[zaloguj się]
[pdf]

POSTANOWIĆ (1453) vb pf

Oba o oraz a jasne (w tym w a 15 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf postanowić
praet
sg pl
1 m postanowiłem, -m, -em postanowił, -ch postanowił m pers postanowilismy, -smy, -esmy postanowili, -esmy postanowi(e)li, postanowilichmy, -chmy, -echmy postanowili, jeste(s)my postanowili
2 m postanowiłeś, -ś, -eś postanowił m pers postanowiliście, -ście postanowili
f postanowiłaś, -ś postanowiła m an
3 m postanowił, jest postanowił m pers postanowili, postanowi(e)li, są postanowili, postanowili są
f postanowiła m an
n postanowiło subst postanowiły
plusq
sg pl
1 m -m był postanowił m pers postanowilismy byli, -smy postanowili byli, -(s)my byli postanowili
3 m był postanowił, postanowił był m pers postanowili byli, byli postanowili, był postanowili
f była postanowiła m an
n postanowiło było subst
imperativus
sg pl
1 postan(o)wmy
2 postan(o)ẃ postan(o)(w)cie
3 niech postanowi niech postanowią
conditionalis
sg pl
1 m bych postanowił, bym postanowił m pers bysmy postanowili, bychmy postanowili, bych postanowili
2 m byś postanowił m pers byście postanowili
3 m postanowiłby, by postanowił m pers by postanowili, by byli postanowili
f by postanowiła m an
con praet
sg
3 m by był postanowił
impersonalis
(ma
praet postanowiono, jest postanowiono, postanowiono jest, postanowiło się, było postanowiono, postanowiono było
fut postanowi się, będzie postanowiono
imp niech będzie postanowiono
con by postanowiono
participia
part praet act postanowiwszy
inne formy
impers plusq - było się postanowiło; impers con praet - by było postanowiono, postanowiono by było, by postanowiono beło

inf postanowić (273). ◊ fut 1 sg postanowię (27). ◊ 2 sg postanowisz (25). ◊ 3 sg postanowi (52). ◊ 1 pl postanowiemy (6) ComCrac, KwiatKsiąż, BudNT, SarnStat (3), postanowimy (5) BielSat, ModrzBaz, BielSjem (2), ArtKanc, postanowiém (2) GliczKsiąż, KochWr, postanowim (1) LibLeg; ~ -emy (2), -émy (1), -(e)my (4); -emy : -émy SarnStat (2:1); -ém (1), -(e)m (1). ◊ 2 pl postanowicie (1). ◊ 3 pl postanowią (23). ◊ praet 1 sg m postanowiłem, -m, -em postanowił (41), -ch postanowił (1); -m : -ch KrowObr (1:1; 5v). ◊ 2 sg m postanowiłeś, -ś, -eś postanowił (29). f postanowiłaś, -ś postanowiła (2). ◊ 3 sg m postanowił (392), jest postanowił (2); postanowił : jest postanowił RejPs (9:1), RejPos (10:1). f postanowiła (8). n postanowiło (8). ◊ 1 pl m pers postanowilismy, -smy, -esmy postanowili (20), -esmy postanowi(e)li ComCrac (3), postanowilichmy, -chmy, -echmy postanowili (4), [jeste(s)my postanowili]; -chmy BibRadz (2), RejPos; -smy : -chmy SarnStat (10:1); ~ -smy (21), -(s)my (2). ◊ 2 pl m pers postanowiliście, -ście postanowili (2). ◊ 3 pl m pers postanowili (118), postanowi(e)li (2), są postanowili (1) ZapWar, postanowili są (1) MetrKor; postanowi(e)li ActReg; postanowili : postanowi(e)li LibLeg (2:1). subst postanowiły (4). ◊ plusq 1 sg m -m był postanowił (3). ◊ 3 sg m był postanowił (25), postanowił był (8); postanowił był CzechRozm, CzechEp (2); był postanowił: postanowił był Leop (2:1), BibRadz (4:1), BielKron (4:1), WujNT (2:2). f była postanowiła (1) RejPos. n postanowiło było (1) OrzRozm. ◊ 1 pl m pers postanowilismy byli (1) OrzQuin, -smy postanowili byli (1) BielKron, -(s)my byli postanowili (1) ActReg. ◊ 3 pl m pers postanowili byli (5), byli postanowili (5), był postanowili (1) [cesarz z krolem i pany węgierskimi]; postanowili byli BibRadz, RejPos, NiemObr, GórnRozm; byli postanowili RejZwierc, BudBib, BudNT, WujNT; postanowili byli : byli postanowili : był postanowili BielKron (1:1:1; 205). ◊ imp 2 sg postan(o)ẃ (12); -ẃ (5), -w (2), -(w) (5); -ẃ RejPos (2), RejZwierc, -ẃ : -w BibRadz (2:2). ◊ 3 sg niech postanowi (1). ◊ 1 pl postan(o)wmy (2); -w- (1), -(w)- (1). ◊ 2 pl postan(o)(w)cie (5) Leop (2), ModrzBaz, GórnRozm, WujNT. ◊ 3 pl niech postanowią (5). ◊ con 1 sg m bych postanowił (6), bym postanowił (1); bych RejKup, HistLan, BudNT, WujNT; bych : bym BudBib (2:1). ◊ 2 sg m byś postanowił (7). ◊ 3 sg m postanowiłby, by postanowił (37). f by postanowiła (1). ◊ 1 pl m pers bysmy postanowili (4) MetrKor, GliczKsiąż, Leop, KuczbKat, bychmy postanowili (2) RejPos, RejPosWstaw, bych postanowili (1) MurzNT 13v. ◊ 2 pl m pers byście postanowili (1). ◊ 3 pl m pers by postanowili (25). ◊ con praet 3 sg m by był postanowił (5). ◊ 3 pl m pers by byli postanowili (1). ◊ impers (ma a. może itp.) być postanowiono (16). ◊ fut postanowi się (3) ModrzBaz, SkarJedn, ActReg, będzie postanowiono (1) Diar. ◊ praet postanowiono (38), jest postanowiono (21), postanowiono jest (11), postanowiło się (11), było postanowiono (9), postanowiono było (5); postanowiono GroicPorz, BibRadz, WujJud (2), CzechEp (3), NiemObr (4), GórnRozm; jest postanowiono LibLeg, ZapWar, MurzNT, RejPos (5), BiałKat, SiebRozmyśl; postanowiono jest RejPosRozpr; postanowiło się RejZwierc; było postanowiono RejAp, CzechRozm (2); postanowiono było KwiatKsiąż; postanowiono : jest postanowiono : postanowiono jest: postanowiło się : było postanowiono : postanowiono było ComCrac (1:–:1:–:1:1), ConPiotr (1:1), KromRozm III (1:–:1), DiarDop (2:1), KrowObr (2:–:1), Leop (1:–:1), BielKron (2:1:–:-:1:1), Mącz (1:–:–:1:1), BudBib (1:1:1), ModrzBaz (6:1), SkarJedn (–:–:2:3:–:1), SkarŻyw (2:1:1:2), StryjKron (1:1), ActReg (1:–:–:1), WujNT (3:–:–:1), SarnStat (1:4:2:2:3:1). ◊ plusq było się postanowiło (3). ◊ imp niech będzie postanowiono (1). ◊ con by postanowiono (1). ◊ con praet by było postanowiono (3) BielKron (2), ModrzBaz, postanowiono by było (1) Diar, by postanowiono beło (1) PaprUp. [Wszystkie formy impers z -ono (94); -ono (17), -(o)no (77).] ◊ part praet act postanowiwszy (107).

Składnia dopełnienia sprawcy przy impers: postanowiono przez kogo (8), od kogo (7); przez kogo KromRozm III (2), RejAp, CzechRozm, StryjKron, SiebRozmyśl; od kogo Diar, Leop, KwiatKsiąż, BiałKat, SkarJedn (2); przez kogo : od kogo RejPos (2:1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Przekazać swą wolę do przestrzegania (o ciele ustawodawczym lub indywidualnie: o Bogu, władcy, zwierzchniku, pełnomocniku); constituere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; statuere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; ponere Vulg, PolAnt, Modrz; decernere Vulg, Modrz, Cn; disponere PolAnt, Vulg, JanStat; dare Modrz, Calag, Cn; instituere, sancire Modrz, JanStat, Cn; pangere PolAnt, Mącz; facere PolAnt, Vulg; ordinare Vulg, JanStat; dicere PolAnt, Cn; intendere Modrz, JanStat; ferre Modrz, Cn; definire JanStat, Cn; conspirare, denuntiare, iudicare, proponere Vulg; praecipere, tradere PolAnt; edicere, efficere, lege cavere, provocare Modrz; ducere providendum, instruere JanStat; cernere, consciscere, decidere, destinare, figere, foederare, irrogare, praefinire, praescribere, rogare, sciscere, scitum facere Cn (972):
A. Do przestrzegania powszechnego lub (o układach) obustronnego (969):
a. Ustanowić prawo, wydać akt prawny, uchwalić, rozporządzić [w tym: o Bogu i Chrystusie (66)] (398): LibLeg 11/[322]v, 157v; Namowy mieli tegoż dnia i postanowiwszy we środę szli ku Krolowi Diar 44; KrowObr 197; RejZwierz 3v; BielKron 401; ábychmy ſie tych pilnie ſtrzegli/ kthorzyby nam co inſzego ná ſwiát przynośić ábo wymyſláć mieli/ niżli ieſt poſtánowiono od Páná náſzego. RejPos 302; KochMon 23; IZ Poſłowie źiemie Płotckiéy prośili/ áby funt y wagá Płotcka z Poznánſką byłá porównána: tedy Woiewodá/ Stároſtá/ Káſztelan/ y inni vrzędnicy źiemie Płotckiéy [...] oné [mieszczan i kupców] z roſkazánia náſzégo porównáią/ y iednoſtáynie poſtánowią/ iáko im naylepiéy y napożyteczniéy zdáć ſie będźie. SarnStat 279, 188, 347.

postanowić co [w tym z wyrazami o znaczeniu ogólnikowym: co, to, wszytko, [jaką] rzecz itp. (181), z rzeczownikami oznaczającymi tekst aktu prawnego (28)] (229): BielŻyw 12; Alye by yedno poſzel przyachal snadnye wſisthko postanovym. LibLeg 7/98, 9/50, 11/109, 133; RejPs 154; iż gdybi czo pozytecznego ſlvſnego a viecznego belo wkoronie poſtanoviono, zeby [...] ComCrac 11v, 17v; KromRozm II t4v, v3v; KromRozm III A4v, I2v, I3, I5, K8, L4v; A w inszych sprawach [...] namawiać radzi będziemy, gdy naprzod to od WM będzie postanowiono Diar 43, 38, 68; DiarDop 100, 101, 109; GroicPorz l4; Ale tho ieſt Biſkup prawdziwy/ [...] Ktory nie to tzyni/ y nie tego vtzy/ co ludzie poſtánowili/ ále thego/ co ſam Syn Boży Miſtrz nawyſſſzy poſtánowił KrowObr 126v, 105v, 132v, 230v [2 r.]; RejWiz 184 [2 r.]; że żadnego dekretu ktoryby poſthánowił Krol/ niegodzi ſie odmienić. Leop Dan 6/15, Dan 6/8, 1.Mach 13/38, 2.Mach 8/36; UstPraw A2 [2 r.], F3, I2, Kv; BibRadz Hebr 9/6; OrzRozm F2v; gdyśćie niemogli nic bezemnie poſtánowić/ theras káżdy ſwoie zdánie powiáday przed oblicżnośćią wſzego Conſeſu BielKron 207v; poſeł krolá Francuſkiego vpomina Luteryany/ áby Koncilium przyięli/ á co by tám było poſtánowiono/ áby to mocno trzymali. BielKron 223v, 80v, 99, 199, 200, 205v (22); Stare pacto et servare pactum, Dzierżeć vmowę/ pełnić to co ſie poſtánowiło. Mącz 272b, 227a; ktory powiádaſz iż nie wſzytkiego Pan tu będąc poſtánowił ná ziemi RejAp 32, 1v, 11v, 116; Y cokolwiek w zakonie [Pan Bóg] poſtánowić racżył/ wſzytkiemu ſie mogł rozum cżłowiecży zádziwowáć. RejPos 32, 42, 10l1, 121v, 161, 169v marg (13); RejZwierc 106v, 194; WujJud 26, 156, 184; BudBib Sap 18/9, Esth 14/8, 1.Mach 14/46; StryjWjaz A4v; ktory [papież rzymski] Iezuſowe vſtáwy [...] odmienił/ á ſwe ná tho mieyſce poſtánowił CzechRozm 81, 80, 82v, 93v, 100v [3 r.], 173; gdy wiele rzecży zacnych á potrzebnych poſtánowiono v nas/ zá vchwaleniem Slacheckiego ſtanu ModrzBaz 24, 12v, 30, 81v, 82v, 97, 139, 142; co więcżſza cżęść oycow poſtánowi/ ná tym przeſtáwáć [...] potrzebá SkarJedn 296, 114, 117, 176, 182 [2 r.], 184 (19); SkarŻyw 319, 321, 335, 463, 520; iż co ſię tknie ſprzymierzenia/ tedy to dobrze ieſt poſtánowiono/ przez Witołtá y Iágiełá StryjKron 612, 782; CzechEp 43, 207 [2 r.], 252 [2 r.]; w cżym namniey Biſkupom Rzymſkim nie vſtąpił/ y owſzem zebrawſzy znácżny ſynod/ rzecż onym przećiwną poſtánowił NiemObr 57, 58, 62, 178; Wenetom v ktorych ieſt prawdźiwa Wolność/ wolnoby táki Státut poſtánowić ſobie/ iżby ich nie imał nikt/ áż przekonáne práwem GórnRozm B4, K2v, K3, K4; PaprUp B; ActReg 10, 29, 49 [2 r.]; Korzec do śiewu [...] ma bydź v káżdego Páná iednáki w káżdym folwárku/ [...] bo to v śiebie w domu może poſtánowić iáko chce GostGosp 156, 50, 74; Tenći ieſt teſtáment ktory poſtánowię [testamentum quod testabor] z nimi po onych dniách WujNT Hebr 10/16, Luc 3/13, Act 3/25, s. 505, 1.Cor 11/34, s. 608, 796; Woiewodowie [...] ku wiedźieniu Káſztelanóm oné [powiaty] rozdźielą y poruczą: á zwłaſczá w Wielkiéy Polſcze/ gdźie nic tákowégo przedtym nie znáyduie ſie bydź poſtánowiono. SarnStat 301, 20, 40, 56, 128, 286 (19); SiebRozmyśl G4v; Co wſzyſtko może záhámowáć Conſtitucią o tem poſtánowiwſzy GrabPospR N3v, N3v; Y ná ohydę grzechu tego wiele rzeczy P. Bog poſtánowił. SkarKaz 315a, 242a; KlonWor 65. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; Zwrot.

postanowić około kogo, około czego (19): ZapWar 1548 nr 2668; KromRozm III L4v; iako Ceſarz kazał ſie Doktorom piſmá ſwiętego z obu ſtron z iecháć do Rátyzbony/ ábytám około iednoſtáyney wiary co poſtanowili BielKron 224; co ſie około iednośći zGreki ná S. Zborách poſtánowiło/ to Grekowie tárgáli SkarJedn 336, 117, 311; CzechEp 42; Záśię około iedze [Bóg] roźnie poſtanowił/ iednem źwierżętom kazał ieść tráwę/ drugim korżonki/ [...] á niektorym też mięſo inych źwierżąt GórnRozm Nv, E3v; WEdle Conſtituciiéy Piotrkowſkiéy poſtánowićieſmy byli gotowi/ około kupiectwá Zydowſkiégo. SarnStat 266; OKoło kowánia myńce/ ná ten czás ták ná prędce poſtánowiono bydź nie może SarnStat 410, 112, 183 [2 r.], 185, 410, 490, 947. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym.

postanowić wedle czego [= o czym] (1): RejAp 11v cf »uradzić albo postanowić«.

postanowić komu (20): Diar 40; Y vcżynili zwolennicy ták/ iáko im był poſtánowił Iezus Leop Matth 26/19, 2.Mach 8/36; BielKron 75v, 99; RejPos 169v marg, 170v, 270v, 284; BudBib 1.Mach 14/46; BudNT Act 24/23; A przetoż y Páweł święty Zborowi Theſsálonicſkiemu to poſtánowił/ ieſliby kto robić niechćiał/ áby też y nieiadł. ModrzBaz 37; GórnRozm D4; Nic więcey nie czyńćie nád to co wam poſtánowiono. WujNT Luc 3/13, 1.Cor 9/14, 16/1, Hebr 9/27; SarnStat 388, 1183, 1236.

