, K8; Diar 50; Leop 2.Tim 4/17; Tegoż roku Hendrych Zuthfáńſki vmecżon okrutnie o Luterſkie kazánie BielKron 201, 183v; GrzegRóżn K3; SkarJedn 34; Strawił ná kazániu y ſzcżepieniu wiáry/ lat trzydzieśći y pięć SkarŻyw 601, 80, 86, 114 [2 r.], 211 [2 r.], 212 (31); ReszPrz 42; LatHar 273; A dziś Miniſtrowie kácerſcy biorą ſobie vrząd kazánia y ſzáfowánia Sákrámenty WujNT 452, przedm 34 marg, 35, 40, s. 127 marg, Mar 6 arg (11); SkarKaz 455a marg, 514a, Ooood.

kazanie czego (21): BartBydg 102; kazánye wyáry w gołe imyę obroćimy. KromRozm II h4v; SkarŻyw 277; oświećże ſerce każdego/ prawdy twey świętym kazániem ArtKanc Cv. Cf Wyrażenia.

kazanie około czego (1): Trudnym ſię Kazánim Chryſtuſowym nie gorſzył około Sákrámentu ćiałá Bożego. SkarŻyw 598 marg.

kazanie u kogo (1): Tu im dáie moc kazánia v ſámych Zydow WujNT 40 marg.

kazanie komu (1): Brátá iednego ná kazánie pánienkom klaſztornym poſłał SkarŻyw 251.

kazanie miedzy kim (1): robił w kazániu miedzy pogáńſtwem lat 40. SkarŻyw 520.

kazanie o kim, o czym (3): SkarŻyw A3; Ziednay nam [...] mądrość iákiey nam do wyznánia y ſławienia Syná twego y kazánia o táiemnicách iego [...] potrzebá. SkarKaz 580a, 83a.

kazanie czyje [w tym: G sb i pron (40), pron poss (32), ai poss (21)] (93): ijż wſſytek ſwiat proſtácżkowie/ pod motz ij wiarę Iezuſa milégo ſwym kázanijm przywiedli. OpecŻyw 176, 50v; TarDuch C8v; WróbŻołt B6v, E6v, Q3, X3, aa5v [2 r.]; KromRozm II c3, d2, h, hv, t3 [2 r.]; KromRozm III C3v, F3, G5v; Ten piſze [...] o ćięſzkiey pomśćie nád miáſtem Niniwe: ktore ácż ſie było ná kazánie Ionáſſá Proroká polepſſyło/ wſſákoż potym w więtſſe grzechy wpádło. Leop QQqq5, Is 66 arg, *2v, Rom 16/25, 1. Thess 1 arg; BibRadz *7, Ion 3 arg; BielKron 137v [2 r.], 139v, 140v, 144, 193, 199, 210; RejAp 92; RejPosWiecz2 92v; RejPosWiecz3 97; KuczbKat 50, 140, 385; WujJud 28v, 105v, 242; RejPosWstaw [1433]; BiałKaz F4v; káżdy znich [papieży] aż do iednego miecżem y krwią/ ſwoie Kazánie zápiecżętował SkarJedn 394, 1, 186, 365; poniewaſz cżyſtość iego żywotá/ zgadzáłá ſię z iego kazánia pilnośćią. SkarŻyw 212, 80, 202, 212, 235, 270 [3 r.] (28); ArtKanc I19v; LatHar 34, 79, 420, 432; y dowodził roznych czáſow/ y każdego roku kazánia ſwoiego/ że on był Chriſtuſem onym zdawná obiecánym WujNT 299, Matth 4 arg, s. 16, Matth 12/41, s. 200, Luc 11/32 (12); SkarKaz 118a.

W połączeniach szeregowych (12): WróbŻołt B6v, Q3; Wzięli Apoſtołowie moc od ſamego Chryſtuſa y Bogá náſzego/ ná ſpráwowánie zbáwienia ludzkiego/ ná kazánie ná cżynienie ſakrámentow/ na odpuſzcżenie grzechow SkarJedn 30, 31, 49; SkarŻyw 482; cżynił dobrze niewdzięcżnemu narodowi ludzkiemu cudy/ kazániem/ y rozmáitą wyſługą. LatHar 679, 675; WujNT 248, 493; SkarKaz 118a, 279a.

