przykazać co [w tym: z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym (12), z wyrazami oznaczającymi przedmiot, treść nakazu (7)] (19): Niewiedzątz tzo ſtym vdzialatz/ ku bogu ſie vtziekli/ ij przikazali poſt za trzy dnij OpecŻyw 4; yako criſtus rzekl przeſz lucaſſa ſyodmenaſthego capitulum gdy wſzytko ſpelnyczye czo uam przykazano mowczye zludzy [!] nyepozyteczny yeſteſmy PatKaz III 148; LibLeg 10/63v; Tedi wyſzedſzi Tolomeus wſzytko co mu przykazał Alexander wypełnił. HistAl L5v; CZynił thedy Beſeleel y Ooliáb [...]/ by vmieli ſmyſlnie robić/ te rzecży ktore nálezáły [!] ku potrzebam Swięte^go mieſcá á ktore przykazał Pan. Leop Ex 36/1; TEdy odpowiedziáł Tobiaſz oycu ſwemu/ y rzekł: Wſſyſthkie rzecży ktoreś mi przykazał oyce moy/ vcżynię. Leop Tob 5/1, Gen 7/5, 31/16, Ex 35/29, 4.Reg 16/16; BielKron 34v, 38, 42v; Mącz 386c; WujNT 447. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »przykazać milczenie«, »poruczeństwo przykazać«.

przykazać przez kogo (a. przez ręce czyje), przez co (6): Wſſyſtcy mężowie y niewiáſty/ z nabożną myſlą offiárowáły podárza/ áby ſie to ſpráwiło/ co był przykazał Pan/ przez ręce Moizeſſowe. Leop Ex 35/29; Przywiedli tedy [Aaron i jego synowie] wſzytko co przykazał Moiżeſz przez Aaroná [tj. zwierzęta ofiarne oraz mąkę z olejem]/ do drzwi domu Bożego. BielKron 38; Przykazał thedy Iozue przez wołánie woźnego/ áby ſie gotowáli [Żydzi] po trzech dni przez Iordan ciągnąć ku otrzymániu zyemie Chanan. BielKron 46v, 36, 115. Cf »przykazać przez list«.

przykazać gdzie [= w tekście] (1): Theſz przykazal [Bóg] Exodi duudzyeſtego y pyątego polozenya ſprawczye archą z drzeua nyeprochnyeyączego PatKaz I 7.

Z zaimkiem przysłownym (zastępującym przytoczenie, jeżeli ono nie następuje) [w tym: jako (8), tak (3)] (11): A ſſedſſy zwolenicy/ vcżinili iako ijm przykázál Iezus mily/ ij przywiedli oſlicę z oſlem/ a wlożywſſy odzienijé na oſlicę/ ij wſadzili go na nię. OpecŻyw 71v; HistJóz C4v, D2, E; rzekł krol Sálomon Czemu ták ten gárniec przykryto. [...] Nietákiem ći ia był przyk[a]zał. March² Dv; I vcżynił [Jozue] thák iáko mu był Pan przykazał/ koniom ich [nieprzyjaciół pokonanych w bitwie u wód Meromu] żyły poderznął/ á wozy popalił. Leop Ios 11/9; BielKron 29, 30, 43v. Cf Z przytoczeniem.