postanowić naprzeciwko (a. przeciw) komu, (na)przeciwko czemu (4): I wſzyſtek Synod pochwalił wyrok iego/ y nic naprzećiwko temu niepoſtánowił KrowObr 230v, 230v; Przećiwko pijáńſtwu też cokolwiek niech będźie poſtánowiono ModrzBaz 82v; Tedy im [ojcom świętym] ták odpiſuie [papież Leon]: chwaląc wſzytko y poćwierdzáiąc co przećiw Heretykom Neſtoremu y Ewtycheſowi/ [...] [na wtórym zborze] poſtánowili SkarJedn 182.

postanowić na co (1): gdybych ia to pſowáć dopuśćił/ co ſię ná Niceńſkim Synodzie ná rząd kośćiołá wſzytkięgo/ [...] poſtánowiło. SkarJedn 188.

postanowić o kogo (3): ACz o zbiegłé kmiećie/ zda ſie bydź doſyć poſtánowiono w Státućie Wielkiégo Káźimiérzá/ [...] wſzákże [...] SarnStat 661 [idem (2)] 746, 918.

postanowić przez kogo (4): PRziyachawſchi Commiſſarze naſchi na Camyenyecz poſthanowya przeſz poſli Woyewodi Voloſkyego. y omyeſczv na kthorem bi ſzye zyachacz myely LibLeg 11/157v; CzechRozm 80; PaprPan Cc3v; tego co Duch S. przez cżtery Pátryárchy/ przez oycá oycow/ przez Biſkupy y przełożone kośćiołá wſzytkiego poſtánowił/ gánićby nie śmieli SkarJedn 296.

postanowić czym (8): Diar 40; BiałKat 338v; Bo to wyrokiem ſyná Bożego ieſt poſtánowiono/ áby kto ſię powyżſza/ był vniżon ModrzBaz 69; WerGośc 265; náſzą władzą to poſtánowiliſmy ninieyſzym czáſem. Iż [...] SarnStat 569, 352, 928, 966.

postanowić o kim, o czym [w tym też: de aliqua re (1)] (18): LibLeg 11/157v; ażby nam pirwej de religione z księżą IchM biskupy jakiemi rozmowami, [...] postanowiono było Diar 40; WujJud 26; ModrzBaz 81v, 142; wſzytko to ochotnie przyimie/ co iedno ſię o zgodzie ná ſynodzie poſtánowi. SkarJedn 310, 316; GórnRozm L; WujNT 1.Cor 16/1; ACz o przygodnym mężobóycy/ [...] wysſzéy ieſt poſtánowiono: wſzákże [...] SarnStat 610, 503, 934. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym.

postanowić w czym (1): A my [...] to wáruiemy: że/ cokolwiek y iákokolwiek oni [pieczętarze] w tych rzeczách z kim poſtánowią/ to ma bydź cále y nienáruſzenié trzymano SarnStat 441.

postanowić jak [w tym: „tak” (20), „jako” (10), „tak jako” (4)] (44): LibLeg 10/68v; będzie ſie godziło kazdemv vczynicz [...] iako miedzy ſobą ſtrony poſtanovią. ComCrac 22; A gdźye to ták Kryſtus álbo ápoſtołowye yego poſtánowili? KromRozm III I5, L5; nie iam tego wymyſlił/ Vrban Papieſz pierwſzy ták poſtánowił? KrowObr 105v, B3v, 85v, 207 [3 r.], 233; Leop Matth 26/19; BibRadz I 313c marg; BielKron 219v, 354; RejPos 283v; RejZwierc 3; ModrzBaz 96; SkarJedn 182; SkarŻyw 456; CzechEp 42; Aleby y około gorączego práwá/ ináczey poſtánowić trżebá. GórnRozm E3v, E2v, L; ActReg 95; OrzJan 129; WujNT Act 20/13, s. 487, 1.Cor 16/1; SarnStat 15, 112, 183 [2 r.], 185, 216, 441, 1027; SkarKaz 637a. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązuącym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym.

postanowić gdzie [= na zgromadzeniu ustawodawczym; w tym: na czym (33), w czym (2)] (35): takeſmy na ninieyſem Seymie poſtanovieli, aby [...] ComCrac 12v, 17v, 19v; ConPiotr 33; LibLeg 11/186; DiarDop 100, 101; KrowObr 18v, 132v, 207, 231; UstPraw Kv; BielKron 219, 223v, 305v, 393; WujJud 26, 184; SkarJedn 188, 310, 311, 336; Y to ſię w Koncylium Trydęckim poſtánowiło: iſz ſchodzenie y zeymowánie tákie/ małżeńſtwem nie ieſt SkarŻyw 153, 336; StryjKron 767; Toż ná Synodźie Chalcedoneńſkim poſtánowiono. NiemObr 58, 58, 62, 134; tak iako się było nakoronatiey postanowiło ActReg 95, 10; poſtánowiło ná Generale Wárſzáwſkim wſzyſtko Woiewództwo Mázoweckié/ iż rękoiemſtwo Kmieći w tym Wóiewództwie nie ma bydź. SarnStat 1178, 185, 1013, 1014.

cum inf (12): nigdy dobrą/ wiárą nieſtali przytem co kolwiek on [Bóg] był kiedy ſniemi/ zobu ſtron dzierżec poſtánowił. RejPs 116; Kthore Práwo potym Káźimirz wielki/ [...] chowáć poſtánowił GroicPorz a3v, a3; Agnus Dei/ Wemſzy ſpiewáć trzykroć poſtánowił Sergius pierwſzy KrowObr 197; BielKron 379; BiałKat 136; gdyż záś kmiećiá ktoryby Sláchćicá zábił/ gárdłem káráć poſtánowili. ModrzBaz 28; StryjKron 767; ActReg 48; WujNT Hebr 9/27; iż áczkolwiek poſtánowiono było w Kráynéy/ y w Páłukoch wſzyſtkim obywátelóm ſoli Zup Krákowſkich vżywáć: wſzákże [...] SarnStat 388, 312.

cum A cum inf „być” kim (1): iż Papieżá [...] ná tym Koncylium Florenckim poſthánowiono być po wſzyſtkim ſwiećie przełożonym Biſkupem KrowObr 18v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (24), tak (15), ono (1), ty rzeczy (1); aby, żeby, (iż)by (67), iż(e), że (26), zaimek pytajny (8), iż aby (3), jakoby (1), że niechajby (1), żeby że (1)] (107): MetrKor 34/133, 40/810; poſtanovilysmy, ze zapiſy vykupov viecznych, [...] niechaiby byli vedle form zapiſow wſtatuczie opiſſanych ComCrac 21v, 12v, 17v, 19v, 21v; ConPiotr 33, 34v; LibLeg 11/186; KromRozm III K2v; GroicPorz l4; Innocencyus tzwarty poſthánowił/ iż może kożdy Papieſz Ceſárzá zrzucić KrowObr 39, B2, 85v, 198, 231, 232v; Krolu zażeś thy niepoſtánowił/ żeby káżdy cżłowiek ktoryby kogo z Bogow ábo z ludzi o co proſił [...]/ iedno ćiebie Krolu/ że będzie wpuſſczon do Lwiey iámy? Leop Dan 6/12, 1.Mach 13/52; UstPraw D3v; LeszczRzecz A3; Nád to poſtánowilichmy/ iż ktokolwiek wyſtąpiłby co przećiw temu co ieſt powiedźiano y opiſáno/ áby then był obieſzon BibRadz 3.Esdr 6/32, 1.Mach 6/59; ták Miáſto ono obronne poſtánowiło było/ iákoby kożdego człowieká/ kożdego ſtanu w Mieśćie [obrona ustawiczna] doległá OrzRozm V v; Poſtánowił był Henrykus Krol Angielſki z ſzláchtą Schocką [...] Yż iego ſyn Edwárdus miał wźiąć zá małżonkę corkę Krolá Schockiego BielKron 221v, 157v, 186v, 194v, 205, 221v (9); Mącz 375c; GórnDworz Z7v; RejPos 71, 322; BiałKat 356; RejZwierc 3v; RejPosRozpr c2, c3v; [pogańscy prawodawcy] ſrodze poſtánowili/ Aby tákowe dzieći w wiezyeniu do ſmierći były chowáne/ ktoreby rodzicow ſwych żywnoſcią y potrzebámi opátrowáć nie chciáły. RejPosWstaw [414]; BudBib Esth 9/27, 1.Mach 14/48; BudNT Ioann 9/22; CzechRozm 150v; ONo też trzebá poſtánowić/ żeby białe głowy do ſpraw Rzecżypoſpolitey niebyły przypuſzcżáne ModrzBaz 49; należy to ná Rzecżpoſpolitą [...] poſtánowić/ iáko wiele káżdy Klaſztor ſtudentow ma chowáć. ModrzBaz 131, 37 [2 r.], [41], 69, 83, 88v (12); Także od tychże przerzecżonych oycow mowią poſtánowiono ieſt iednoſtáynie: ieſliby ktory Biſkub/ podeyrzány miał rozſądek ſwego Mitropolitá/ [...] áby do wáſzey Rzymſkiey ſtolice appellował. SkarJedn 106, 221, 222; Oczko 30; SkarŻyw 153, 336; CzechEp 331; NiemObr 4, 58, 134, 149, 157, 160, 176; WerGośc 269; Poſtánowił Bog niebieſki: By ſię ludźie rozmnażáli/ (–) A ten to świát nápełniáli. ArtKanc V2v; GórnRozm D4; LatHar 127; Aby tedy w wielkośći ludzi nie było zámieſzánie/ poſtánowił był Páweł S. áby ná káżdey tákiey rozmowie/ dwá tylko ábo trzey/ y to ieden po drugim mowili WujNT 615, 122, Ioann 9/22, Act 4/28, 15/2, s. 460, Rom 14/13, 1.Cor 9/14; A to ſámo rozgrániczenié około płácénia wiárdunków [...] doſtátecznie z Pánem Káźimiérzem Królem/ iż ma trwáć/ poſtánowiliſmy SarnStat 188, 171, 189, 240, 259, 260 (22); [za dołożeniem i wiadomością pana wójta i ławników, i pospolitego człowieka miasta tego jesteśmy postanowili, [...] że poddani nasi [...] raz w każdy tydzień powinni robić PrzywPozn 1588 nr 166 190].

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia (zwykle dalszego) w zdaniu nadrzędnym [w tym z zapowiednikiem: tak (3); aby, żeby (5), iż(e) (5)] (10):

~ postanowić około czego (1): tak okolo poſwiątnego poſtanoviono, iz gdyby ktori duchowny [...] ſiedzial wtem czo mieni bycz poſwiątnem abo koſczielnem, abel ſtego Koſcziol abo oſoba Koſczielna viviedziona nievrzędnie [...], mabycz ſądzon [...] duchownem pravęm ComCrac 20.

[postanowić kogo: Iż już zeszli na barci, postanowiono je beło, iż każdy z nich [kmieci] płacał za rączkę miodu per gr 24 LustrRaw 40, 40.]

postanowić na kogo (2): Záiſte y práwo Boże ná tákie poſtánowiło/ áby ták byli karáni/ iáko mieli być karáni ći/ co im winę dáli. ModrzBaz 85v; SarnStat 971.

postanowić miedzy kim [= o kim] (1): A miedzy témi/ którzy pieniędzy pożyczáią/ którzy máią zápiſy ná pułgroſzki/ ták ieſt poſtánowiono: Iż káżdy z tákowych/ który ma pieniądze ſobie zápiſáné przed tą vſtáwą/ będźie mu wolno wyćiągáć pieniądze w monéćie wedle zapiſu ſwégo SarnStat 407.

postanowić o kim, o czym (6): Item o slodzyeyoch thak poſthanowyly yze o zlodzyeyſthwo obwynyony Cztherzy raſzy, moze ſſya przyszyągą sprawycz MetrKor 34/134; KrowObr 123v; BielKron 225v; ModrzBaz 131; o ktorym [sakramencie] kośćioł S. poſtánowił/ áby nátſzcżo brány był. SkarJedn 346; SarnStat 716. ~

W połączeniach szeregowych (8): kthorzy [starostowie] bądącz weſpolek postanowyly szą naradzyly y namowyly podlye poruczenya naſſzego krolyewskyego [...] Iako oth thych czaszow ma ſſya zachowacz myadzy oboyema stronama, prawo pogranyczne. MetrKor 34/133; Statutum est, Skazano yeſt/ poſtánowiono/ decret vcziniono. Mącz 412c; RejZwierc 3; coś lepſzego y doſkonálſzego/ racżył Bog ku chwale ſwey ludziom obiáwić/ dárowáć y poſtánowić CzechRozm 173; CzechEp 252; SarnStat 184, 1027, 1211.

W przeciwstawieniu: »postanowić ... rozparać« (1): By to co dzieſięć rownych ſobie poſtánowi/ ieden [...] rozpáráć miał świátby nigdy rządu niemiał. SkarJedn 296.

W charakterystycznych połączeniach: postanowić artykuł zakonu, dekret, kondycyją (2), konstytucyją (2), radę [= postanowienie] (2), statut (2), testament (3), ustawę (4), zakon (5), zmowę; postanowić prawem, przywilejmi rozmowami, statutmi (2), władzą, wyrokiem; postanowić na jenerale, na (w) koncylijum (12), na koronacyjej, na sejmie (12), na synodzie (7), na zborze; na dobrym końcu postanowić, dobrze (6), dostatecznie, gruntownie, jednostajnie (2), mądrze, mocno (2), nieomylnie, opatrznie, za pewne, prawdziwie, rozmyślnie, srodze, świątobliwie (2), wiecznie, zgodnie (2), źle.

Fraza: »prawo(-a) postanowiło(-y)« = lex constituit, lege est constitutum Modrz (2): A wtey mierze nic práwá náſze pewnego niepoſtánowiły ModrzBaz 12v, 85v.
Zwrot: »postanowić prawo« = constituere legem Vulg; ferre a. ponere legem Modrz; dare legem Calag [szyk zmienny] (16): Mieyſkie Práwo ieſt/ kthore kożde Miáſto ſobie ku vżywániu właſnemu poſtánowiło GroicPorz a3v, av; RejWiz 124; Leop Dan 6/10; proſili Ceſárzá/ áby [...] ſpráwiedliwe prawo poſtánowił BielKron 225v, 75v; RejZwierc 33v; PaprPan Cc3v; ModrzBaz 99, 102; Calag 238b; dźiwuię ſię/ czemuśćie ná ſię ták głupie poſtánowili práwo. GórnRozm E4, I, I2; Phil E4; OrzJan 97.
Szeregi: »deklarować i postanowić« (1): iáko to dawno przed tym ná Conciliách Niceńſkim wtorym/ Gángreńſkim y teráznieyſzym Tridentſkim deklárowano/ y poſtánowiono. WujJud 184.

»mianować a postanowić« (1): ktory naypirwſzy ártykuł ten ſwięty á miłośćiwy Pan tego to zakonu ſwego [...] miánowáć á poſtánowić racżył. RejPos 170v.

»namowić i postanowić« (2): A my tegodnia, ktoregośmy się ziechali wszytkie rzeczy namowilismy byli y postanowili ActReg 49; SarnStat 1183. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»postanowić a (i) napisać« [szyk 2:1] (3): DiarDop 109; BielKron 224; Cokolwiek á ktorego cżáſu poſtánowi Pán y nápiſze/ nie przeſtępowáć GostGosp 74.

»postanowić i naznaczyć« (1): A gdyby Pánſtwá iego kupcy dotknęli/ áby tákże iém przez onę drógę poſtánowił y náznáczył [constituat et designat JanStat 1036]: którędyby mogli przeieźdźić. SarnStat 1236.

»(od)dać albo (i) postanowić« (2): A inym żadnym wymyſłom ſwiátá tego/ iuż żadney wiáry dáwáć nie mamy: [...] iedno co ieſth nam oddano y poſtánowiono z dawná przez Proroki RejPos 161; Calag 238b.

»postanowić a (i) przyjąć« = statuere et recipere PolAnt (2): Poſtanowiono ieſt y od wſſech ſtanow korony thy przyetho, aby the wſſitke uchwaly [...] zawieſſone bely ConPiotr 34v; BudBib Esth 9/27.