W przeciwstawieniu: »kazanie ... pismo (a. pisanie)« (3): SkarŻyw 363 marg; Wiárá z kazánia/ á z piſmá iey potwierdzenie SkarKaz Oooo3a, Oooo3a.

W charakterystycznych połączeniach: kazanie apostolskie (apostołow) (9), częste (2), głupie, gorące, kościelne (4), luterskie (2), mądre, (Pana) Kryst (us)owe (4), pobożne, proste, słodkie; urząd kazania (2); dar do kazania (2), powołanie; kazanie po (wszytkim) świecie (2); z kazanim chodzić (2); przez kazanie (na kazanie, kazanim, za kazanim) nawrocić (się) (nawracać, nawrocony) (5); pos (y)łać (wys (y)łać, posłany) na kazanie (ku kazaniu) (10).

Wyrażenie: »kazanie (-a) apostolskie« = księgi Nowego Testamentu jako opisujące działalność i naukę apostołów (4): Nad to przeſz kazanye apoſtolſkye wſzytkyemu ſzwyatu obyauyona yeſt uyara o criſtuſye PatKaz III 106; Tákowe mnogie piſmá náyduią ſię w kazániach Apoſtolſkich. GrzegRóżn M2v; WujNT 481 marg; SkarKaz 578b.

»kazanie ewanjelijej« [szyk 12:1] (13): TAkie ieſt Kroleſtwo niebieſkie/ o ktore w tey wtorey Prośbie żądamy [...] y w nim się końcży wſzyſtko Ewángeliey świętey kazánie. KuczbKat 385; WujJud 88; SkarŻyw A4, 310 marg, 363 marg, [407], 435 (9); WujNT 642; SkarKazSej 687a.

»słowa (bożego) kazanie« [szyk 3:1] (4): bo i restauracyja kościołow od nich była wyciągana i wolne słowa bożego kazanie zabroniono było Diar 53; KuczbKat 120; SkarŻyw 309; ArtKanc K10.

Szeregi: »mowa i (albo) kazanie« (4): dźyerzćye dánya/ ktorycheſcye ſye náuczyli bądź przez mowę náſſę álbo kazánye/ bądź też przez liſt. KromRozm II g3; SkarŻyw 132, 201, 472.

»nauka (a. nauczanie), (i, a, a(l)bo) kazanie« [szyk 6:5] (11): KromRozm II c3; RejAp 92; ktorzy vwierzą w mię przez náukę á kazánie tych to Apoſtołow moich. RejPosWiecz2 92v; KuczbKat 140; SkarŻyw 114 [2 r.], 244; ArtKanc M16v; LatHar 79; WujNT 313, 1.Cor 9 arg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»(tak) (jako) pisanie (a. pismo) i (jako, tak i, takież) kazanie« [szyk 5:4] (9): wyznáwáią iż ſie wiele náucżyli z Luterowego kazánia/ tákież spiſmá BielKron 199, 143v; RejAp 92; WujJud 28v, 242; trudnośćiámi vrzędu ſwego Papieſkiego zátrudniony/ iednák piſanim ſię y kazánim bawił. SkarŻyw 317, A5v, 71; LatHar 121. [Ponadto w przeciwstawieniu 3 r.].

»kazanie i przepowiedanie (a. przepowiadanie)« (2): WujJud 88; Duchowna moc Apoſtołow y Biſkupow/ nie zależyć w ſámym kazániu y przepowiedániu Ewángeliey WujNT 642.

»słowa i (a, albo) kazanie« [szyk 2:1] (3): dla kazania mego a ſlow twoich Cirpiałem drogi a męki cięſzkie. WróbŻołt E6v; KromRozm II hv; SkarŻyw 114.

»kazanie i słuchanie« [szyk 1:1] (2): Tę łáſkę poſyła więc P. Bog ábo przez kazánie y ſłuchánie ſłowá Bożego: ábo przez iákie nátchnienia SkarKaz 347b, 83b.