cum inf (57): Isze my szraczczamy [lege: z radźcami] myasteczka ostrovyey szthovaryszmy [!] naszemy nyeyalyszmy Iana nyeszythka myesczenyna ostrowskyego o szadny gvalth any o rosbyczye Burgrabye radomskyego any go przykazal nam chowacz wczvyerdzy mykolay pyothrovsky burgrabya ostrovsky do roszadzenya prava ZapWar 1507 nr 1982; Przykażćie mię ná wolą dáć [tj. uczynić wolnym]/ A mnie tym śmielſzym vdziáłáć: A ia wam wſzyſtko wypowiem/ Iák o tym cudu rozumiem. BierEz E4v, Q2v; A tak przykázál [Piłat] iego [Jezusa] wiéſtz za lańtzuch/ na ſſyię nagą zadzierzgniony/ ręce mu opak związawſſy. OpecŻyw 133v; Przez twé ſwięté zmártwych wſtanijé Zbawicielu dáy na^m z naſſych grzechow powſtanijé Gdy przykáżeſs z mártwych wſtatz Dáy nám cie naſladowatz OpecŻyw 171, 60; Potym ieden kapłan bałwanſki zawiſcią wzbudził Atheny aby przykazali Ariſtotelowi modłą ſie kłaniać bałwanowi BielŻyw 87, 63; A thak [poseł Mikołaj Nipszyc] bandzye proſzil pana Markrabie aby poddanym swem tho czo szą sthara dawna povynny kſzyandzv poſnanſkiemv dacz y placzicz przikazal y zatho doſzycz vczinycz. LibLeg 7/69v, 10/91, 11/18v, 61v; RejKup Aa; Gdy widział krol Filip cudnoſć onego koniá [Bucefała] rzekł cżeládzi ſwey przykaſzcie ſpráwić kraty żeláżne/ áby łotrowie kthorzy s práwá bywáią oſądzeni ná ſmierć/ byliby potłumieni od niego. HistAl A8v; Iako Alexander przykazał podnieſć ſłup álbo filar marmurowy ná známię zwycięſtwá. HistAl K5v, A4, A6, A8, B7v, B8v (35); Krol Cyrus przykazał dom Páńſki/ ktory ieſt w Ieruzálem/ budowáć/ gdzie palono ná ogniu vſtáwicżnie Leop 3.Esdr 6/24, 3.Esdr 6/27; wten cżás Papież v pominał Frydrychá przez Ieronimá Alleándrá o Luterá podawſzy mu dwie rzecży/ Pierwſzą áby iego kſięgi popalić przykazał/ á ſáme^go śćiąć/ álbo Papieżowi pod ſtrażą poſłáć. BielKron 196; Pothym [król czeski Wacław] Opátá spiaſku od pánny Maryey dał wſádzić/ iż zákazał w kośćiele ſłużby Bożey. A gdy tákież chćiał Opátá od S. Wincentego wſádźić/ rzekł mieć mſzą przed nim [tj. odprawić mszę w czyjejś obecności, przed kimś]/ y drugim przykázáć mnichom. BielKron 378v, 33, 35, 65, 71v; [Kapłan znalazł przy śpiącym młodzieńcu list] A gdy go przecżedł zlękł ſie dla onego grzechu że ná onym liśćie było przykazano tegoto młodzieniaſzká zábić. HistRzym 134; [Glosy II nr 6/14; Dict 1566 D3v].