»postanowić i (albo) rozkazać (a. skazać, a. przykazać)« = statuere et decernere Mącz [szyk 6:2] (8): co Commiſſarze poſtánowią álbo ſkáżą to ma być wſzytko dzyerżano. UstPraw 12; Praescribere quae sunt gerenda, Poſtánowić álbo roskázáć co kto ma czinić. Mącz 375c, 412b; CzechRozm 80, 100v; SkarJedn 319; SkarŻyw 335; Boby tego Apoſtoł ták śmiele nie obiecował: by był tego ſam Pan Chriſtus nie przykazał/ y nie poſtánowił. WujNT 796. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»rozstrzygnąć a postanowić« (1): áby drugie rzecży były záwieſzone od Papieżá/ ktory to ná Koncilium/ álbo ktorym innym obycżáiem z ſwoimi roſtrzygnie á poſtánowi BielKron 219.

»sprawić i (a, abo) postanowić« [szyk 3:1] (4): RejPos 225, 270v, 326v; Powiedzże mi ieſli ſie co dobrego poſtánowiło ábo ſpráwiło w Koronie od niemáłego cżáſu? RejZwierc 194.

»postanowić i (a) uchwalić« = constituere et approbare JanStat [szyk 3:2] (5): ComCrac 17v; iż ná Seymie ninieyſzym Wárſzewſkim [...] niżey opiſáne vſtáwy vchwaliliſmy y poſtánowili. UstPraw Kv; BielKron 205; SarnStat 352, 928.

»postanowić i (a) uczynić« [szyk 1:1] (2): ZapWar 1548 nr 2668; Pátrzayże co tu zá zakon á co zá regułę Pan ten tym to vcżniom ſwoim á tym tho náſládownikom ſwoim/ y potym wſzytkim wiernym ſwym/ vcżynić ná ten cżás á poſtánowić racżył. RejPos 170v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»uradzić albo postanowić« (1): A cokolwiek vrádzicie álbo poſtánowicie wedle błędu á zwiedzienia od nędznego ſwiátá tego/ to mocno y wierzyć/ y rozumieć/ y dzierżeć każecie RejAp 11v.

»ustawi(a)ć i (albo) postanowić« = statuere et ordinare JanStat (3): KromRozm II t4v; Tochmy téż vſtáwili y poſtánowili: iż przerzeczonégo Zbigniewá [...] wſzyſcy [...] obywátele [...] zá prawdźiwégo y niewątpliwégo Kárdynałá będą trzymáć SarnStat 171, 189.

»wydać wyrok i postanowić« (1): Tedy Krol Dárius/ wydał ten wyrok/ y poſtánowił [proposuit edictum et statuit]. Leop Dan 6/9.

»wyznać i postanowić« (1): poſłáli oni oycowie wtorego zboru do Rzymu do Pápieżá Dámáſá: [...] áby ono co wyználi y poſtánowili/ poćwierdzono było. SkarJedn [176].

»zgodzić się i postanowić« (1): staroſtowye y poſlowye [...] zobv ſtron na tim ſzie sgodzili, y poſtanowili yze then tho staroſta Kamyenieczkki [...] mayą dacz na piſzmye, wſchitkj kriwdj poddanych krola yego myloſczi MetrKor 40/810.

»(z)naleźć (a. wynaleźć) i postanowić« = invenire statuereque JanStat (4): BielKron 75v; áby [...] to ſie ználéźć y poſtánowić mogło/ coby było ku lepſzému y vżytecznieyſzému Rzeczypoſpolitéy. SarnStat 392 [idem] 402, 906.

W przen (3): Aby to podwroćili co poſtánowiły vſtá twoie [ut extollerent determinationem oris tui] BudBib Esth 14/8; Záiſte głos Boży poſtánowił/ áby káżdy w pracy á w poćie chlebá pożywał ModrzBaz 83; Abowiem ſię zgromádźili [Herod, Piłat i Żydowie] prawdźiwie w mieśćie tym przećiw świętemu Synowi twemu Ieſuſowi [...]: áby vczynili cokolwiek ręká twa y rádá twa przeznáczyłá (marg) poſtánowiłá. G. (–) áby ſię sſtáło. WujNT Act 4/28.
Przen (1):
Zwrot: »postanowić prawa [czemu]« (1): Poſtánowił práwa dżdżom [Dum faciat ipse pluviae statutum]/ á drogę błyſkáwicam gromow. BibRadz Iob 28/26.
b. Aktem prawnym lub (zwłaszcza o Bogu) aktem woli powołać do istnienia: zadekretować, wprowadzić, nakazać utworzenie [w tym: o Bogu i Chrystusie (96); co (232)] (234): mi to przyyaczielſtwo ktoreſmi dawno ſpolem myedzy ſobą poſtanovily. y teraz zachowamy. MetrKor 46/175v; ComCrac 11; KromRozm III H2; Pierwej trzeba od postronnego nieprzyjaciela obronę postanowić Diar 35, 24, 25, 77; Pan Bog ſam małżeńſtwo poſtánowił/ By ſie káżdy potomſtwem odnowił BielKom G2v; iż Oycowie Swięći niemogli nic poſtánowić w kośćiele krześćijáńſkim/ tzego Kryſtus Syn Bozy niepoſthánowił KrowObr 85v; Nie Kryſtus poſtanowił offiary Mſzarſkiey. KrowObr 183v marg, 78v [2 r.], 183v, 194v, 198v, 220v [2 r.] (17); RejWiz 184; Leop 4.Reg 11/18; UstPraw F2v; BibRadz I 476a marg; [cesarz] poſtánowiwſzy pirwey vrząd Senátu/ ktorzy by ſpráwy/ ná iego mieyſcu będąc ſpráwowáli/ w niebytnośći iego/ puſcieł ſie wodą do Hiſzpániey BielKron 197v, 40v, 77, 88v, 102 [2 r.], 108 (17); Mącz 480c; Pánie Boże [...] rácz ſtrzédz w Polſzce téy Ierárchiéy świętéy/ którąś ty poſtánowił raz w Narodźie náſzym POLſkim OrzQuin Y; RejPos 275, 281; BiałKat 343v, 351, 353v; BielSat L3; RejZwierc 247; Dla ktorych przycżyn pan Chriſtus ten Sákráment poſtánowił WujJud 178v marg, 150, 178v, 192, 240v, Nn2; WujJudConf 82, 147, 163; RejPosRozpr b3, c, cv, c2; RejPosWstaw [1434]; ácżkolwiek [Bóg] obrzeſkę/ ſzábát/ y co innego poſtánowić racżył: Iednák [...] CzechRozm 73v, 72v, 100v, 246v; ModrzBaz 36v, 66v, 68, 114, 142v; SkarJedn 144; [ludzie mądrzy w Rzymie] ták go [rok] obráchowáli: iż dźień ón co zbywał/ co lat kilko był przepletan. y Iulius Caeſar [...]/ wnet po nim Auguſtus/ poſtánowili go zá náuką pewną Oczko 29v; SkarŻyw 481 marg, 482; StryjKron 577; NiemObr 7, 27, 34, 76; WerKaz 280, 281, 283, 285 [3 r.]; BielSjem 25; A co ſię płacęnia zabitych tycze: ieſt tego wiele prżyczyn/ dla ktorych to poſtánowiono GórnRozm E2v, H2, K4, K4v, M; ActReg 19; LatHar 75, 356; Ze wſzytko ich [heretyków] ſtáránie ná tym ieſt/ áby to wywroćili co dobrze w kośćiele Duch S. poſtánowił. WujNT 483, 115, 309, Eph 4 arg; ná tymże Zamku náſzym Krákowſkim poſtánowiliſmy práwo Naiwyſſzé Niemieckié właſné/ ná mieyſce práwá Máydeburſkiégo SarnStat 955, 521, 952, 1013; Wypráwá opiſána ieśliż obćiążliwa/ więc lżeyſzą poſtánowić. GrabPospR Kv, Kv, L3, M4, Nv, N2v [2 r.]; VotSzl B3.

postanowić od kogo [= w czyim imieniu] (1): Poſłał był Egidyuſá do Rzymá/ ktory tám rząd á pokoy poſtánowił od niego BielKron 186v.

postanowić komu (18): MurzNT 56; Diar 86; Leop Esth 9/17; iżby mocnie záchowywáli ony dni Purym czáſow ſwoich/ iáko im ie poſtánowił Márdocheuſz BibRadz Esth 9/31, Ps 7/7; BielKron 103; RejPos 32, 291; ſpráwiwſzy obras/ iuſz przed tym vmárłego cżłowieká teras iáko Bogá vcżćił: y poddánym ſwym obchody y ceremonie mu poſtánowił. BudBib Sap 14/15, Ios 24/25, 2.Reg 5/3, 3.Reg 20/34, Esth 9/31; ArtKanc Q3v; LatHar 350; iáki w tym ſpoſób y poſtępek ſobie do dochodzenia krzywd tákowych póſtánowią/ tákowy [...] przyiąć będźiem powinni. SarnStat 1183, 6, 914.

postanowić jako co (1): muſzę ia tedy tobie pokázáć/ ktory to [golenie bród] Papieſz naprzod potwierdził/ y iáko ſwiętą rzetz poſtánowił. KrowObr 119v.

postanowić przez kogo [= za czyim pośrednictwem] (3): KromRozm III G8v; to ieſt poſeł táki przez ktorego Bog miał przymierze ſtánowić/ iáko ſtáre przez Moyżeſzá poſtánowił był CzechRozm 58, 90v.

postanowić przez co (2): á ten Kápłan wielki [...] óno piérwſzé kápłáńſtwo odnióſł/ áby wtóre poſtánowił: á poſtánowił ie przez ofiárę raz vczynióną ćiáłá ſwégo BiałKat 343v; WujJud 149.

postanowić za co (1): A thákże [...] rozumieć mamy/ o Krzcie y o Wiecżerzy Páńſkiey/ ktore [Pan] nám thu zá pewne znáki łáſki ſwey ſwiętey poſtánowić á zoſtáwić racżył. RejPos 32.

postanowić czym (3): KromRozm II g2v; iż on [Chrystus] [...] tylko ſłowem á roſkazániem ſwoim może wſzytko co chce vcżynić á poſtánowić RejPos 255v; WujJud 153v.

postanowić czym, jakim (3): Dla tegoż tenże dzień poſthánowili ſwiętym Leop Esth 9/19, Esth 9/17; ácż ſtan małżeńſki ſam nawdzięcznieyſzym zakonem poſtánowic racżył RejPos 342v.

postanowić na czym [= na zgromadzeniu ustawodawczym] (4): ConPiotr 33v; ZapWar 1545 nr 2646; BielKron 177v; Ná tymze Synodźie dopiero/ ná ktorym wiele błędow poſtánowiono/ y ten ſię nie mnieyſzy pokazał NiemObr 58.

postanowić jaki (1): cżthemaſty dzień kxiężycá Adár god y weſela ſwięty poſtánowili Leop Esth 9/10[19].

postanowić jak (1): w ktorey [mszy] ſam przez nas ſwoie ſługi/ y kápłáńſtwá iego ſprawce/ pod oſobą chlebá y winá ofiáruie/ ćiáło y kreẃ ſwoię/ ták iáko to ſam ná tey oſtátniey wieczerzy poſtánowić y roſkázáć raczył. SkarKaz 156b.

W połączeniach szeregowych (6): RejPos 44, 291; Przyiácháli Grekowie z Pátryárchą y Ceſarzem ſwoim: [...] zgodę S. y iedność poſtánowili/ podpiſali/ zápiecżętowáli SkarJedn 337; ktory [post] ná vlecżenie duſz y ćiał náſzych/ ſámiż Apoſtołowie twoi nam podáli/ poſtánowili/ y roſkazáli LatHar 350; SarnStat 270, 1104.

W charakterystycznych połączeniach: postanowić ceremonije, dostojeństwo, jednanie (2), jedność, jerarchiją, kapłaństwo (2), karanie, kaźń, koncylijum, krzest, lampy, małżeństwo (sakrament małżeństwa, stan małżeński (małżeństwa)) (16), miary, miłościwe lato (2), modły, mszą (ofiarę mszarską) (5), obchody, obronę (12), obrzezkę (obrzezanie) (2), obyczaj przedawania rzeczy, ofiarę (6), okazowanie, post(y) (4), prawo niemieckie (3), przyjacielstwo (3), przysięgę, sakrament (świątość) (6), sejm, skrutynijum, służbę bożą (2), służebność (posługowanie) (2), spowiedź, sprawiedliwość (3), szabat (2), święto(-a) (3), Testament Nowy, towarzystwo, ugodę, urząd (urzędy) (9), wiarę, wieczerzą pańską., winę [= karę] (2), wyprawę (8), zgodę (6), zjednoczenie, zmowę, zwierzchność.

Fraza: »prawo postanowiło« (1): Práwo to wáſze tylko ná vczynek zły gdy ſię sſtánie/ káźń máłuczką iákąś [...] poſtánowiło GórnRozm C2.
Zwroty: »postanowić pokoj« = statuere societatem Vulg; tranquillitatem efficere Modrz [szyk zmienny] (21): MetrKor 34/133; Diar 86 [2 r.]; Leop 1.Mach 8/20; áby ſie ziecháli do Vlmy ná Syem/ chcąc tám pokoy poſtánowić BielKron 229v, 103, 136v, 170, 186v, 192v (13); Infecta pace discesserunt, Nie poſtánowiwſzy pokoyu odeſzli. Mącz 115c; ModrzBaz 27; A złożywſzy ziazd wálny [...] w Zmodzi pod Weloną/ tám chciał poſtánowić pokoy wieczny z Krzyżakámi. StryjKron 547, 200.

»postanowić przymierze« = constituere, disponere testamentum Vulg; ferire pactum, pangere pactum, percutere foedus, statuere foedus a. pactum PolAnt; pangere pacem Mącz [szyk zmienny] (30): LibLeg 11/185v, 186; Rej/Ps 145v; Leop 1.Mach 8/29; BibRadz Gen 6/18, 9/17, 17/21, Lev 26/9, Deut 31/16, Ier 11/10, 4.Esdr 3/15; BielKron 386, 387; Mącz 275c; oto krew przymierza ktore poſtánowił Iehowáh zwámi BudBib Ex 24/8, Ios 24/25, 2.Reg 5/3, 3.Reg 20/34, Is 57/8, Ier 32/40, Zach 11/10, Bar 2/40; CzechRozm 58, 90v; SkarŻyw 481; StryjKron 447, 652, 747; ábowiem poſtánowiwſzy przymierze miedzy ſobą/ Włádyſław ie złamał Phil O4; KlonKr D2.

»rząd (dobry) (a. porządek) postanowić« [szyk zmienny] (26): KromRozm III G2v, G4, G8v; Diar 27; BielKron 99, 130v, 170, 186v, 219; LeovPrzep F2v; RejPos 227v, 267v, 278; RejPosRozpr c3; Rząd ten ktory Pan Chryſtus w kośćiele ſwym poſtánowił z Piotrem S. vmrzeć nie mogł SkarJedn A7v, 61, 78; NiemObr 28; BielSjem 4; ActReg 44; WujNT 130; SPráwiedliwośći táki porządek w mocy záchowuiemy/ iáki ſobie któré Woiewództwo domá ſpólnie poſtánowiło/ álbo ieſcze poſtánowi zgodnie SarnStat 6, *3; SkarKaz 242a, 606a.

Szeregi: »postanowić i poświęcić« (1): Ale gdy do nich [sakramentów] przyſtąpi ſłowo Páńſkie/ przez ktore tę ſpráwę Pan poſtánowić y poświęcić racżył/ iuż tákowe rzecży sſtawáią ſie świętemi WujJudConf 163v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(i) postanowić i rozkazać (a. przykazać)« [szyk 3:1] (4): Noſzenie chlebá [tj. sakramentu] w ſloykach do niemocnych [...] poſtánowił y roſkazał z zwonkámi Honoryus trzeći KrowObr 197v; RejPos 154; WujJud 149; SkarKaz 156b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»uczynić a postanowić« [szyk 2:1] (3): Ize chczacz vczynycz a poſtanowycz pokoy a sprawyedlywoſcz myadzy poddanemy korvny naſzey [...] a myadzy wyelmoznym panem Steffanem woyewodą szyemye moldawſkyey [...] MetrKor 34/133; BielKron 103; RejPos 255v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ustawić a postanowić« (1): potym dopiro [...] ſwiątość ciáłá ſwoiego/ y ſwiątość krwie ſwoiey/ vſtáwić á poſtánowić racżył. RejPosWiecz2 90v.

»postanowić i utwierdzić« (1): Názywam też ieſcże lepſzym/ przymierze to ábo Teſtáment nowy/ ktory Bog [...] przez Iezuſá Chriſtuſá [...] poſtánowił y vtwierdził CzechRozm 90v.

»wymyślić i postanowić« (2): Podnoſzenie chlebá y kielichá wymyſlił y poſthánowił Honoryus trzeći KrowObr 197, 91.