»kazanie i upominanie« (1): ták iſz około ſtá tyśięcy ludzi zápámiętáłych [...] kazánim y vpominánim ſwym do pokuty przywiodł SkarŻyw 310. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

2. Publiczne przemówienie na tematy religijne (w Kościele katolickim zwykle wchodzące w skład nabożeństwa); (h)omilia Murm, Mymer1; sermo Murm, Vulg (342): OpecŻyw 36, 42v, 47, 52v, 53, 84; OpecŻywSandR nlb 2v; PatKaz I 3, 12v [2 r.], 16 [2 r.]; Murm 189; Mymer1 10v; iako ſą zgodliwe ſpiewania/ przed kazanim/ y po kazaniv/ ktorym mamy chwalić zgodliwie pana boga SeklWyzn e3v;SeklKat A4, G2v [2 r.], Z2; RejKup 17, m2; KromRozm I Iv; KromRozm II d3v; KromRozm III K2v; LibMal 1554/ 188v, 190; ſzkoły y kolegia ſą tákowe myeſcá ná mądrosć á ſpráwyedliwosć/ yáko koſcyoł ná kazanya y modlitwy. GliczKsiąż K8v; SeklPieś 6; RejFig Bb5v, Cc2v; Goski A9; OrzRozm G2v, I3v; BielKron 183; A iákóż vczyć máią/ nie vmieiąc ſámi: Muſzą pewnie nádłożyć Kazánia báśniámi. KochZg A3v; OrzQuin Kv [2 r.], Y2v [2 r.]; Prot B3; Ale y ono mieyſce Kośćiołem zową/ ná ktore śie ludźie álbo dla Kazánia/ álbo dla ſpráwy iákiey świętobliwey ſchodzą. KuczbKat 75, 245; RejZwierc 16; WujJud 87v marg [idem] L14v; Skutecżnie bowiem ći vcżą lud/ á vcżąc iednym kázániem kilká tyſięcy ludzi do Páná Kryſtuſá przywodzą. RejPosWstaw [1432]; ModrzBaz 11v; Są káznodzieie/ co rzecży trudne y ſzkolne ná kazánie nioſą SkarŻyw 312, 31, 114, 118, 202 [2 r.], 292 (27); CzechEp 19; PYtano Káznodźieie/ czemu to práłaćie Nie ták ſámi żywiećie/ iáko náuczaćie? [...] Kázániu ſię niedźiwuymy/ bo mam pięć ſet ná nie KochFr 51; WerGośc 230 [2 r.]; Ze VKrolewny Iey Mi Luterskie kazanie y Saskie Ceremonie bywaią ActReg 169, 83; LatHar 91, 189, 635, 636, 745 [2 r.]; WujNT 211, 510, 830; żeś koniecżnie W.X.M. kazánie to/ ktorem miał ná Pogrzebie tegoż Kśiążęćiá Iego Mczi dobrodźieiá náſzego/ w druku mieć chćiáłá. WysKaz )?(3, 2; PowodPr 58; SkarKaz )(3, 82a, 155a; SkarKazSej 674a.

kazanie do kogo (8): RejPos 170v, 231v; dla tego kazánia do ludźi nie máią być nic inſzego/ iedno wykład Mſzey. ReszPrz 55; WujNT 482, 510, 512, 615; SkarKaz 608a.

kazanie przeciw czemu (1): a iuż przedtym [Magdalena] ſluchala kázaniá iego przeciw ſweé roſpuſtnoſci OpecŻyw 45v.

kazanie o kim, o czym (15): LubPs N5v; BielKron 425v; OrzQuin Aav; gdy ſłuchał kazánia Ianá ſwięthego o przyſciu Meſyaſzá RejAp 12v; RejPos 274v; SkarJedn A4; Raz w Rzymie o tym ſłodkim przemożnym imieniu Iezus / gorące y bárzo vcżone kazánie máiąc: miał od niektorych przymowki kácerſtwá SkarŻyw 462, 57 marg, 408, 460, 511, 596; ReszList 162; WujNT przedm 35; SkarKaz 637a.

kazanie czyje [= wygłoszone przez kogo] [tym:G sb i pron (52), pron poss (30), ai poss (7)] (89): O pirwſſym kázaniu Iezuſowym na górze Tábor. OpecŻyw 41v, 45v, 60v, 95; OpecŻywSandR nlb 4; WróbŻołtGlab A4v [2 r.]; SeklWyzn g3; RejKupSekl a2v; KromRozm II d3v, g4v, t4v, v, v2v, x2v; KromRozm III P3v; KrowObr 144v, 145, 145v; Abowiem był ten zwyczay miedzy Proroki (po wypráwieniu ludowi woley Bożey) iż kroćiuchno zbieráłi kazánia ſwoie BibRadz I 353v, I 353v; BielKron 133v, 137, 144v, 149, 160v, 194 (8); OrzQuin Aav, Aa4v [2 r.]; RejAp 12v; RejPos 277v, 322v; RejPosWstaw 42, [1433]v [4 r.]; Ná dzień tedy krzyżá S. gdy wſzyſtek lud ná kazánie ſię S. Chryzoſtomá zſzedł/ przyidzie/ z wielką pompą Ceſarzowa SkarŻyw 88, 57 marg, 86 [2 r.], 309 [2 r.], 310 [4 r.], 311 (29); CzechEp 11, 12, 93; KochFr 120; ReszPrz 63; PudłFr 53; LatHar 79 [2 r.], 428; WujNT przedm 40, s. 17 marg, 167, Ioann 7 arg, s. 403, 707; WysKaz 20; SkarKaz 455b, 517b, 608a.