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); (a)by, iżby, żeby, iżciby (101), że, iż (2)] (103): Ezop rzekł/ nic ia nie ſzálam/ Kiedy tákie rzecży dziáłam: Boś mi to dawno przykazał/ Co mi rzecżeſz bych to dziáłał. BierEz C2, F3; A z ſtępuiątz ſ nimi z góry [Tabor] przykázál ijm [trzem uczniom: Piotrowi, Jakubowi i Janowi] mily Iezus/ aby tego widzeniá nikomu niepowiedali/ aliż ſyn cżlowiecży wſtanie zmártwych. OpecŻyw [57]v, 4, 100, 124; vbatzywſzy to [tj. śmierć ojca] Iozef padł na oblitze iego platząc a całuiąc go/ y przykazał ſlugam ſwym iż by máſćýami pomazali oyca yego HistJóz E3v, D4, E, E4; Iezu ktorys Piotrowi chciwſzemu po vcięciu vcha Małkuſzowi iżby Miecż zchował przykazał. ſmi⟨łuj⟩ ſie nad nami. TarDuch Cv; á gdy ku brzegu [Symonides] przypłynął, tam ciało vmarłe nalazł á ie pochował, á gdyż to vcżynił, przez ſen przikazano mu aby ſie tego dnia nigdziey nieruſzał BielŻyw 36, 77, 143, 155; March² Dv; Drvgie dawam v k m znacz czo my ye^go Czeſſarſką m. przikazal abich bil za yednoscz s ſinem Krolia yanowim abich mv pomagal yeſli bi mial yaky gwalth od nieprzyacziela swego synszich ſtron LibLeg 10/63v, 10/56, 11/22; SeklKat Z2; [Aleksander] Wyieżdzáiąc z Afryki/ przykazał rycerzom ſwym áby wſtąpili ſnim w łodzi ábo w okręty/ y wiezli ſie do Pharanrady wyſpu iednego HistAl B6; przyſzedł k nim cżłowiek niektory bárzo wielki dziki á koſmáty iáko wieprz [...]/ ktorego gdy vyrzał Alexander/ przykazał rycerzom ſwym/ áby go vchwyćili á przywiedli przedeń. HistAl K6v, Bv, C, C4v, C5, D2 (30); MurzNT Matth 12/16; KromRozm III H5; Roſtargniony na wſſe ſtrony/ nie wiem co mam czynić/ przykaſz diabłom tym pokuſam iſz ſię wżdy vćiſſą SeklPieś 19v; I rzekł Pan do Moizeſſá: Przykaż wſſyſtkiemu ludu/ że ſie odłącży/ á odſtąpi od namiotow Chore/ Datáná/ y Abironá. Leop Num 16/24; Y przykázał Sálomon wſſtornkiemu ludu Iſráelſkiemu/ Hetmánom/ y Sethnikom/ y Wodzom/ y Sędziom wſſyſthkiego Iſráelá/ y Kxiążętom fámiliey/ (áby z nim iácháli) Leop 2.Par 1/2; [św. Paweł do Tymoteusza:] Ták iákom ćie prośił [...] żebyś przykazał niektorym áby inácżey nie vcżyli/ áni ſie w dawáli w báśni y w nieſkońcżone rozmowy o narodziech/ ktore więcey przynoſzą pytánia/ niżli iákie zbudowánie Boże Leop 1.Tim 1/3, Gen 26/25, Deut 17/16, 3.Reg 13/22, 2.Par 36/23, 3.Esdr 6/19 (11); Lecz mu on [Jezus człowiekowi oczyszczonemu z trądu] przykazał żeby tego nikomu nie powiedał/ Ale rzekł/ Idź vkaż ſię ſam kápłanowi/ y vczyń ofiárę zá ocżyśćienie twoie BibRadz Luc 5/14; Przykazał mu [Mojżeszowi] tedy Pan Bog áby ſzedł beſpiecżnie do Egiptu wywiodł lud iego z vdręcżenia wielkiego od Fáráoná/ á przywiodł gi do zyemie płynącey miod y mleko/ á ia s tobą będę. BielKron 28v; Przykazał też [Mieszko I] wſzytkim ták bogátym iáko vbogim áby ſie pokrzćili ſiodmego dniá Márcá BielKron 343v, 11, 14v, 17v [2 r.], 19, 21v (23); ktore liſty/ gdy kſiądz Biſkup wziął/ y przecżedł/ iż ſie wielkie rzecży [...] w nich zámykáły/ záraz wſtáć/ á dla odpráwy ich/ do kownáty [...] iść muſiał/ zoſtáwiwſzy ná mieyſcu ná ſwym I.M. páná Lubelſkiego/ y przykazawſzy áby káżdy był roſkazánia iego poſłuſzen. GórnDworz C3v; Zátym rycerze przyſzedſzy ku słupowi [mającemu moc czarodziejską] rzekli iemu: Ceſarz przykázał ábyś powiádał thy ktorzy przećiw vſtáwie iego cżynią HistRzym 49; Ty trzy kunſztowne dáry [tj. pierścień złoty, sponki i drogie sukno]/ oddał [król Dariusz] ſynowi ſwemu młodſzemu/ áby iáchał ná náukę/ á przykázał áby thych dárow máthká iego ſtrzegłá/ á cżáſu godnego áby mu ie dáłá. HistRzym 61, 31, 42v, 66v, 71, 91, 93v, 117v; Tedy przyſtąpiwſzy kuśiciel do niego/ rzekł mu: Ieſliżeś ty ieſt Syn Boży/ przykaż áby ſie sſthał chleb s thego kámienia. RejPos 69v, 30; WujNT Matth 16/20, Mar 7/36, Luc 5/14.