»zgodzić i postanowić« (1): Azaſz może być [...] mocnieyſza zgodá ſwiátá tego/ niżli oná mocna á ſwięta zgodá Páná tego/ kthorą mocnie zgodzić y poſthánowić racżył ze zwolenniki ſwemi? RejZwierc 259.

»postanowić a zjąć« (1): Obrał tedy Iudás Eupolemá [...] y Iaſoná [...]/ ktore poſlał do Rzymá áby poſtánowili á zięli ſniemi przyiaćielſtwo y towárzyſtwo [misit eos Romam constituere cum illis amicitiam et societatem] Leop 1.Mach 8/17.

»postanowić a złożyć« (1): abyś raczył [Wasza Królewska Miłość] [...] ukrajną rozmowę tu w krolestwie swem, gdyż prze kogo inego concilium generale dojść nie może, postanowić a złożyć Diar 85.

Przen (1):
Zwrot: »przymierze postanowić« (1): kthora [fortuna] z żadnym cżłowiekiem przymierza ſthátecżnie nie dzierży. A by ie też s kim naſthátecżniey poſtánowiłá/ [...] pátrzayże długoli tho trwa. RejZwierc 153.
c. Wyznaczyć, ustalić gdzie, kiedy, w jakiej ilości itd. coś ma być; convocare Mącz [w tym: o Bogu (9); kogo (6), co (62)] (70): LibLeg 11/186; Y iáko dziwno rozſſáffował dobrotliwoſći ſwoie poſtánowiwſſy záwżdy prętki czas miłoſierdziu ſwemu RejPs 150v; ieſli kto tego niebáczy [...]/ niechái wié/ żeć by ten przykłád niebył napiſán/ żebych [...] niektóré dni mięśné niektóre poſtné/ rybné/ i mléczné poſtánowili MurzNT 13v; Leop Act 17/30; iáko oćiec pierwſzey poſag poſtánowi/ táki też bráćia po drugich winni dáć UstPraw B3v, A2, D2v; Tedy Iudás poſtánowił męże/ ktorzyby walcżyli przećiwko tym ktorzy trzymáli zamek BibRadz 1.Mach 4/41, 2.Par 8/9; Náznácżył był ná ſwe mieyſce Dymitrá/ ále obacżywſzy go nie ſwoich obycżáiow/ [...] Waśiłá Iwánowicá poſtánowił. BielKron 404; KwiatKsiąż N4; Mącz 504d [2 r.]; GrzegŚm 3, 51; ktory [król] poſtánowił iedło wáſze y pićie wáſze BudBib Dan 1/10, 1.Par 22/2; trzebáby poſtánowić iáką mierną zapłátę/ ták zá piſánie/ iáko też zá pracę ſędźiow ModrzBaz 92v, 33v [2 r.], 105; CzechEp 274, 297; NiemObr 108; ktoby mowię temu chćiał poſtánowić miárę: k temu poſagom/ weſelam/ vcztam/ pogrżebom/ budowániu/ málowániu ſztukwarkom/ y inem zbytkom/ ktorych ieſt wiele/ pewniebyśćie go y źiemie [lege: z ziemie] wygnáli GórnRozm L3; pewną licżbę káżdego nácżynia obráchowáć y poſtánowić. GostGosp 144, 32, 144, 154; WujNT Act 1/23, 17/31; CHcemy/ áby káżdy Woiewodá w ſwym Woiewództwie miał moc [...] pewną miárę y obyczay przedawánia rzeczy w ich rzemieśle poſtánowić SarnStat 285, 11, 129, 286, 469, 553 (9).

postanowić komu (21): rzekł/ Co mi chcecie dać á iágó wám wydám? A oni mu poſtanowili/ trzydźieści śrebrnych MurzNT Matth 26/15; Diar 80; Leop Num 6/13, 2.Reg 5/8, 4.Reg 25/30; BibRadz 1.Par 17/9; BudBib Dan 1/5; Białym głowom poſtánowili ſtarſzy ku płácżu żáłobnęmu/ Rok BiałKaz D3; Lepiey dáleko słuſzne im [sędziom] dochody poſtánowić ModrzBaz 88, 78v, 95v; WujNT Act 28/23; áby Iego Królewſka M. [...] z ſwych dochodów iáki czynſz Akádemiiéy téy raczył poſtánowić. SarnStat 198, 110, 270, 376, 985, 1222. Cf postanowić gdzie komu, Ze zdaniem dopełnieniowym.

postanowić przez kogo [= za czyim pośrednictwem] (1): Abi syem poſthanowyl na granyczi [...] przeſz poſli waſchey mczi y przeſz naſch LibLeg 11/184.

postanowić za co (1): przyniosł z ſobą bogi ludu Seirſkiego/ poſtánowił ie zá Bogi ſwoie BudBib 2.Par 25/14.

postanowić na czym [= na zgromadzeniu ustawodawczym] (2): poſtánowić z nim [dzierżawcą] látá wydźierżawánia wſzytkiey ſummy/ ſpráwiedliwie ná Seymie. OrzRozm S2; SarnStat 279.

postanowić jak (1): saczvnek thowaru kradzionego panowie Comisſarze thak posthanowili LibLeg 6/118v.

postanowić gdzie [= aby było gdzie] (2): BielKron 375; iż ſkład Ruſkiéy ſoli w Bydgoſczy poſtánowiemy SarnStat 387.

postanowić gdzie komu (2): iedennaśćie vcżniowie ſzli do Galileie ná gorę gdzie im był poſtánowił Iezus BudNT Matth 28/16; WujNT Matth 28/16.

postanowić na kiedy (2): LibLeg 10/69; Weſele ná mięſopuſty poſtánowiono było w Krakowie BielKron 375.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym (1): Iza żeś ty nie pozoſtał z onych cżterzech zwierząt ktorem poſtánowił áby krolowáły ná tym moim świećie BudBib 4.Esdr 11/39.

W charakterystycznych połączeniach: postanowić cenę (2), czas (5), czynsz, dochody, dzień (8), jedło i picie, koncylijum, lata [czego], liczbę [czego] (4), miarę (2), miejsce (4), obrok (2), ordynaryją, pewne godziny, posag, przejazd, rzeczy przedające, sąd, sejm (5), skład soli, strugę, szacunek towaru, szerokość drogi, wagę, zapłatę (3), żywność i odzienie.

Szereg: »postanowić i naznaczyć« = constituere Vulg; constituere et determinare JanStat (2): Leop 4.Reg 25/30; áby kożdy z nich [przełożonych zamków i miast] [...] ſzérokość drógi wſzędy poſtánowili y náznáczyli SarnStat 1235.
d. Osądzić [kogo] (1): nikt powſtáć niemoże ktory by práwie mogł poſtánowić człowieká/ tylko iedenże ten ieſt bog práwy ſędzia RejPs 110v.
e. Mianować, wybrać do pełnienia jakiejś funkcji; też (tylko w połączeniu: kogo = pełniącego funkcję) utworzyć jakiś urząd, funkcję; constituere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; dare, facere, ponere Vulg, PolAnt; statuere PolAnt, JanStat; collocare Vulg; praecipere PolAnt; designare, praeponere Mącz; instituere, locare JanStat [w tym: o Bogu i Chrystusie (108)] (266):

postanowić kogo [= kto został kimś obrany] (166): KrowObr 5v [2 r.]; BibRadz 3.Reg 2/35; Syrácyn [...] Sultaná zábił/ y inego poſtánowił BielKron 179, 174v; Mącz 234c; WujJud 39, 142v; iż nád tym domem w ſtárym Teſtámenćie záłożonym/ poſtáwił był Bog wiernego Moiżeſzá [...]. W nowym iuż záś/ końcżąc tenże dom/ poſtánowił Iezuſa CzechEp 290, 289; NiemObr 66; poſtánowćie wżdy kogo/ ktoby wam pokoy czynił. GórnRozm C3; WujNT 136; SarnStat 486, 584, 916, 999, 1098. Cf postanowić kogo ku czemu; kogo na co; kogo za kogo; kogo kim; kogo jako kim; kogo nad kim; kogo na czym; kogo ze zdaniem dopełnieniowym; cum A dupl.

postanowić kogo ku czemu (3): poſthánowili mię ku ſtraży nád winnicámi BibRadz Cant 1/5; WujJud 37, 39.

postanowić kogo na co (5): Poſtánowiwſzy Zigmuntá ná kroleſtwo Węgierſkie [...] vmárł látá 1386. BielKron 303; CzechRozm 9v; iż mię [Chrystus Jezus] zá wiernego poczytał/ ná vſługowánie poſtánowiwſzy. WujNT 1.Tim 1/12, s. 556; SarnStat [994].

postanowić kogo za kogo, za co (5): Wźiął ſobie lud źiemie oney Ioácházá ſyná Iozyaſzowego/ á poſthánowił go ſobie zá Krolá ná mieyſcu oycá iego w Ieruzálem. BibRadz 2.Par 36/1; BielKron 379; Tu iuż trzebá pilnie rozważáć/ [...] kogo ſobie zá przyiacielá rozumieć y poſthánowić. RejZwierc 20; BudBib 2.Par 36/1; Poſtánowiłem ćię zá świátło Pogánom WujNT Act 13/47.

postanowić kogo kim (87): oblyokl yednego Thurczyna wnaſze schathy, y posthanovil go Hospodarem thv w Moldawſkiey zyemy LibLeg 6/190v; KromRozm III O6v; Synu cżłowiecży/ poſthánowiłem ćie ſtrożem domu Izráelſkiego Leop Ez 3/17, Iudic 9/28, 2.Par 1/8, 11, 26/1, 36/1, Ez 3 arg, 33/2; ále będźieſz názywan Abráhám/ ábowiemem ćię poſtánowił oycem wiela narodow. BibRadz Gen 17/5; Szedł tedy wſzytek lud do Gálgál/ y poſtanowił tám Saulá krolem [regnare fecerunt ibi Saul] przed Pánem BibRadz 1.Reg 11/15, *6v, Gen 27/37, Ex 18/25, Deut 28/9, 1.Reg 15/11 (20); BielKron 139v, 156v; RejPos 2, 339v; RejZwierc 69v; WujJud 88v, 124; WujJudConf 17v, 123; RejPosRozpr c2v; Poſtánowi ie [syny wasze] też ſobie hetmány/ y tyſiącżniki/ y pięćdzieſiątniki/ y oracżmi roley ſwey y żeńcámi żniwá ſwego BudBib 1.Reg 8/12, 2.Reg 23/23, 2.Par 1/8, 11, 10/1, 36/4 (11); ktory [Bóg] [...] Iezuſá dziedzicżem [!] wſzyſtkiego poſtánowił CzechRozm 36v, 11v, 184v, 203v; KochPs 65; StryjKron 672; Ktory [Bóg] przedtym nád ludem ſwym Izráelſkim [...] poſtánowił był do cżáſu ſprawcą y rządźcą [...] Moiżeſzá. CzechEp 290, 270, 275, 290, 324, 347, 379, 404; CzechEpPOrz **4; NiemObr 102, 104 [2 r.], 113, 114; Abowiem [Anaksilaus] ſchodząc s ſwiátá/ Syná młodzieniaſzká dziedzicem Kroleſtwá poſtánowił Phil M2; LatHar 565; ktory [Piotr św.] Márká vczniá ſwego poſłał do Alexándryey/ y tám go pierwſzym biſkupem poſtánowił WujNT 125, Luc 12/14, s. 248, 390, Act 7/10, 35 (13); SkarKazSej 660a.

postanowić kogo jako kim (1): ále [Pan] nie poſtánowił ich [biskupów] iáko Pány/ ábo iákimi zwirzchnimi RejPos 317v.

postanowić kogo nad kim, nad czym [nie włączono tu „nad kim” będącego przydawką do rzeczownika określającego funkcję] (24): ſlugo dobry y wierny/ nád máłem byłeś wierny/ nád wielą ćię poſtánowię [Matth 25/21]. KrowObr Cv; Pokolenia Lewi nielicż [...]/ ále ie poſtánowiż nád Przybytkiem ſwiádectwá/ y nád wſſyſtkim ſprzętem iego/ tudzież y nád tym co przysłuſſa ku Cżerimoniam Swiętym. Leop Num 1/50, Dan 6/4, Hebr 2/7; Y poſtánowił Krol ſámego Bánáię [...] nád woyſkiem BibRadz 3.Reg 2/35, Matth 25/21, 23, Hebr 2/7; Praeponere aliquem negotio, Poſtánowić kogo nád czym/ polećić mu co. Mącz 311c; RejPos 123; WujJud 124; BudBib 2.Esdr 13/13; BudNT Act 6/3; CzechEp 289, 290; Ktoryż tedy ieſt ſługá wierny y roſtropny/ ktorego poſtánowił pan iego nád czeládźią ſwoią WujNT Matth 24/45, Matth 24/47, Luc 12/42, s. 246, Luc 12/44, s. 267 (9).

postanowić kogo na czym (3): LibLeg 10/91v; Dziękuię temu ktory mię pośilił w Chryſtufie Iezuſie Pánie náſzym/ że mię wiernym oſądźił/ poſtánowiwſzy ná poſludze Leop 1.Tim 1/12; BielKron 379.

postanowić kogo ze zdaniem dopełnieniowym [aby] (9): poſtánowili Lewity co mieli dwádźieſćá lat y dáley áby byli przyſtáwy nád robotámi Domu Páńſkiego. BibRadz 1.Esdr 3/8, I 471a marg; RejPosWiecz2 92; BudBib 1.Esdr 3/8; CzechRozm 53v; CzechEp 189; To rozumiey [...] o tych wſzytkich/ ktore on poſtánowił/ áby rządzili kośćioł iego WujNT 50, Mar 3/14, Ioann 15/16.

postanowić kogo [= pełniącego funkcję, zwykle urzędnika] (107): LibLeg 10/148; RejPs 131; RejKup bb6v; KRol Iozáphát/ gdy iednego czáſu poſtánowił Sędźie we wſzytkich Mieyſćiech w Zydoſtwie/ ták do nich mowił. GroicPorz pp2; A wżdy ty ieſztze będzieſz mowił/ iż Pan Kryſtus Papieżá poſtánowił KrowObr 30; vkaſz piſmo ſwięte? gdzie Pan Kryſthus/ álbo Piotr Święty/ w kośćiele krześćijáńſkim poſtánowił kiedy/ nietylko ty rzeknące Kárdynały/ álbo Kurfirſty / ále teſz iákie Pátryárchy/ Prymáſy/ Arcybiſkupy/ Metropolithany KrowObr 36, 35, 35v, 36 marg, 36v marg, 118, Ss [2 r.]; poſthánowił [Dariusz] nád kroleſtwem ſwym ſto y dwádzieśćiá Stároſt Leop Dan 6/1, 1.Reg 12/1, 1.Mach 13/48; poſtánow nád niemi przełożone/ tyſiącniki/ ſetniki/ pięćdźieſiątniki/ y dźieſiątniki. BibRadz Ex 18/21, Deut 28/36, 1.Reg 12/1, 1.Par 17/10, 2.Par 19/5, 23/18 (12); OrzRozm D3v; BielKron 187v, 241, 294, 387v; Mącz 392c, 412d; KuczbKat 215; Abowiem wierz mi iż y tho nie ledá węzeł niżli ſobie práwego przyiacielá poſtánowiſz. RejZwierc 89; BielSpr 29; WujJud 144v, 146v, 154; (marg) Mniſzy bárzo Heretykom wádzą. (–) Bo áni ich Pan Kryſtus poſtánowił/ áni Apoſtołowie. WujJudConf 143; RejPosRozpr c, cv, c2 marg; BudBib 4.Reg 23/5, 2.Par 25/5, 2.Esdr 6/7, 9/37, Ier 6/17, 1.Mach 1/53, 5/42; Dla tego oſtáwiłem ćię ná Krećie/ ábyś [...] páſtánowił [!] po mieśćiech ſtárſze BudNT Tit 1/5, przedm b4v; CzechRozm 177, 251; trzebá vrzędniki poſtánowić/ ktorziby wyſtępne zá rázem karáli ModrzBaz 117v, 15, 15v, 24, 89v, 91, 93v; SkarJedn 10; SkarŻyw 363, 394, 482 marg; CzechEp 193, 287, 332; páſtyrzá inſzego ſzukać nie ma/ oprocż tego/ ktorego Chriſtus pan poſtánowił NiemObr 28, 28, 47; poſtánowiłby on naprżod cenſores potem inquiſitores, ktorżyby ná mieyſcá/ gdźie ſię delictum sſtáło źiezdzáli GórnRozm L; Phil P4, Q; Iż dla tego miedzy dwunaśćią Apoſtołow iednego Pan obrał/ áby poſtánowiwſzy Głowę/ byłá odięta przyczyná odſzczepieńſtwá. WujNT 390, 456, 1.Cor 12/28, s. 642, Tit 1/5, s. 744, Aaaaaa3v, Bbbbbb2v; W Interregnum po Henryku dwu Hetmánów było poſtánowiono w Iędrzeiowie. SarnStat 425. Cf postanowić kogo komu; kogo za kogo; kogo cum inf; cum A dupl.

postanowić kogo komu (9): Oćiec poki żyw może opiekuny dzyećiom poſtánowić UstPraw H3v; Pothym Włádźiſław poſthánowił im [Litwie] kapłany s Polſki przywiodſzy BielKron 382, 292v; RejPos 122v, 331; RejZwierc 147v; WujNT Act 14/22, s. 456; SarnStat 584.

postanowić kogo za kogo (1): ták też [Chrystus] nie poſtánowił [...] w kośćiele ſwoim żadnych krolow áni pánow świeckich zá vrzędniki SkarJedn 203.

postanowić kogo cum inf (1): Y rzekli do niego [Samuela]. Otoś ſię zſtárzał/ [...] á ták poſtánow nam krolá ſędzić nas BudBib 1.Reg 8/5.

postanowić z kogo [= spośród kogo] dla czego (1): Tákże y w Ieruzálem poſtánowił Iozáfát z Lewitow y z kápłanow [...] dla ſądow Páńſkich BibRadz 2.Par 19/8.

cum A dupl [w tym: kogo (= kim) kogo (7), kogo kogo (= kim) (4)] (11): Diar 20; Iż niektore poſtánowił Pan Bog y dał do kośćiołá/ Iedny Apoſtoły/ drugie Proroki/ drugie Ewanieliſty/ drugie Páſterzey Doktory KrowObr 36v; biſkupá Wileńſkiego/ poſtánowił napierwey Andrzeiá Wázyło BielKron 382, 292v; RejPos 317v; RejZwierc 119v; iż Piotr w Rzymie ſtolicę fundował/ y ná niey po ſobie namieſtniká Clemenſá poſtánowił. NiemObr 52, 29, 51; poſtánowią Sędźiégo Szláchćicá ośiádłégo SarnStat 486 [idem] 916.