W połączeniach szeregowych (9): KromRozm II i2v; Powiadaią iż tám teraz w Wárſzáwie inákſza Wiárá/ inákſza ſłużbá Boża/ inákſzé Kazánia v Fáry w Kośćiele przed Królem bywáią OrzQuin K4v; SkarŻyw 317; Wſpomina Szpángenberg/ iż żacy Wittemberſcy [...] Lutrá Preceptorá ſwego w piſmách/ kazániách/ y powieśćiách ſwoich/ zowią Philauticum ReszPrz 63; ReszHoz 116; ktorzy iákożkolwiek ſprzyiáią ábo przyzwaláią Haeretykom z ſtrony religiey/ lub podpiſowánim ſię ná ich dekrety ábo confoederácye: lub chodzeniem ná ich kazánie/ krzćiny/ śluby y pogrzeby WujNT 44; Bo rozmowy/ exhortácye ábo nápominánia/ iáko y kazánia/ máią być rozumnym ięzykiem czynione WujNT 615, 635, 738.

W charakterystycznych połączeniach: kazanie długie (4), domowe (2), gorące, kościelne, krotkie, luterskie (2), pospolite (2), potoczne, proste, rozkoszne (4), słodkie (słodziuchne) (5), szyrokie, uczone (2), wdzięczne, wielkie, zbawicielne; na kazanie biec, iść (4), (po)słać (2), (przy)chodzić (przyść) (3), wodzić, wychodzić, zejść się; na (w) kazaniu (w kazanie) gromić, mowić (3), (o)powiadać (powiedzieć) (9), uczyć (2), upominać, wołać (5); na kazaniu (u)słyszeć (słuchać) (7).

Zwroty: »czynić (a. uczynić), (u)działać kazanie« [w tym: komu (10), do kogo (4), k komu (1), przed kim (1)] [szyk zmienny] (35:3): Tamże w koſciele roſkoſſné kázanijé vdzialál OpecŻyw 73v, 42, 74, 95; TarDuch B8v; RejFig Ee3v; BibRadz Act 20 arg; kazanie knim w kośćiele vcżynił/ iáko dobrze bráćiey w iednośći mieſzkáć BielKron 224v, 425v; RejPos 170v, 231v, 259, 274v, 349; SkarJedn A4; SkarŻyw 31 [2 r.], 305, 309, 310 [2 r.], 312 (15); ReszList 162; LatHar 123; Po zeſłániu Duchá S. w dzień Swiąteczny/ pierwſze kazánie czyni do ludu Zydowſkiego WujNT 510, przedm 35, s. 130 marg, 400 marg, 512; SkarKaz 577b. [Cf 3. SkarŻyw 118].

»na kazaniu kazać; kazanie ktore kazał« [szyk zmienny] (3:1): Vſlyſzeli [...] kazánia kthore Ieremiaſz kazał [sermones, quos ... loquebatur] do wſzyſtkiego ludu Leop Ier 38/1.; BielKron 223v; BiałKat 341; A wſzak I.M.X.K. będąc ſám w Lublinie/ choćiaż ná káżdym ſwym kazániu o mnie kazał/ y záwżdy wyzywał/ gdym ſię mu [...] ná rozmowę iáwną á nie pokątną ofiárował/ zemną mowić niechćiał. CzechEp 326.

»kazanie mie(wa)ć« [w tym: do kogo (2)] [szyk zmienny](8): SkarŻyw 460, 462, 567; ReszHoz 116; Kazánie ma w Troádzie w Niedzielę przy łamániu chlebá przez cáłą noc. WujNT Act 20 arg, s. 482, 615, 616.