Ze zdaniem dopełnieniowym bezspójnikowym, rozpoczynanym partykułą życzącą (3): O oytcże wiecżny zlutuy ſie dzis nademną ſmutną matką/ przykáż wſſytkiému ſtworzeniu/ niechátz polutuie męki twégo milégo ſyna ſemną. OpecŻyw 151, 73v; [Cesarz Adrianus rzekł do Sekundusa:] mowże philozophie abyſmy ſie od ciebie nieczo naucżili, ale on przedſię w ſwim milcżeniu trwał, y rzekł Adrianus Tripanowi ſwęmu marſzałkowi, przykaż acż knam mędrzec ſłowo przęmowi [!]. BielŻyw 134.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego lub dalszego w zdaniu nadrzędnym [w tym: kogo (1), o kogo (1), o kim (1)] (3): OpecŻyw 37v; thicheſmi wſitkich poddanich waſchich przikazaly ym [sędziakowi i sędziemu białogrodzkim] abi ony gdziekolwiek wſandziacztwie ſwim sliſzeli o poddanich waſchich, po walaſkiey woynye zawiedzionich, thich wſitkich roſkazaliſmi ym vkogokolwiek ony bedą abiſczie [!] ych pvſczaly LibLeg 10/60v; A on [diabeł] zawiódł go [Jezusa] do Hieruſalem/ i poſtáwił j na wiérzchu kościoła/ i rzekł mu/ Ieſliżeś ſyn Boży ieſt puśc śię ſtąt nadoł/ Abowięmći napiſáno ieſt/ że Angiołum ſwoim przykáże o ćię abyćię ſtrzegli/ i będą cię na ręku nośili/ biś ſnáć niezbił okamięń nogi twoiéi. MurzNT Luc 4/10.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: tak (2); przytoczenie poprzedzone słowami: mowiąc (13), gdy mowił (1), rzek(n)ąc (3), tymi słowy (1); orzeczenie przytoczenia w imp (18), w fut (2)] (21): Pan [...] Ezopá Zenáſowi dał/ A ták mu ieſzcże przykazał: Iuż á iuż go ſobie miey/ A gdzie będźieſz chćiał tu ij dziey [tj. umieść, podziej] BierEz A4; PatKaz I 7; rzekł [faraon] do Iozefá iż by przikazał braćieý ſwoieý mowiąc/ nabrawſzy na zwyerzęta pożywienya idzćye do zyemye Chánáan HistJóz E, C4v, D2; A gdy zgóry s ſtępowali [Jezus z uczniami: Piotrem, Jakubem i Janem]/ przykázáł im Ieſus rzeknąc/ Nikomu niepowiadaicie widzęniá/ aléſz ſyn człowieczy z martwych wſtanie MurzNT Matth 17/9; Pothym rzekł Pan do mnie. Doſyczieśćie ſie iuż náchodzili około they gory: idzćieſz ku pułnocy/ á przykaż ludu themu mowiąc: Przeydziećie przez gránice bráći wáſſey ſynow Ezau/ kthorzy mieſzkáią ná gorze Seir/ á będą ſie was bać. Leop Deut 2/4; Odpowiedział mąż Boży Krolowi: Byś mi dał połowicę kroleſtwá twego/ nie poydę ſthobą/ áni będę iadł chleba áni będę pił wody ná tym mieſcu: bo mi ták przykazał Pan Bog gdy domnie mowił: Niebędzieſz iadł chlebá/ áni będzieſz pił wody áni ſie wroćiſz tąſz drogą ktorąś przyſſedł. Leop 3.Reg 13/9; Przykazał teſz Krol Acház Vryaſſowi kápłanowi/ mowiąc: Ná wielkim ołtharzu offiáruy zupełne offiáry Báránkowe/ y zbożne wiecżorne/ y zupełne Krolewſkie Leop 4.Reg 16/15, Lev 8/31 [2 r.], Ios 18/8, 4.Reg 11/5, 15, Ez 10/6; A Iozue przykazał był ludowi tymi ſłowy: Niewołayćieſz/ áni dayćie ſłyſzeć głoſu ſwego/ y namnieyſze ſłowo z vſt wáſzych niechay nie wychodźi áż do one^go dniá gdy wam roſkażę/ vczyńćie okrzik/ tedy vczynićie okrzyk. BibRadz Ios 6/10; przykazał mu [Bóg Adamowi] rzekąc: S káżdego drzewá tu pożyway á iedz owoc/ ale s tego drzewá iednego żywotnego niechay BielKron 1v; [Tamar] płácżąc ſzłá do brátá Abſáloná żáłuiąc ſie ná Ammoná o brzydliwy vcżynek. Ktorey brát Abſálon przykazał milcżeć/ mowiąc: brátći náſz ieſt. BielKron 71v, 19, 43v; WujNT Matth 17/9.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (1): Przykazał im [Żydom] theż Pan Bog przez Moiżeſzá/ iż gdy przydzyecie do zyemie Kánáneyſkiey ktorą wam Pan Bog obiecał/ odłącżyſz káżde pirworodne dobytcże twoie ſámce y poświęćiſz BielKron 36.

Ze zdaniem dopełnieniowym przechodzącym następnie w przytoczenie (1): Przykazał też [Booz] ſwoiey cżeladzi áby iey [Rut] nie bronili żąć będzyeli chciáłá/ á ſnopow odchodźcie áby ie ſobie brałá bez wſtydu. BielKron 53.

W przeciwstawieniu: »przykazać ... zakazać« (1): Praecipere atque interdicere, Przikázáć y zákázáć. Mącz 36c.

przykazać do kogo (2): W káżdem náucżycyelu the rzecży ma kożdy ocyec bácżyć niż ſyná ſwego do nyego przykaże. GliczKsiąż L4v, G5v.

przykazać komu na co (1): GliczKsiąż I4v cf Szereg.

[przykazać na co [= dokąd]: Jest też obyczaj w Turcech (iż) ktokolwiek syny ma, a ku latom przychodzą, weźmie ie (z) sobą na wojnę a przykaże je na dwor cesarski. PamJancz 125.]