W połączeniach szeregowych (3): CzechEp 290; Gdy przez rąk wkłádánie [apostołowie] ordynowáli/ poświęćili y poſtánowili kápłany. WujNT 456; SarnStat [994].

W charakterystycznych połączeniach: postanowić apostoły (3), arcybiskupy, biskupa(-y) (4), burgrabie, doktory (4), dozorcę, dziesiętniki, ewanjelisty (2), głowę (3), hetmany (3), kapłana(-y) (11), kardynały (2), krola(-e) (16), księżą (księdza) (4), kurfirsty, lewity (2), metropolitany, miercze, mnichy, namiestnika (3), opiekuny (opiekalnika) (3), papieża, pasterza(-e) (7), patryjarchy, pięćdziesiątniki, pisarze, proroki (6), prymasy, przedniejsze pany, przełożone (4), rajce, setniki, sędzie(go) (9), sługi, sprawcę(-e) (2), starosty (3), starsze(go)(3), stroże, tysiącniki, urzędnika(-i) (7); postanowić ku sprawie kościoła (2), ku straży; postanowić na krolestwo, na księstwo ziem litewskich, na usługowanie; postanowić za dziedziczkę, za krola (2); postanowić apostołem, biskupem (6), dziedzicem (7), głową (3), hetmanem (2), hospodarem (2), kapłanem, krolem (23), książęciem (6), ludem świętym, marszałkiem, ofiarownikiem (2), ojcem narodow (2), panem (6), pasterzem, pięćdziesiątnikiem, przełożonym (5), radą, rządźcą, sędzią(-em) (8), sługą (sakramentow) (2), sprawcą, starostą, strożem (4), szafarzem (2), tysiącznikiem; postanowić nad czeladzią (3), nad domem (2), nad kościołem, nad krolestwem, nad owieczkami, nad przybytkiem, szpiklerzmi, nad wojskiem; postanowić na krolestwie, na posłudze, na wojewodztwie.

Zwroty: »postanowić na [czyim] miejscu« = constituere pro [aliquo] Vulg, PolAnt (5): Leop 2.Par 36/1; wſzytek lud Iudſki wźiąwſzy Azáryaſzá [...] poſtánowili go Krolem ná mieyſcu Amázyaſzá Oycá iego. BibRadz 4.Reg 14/21, 2.Par 36/1; BudBib 3.Esdr 1/33; Tyś ſam pánie vtrapił/ y wygnał pogány/ A onyś [ojców naszych] poſtánowił ná ich mieyſcu pány. KochPs 65.

»na swe miejsce postanowić« = wyznaczyć swego następcę a. zastępcę; vicarios instituere JanStat (4): Vpokoiwſzy w ſwym páńſtwie wſzytki kráiny/ ſyná ſwoiego Othoná wtorego [...] ná ſwe mieyſce poſtánowił. BielKron 174v; Stároſtowie w ſześći niedzielách máią ſwe ſądy odpráwowáć: á ieſliby nie mogli bydz ſámi, tedy ośiádłé niech ná ſwé mieyſce poſtánowią SarnStat 486, 916, 1098.

»porządnie postanowić« (1): Ten potym poſłał ná ſwiát zwolenniki ſwoie/ tho ieſt Apoſtoły/ ktorzy porządnie poſtánowili Biſkupy á Doktory. RejPosRozpr cv.

Szeregi:»naznaczyć i postanowić« (1): ktory [Bóg] też ſądzić będzie świát/ przez tego męża ktorego iuż z dawná ná tho náznácżył y poſtánowił CzechRozm 9v.

»postanowić i (albo) obrać (a. wybrać)« = constituere Mącz; eligere, statuere vel locare JanStat [szyk 2:2] (4): We środę zszedszy się posłowie rano postanowili i obrali miedzy sobą starszego pana Mikołaja Siennickiego Diar 20; KrowObr 5v; Mącz 412d; SarnStat 999.

»postanowić i (po)dać« [szyk 1:1] (2): KrowObr 36v; gdźie wáſzy Miniſtrowie/ gdźie ná on cżás byli? álbo kto ie podał y poſtánowił? WujJud 142v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»posadzić i postanowić« (1): iż [...] Pan Bog racżył W.W. w tey ſławney Koronie pirwſzego miedzy ſtany ſwieckiemi poſádzić y poſtánowić RejZwierc 119v.

»posłać i postanowić« (1): Iam was poſłał ná zniwo: Ktorech nie dla tego poſlał y poſtánowił: Aby [...] pánowáli imieniem wiáry nád ludem KrowObr 5v.

»postanowić i przełożyć« (1): A dopiero potym [Bóg] pod nowym przymierzem nád tymże domem [...] poſtánowił y przełożył/ iáko ſyná y dźiedźicá Iezuſá Chriſtuſá. CzechEp 290. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»uczynić i (abo) postanowić« (4): KrowObr 35; WujJudConf 123; Ktorego [Chrystusa] tenże Bog iego y oćiec vcżynił y poſtánowił dziedzicem wſzyſtkiego/ Pánem y Pomázáńcem. CzechRozm 11v; CzechEp 289. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ufundować i postanowić« (1): poſlalysmi na tho woyewodztwo walaskye pyotra woyewode ktori bil zyachal zwoyewodztwa swego [...], y poſlalem ſnym thesz konivſchego swego [...] vſſyeynbega abi on yego tham na thim woyewodztwie walaſkym vfvndowal y poſtanowyl LibLeg 10/91v.

»postanowić albo wysadzić« (1): Designare aedificio consules, Poſtánowić álbo wyſadźić ráyce którziby mieli pieczą około budowánia. Mącz 392c.

W przen (3):
Zwrot: »na stolcu (a. na stolicy), na stolec postanowić« [szyk zmienny] (2:1): BibRadz I 318c marg; WujJudConf 3; By go [człowieka] między Kśiążęty poſádźił: Ná ſtolcu ſwych wybránych poſtánowił. ArtKanc T19.
Przen [kogo = pełniącego funkcję] (1): Oracza naprzód [przodkowie naszy] ták poſtánowili/ áby przy nich ſámych było wſzyſtko ſtáránié OrzJan 49.
B. Do przestrzegania indywidualnego (3):
a. Rozkazać (2):

postanowić co z strony kogo (1): C. Meuius [...]/ będąc poimány/ y do Antoniuſá przywiedziony/ był od niego ſpytány/ coby s ſtrony ſiebie kazał poſtánowić. Odpowiedział: Roſkaż mię co prędzey zábić Phil K2.

cum A cum inf (1): Y poſtánowił ſetnikowi ſtrzec Pawłá BudNT Act 24/23.

b. Wyznaczyć pracownikowi pańszczyźnianemu określony sposób świadczeń [kogo na co] (1): gdźie młyn nie obecnie miele/ tám Kmiotki ná oſpy [tj. daninę w zbożu] lepiey poſtánowić GostGosp 62.
2. Rozpatrzyć jakąś sprawę, powziąć na jej temat przekonanie; constituere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; decernere Vulg, PolAnt, Cn; statuere (apud animum a. cum animo) Vulg, Cn; concludere HistAl; definire, pacisci, ponere, praecipere PolAnt; [alicui] convenit Mącz; adiudicare, cernere, destinare, est [alicui] propositum, inducere animum, praedestinare, proponere apud animum a. animo a. sibi, propositum habere, suadere sibi Cn (143):

postanowić co [w tym: z wyrazem o znaczeniu ogólnikowym (12), z wyrazem oznaczającym opinię (2)] (14): KromRozm III D7; Alechmy ſie iuż my temu przypátrzyli/ y tę wiárę w ſobie iuż poſtánowili o tobie Pánie/ iżeś ty ieſt on Kriſtus Iezus RejPos 299; RejZwierc 22v, 215; WujJudConf 254v; NiemObr 107; trzebá tedy bydź mi co nayprędzey V niego: żeby to co miedzy mną á ſynem Iego było, gruntowniey ſam on postánowił. CiekPotr 84. Cf postanowić co około czego; co o czym; co w czym; Ze zdaniem dopełnieniowym.

postanowić co [= przedmiot opinii, jakie coś jest] (10): BibRadz Ez 21/19, 20; Mącz 412d; RejPos [105]v, 299 [2 r.]; Poſthánowiwſzy iuż ſobie práwą przyiaźń cżłowiek poććiwy iákiego też żywotá ma vżywáć RejZwierc B, 93v; A tá ieſt przycżyná/ że Lukaſz ſwięty z nádchnienia Duchá S. on pirwſzy á dawny Koſcioł s táką pilnoſcią nam opiſuie. Kthorego opiſánia then koniec á cel ieſt/ ábyſmy thák prawdziwy a doſkonáły kſtáłt koſciołá v ſiebie poſtánowić mogli RejPosWstaw [1432]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego.

postanowić co [= treść opinii, wniosek, że coś jest] (2): niewiem/ iáko tego zbędą/ mowiąc o wćieleniu Bożym/ áby nie muśieli [...] dwu Bogu/ od śiebie rożnych poſtánowić. NiemObr 137, 105.

postanowić co około czego (1): około cżego to mnimánye poſtánowyem/ że nyemal lepyey ſie drugyemu ożenić/ niż ſie ná kápłáńſthwo ſwyęćić. GliczKsiąż O4v.

postanowić co o czym (1): Trzećieby ſummy przypadáiące były: o ktorych niżey powiemy/ gdy o pirwych y wtorych co poſtánowimy. ModrzBaz 121v.

postanowić co w czym (2): GliczKsiąż F8v; Co też ieſt v nich perſoná/ ieſzcże nic pewnego w thym nie poſtánowili ći Bábilońſcy Miſtrzowie GrzegRóżn H2v.

postanowić jak [„tak”] (4): To ták poſtánowiwſzy [...] zezwalamy ná tę mowę WujJudConf 254v; NiemObr 107. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (3), tak (2); iż, że (5), zaimek pytajny (1)] (6): gdyżechmy też to poſtánowili/ iż ieſli ieden zá wſzytki vmárł/ tedy wſzyſcy byli vmárłymi. BibRadz II 100d marg; GórnDworz Ee5v; Ná to on rániony odpowiedźiał/ że o ſwem zdrowiu zwątpił/ ále ná ſumnieniu ſwem [...] niemoże tego v śiebie pewnie poſtánowić/ ná ktoregoby winá o morderſtwo kłádźioná być miáłá ModrzBaz 70v; SkarŻyw 331; CzechEp 234; CzahTr Iv.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym [co, iż] (1): Ná którym [liście] ták drógi opiſano y poſtánowiono [...]: iż to drógi były ſtárádawné SarnStat 969.

Zwroty: »postanowić w myśli, na sumnieniu« = in conscientia constituere Modrz [szyk zmienny] (1:1): A poſtaẃ tákież przed ocży duſze ſwoiey [...] ofiárę Páná ſwego/ [...] á poſtánoẃ ią w myſli ſwey RejPos [105]v; ModrzBaz 70v.

»pewnie, za napewniejszą postanowić« = constituere Modrz (1:1): ModrzBaz 70v; Ale tego nie drzewiey żaden pozna/ [...] áż gdy to v śiebie zá napewnieyſzą poſtánowi/ że nie ieſt powinien/ y nie ma też nikogo przećiw Bogu ſłucháć. CzechEp 234.

»postanowić u siebie, sobie, w sobie« = ponere sibi PolAnt; constituere Modrz [szyk zmienny] (5:4:2): poſtánoẃ ſobie dwie drodze ktoremi przyść ma miecz Krolá Babilońſkiego BibRadz Ez 21/19; GórnDworz Ee5v; RejPos 299; RejZwierc B, 93v; RejPosWstaw [1432]; ModrzBaz 70v; SkarŻyw 331; CzechEp 234; NiemObr 107; CzahTr Iv.

Szeregi: »opisać i postanowić« (1): SarnStat 969 cf Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia.

»postanowić i zawrzeć« (1): by ſie ktory ſnich [królów] ná to dobrze rozmyſlił/ y v ſiebie ták poſtánowił/ y záwárł/ że trzebá vmieć/ y cżynić doſyć ſwey powinnośći/ á záwołániu GórnDworz Ee5v.