»kazanie powiadać« (1): Ołtarze w młodośći ſobie ſtáwił/ y kazánie powiádał. SkarŻyw 459 marg.

»kazania (wy-, po)słuchać, (wy)słuchanie; (u)słyszeć kazanie; kazanie będzie słychane« [szyk zmienny] (27:5;4;1): OpecŻyw 45v, 60v; WróbŻołtGlab A4v; SeklWyzn g3; RejKupSekl a2v; MurzHist B4; KrowObr 144v, 145v; BielKron 144v, 160v, 194, 229; RejAp 12v; w koſciele cżęſto bywam/ j kazánia rad ſłucham GórnDworz Q3v; KuczbKat 300; RejPosWstaw [212]v, [1433]v; SkarJedn A5; Zdumienie wielkie pádło ná wſzytkie ſłuchácże [...] y ſami Dominikanowie rzekli: nigdyſmy kazánia tákiego nieſłyſzeli. SkarŻyw 543, 408, 411, 463, 545 [2 r.], 581; ReszList 163; WerGośc 229; PudłFr 53; A toć ieſt iedno świąt święcenie: Ofiáry tey przenachwálebnieyſzey/ y ieſlić co bárzo pilnego nieprzeſzkadza/ kazánia nabożne y doſkonáłe wyſłuchánie LatHar 122, [249], 324; WujNT 103, 135, Ioann 7 arg, s. 787; PowodPr 51; SkarKaz 387a.

Szeregi:»kazanie i napominanie« (1): Kazánie y nápominánie ma bywáć ięzykiem ktory wſzyścy rozumieią. WujNT 612 marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»kazanie i nauka« [szyk 2:1] (3): SkarŻyw 384, 462; Prawdá iż náukę ſwoię y kazánia Pan odpráwował w polách SkarKaz 455b. [Ponadto w połączeniu szeregowym1 r.].

»kazanie i rozmowy« [szyk 2:2] (4): RejPos 322v; ſkąd był ták oſtry ná Heretyki/ ták śmiáły/ iſz nie tylko wywody ich fałſzywe w kazániu y rozmowie: ále y żelázo ich ná ſwym ćiele ſtępił. SkarŻyw 372; WujNT 614 marg, Zzzzz2.

Wyrażenia przyimkowe: »w kazanie« = wygłaszając kazanie (1): To mamy zá wſſytko zdrowie Co on nam w kazánie powie. RejRozpr A2v.

»w kazanie« = słuchając kazania (1): Wiele ich w kazánie iego wielkie ná ſię grzechy [...] iáwnie wywoływáło SkarŻyw 310.

»w kazanie« = podczas kazania (3): BielKron 233v; W kazánie táki ſię deſzdż wielki z łyſkánim y gromy puśćił: iſz ſię chćieli wſzyſcy rozbieżeć. SkarŻyw 545; KlonWor 48.

»pod kazanim« = podczas kazania (1): gdźie gorzałkę ſzynkowano/ práwie pod kazánim WerGośc 229.

»na kazaniu« = wygłaszając kazanie (51): OpecŻyw 55v; SeklKat G2; KromRozm I Ev; Byſcye wy kſyęża ták częſto ſnámi rozmawyáli/ álbo ná kazányu nas vczyli/ mnyeyby ſye błędow myedzy námi záwadzáło. KromRozm II a3v, i2v; LibMal 1554/189v; gromił lud ná Kazániu prze ſwowoleńſtwo/ y prze zbytki OrzRozm G2v, G2v, H2v, M3, P; BielKron 160v, 193, 195v, 198, 202 [2 r.], 385; OrzQuin V4v, Y2, Y3, Y4, Y4v, Aa3v, Aa4v; SarnUzn D2; WujJud 84, 86v, 87v, 88v [2 r.]; WujJudConf 189v; ModrzBaz 129v; Nie przepuśćił nikomu ná kázaniu ſwym/ pánom/ krolom/ y przełożonym/ złośći ich y grzechy ná ocży im kłádąc SkarŻyw 310, 88 [2 r.], 89, 462 [2 r.], 511 marg; CzechEp 12, 15, 93, 406; WysKaz 20; PowodPr 37; SkarKaz 3b, 608a. Cf »na kazaniu kazać«.