»znaleźć (a. wynaleźć) ani (albo) postanowić« (3): Constituit utilitas amicitiam, Pożytek prziyáźniey wynálasł álbo poſtánowił. Mącz 412d; A o tym zbáwieniu náſzym ták ſie wſzythki piſmá zgodziły/ iż go [...] żadnym obycżáiem ználeść áni poſthánowić nie możemy/ oprocż thego imieniá ſwięthego Iezus. RejPos 299, 299.

a. Postanowić, powziąć decyzję, zaplanować [w tym: o Bogu (26)] (102):

postanowić co [w tym: z wyrazem o znaczeniu ogólnikowym (23), z wyrazem oznaczającym treść postanowienia (7), oznaczającym akt woli (3)] (33): nigdy ſie zmienić niemoże coś kolwiek ty poſtánowić raczył náſz miły pánie RejPs 182, 182; O Iupiter boże nawyſzſzy/ y dla cżegos dni moie w máłym cżáſie poſtánowił HistAl M8v; BibRadz *6v; ná oſtátek [biskup] poſtánowił s krolmi małżeńſtwá pewne miedzy imi á Ceſárzem BielKron 413v; Mącz 505b; RejPos 118v, 238v; RejZwierc 2v, 124; CzechRozm 3v, 24, 210v; KochPs 45; StryjKron 492, 607; CzechEp 258; KochMarsz 154; ActReg 29, 107, 122; OrzJan 93, 126; To gruntownieyſze będzie, co ty poſtánowiſz CiekPotr 27; SapEpit A4. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia; »postanowienie postanowić«, W przen »swą myśl postanowić«.

postanowić komu (3): RejPos 238v; Od tego cżáſu ktoregoś Bogu poſtánowiłá wcżyſtośći żyć/ ćiáło twe poświęcone ieſt SkarŻyw 393; Tedy ſię wypełniło to co ieſt powiedźiano przez Ieremiaſzá Proroká/ mowiącego: Y wźięli trzydźieśći śrebrnych [...]. Y dáli ie ná rolą gárnczarzową/ iáko mi poſtánowił Pan. WujNT Matth 27/10.

postanowić o czym (2): iáką rádę vcżynili oni Biſkupowie á Licemiernicy około zginienia á śmierći iego [...] y iáko potym z Iudaſzem poſtánowili o wydániu iego. RejPos 104v; SkarKaz 518a.

postanowić jak [w tym: „tak(ież)” (14), „jako” (5)] (19): LibMal 1546/110v; MurzNT Luc 22/22; BielKron 231; Mihi cum Deiotaro convenit, ut [...], Poſtánowiłem ták s Deyotarem. Mącz 481d; A pothym wyſzedł iákoby o ſzoſtey á o dzyewiątey godzinie/ á tákież iáko z drugyemi poſtánowił. RejPos 59; RejZwierc 171v; CzechRozm 24, 210v; WujNT Matth 27/10; SarnStat 692, 695. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

cum inf [nigdy o Bogu] (29): iutrzeyſſego dniá poſthánowili przypuśćić woyſko ná te miáſtá Leop 1.Mach 5/27, 1.Cor 7/37; BibRadz Act 11/29, 23/20; KuczbKat 220; BudNT Luc 22/5; ieſli ſię iuż poſtánowi [si stat sententia] ſkoſztowáć woyny/ trzeba ſię o to ſtáráć/ áby [...] ModrzBaz 104; Y poſtánowił vdać ſię ná pielgrzymowánie/ do grobu Bożego SkarŻyw 353, 51, 100, 165, 187, [223] (11); OrzJan 126; LatHar 690, 716; Abowiem Páweł poſtánowił był minąć Ephez WujNT Act 20/16, Luc 22/5, Act 11/29, 25/25; SarnStat 1036, 1056, 1185; SkarKaz 348b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tak (8), to (5), na tym (1); aby, żeby (15), iż, że (11), zaimek pytajny (7)] (33): RejKup b4; RejWiz 38; ſpołecżnie poſtánowćie/ co by w they mierze cżynić. Leop Iudic 19/30, Iudic 20/7; Bo Pan iuż był poſtánowił áby rádá Achitofelowá [...] w niwecz ſię obroćiłá BibRadz 2.Reg 17/14, I 12a marg, 428c marg, Bar 5/7, Dan 13/14; Mącz 412d; GórnDworz Hh4v; RejPos 213v, Ooo5v; RejZwierc 3, 31v; bo to ieſt od wſzytkich cżáſow poſtánowiono [nam testamentum quod a seculo]/ iſz śmierćią vmrzeſz. BudBib Eccli 14/18, 1.Mach 5/27; CzechRozm 173v, 180v; Z Biſkupem Lánfránkus poſtánowił/ áby Anzelmus do zakonu ſzedł SkarŻyw 332, 363, 567; Y ták to v śiebie przećiw X.K. Kátholikom poſtánowić/ żeby nigdy żadney rzecży przedśię nie bráć/ ktoraby wyraźliwie w ſłowie Bożym położona nie byłá. CzechEp 136, 414; ActReg 111, 132; LatHar 3; Gdy poſtánowiono że miał Páweł wodą iácháć do Włoch WujNT Act 27/1, 1.Cor 7/37 [2 r.], 2.Cor 2/1; Poſtánowił bijąc ſię w pierśi [...]: áby iuż ináczey żył. SkarKaz 349b; CiekPotr 56.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym (1): Przeklęty ktoryby ſobie nie poſtánowił ſłow zakonu tego áby ie cżynił CzechEp 115.

W charakterystycznych połączeniach: postanowić czas, dni, fundamenta, gody, małżeństwo, sprawy, ślub.

Zwroty: »postanowić bacznie, mądrze« [szyk zmienny] (1:1): KochMarsz 154; Y Ian Olbrácht/ prze nieſczęśćié ſwoié/ niemógł tego do ſkutku ſwégo przywiéść/ co był mądrze poſtánowił. OrzJan 93.

»postanowić mocnie, nieodmiennie, porządnie, potężnie« [szyk zmienny] (2:1:1:1): Leop 1.Cor 7/37; iż to nieodmiennie Bog poſtánowić racżył/ [...] iż tenże potomek iego [...] miał być Ofiárownikiem wedle porządku Melchiſedekowego. CzechRozm 180v; [Władysław Jagełowic] żadną trudnością nie dał ſię od tego odwieść/ co raz porządnie poſtánowił StryjKron 607; LatHar 3; WujNT 1.Cor 7/37.

»pewnie postanowić« (2): wſzákoż był ieſzcze pewnie niepoſthánowił gdźie ſię naprzod z woyſkiem ruſzyć miał BibRadz I 428c marg; KuczbKat 220.

»postanowienie postanowić« (1): Piſmo bowiem święte Nowego przymirza/ ieſt liſt y świádectwo pewne/ vmowy Bożey/ y poſtánowienia iego świętego/ ktore on w Chriſtuśie Iezuśie vcżynić y poſtánowić racżył NiemObr 73.

»słusznie postanowić« (1): gdyż bez ſłuſznego rozmyſłu nicz ſłuſznie poſtánowiono być nie może RejZwierc 124.

»postanowić sobie (samemu), u siebie (samego), w sobie, z sobą« = constituere sibi Mącz; statuere apud se Vulg [szyk zmienny] (8:7:3:2): poſłan był od Oycá/ tego cżáſu ktory był v ſiebie poſtánowił ſamże Oćiec BibRadz *6v, I 12a marg; Constituere sibi aliquod genus aetatis degendae, Poſtánowić s ſobą ná yáki ſie ſtan żywotá mam vdáć. Mącz 412d; RejZwierc 22v; Ktory to ták chćiał mieć/ wedle woley y vpodobánia ſwoiego BOſkiego: ktore ſam w ſobie przed záłożenim fundámentow świátá/ ták poſtánowić racżył CzechRozm 210v, 3v, 24, 173v; poſtánowił ſobie Bernárdyn/ ſobotę kożdą Bogu pośćić SkarŻyw 459, 165, 187, [223], 333, 460; CzechEp 115, 136; ActReg 107; OrzJan 126; WujNT 2.Cor 2/1; CiekPotr 56.

»w umyśle (a. rozmyśle) postanowić« (3): LibMal 1546/110v; KuczbKat 220; że y Málarz pirwey farb nie rozetrze/ áż [...] to co ma málowáć iuż ſobie w rozmyſle ſwym poſtánowi. RejZwierc 22v.

Szeregi: »postanowić i naznaczyć« (1): Wierzę iż był zábity/ iż to iuż ták Bog v ſiebie ſámego [...] poſtánowić y náznácżyć racżył. CzechRozm 24.

»i obmyślić, i postanowić« (1): byzas się P. Hetman [...] nie szydzieł zemnie zem ia sollicitus o tych rzeczach co on y dawno y lepiey y obmyslił y postanowił ActReg 29.

»poślubić a postanowić« (1): gdy iuż ták ty wdzyęcżne gody [...] Bog ociec náſz temu to ſynacżkowi ſwemu poſlubić á poſtánowić racżył RejPos 238v.

»sprawić i postanowić« (1): to wſzytko rázem tenże wſzechmogący Pan przy tymże ſtworzeniu niebá y zyemie ſpráwić y poſtánowić racżył. RejZwierc 2v.

»uczynić i postanowić« (1): NiemObr 73 cf »postanowienie postanowić«.

»umowić i postanowić« (1): áby káżdy to oddał nie zmyſlenie temu co z nim vmowi y poſtánowi Phil O2.

»uradzić, (i) postanowić« (2): CzechRozm 3v; co ſam [Bóg] vrádźi/ co ſam poſtánowi/ To wiek podawáć będźie wiekowi. KochPs 45.

W przen (11): opátrzna ludźi mądrych poſtánowiłá roſtropność ſpráwy wiecznéy pámięći godné piſmá świádectwem ku wiádomośći potomſtwu przywodźić. SarnStat 1036 [idem (2)] 1056, 1185; Sam cżás przyſzły weſela tákiego nabáwił. W ktorym święta pobożność ślub poſtánowiłá SapEpit A4.
Zwroty: »swą myśl postanowić« = powziąć postanowienie (1): ieſli iużeś ták ná tym ſwą myſl poſtánowił/ iż w tym pocżćiwym ſtanie chceſz żywot ſwoy poſtánowić RejZwierc 31v.

»postanowić w sercu (swym), na sercu« (4:2): Leop 1.Cor 7/37; poſtánowiłem ná ſercu/ dáć co dzień pięć pieniędzy/ dla Páná Bogá SkarŻyw 100, 165; LatHar 3; Bo kto poſtánowił mocnie w ſercu ſwym [statuit in corde suo]/ [...] máiąc w mocy ſwą właſną wolą/ y to poſtánowił w ſercu ſwym [iudicavit in corde suo]/ áby záchował pánnę ſwą; dobrze czyni. WujNT 1.Cor 7/37.

Przen [co] (1):
Zwrot: »w swym rozmyśle postanowić« (1): Bo gdy w ſwym rozmyſle ſercze cżyſthe wſzytko vważnie á roſtropnie poſtánowi/ iuż ine cżłonki iáko kmiotkowie [...] to wſzitko ſpráwowáć muſzą co im on woit roſkaże. RejZwierc 141.
b. Oprzeć, przyjąć za podstawę; deducere Mącz [co na czym] (10): SNadz ná tem poſtánowił ſſalony myſl ſwą iż mnima áby niebyło bogá RejPs 79, 83v; ten Státut nam nápiſáli/ ktory poſtánowili wſzytek ná prawdźie/ ná wierze/ ná ſpráwiedliwośći OrzRozm E2v; Mącz 96c; OrzQuin B3; Ná iakim gruncie Pan ieſt poſtánowił Koſcioł ſwoy RejPos 299 marg, 301v; GrzegŚm A4; bo o tym między nimi doſyć ſporu ieſt/ ná cżymby tę zacność/ y przywiley Piotrow poſtánowić NiemObr 53.

postanowić komu (1): RejPos 303 cf Szereg.

Szereg: »ugruntować a postanowić« (1): áby [Pan] wiárę y wſzytkę nádzyeię náſzę racżył nam ták vgruntowáć á poſtánowić ná tym gruncie á ná tey opoce ſwoiey RejPos 303.
c. Potwierdzić, ugruntować [co] (3): Abowiem nieumieiąc ſpráwiedliwośći Bożey/ á ſwą chcąc poſtánowić/ ſpráwiedliwośći Bożey nie ſą poddáni. Leop Rom 10/3; Ktore ſłowá przećiwnicy odmieniáią/ [...] chcąc ſwoy rozdźiał/ ktorym Chriſtuſá dźielą/ poſtánowić. NiemObr 108.

postanowić czym (1): A żadną drogą żaden beſpiecżnie iść nie może/ iedno kthorą on ſam vkázáć racżył w náukach ſwoich/ y poſtánowić ią racżył ſwięthemi á mocnemi piſmy ſwoiemi. RejPos 280.

3. Uczynić; constituere Vulg, Modrz, JanStat; instituere Mącz, Modrz; firmare PolAnt [w tym: kogo (3) w znacz. c.), co (72)] (81):
a. Zdziałać coś określonego lub załatwić jakieś sprawy [w tym: o Bogu (11)] (27): Tego to Chilona pytał [...] Ezop poeta, czoby poſtanowił Iupiter na niebie, odpowiedział, wyſſokie rzecży poniża, á niſkie powyſſza. BielŻyw 10; [biskup mówi:] Wtem vrzedzie wktoremem był Prawiem niċ niepoſtanowył. RejKup c5, Fv; BielKom A2v; kościoły w Rzymie iedny z gruntu drugie vpádłe wyſtáwiał/ y inych rzecży dobrych wiele poſtánowił. BielKron 168, 186v, 213v, 222, 299v; gdy Pan po z martwych wſtániu ſwoim/ iuż poſtánowiwſzy wſzytki ſpráwy ſwoie/ brał ſie ku Bogu Oycu ſwemu RejPos 291v, 114v, 122v, 302v; ModrzBaz 97.

postanowić czym (2): [człowiek skromny] miedzy ludźmi pokoy/ zgodę/ miłość/ oną ſkromnoſcią ſwoią ſnádniey poſtánowić może niżli ow klekotácż vporny RejZwierc 139v, 139v.

postanowić jak (1): Ktory [człowiek] mogąc też ták vcżynić/ y ták to poſtánowić/ áby z vcżynkow ludzkich/ ktoreby on ſam zgotował/ vſpráwiedliwienie ná ludźi oplywało: wſzákże tego vcżynić nie vmiał. CzechRozm 215v.

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym wynik działania (4): gdyż iuż to wſzytko ſpráwić racżył/ á poſtánowił doſtátecżnie odkupienie narodu ludzkiego RejPos 5v; RejZwierc 139v; Krol o to śię ma pilnie ſtáráć/ ieſli chce mieć trwáłą miedzy obywátelmi źiemie ſwey zgodę/ áby poſtánowił miedzy nimi/ [...] porownánie ModrzBaz 19; mamy [...] ſię do tych zaſług vćiekáć/ ktore nam święći w kośćiele Bożym poſtánowili ReszList 152.

W połączeniach szeregowych (3): ná tym iuż ſtale przeſtáć/ co tu cżyniło/ ſpráwowáło y poſtánowiło to ſwięte cżłowiecżeńſtwo iego RejPos 294, 321v; RejZwierc 198.

Zwrot: »postanowić dobrze« [szyk zmienny] (2): dalibog nam ſdrowye. pomyſlymi o tech rzeczach yakobiſmy ye dobrze poſtanovili. MetrKor 46/175v; BielKron 416.
Szeregi: »sprawić i postanowić« (1): Bo ćichy/ ſkromny/ á rozważny cżłowiek więcey ſpráwić y poſtánowić może oną nadobną á vkládną ſkromnoſcią RejZwierc 139v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»uczynić i (a, abo) postanowić« [szyk 2:1] (3): ánibyś pewnie [Boże] cobyś miał w nienawiśćł [!] poſtánowił ábo vcżynił [constituisti aut fecisti]. Leop Sap 11/25; RejPos [105]; CzechRozm 215v.

b. Utworzyć, założyć [w tym: o Bogu i Chrystusie (12)] (37): RejPs 132v, 152; [Pan Krystus] grunt zbáwyenya náſſego [...] poſtánowiwſſy/ o nyektorych rzeczach rádę nam tylko [...] zoſtáwił KromRozm II x4; KromRozm III L8v; kiedy ſie kto odłątzy/ od iednośći kośćiołá Swiętego krześćijáńſkiego/ y nową ſektę iáką poſtánowi. KrowObr A4v, 78v, 98, 135; iáko ſie miáło wieść kośćiołom ktore on w Azyey poſtánowił Leop VV v; BibRadz I 1456b marg; Then poſtánowił krolewſki ſtolec w Andrynopolu. BielKron 241, 142, 153; Regnum instituere, Króliewſtwo poſtánowić. Mącz 413c; RejAp 97, 133; [Herkules] támże w tym kráiu/ gry/ ábo ćwicżenia Olimpijſkie poſthánowił GórnDworz V4; RejPos 70v, 330; SkarJedn 145; W Báwárſkiey ziemi cżterzy Biſkupſtwá poſtánowił. SkarŻyw 518 marg, [236], 528; NiemObr 175; ActReg 31; WujNT 104, 125, 412; SarnStat 130.

postanowić komu [w tym: „sobie” (3)] (4): RejPos 122v, 329v, 341; Niepodobáiąſię wam gory y láſy [...]. poſtánowiliśćie ſobie zgromádzenia y miáſtá. ModrzBaz 143.

postanowić na czym (1): KromRozm II b3 cf »założyć i postanowić«.

W połączeniach szeregowych (2): iáko Máieſtat ſwoy/ á ſtolec wielmożnośći ſwoiey/ ſobie ſpráwić á poſtánowić á ochędożyć racżył? RejPos 341; zá przyſtoyną ſie nam rzecz zdáło Kollegium miánowáć/ obráć/ poſtánowić/ záſádźić/ ordynowáć/ y erigowáć SarnStat 196.

W charakterystycznych połączeniach: postanowić bałwochwalstwo (2), biskupstwo, granice, grunt zbawienia, gry olimpijskie, jedności źrodło, kacerstwo, klasztor (2), kolleijum, kościoł (7), krolestwo (3), miasto, naukę, przełożeństwa, regułę, sektę, służbę bożą (2), stany, stolec (stolicę) (4), zgromadzenie.

Szeregi: »fundować i postanowić« (1): vkazáć nowe Ieruzálem Chrześćijáńſkie/ w ktorym naprzednieyſzy ſtolec kośćiołá ſwego chćiał P. Chriſtus fundowáć y poſtánowić. WujNT 393.

»założyć i postanowić« (1): ná ktorym [zakonie Pana Krystusowym] zbor ſwoy/ to yeſt/ koſcyoł krzeſciyáńſki záłożył y poſtánowił KromRozm II b3.

W przen (2): ácż im iuż [...] poſtánowił thy ſwięte páſtwiſká ſwiętey náuki á woley ſwoiey/ [...] przedſię [...] RejPos 122v, 122v.
c. Stworzyć (15): Tyś poſtánowił niebo y wſſytek okrąg ziemie RejPs 109; Iáko Pan dziwnie wſzytko poſtánowić racżył. RejWiz 144v; BielKron 1, 1v, 79v; Tákże iuż to dwoie [tj. Adama i Ewę] był poſtánowił RejPos 100v, 140v.

postanowić komu [w tym: „sobie” (1)] (2): Gdy ſobie iuż racżył ſtworzyć á poſtánowić tu ná zyemi tego nędznego włodárzá/ to ieſt/ thego cżłowieká nikcżemnego RejPos 191v, 321v.

postanowić czym (2): RejPos 270v cf Zwrot; CzechRozm 5 cf »uczynić a postanowić«.

postanowić w czym [= jak] (1): Tákże theż y w thym porządku then wſzechmogący Pan ſpráwić y poſtánowić racżył/ iż ſpráwiwſzy thy dziwne biegi á ty rozne płánety niebieſkie [...] RejZwierc 3.

W charakterystycznych połączeniach: postanowić człowieka, narod [żydowski], niebo, okrąg ziemie, raj (2), świat (3), ziemię.

Zwrot: »z nizczego postanowić« (1): wſzytko to co iedno ocżymá widzimy tylko iednym ſłowem [...] z niſzcżego/ Pan ten ſtworzyć y poſtánowić racżył. RejPos 270v.
Szeregi: »sprawić a (i) postanowić« (2): ktory [raj] on też był ſobie ku cżći ſwoiey ſpráwić á poſtánowić racżył. RejPos 53; RejZwierc 3.

»stworzyć i (a) postanowić« (4): RejPos 191v, 270v, 321v; W tenże czás [po potopie] Pan Bog iákoby powtore ſtworżył/ y poſtánowił nowy Swiát StryjKron 6.

»uczynić a postanowić« (1): ktory vcżynił źiemię mocą ſwą/ á poſtánowił świát mądrośćią ſwoią CzechRozm 5.

»założyć i postanowić« (1): ktory ſam źiemię záłożył/ y niebioſá poſtánowił CzechRozm 36.

d. Zbudować (2):

postanowić na czym (1): A (ták) poſtánowili (on) ołtarz ná nápodſtáwkach iego BudBib 1.Esdr 3/3.

W porównaniu (1): Poſtánowiwſzy domek iáko cżyni pcżołká/ Nieśiſz k niemu przyſmáki z rozlicżnego zyołká. RejWiz 80v.

4. Doprowadzić do jakiegoś (zwykle pożądanego) stanu, uporządkować, uregulować, zorganizować, usprawnić; constituere, corrigere Vulg; corroborare, dirigere, restituere PolAnt; confirmare, redigere Mącz; instituere, ordinare JanStat [w tym: kogo (głównie w znacz. c.α. i d.), co (176)] (178): gdy go [Chrystusa] pytáli o przełożeńſtwiech á o zwirzchnoſciach ſwiátá tego/ iáko ie też tu zoſtáwić á poſtáno wić [!] będzye racżył idąc do Bogá Oycá ſwego niebieſkiego/ iż im tu powiedáć racży/ iż [...] RejPos 315v; Ten [potomek księżny słuckiej] oycżyſtą ſtolicę y ſtan twoy ſzcżęśliwie/ Ma poſtánowić z twoim nalepſzym właśćiwie. KołakCath C2.

postanowić czym [= jak] (1): ábowiem on ſluſſną roſpráwą poſtánowi wſſytko ná ziemi RejPs 142.

postanowić w czym [= jak] (2): kto licżby dobrze á pobożnie pożiwa/ gdi tym obycżaiem cżyni iako pan Bog vcżynić racżił/ ktori w rządzie á wlicżbie ſłuſznej wiſztko [!] poſtanowił. KłosAlg A4v; RejZwierc 2v.

W przeciwstawieniu: »postanowić ... kazić« (1): Quae erant confirmata iterum infirmat, To co ſie yuż było poſtánowilo záś káźy Mącz 128c.

a. O konkretach (2): poſtánowiwſzy iuż tę ſkrzynię [...]/ káż nárzázáć z Tárćic [...] ſztuk thák długich iáko tá ſkrzyniá ná ſzérz. Strum Kv, Mv.
Zwrot: »dobrze postanowić« (1): Tym Instrumentem możeſz wáżyć ſámę wodę/ [...] thedy w nim dobrze wodę poſtánowić/ áżeby kráie wodá dobrze oblałá Strum C4.
b. O sprawach natury społecznej i politycznej (56): RejPs 138; Poſtánowiwſzy obycżay y ſpráwę w Polſkim kroleſtwie/ iechał do Prági BielKron 368v, 156v, 229v, 406, 425; OrzQuin G2; Pan Kriſtus poſtánowiwſzy ſtádo ſwoie/ ſzedł do Bogá oycá ſwego. RejPos 122v marg, 113v; BudBib 1.Mach 15/3; SkarŻyw 335; KlonKr B3v.

postanowić komu (2): Swiecką tákże rzecżpoſpolitą [Mojżesz] poſtánowił im SkarŻyw 482. Cf postanowić jaki komu.

postanowić w czym [= jak] (6): Poſthánowiwſzy kroleſtwo w pokoiu/ záłożył kośćioł w Biłágrodzie BielKron 300; In tolerabilem formam redigere civitatem, W miernym ſtanie poſtánowić ták yáko może być/ ták wczás nie owſzeki źle. Mącz 457b; RejZwierc 101v; BudBib Is 9/7, 2.Mach 4/21; Bowiem y ono wielkie Grekow ziednocżenie [...] [Bóg] w iedney wierze y zwiąſku miłośći z ſtolicą Apoſtolſką poſtánowił. SkarJedn 313.

postanowić w czym [= pod jakim względem] (1): [Romulus] rádził około tego z dzyádem ſwoim Numitorem/ iákoby Rzecżpoſpolitą w mieſcie w ludu poſpolitym y w Rycerſkich ſpráwach dobrze poſtánowili. BielKron 99.

postanowić jaki komu (1): ále y rzeczpoſpolitą [...] mocną/ y obronną ná tym świećie ſobie/ y ſwym potomkóm poſtánowiém. KochWr 23.

postanowić jak [w tym: „tak” (2), „jako” (1)] (3): Dwor iako postanowic ActReg 9; OrzJan 49; SarnStat 134.

W połączeniu szeregowym (2): który [król Kazimierz] przerzeczony ſkarb Zup [...] porządnie roſpráwił/ y iáko gránicámi iákiémi poſtánowił/ vſtáwił/ ordinácią vczynił SarnStat 369 [idem] 382.

W porównaniu (2): SarnStat 369, 382 cf W połączeniu szeregowym.

W charakterystycznych połączeniach: postanowić duchowny stan, dwor, krolestwo (5), obyczaje, Polską Koronę, pospolstwo, Rzym, senat, skarb (2), sprawę(-y) [czyje] (4), stolicę, swe rzeczy (4), wojsko.

Zwroty: »dobry porządek postanowić« (1): iżebyſmy domá dobry porządek poſtánowiwſzy/ ſnádniéy nieprzyiaćielowi odpór dáć mogli SarnStat 851.

»postanowić dobrze, w dobrej sprawie, porządnie (a. w dobrym porządku), gruntownie (a. na dobrym gruncie), opatrznie (a. w dobrej opatrzności), nieźle, w swej mierze, zacnie« = dirigere in optima dispositione PolAnt; in tolerabilem formam redigere Mącz; corrigere Vulg [w tym: w dobrej opatrzności i sprawie (1)] [szyk zmienny] (9:3:3:2:2:1:1:1): LibLeg 11/[322]; ktory [Bóg] y náſze/ y przodkow náſzych kroleſtwo zacnie poſtánowił. BibRadz Esth 16/15[16]; [Sylla] poſtánowił w dobrey ſpráwie Senat BielKron 130v; thák ſie ſpierwu zgadzáli iż záſię nieme poſpolſtwo dobrze poſtánowili. BielKron 300v, 55, 99, 131v, 170, 178v (13); Mącz 457b; StryjKron 477; ActReg 93; wiele ſię przez twoię opátrzność (marg) w narodzie tym. G. (–) popráwiło (marg) porządnie poſtánowiło. (–) WujNT Act 24/3; My tedy chcąc tę róznicę około Vniiéy między niémi porównáć/ [...] y w ſwéy mierze ile w nas ieſt poſtánowić. [...] SarnStat 1001; SkarKaz 119a.

»postanowić rzeczpospolitą (a. pospolitą rzecz)« = uporządkować sprawy państwowe [szyk zmienny] (19): wroćiwſzy ſie do Ieruzálem z wielką korzyſcią/ poſtánowił [Gottifredus] poſpolitą rzecż dobrze BielKron 178v; Poſtánowiwſzy Rzecż poſpolitą w Węgierſkiey źiemi/ przyiecháli od Ceſárzá poſłowie BielKron 301; Krol ſie do Litwy wezbrał mieſiącá Márcá/ poſtánowiwſzy ná ſeymie Piothrkowſkim Rzecżpoſpolitą w Polſzce/ w Pruſiech/ y Mázowſzu. BielKron 420, 55, 131 [2 r.], 180v, 184, 186 (17); SkarŻyw 482; OrzJan 49.

Szeregi: »sposobić i postanowić« (1): Któré to woyſko [król] ták ſpoſobi y poſtánowi [instituet]/ iáko rzecz będźie potrzebowáłá SarnStat 134.

»postanowić i sprawić« (1): yz yvsz [krol] wroczyl sye do Coroni polskiey [...] postanowywschi y sprawywszi wszitkie rzeczi dobrze ssąsyadi y nieprzyacziolmi swimy LibLeg 11/[322]v.

c. Ukształtować swoje życie, zwłaszcza duchowe [w tym: pozytywnie (74), negatywnie (3)] (77): RejKup h7; Iáko ſie ma poććiwy w powinnośći ſwey záchowáć/ poſtánowiwſzy iáki táki ſtanicżek ſwoy. RejZwierc A5v; A cżłowiek pomierny/ poććiwy/ á ſpokoyny/ ktory iuż żywot ſwoy poſtánowi/ iż ná thym przeſtáć może czo mu Pan Bog z łáſki dáć á porucżyć racży RejZwierc 105v, 13, 35, 106, 115v marg, Aaa4; ábychmy obumárſzy ciáłu y ſwiátu/ poſtánowili w nim [w Chrystusie] nowy żywot. RejPosWstaw [213]v; KołakCath B2v.

postanowić czego [zmiana składni zależna od nadrzędnego „nauczyć się”] (1): Bá łácniey ſie náucżyć ná luthni y ná orgániech gráć/ niżli ſie náucżyć tákiego żywotá w ſobie poſtánowić. RejZwierc 158v.

postanowić w czym [= jak] (9): RejJóz B6v; LubPs R5 [2 r.]; RejPos 126; mam ná pilney piecży/ Bych ná wſzem poſtánowił w pokoiu ſwe rzecży. HistLan Ev; że iuż vydzieſz [...] thákiego wſzetecżnego żywotá ſwego/ á poſtánowiſz ſtanicżek ſwoy w pocżćiwym małżeńſtwie ſwiętym RejZwierc 34v, 31v, 127, 180.

postanowić jak [w tym: „tak” (8),,,jako” (1)] (9): RejKup p2v; RejPos 79, 119, 120, 328; RejZwierc 30v, 179; áby wſzytkim k woli cżyniąc ſtáramy ſie iákobychmy co nawięcey przyiacioł ſobie iednáli á doſthawáli. Ale ći ktorzy ták rzecży ſwoie poſtánowili/ wiele przećiwko práwu y ſpráwiedliwośći cżynią RejPosWstaw [414]v; NiemObr 4.

W charakterystycznych połączeniach: postanowić gospodarstwo (2), rzeczy swoje (2), sprawy (sprawki) sw(oj)e (6), stan(iczek) swoj (żywota swego) (7), wiek swoj, wszytko (5), żywot (8).

Zwroty: »mocno postanowić« (2): [Pan] oſwieći Duchem ſwym ſwięthym ono błędne ſerce twoie/ gdy ie o nim mocno poſtánowiſz w wierze ſwoiey RejPos 126; ArtKanc N7v.

»postanowić myśl, umysł swoj« [w tym: stateczną (6), bezpieczną,, umiarkowaną, uważną] [szyk zmienny] (13:7): POſtánowiłem vmyſl ſwoy ábych ſtrzegł ięzyká ſwego RejPs 58v; Bowiem to ieſt nawiętſze lekarſtwo w załoſći Poſtanowić ſwoy vmyſł/ w beſpieczney ſtałoſći. RejJóz B6v; RejPos 89v, 119, [308]v, 328; poſtánoẃ iuż ſtáthecżną á vważną myſl ſwoię RejZwierc 179, 17v, 30v, 86, 102, 103 (11); SkarŻyw 76; NiemObr 4; ArtKanc N7v.

»postanowić nadobnie, dobrze, poćciwie, pomiernie, porządnie, rozważnie, stale, statecznie, upełnie« [w tym: nadobnie, pomiemie a poćciwie (1), nadobnie a rozważnie itp. (3)] [szyk zmienny] (4:1:1:1:1:1:1:1:1): Zywot ſwoy dobrze poſtanow BielŻyw 17; A błogoſláwiony to człek ktory wtem vpełnie żądzą ſwą poſtánowił RejPs 195; A ieſliże poſtánowiſz nadobnie á rozważnie á w ſtátecżney pomiernośći ten vććiwy wiek ſwoy/ á czożći ſie sſtánie? RejZwierc 127, 103, 112, 144v, 168.

»postanowić około siebie« [szyk zmienny] (6): Iáko iuż poććiwy cżłowiek poſthánowiwſzy około ſiebie y goſpodárſtwo y ine ſpráwy ſwoie/ ma ſpokoynego ſtaniku ſwego vżywáć. RejZwierc Bv, 35, 102, 112 [2 r.], 144v.

»w sobie, u siebie postanowić« [szyk zmienny] (14:1): LubPs R5 marg; RejPos 119v; Snádnie wſzytko w ſobie poſtánowi kogo rozum rządzi. RejZwierc A5v; ALe poſtánowiwſzy w ſobie táki piękny pomierny á poważny żywot [...]/ ſtoyże mocno przy nim RejZwierc 103, 17v, 21 [2 r.], [782], 86, 102 (12); SkarŻyw 76.

»źle postanowić« (1): iż chociaybychmy poſiedli wſzytki ſkárby á wſzytki kroleſtwá tego ſwiáthá/ á duſzę ſwą źle ſpráwili ábo poſtánowili/ [...] tedyby [...] RejPos 299.

Szereg: »sprawić a (i) postanowić« (2): RejPos 299; opuśćiwſzy rozlicżne burdy/ fráſunki/ á kłopothy ſwiátá tego/ będzieſz vżywał roſkoſzy ſwoiey/ pátrząc ná ony ſpráwy ſwoie/ ktoreś ſobie ſpráwił y poſtánowił zá cżáſow dużośći ſwoiey. RejZwierc 172v.
W przen (2):
Zwroty: »postanowić (swe) serce, swą duszę« [szyk zmienny] (5:2): I ſtaką ſprawą nietuſſę Bych poſtanowyl ſwą duſſę. RejKup n2v; Y tákem w tey błędney myſli poſtánowił ſwe ſerce LubPs R5, R5 marg; wierz mi/ gdy tákie ſerce poſtánowiſz w ſobie/ iż nigdy prożnowáć nie będzye RejPos 119v, 120, 126, 299.

»postanowić w sercu swoim« (1): ále zgołá poſtánowiwſzy wierną myſl w ſercu ſwoim o ſwiętym miłoſierdzyu iego/ [...] támże wnet łzámi vmywáłá ſwięte nogi iego RejPos [308]v.

α. Ustabilizować życiowo, zwłaszcza usamodzielnić majątkowo (17): BielKom D; yáko źle gdy ocyec ſyná poſthánowić nyechce gdy ſyn prziydzye klátom GliczKsiąż O3v, O, O3, P3v; Ludzye godne/ vcżone/ lekárze/ y ine doktory poſtánowił/ tákież y vbogie BielKron 146, 229v; SkarŻyw 472 marg; WerKaz 288.

postanowić w czym [= w jakim stanie] (1): ocyec ktory ſyná ma/ nyechay ſie obacży yeſli go w kápłáńſtwye poſtánowić ma. GliczKsiąż O5v.

Zwroty: »dobrze (a porządnie) postanowić« (2): Pan bog go ieſt s choroby vzdrowił/ Aby dom ſwoy dobrze poſtánowił BielKom G5v; GliczKsiąż N2v.