»na kazaniu« = słuchając kazania (12): DiarDop 100; OrzRozm G3; BielKron 131v; OrzQuin Y2; ieſtechmy proſto iáko oni co ráno trochę ná kazániu popłácżą/ á k wiecżoru ſie ſpiją RejZwierc 44; ieſliby thego ſkutkiem nie wypełnił cżego ſie ná onym kazániu náucżył. RejPosWstaw [212]v; SkarŻyw 310, 460, 545 [2 r.]; SkarKaz )(4v; SkarKazSej 682b.

»w kazaniu« = wygłaszając kazanie (14): KromRozm II t4v, v; KromRozm III M8v; RejPosWstaw 42; Wkazániu niedbał áby go zá vcżonego miano SkarŻyw 292 marg, 310, 312 [3 r.], 372, 544; nie bez zápálcżywey pewnie żądośći pomſty vſtáwicżnie ná pány y poſpolſtwo w káżdym kazániu ſwym wołał CzechEp 11; SkarKaz 311b, 517b.

W przen (1): GOsćiu ták iákoś pocżął/ iuż do końcá czytay/ A ieſli nie rozumiéſz/ y mnie ſię nie pytay. Onáć to częsć kazánia/ częsć nie poſpolita/ Słucháczom niepoięta/ káznodźiei ſkrita. KochFr 116.
Przen: Dłuższa wypowiedź na jakiś temat (5): RejRozpr B2v; (nagł) Cżart pitą każeli Pan Rayſtr [!] ċżjſcz (—) A wſſytkos każeſs cziſt Pauie [!] Aleċ to długe Kázánie RejKup aa3v; OrzRozm P; Potym o ſpráwách wáſzych powiem ſwoie zdánie/ Niech ſię wam nie vprzykrzy to nowe kazánie. Prot A3.

kazanie czyje (1): Ale iż ſię przedłuża to náſze Kazánie/ Niech ſię tu końcy [!] ſpraw mych prawdźiwe wyznánie. Prot B2.

3. Utwór o tematyce dydaktyczno-religijnej (niekiedy później spisane kazanie ustnie wygłoszone); też rozdział w utworze pod tym tytułem [niekiedy sg w funkcji pl] (129): PatKaz II 65v, 85v; KromRozm I Dv; KromRozm III O, O2v; I piſze ieſztze w drugim kazániu tenże Bárálet/ ſromocąc Ewánieliſty y piſárze Boże/ iż niedbále Ewánielie Swięte spiſáli. KrowObr 146, 146 marg, 146v, 147, Ss2; A ták ná żądánie I. M. ſpyſałem tám ty kazánia/ ktore W.K.M. przetho przypiſuię SarnUzn A2v, B7v; Acż kapłáńſtwá [...] nigdy ſpráwowáć niechćiał/ iedno kazánia zwielkim pożytkiem ludzkim/ cżynił y piſał. SkarŻyw 118, 92; CzechEp 109, 134, 173; ktore nieporządne złącżenie/ iáko ſię Pánu Bogu podoba/ vſłyſzymy w Trzećiey cżęśći tego Kazánia. WerKaz 281; WysKaz 3 [2 r.], 47 [2 r.]; SkarKaz 39b, 155a, 206b, 243b; SkarKazSej 675b, 686a, 689a.

kazanie do kogo (2): Ten punkt bárzo pilnie rozbierał S. Chryſoſtom w ſwoim do ludu Antiocheńſkiego Kazániu. KuczbKat 90; SkarŻyw 100.

kazanie na kogo, na co [= na temat miejsca w Piśmie św.] (4): GrzegŚm 14 marg; Tenże Auguſtin ſ. o tey rzecży piſząc w kazániu ná Ianá ſ. xxvj. mowi RejPosRozpr b4v, cv; SkarŻyw 202.

kazanie o kim, o czym (23): OpecŻyw 41; O ſlubyech duchownych y mniſſych/ piſſe w kazányu o trzech krolech/ iż wolnye [...] máyą być opuſſczone KromRozm I I, H[3], I3v; SarnUzn kt, A2, B; BiałKat 288; SkarJedn 91, 281, 283; O czterdzieśći Męcżęnnikách kazánie S. Bázyliuſzá wielkiego/ ná niektorych mieyſcách ſkrocone. SkarŻyw 206; Zliſtu y z kazánia S. Ambrożego o tych dwu świętych ſłowá wybráne SkarŻyw 567, 1, 79, 120, 129, 207 żp, 534; NiemObr 142;WerKaz 280 żp; WysKaz 14; SkarKaz 350b.

kazanie czyje [= napisane przez kogo] [w tym: G sb i pron (18), pron poss (11), ai poss (1)] (30): yvſz ſzya dokonalo kaſzanye doctora paterka PatKaz I 18v; Wſſytko ſye to może z yego [Lutra] kſyąg okázáć/ á zwłaſſczá z kazánya. KromRozm I Dv; GrzegŚm 16 marg; BiałKat 288; KuczbKat 90; WujJud 188v; SkarJedn 88, 91;SkarŻyw 67, 87, 100, 129, 202 (9); CzechEp 63, 64, 81; NiemObr 31, 92, 147; WerGośc 211; LatHar 263; WysKaz 1; SkarKaz kt, 514b; Co y ſam miſtrz narodu ich [...]/ rad nie rad wyznáć w iednym kazániu ſwym piſánym muśiał. SkarKazSej 88a, 657.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [kazanie + liczebnik (26), liczebnik + kazanie (7)] (33): PatKaz II 19; Trzecie kazánie/ gdzie ſye toż pokazuie s piſm ſwiętych y z hiſtoriy áże do náſzego wieku. SarnUzn D8, Bv żp, D7; GrzegŚm 14 marg; RejPosRozpr cv; Zywot Iágnieſzki Swiętey/ wypiſany od Ambrożego S. Doktora kośćielnego/ wkazaniu iego 90. SkarŻyw 67; CzechEp 104, 109 [2 r.], 110, 140, 152 (10); WysKaz 2 żp; Kazánie pierwſze Seymowe. SkarKazSej 658 żp, 664, 664 żp, 671, 671 żp, 677 (15).

W połączeniu z określeniem dnia kościelnego [w tym: na co (11), w co (1), G pl sb (1); kazanie + określenie (10), określenie + kazanie (3)] (13): Kazánie Papieskie w dzień Swiątetzny KrowObr 146v, 146 marg, Ss2; WujJud 188v; Dziennik. To ieſt Zywoty świętych y obroki znich duchowne ná káżdy dzień przez cáły rok/ z kazáńmi krotkiemi ná świętá przednieyſze SkarŻyw 1; Ná dzień trzech Krolow kazánie krotkie. SkarŻyw 25, 3 żp, 27 żp, 111, 113 żp; WTORA CZEŚĆ KAZAŃ ROCZNYCH NIEDZIEL. SkarKaz 273, kt, 514b.

W połączeniu z określeniem obrzędu kościelnego [w tym: przy czym (3), na czym (2), na co (1); zawsze kazanie + określenie] (6): Kazánie ná pogrzebie Swiętey pámięći Zacnego Sigmuntá Auguſtá BiałKaz kt; KAZANIE PRZY PRZIYMOWANIV SWIATOSCI MALZENSTWA. Vczynione Przez Kſiędzá IOZEPHA WERESZCZYNSKIEGO WerKaz kt, 279; Kazánie ná Pogrzeb X. Słuckiego. WysKaz 2 żp, kt, 1.

Błędne tłumaczenie tytułu księgi biblijnej Ecclesiastes (1): Wtore kſięgi Eklezyáſtes/ to ieſt kazánia/ po Zydowſku Coeles/ w ktorych wypiſuie marność prożnych á nieuſtáwicżnych rzecży BielKron 78v.

W charakterystycznych połączeniach: kazanie czytać, (na)pisać (spis(ow)ać) (6); w kazaniu czytać, mowić (4), (na)pisać (9), powiedzieć (powiedać) (3).

Szereg: »kazanie i napominanie« (1): O obrzezániu Pánſkim kazánie y nápominánie krotkie. SkarŻyw 1.
a. Część, rozdział utworu o treści dydaktyczno-religijnej (5): ták iákochmy w pirwſzey cżęśći kazánia tego ſłyſzeli. RejPosWiecz3 97v.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [kazanie + liczebnik (2), liczebnik + kazanie (2)] (4): A tu iuż o wyznániu á o pokucie kazánie ix. RejAp 19, 20; RejPos 88v; Ale o tym ná inſzym mieyſcu w trzećim kazániu doſtátecżnieyſza roſpráwá będzye. RejPosWiecz2 94v.