»w dostatku, w majętnościach postanowić« (1:1): ták iż drugi w doſtátku dobrym domu ſwego poſtánowić nie może. BielKron 334v, 229v.

»siebie, stan swoj postanowić« = ustabilizować się (1:1): gdyby [syn] ku cżemu przyſſedł á wezwánye y ſtan ſwoy miałby poſthánowić. GliczKsiąż F2v, N2v.

Szereg: »postanowić, (a) opatrzyć« [szyk 1:1] (2): BielKron 376; nádziewáiąc ſie iż prze goſpodárſtwá ſwe [...] mamy wſzytko opátrzyć á poſtánowić/ y żony/ y potomſtwa ſwoie RejPos 159v.
d. O Bogu (i wyjątkowo o naturze): ukształtować los człowieka, uczynić go kimś a. jakimś (36): proſſę moy pánie áby żywot moy według łáſki ſwey ſwiętey raczył poſtánowić. RejPs 187.

postanowić komu [„sobie”] ku czemu (1): iákie záſię roſkoſzy/ beſpiecżeńſtwá/ y błogoſłáwieńſtwá Páńſkie/ w ſtaniech tych/ ktore on ſobie ku cżći á ku chwale ſwoiey/ y poſtánowić y vbłogoſławić racżył. RejPos 44.

postanowić na czym (2): gdy też iuż vważyſz żywotek ſwoy pobożny/ ná ktorym cie kolwiek Pan thwoy poſthánowić będzie racżył RejZwierc 106v, 190v.

postanowić w czym [= w jakim stanie] (5): RejWiz A3v; iedno iż w ſwym powołániu/ w iákim cie kolwiek Pan poſtánowić racżył/ będzyeſz náſládował Páná ſwego RejPos 281, 42; RejZwierc 106; Sczęśliwy ieſteś káżdy/ którégo ćie/ Nie w wielkim gminie/ ni w gniaźdźie wyſokiem Bóg poſtánowił ZawJeft 24.

postanowić w czym [= udzielić czegoś] (8): Quoniam tu domine ſingulariter in ſpe conſtituiſti me. Bowiem ty ſam miły panie/ poſtanowiłes mie w nadziei. WróbŻołt 4/10, B7v; abowiem on ſwemi ſwiętemi rękámi vmocnił ſtan wáſz y wtákiem rządzie poſtánowił ktory iuż wiecznie nigdy wzruſſon być niemoże. RejPs 217v; Poſtánowiwſzy go Pan Bog w wielkim ſzcżęſciu [...]/ záſię nań wielkie plagi dopuſzcżał BielKron 27v; iż iuż w rádoſciách onych poſtánowi wierne á przebráne ſwoie RejPos 232, 127v; RejZwierc 20v; áby nas zupełnie á doſtátecżnie w prawdziwey á zupełney pobożnośći wyćwicżył á poſtánowił RejPosWstaw 21.

postanowić w czym [= pod jakim względem] (2): Y Tu ſie przyrodzenie długo rozmyſláło/ Gdy tę głowę w ſwych ſpráwach/ poſtánowić miáło. RejZwierz 51v; RejPos 287.

postanowić jak [w tym: „jako” (5), „tak” (5), „tak jako” (1)] (12): A ty [...] będzieſz raczył poſtánowic mnie ták iż oni nic ſprzećiwnego mnie niebędą moc vczynić RejPs 87; iż gi [człowieka] ták bárzo vwielbił/ iż málucżko mniey od Anyołá poſtánowił doſthoieńſtwo iego. RejAp 102; gdy ſie ták ſpráwowáć á záchowywáć będzyemy/ iáko nas [...] Pan náſz miłośćiwy Iezus Kriſtus náucżyć á poſtánowić racżył. RejPos 190, 42, 89v, 188, 258v, 328, 329v; RejZwierc 1v, 34v, 106v.

Szeregi: »opatrzyć a postanowić« (1): iż was opátrzę á poſtánowię we wſzythkich ſpráwach á potrzebach wáſzych. RejPos 287.

»przejrzeć a postanowić« (1): nie doſyćże tobie [...] zoſtáć ná tym z wolną myſlą á s poććiwoſcią/ ná cżym cie on z łáſki ſwey przeyrzeć a poſtánowić racżył RejZwierc 190v.

»(i) sprawić (a. sprawować) i postanowić« [szyk 2:1] (3): RejWiz A3v; RejPos 329v; á w nadobney ſpráwie/ á w vcżćiwych poſtępkoch áby cie y ſpráwił y poſtánowił. RejZwierc 20v.

W przen (6): á práwa ręká twoiá poſtánowiwſſy na wſſem mię vmocniłá. RejPs 25v, 22; RejZwierz 51v; Poſtánowił mię ná drodze práwéy KochPs 33.
Zwrot: »postanowić duszę, serce« (1:1): ábowiem on ſam poſtánowił wſſytki ſercá ludzkie RejPs 48, 188v.
5. Pojednać, pogodzić; uzgodnić (3):

postanowić kogo (pl) (1): Poſłał do niego poſły zacne ktorzy ie poſtánowili według vgody pierwſzey BielKron 397.

postanowić miedzy kim (1): Krol Boleſław [...] ćiągnął do Węgier przez gory/ kthory przyiechawſzy poſtánowił miedzy imi [cesarzem i synami króla węgierskiego] iż każdy ná ſwym przeſtał BielKron 348.

Zwrot: »[co] postanowić na dobrej mierze« (1): dlia tego ten Articul wzięliſmy na prziiazd Xiązeczia Prvskiego, [...] a ſniem ten Articul poſtanowiemy na dobrey mierze. ComCrac 14.
6. Ustawić w określonej pozycji [co] (2): té [miejsca opuchłe] błotem [...] okłádáć ſyę godźi/ biorąc ié ná dnie [...] y grzeiąc w kotle/ áby ták ćiálo poſtánowiwſzy/ część ſye boląca obkłádáłá. Oczko 17.
a. Postawić do góry (1): ktho nie vmie iedno ſie w kábat vwiązáć/ kołet [prawdopodobnie: kołnierz] pięknie poſtánowić RejZwierc 113.
7. Umieścić; ponere, statuere Vulg, PolAnt; constituere Vulg, JanStat; figere HistAl; confirmare Vulg; habitare a. stare facere PolAnt [kogo, co gdzie] (44): około tego pan ieſt poſtánowił mieſzkánie ſwoie. RejPs 27v, 72; Leop 1.Par 17/14; Vcżynił mu ktemu mieyſce roſkoſzne/ [...] ktore było przezwano Ráiem ſwiátá tego. Támże go poſtánowić racżył RejPos 100v; BiałKat 18v; coś też powinowát Rzecżypoſpolitey y oycżyznie ſwey/ w kthorey cie kolwiek twoy Pan poſtánowić racżył. RejZwierc 35v, 1v; (nagł) Biáłégłowy Prokuratorá w goſpodzie niech poſtánowią. (–) [...] Sędźia [...] ſłużebniká ſwégo z tym który ſie znią práwuie/ do goſpody onéy pániéy poſłáć będźie powinien SarnStat 569.
Przen (7): A iż by mię wydarł z ſmrodliwego wſſey nędze zrzodliſká á poſtánowił mię ná pewnem mieſcu ná nogách moich RejPs 60; BibRadz Ps 131/11; RejPos 68; y przywiodę do mieyſcá ktorem obrał ábym tám poſtánowił imię moię. BudBib 2.Esdr 1/9.
Zwroty: »nogę postanowić« (1): Acżći y w tym iáko y w inſzych rzecżách/ niewie ſam X.K. gdźieby miał nogę ſwą poſtánowić. CzechEp 209.

»przed oczy postanowić« = przedstawić, uzmysłowić (1): Ale rozumiał [Pan] iż nam było pilniey thego potrzebá/ áby ſie w nas ſwiećiłá á okázowáłá oná ſwięta zwirzchność imienia iego Boſkiego [...]. To nam napirwey przed ocży náſze poſtánowić racżył RejPos 252.

»na swym postanowić« (1): Azaż to [...] nie ieſt znácżne y głupſtwo y vpor chćieć [...] ná ſwym vpomie/ gwałtem przewiodſzy/ poſtánowić? CzechEp 46.

a. Postawić, położyć (3): poſtánowił báłwáná rytego ktorego był ſpráwił w domu Bożym BudBib 2.Par 33/7.
Zwrot: »przed oczyma postanowić« (1): ięſliże wtych gmachach gdzie [...] ſię vczemy/ przed oczyma naſzymi takowe nacżynia poſtanowiemy/ ktorymi godziny y czaſy rozmierzaią KwiatKsiąż L4v.
Przen (1):
Szereg: »postanowić a położyć« (1): A Gdy iuż ty trzy pánienki [...] Wiárę Nádzieię á Láſkę poſtánowiſz á położyſz ie około tey wdzięcżney duſzyce twoiey/ to [...] RejZwierc 127v.
b. Kazać stać gdzieś (11): Leop 4.Reg 7/17; poſtánowili Kápłany w branie z trąbámi/ y Lewithy [...] z Cymbały BibRadz 1.Esdr 3/10; Tedy kſięża koſciołá onego poſtánowili byli w nim przedawce ze wſzytkimi rzecżámi RejPos 198; BudBib 2.Par 29/25; Poſtánowił Pan przed Ráiem roſkoſzy/ Cherubiná WysKaz 33.
Zwrot: »postanowić straż, stroże« = ponere a. statuere custodes Vulg, PolAnt; confirmare custodiam Vulg (3:1): Leop 2.Esdr 7/3, Eccli 42/11; Y poſtánowiłem ſtraż z mieſzczánow Ierozolimſkich/ káżdego ná mieſcu ſwoim BibRadz 2.Esdr 7/3; BudBib 2.Esdr 7/3.
α. Przedstawić do oceny, oglądu [przed kim] (2): takowichbiſczie ſſye kazaly dopithacz, y ych przed ſobą poſtanowywſchi, za takowe sle vczinky ychbiſczie karaly LibLeg 10/92; BudNT Act 6/6.
c. Osadzić (1): ſzedł do zyemie Ethán/ á tám pánuiąc wielki lud poſtánowił BielKron 6.
d. Rozmieścić wojsko i sprzęt wojskowy; metari HistAl (13): Iako Alexander poſtanowił namioty ſwe y zaſtępy [castrametatus est] v rzeki Grankus. HistAl F6, E3, H2; Rozdźielił woyſko ná cżtery częśći/ rozſádźiwſzy bráćią ſwą [...]/ Támże poſtánowił y Eleázárá. BibRadz 2.Mach 8/22, 1.Par 18/3, Ez 21/22; BielKron 147v, 307v; Tám według proporcyey/ poſtánowić dźiáłá BielSat N [idem BielSjem]; iżby ták prędko nieprzyiaćiel nádćiągał/ niżliby woyſká álbo obozu ták prędko niemogł dobrze poſtánowić BielSpr 8v, 22v, 69v; BielSjem 36.
e. Umieścić w tekście (1):
Zwrot: »na [którym] miejscu postanowić« = ocenić stopień ważności (1): [...] tudzieſz teſz ku temu co ná trzećim mieiſcu poſtanowiono było od twego dziada [autor nawiązuje do wypowiedzi tegoż dziada, w której ujmuje on problem w trzech punktach] KwiatKsiąż Av.
8. Utrwalić, umocnić; dirigere, ponere, stare facere PolAnt [co] (18):
a. O obiektach fizycznych (5): ktorą rzecż chczą zaſuſzić albo poſtanowić aby ſie ſpołem trzymała tedy miodem tworzą. GlabGad I8v; RejPs 138; Rozſtąpiła ſię źiemiá y wſzyſcy mieſzkáiący ná niey/ á iam poſtánowił ſłupy iey BibRadz Ps 74/4; BudBib Ps 148/6.
Przen (1): cudzołożne ſzcżepienia/ nie puſſcżą korzenia głęboko/ áni poſtánowią vgruntowánie ſtátecżne [nec stabile firmamentum collocabunt]. Leop Sap 4/3.
b. O zjawiskach i stanach psychicznych (12): RejPos 248v; moy miły Krześćiáńſki brácie/ y káżdy iny wierny/ ktory thák iáko ſłyſzyſz poſtánowiſz vpełną wiárę á nádzieię ſwoię o Pánu ſwoim RejZwierc 206.

postanowić w kim (2): RejAp 195; Iáko y miſtrz gdy komu dziatki nadobnie wychowa/ cnoty pomierne y piękne obycżáie w nich poſtánowi RejZwierc 99v.

Zwroty: »postanowić mocno« [szyk zmienny] (2): gdy ſie vciecżeſz do niego [Boga] w imię moie [tj. Chrystusa]/ poſtánowiwſzy mocno wiárę o miłoſierdziu ſwiętym iego RejPos 121, 300.

»około siebie, u siebie, sobie, w sobie postanowić« [szyk zmienny] (1:1:1:1): RejPos 256v; Abowiem kto iuż prawdę v ſiebie poſtánowi/ potrzebá mu tego pilno/ áby też y ſtałość vmyſłu vformował RejZwierc 85, 106v, 139.

Szeregi: »umnożyć i postanowić« (1): á przedſię y ſławę y od wſzech záchowánie [...] vmnożyſz y poſtánowiſz ſobie. RejZwierc 139.

»utwirdzić, postanowić« (1): Otho w nim pośili wiárę żywą/ oto w nim vmocni nádzieię żywą/ otho w nim vtwirdzi ſtałość nieodmienną/ oto w nim poſthánowi niewątpliwość pewną o zapłátách o pociechach ſwoich. RejAp 195.

W przen (2):
Zwrot: »postanowić w sercach swych (a. naszych)« (2): iż iedno [poselstwo] do tych ieſt wſkazano/ ktorzy táką myſl/ táką wiárę/ á táką pokorę poſtánowią w ſercach ſwych o Pánu ſwym RejPos 119, 46.
c. O sprawie natury społecznej (1): Abych przepowiedáiąc Ewánielion bez koſztu poſtánowił Ewánielion Chriſtuſowe BudNT 1.Cor 9/18.
9. Pohamować [co] (5): poſtánowił wſſytki walki ná ſwiećie y połámał wſſytki przypráwy waleczne RejPs 69v.

postanowić czym (1): RejZwierc 21v cf »i zwyciężyć, i postanowić«.

Zwrot: »w sobie, sobie postanowić« [szyk zmienny] (2:1): Bo będzieſzli chciał poſtánowić w ſobie pychę/ [...] toć tu będzie trzebá rozſądku RejZwierc 20v, 21v, 73.
Szeregi»pohamować (a. zahamować) a (abo) postanowić« (2): Acż żadny cżłowiek nie może w ſobie wſzytkiego rázem záhámowáć ábo poſthánowić RejZwierc 73, 141.

»i zwyciężyć, i postanowić« (1): Abowiem iuż tháką rozważną ſkromnoſcią/ [...] iuż nie tylko młody ále y ſtáry śiłá ſobie y zwyciężyć y poſtánowić ſnádnie będzie mogł. RejZwierc 21v.

10. bibl. Spełnić, dotrzymać słowa; statuere Vulg, PolAnt; decernere, stare facere PolAnt [co] (5): PRzetoż poſtánowił Pan Bog náſz ſlowo ſwoie ktore mowił do nas Leop Bar 2/1; ſynowie roſproſzonych z ludu twego/ ruſzą ſię áby poſtánowili widzenie BibRadz Dan 11/14; Abych poſtánowił przyſięgę/ ktorą przyſiągłem oycom wáſzym dáć im ziemię opływáiącą mlekiem y miodem BudBib Ier 11/5, 3.Reg 6/12, Iob 22/28.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Componere et transigere, Vmówić y poſtánowić. Mącz 310b; Calag 80b.

Synonimy: 1.A.a. obwołać, podać, potwierdzić, przekazać, rozkazać, sprawić, uchwalić, uczynić; b. powołać, uczynić, złożyć; c. naznaczyć; d. osądzić; e. mianować, naznaczyć, nominować, obrać, posadzić, powołać, uczynić, wysadzić; B. kazać, nakazać, polecić, rozkazać; 2. rozpatrzyć, rozważyć; a. naznaczyć, obmyślić, poślubić, sprawić, uczynić; b. ugruntować; c. potwierdzić; 3. sprawić, uczynić, udziałać; b. założyć; c. stworzyć; d. pobudować, postawić; 4. sprawić; 5. pojednać, pogodzić, zgodzić; 6. postawić; 7. położyć, postawić; c.,d. osadzić; 8. umocnić, utwierdzić; 9. pohamować, powściągnąć, uskromić, zahamować.

Formacje współrdzenne cf STANOWIĆ.

Cf POSTANOWIENIE, POSTANOWIONY

KW (KO, ZCh)