4. Mówienie, mowa; przemówienie publiczne; colloquium, homilia, sermo BartBydg, Mącz; contio, oratio Mącz, Cn; sermo popularis BartBydg; contiuntula, dictio (oratoria) Cn (25): Omelia, colloquium, sermo popularis, kazanye, ad populum, conversativus, sermocinativus, collocutivus BartBydg 102, 142; Contionalis senex, Stárzec którego záwżdy ná kazániu nadzie. Mącz 53c; Funerea oratio, Kazánie ná pogrzebie. Mącz 140d; Homilia, Latine colloquium Rozmowá. Et sermo ad aliquem, Mowienie ku komu/ kazánie. Mącz 157c, 53c, 136c, 214d [2 r.], 228b, 260b (12); Contionatorius ‒ Przinąlezącij do kązania, do mowij. Calep 232b, 232b.

kazanie czyje [w tym: G pron (1), pron poss (1)] (2): Błogosławiony ktory dotknieniem panſkięm má ſerce miękkié i młodociané. Toc iego pieſnka/ to kázanié MurzHist I, E4v.

Zwroty: »kazanie mieć« (1): Contionem habuit, Vczinił rzecz/ álbo kazánie miał. Mącz 53c.

»uczynić kazanie [komu]; kazanie czyniący« = contionabundus Calep (1;1): Vcżynnił kazánie iáwne Rycyrſtwu poſpolitemu/ opowiádáiąc poſelſtwo od Lácedemonow BielSpr 40; Calep 232b.

a. Mowa jako gatunek literacki (4): [Hezyjodus] Piſał kſięgi y kazánie pogáńſkim obycżáiem. BielKron 98v; Dla cżego ich [Platona, Cycerona] one wymowne kazánia/ vcżone á rząd poſpolity z ſobą nioſące mowy/ nie w co inſzego vgadzáć ſie zdádzą/ iedno áby w pokoiu záśiadwſzy w domu/ náieść ſie chlebá y z ſwemi hoynie mogli. GostGospSieb + 3.

kazanie czyje (2): BielKron 425; Mącz 53c cf Szeregi.

Szeregi: »deklamacyja albo kazanie« (1): Legi contionem tuam, Czedłem twoyę declámácią álbo kazánie. Mącz 53c.

»oracyja albo kazanie« (1): nád to ieſzcże doſyć dobrze y ſzeroce wypiſáli ie [obyczaje żywota króla Zygmunta] vcżeni ludzye/ w ſwoich Orácyach álbo Kazániu [...]/ zwłaſzcżá Stániſław Orzechowſki BielKron 425.

5. Rozkaz, zalecenie (6):

kazanie czego (1): Ano Sędźia ma ſię oto pilnie ſtáráć/ iż by káżdą rżecz oſądźił/ bez każánia [!] prżyśięgi. GórnRozm F.

kazanie czyje (1): ZapWar 1537 nr 2494; LibLeg 11/157v cf Wyrażenia przyimkowe.

Wyrażenia przyimkowe: »z kazania« (1): Then Wipyſz dan ſkxyak zamkv Krzemyenyeczkyego ſkazanya yego mczi pana stharoſthi Crzemyenyeczkyego LibLeg 11/157v.

»za kazaniem« (1): przisli domnye czterzey naprzoth dobrzi ktorzi naprzoth przysiągli prawdą visnacz za kazanyem moyem ZapWar 1537 nr 2494.

a. Przykazanie, nakaz religijny, pouczenie, przestroga (3):
Zwrot: »kazanie [czyje] chować« (1): Kto kázanié moie będzie chowál [...] ſmierci nieukuſi nawieki. OpecŻyw 64v.
Wyrażenia: »kazanie boże« (1): ależ nas przez ſyna ſwego wybawi [...] z tey miſeriej ktora na nas przyſzła z kazania Bożego dla grzechu Adamowego. WróbŻołt aa4.

»kazanie ewanjelijskie« (1): Pont/ Gálácyą/ Káppádocyą/ Azyą/ y Bithynią nápełnił był vſtáwámi kazánya ewányeliyſkyego KromRozm III N7v.

Wyrażenie przyimkowe: »z kazania« (1): WróbŻołt aa4 cf »kazanie boże«.

Synonimy: 1. nauczanie, nauka, przepowiadanie; 4. mowa, mowienie, rzecz; 5. rozkaz, rozkazanie; a. przykazanie.

Cf KAZAĆ

KW