Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POJEDNACZ]

Następne hasło: POJEDNAĆ SIĘ »

POJEDNAĆ (86) vb pf

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja

inf	pojednać

praet
	sg		pl
2	m	-ś pojednåł	m pers
3	m	pojednåł	m pers	pojednali
	f	pojednała	m an
	n	pojednało	subst

imperativus
	sg
2	pojednåj

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych pojednåł	m pers
2	m	byś pojednåł	m pers
3	m	by pojednåł	m pers	by pojednali
3	f		m an	by pojednali

con praet
	sg
3	m	by był pojednåł

impersonalis
praet		pojednano
participia
part praet act		pojednåwszy

inf pojednać (16). ◊ fut 1 sg pojednåm (1). ◊ 2 sg pojednåsz (1). ◊ 3 sg pojednå (4). ◊ praet 2 sg m -ś pojednåł (2). ◊ 3 sg m pojednåł (31). f pojednała (2). n pojednało (1). ◊ 3 pl m pers pojednali (4). ◊ imp 2 sg pojednåj (2). ◊ con 1 sg m bych pojednåł (1). ◊ 2 sg m byś pojednåł (2). ◊ 3 sg m by pojednåł (12). ◊ 3 pl m pers by pojednali (2). m an by pojednali [cum N sb: gołębie] (1). ◊ con praet 3 sg m by był pojednåł (1). ◊ impers praet pojednano (1). ◊ part praet act pojednåwszy (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Doprowadzić skłóconych, wrogich lub niechętnych sobie do zgody; przywrócić pokój (80)
- a. O Chrystusie (i analogicznie o świętych): pogodzić ponownie Boga z człowiekiem, sprawić, że Bóg przywróci człowieka do łask (37)
2. Zażegnać, załagodzić, uśmierzyć coś (5)
3. Złączyć w sobie, mieć równocześnie dwie cechy (1)

1. Doprowadzić skłóconych, wrogich lub niechętnych sobie do zgody; przywrócić pokój; reconciliare Vulg, PolAnt; componere a. conciliare pacem, in (veterem) gratiam reducere a. restinere Mącz, Cn; ponere in gratiam Mącz; componere, conciliare, concordiam confirmare a. conglutinare a. constituere, ad concordiam adducere, in pristinam concordiam reducere, coniungere, in gratiam reconciliare a. redigere, pacificare Cn (80): In gratiam restituere, Ku łáſce wróćić/ ziednáć/ poyednác. Mącz 414a, 96d, 310b; cżęſto ſię do nog ludzi doſyć v świátá podłych/ [...] pomiátał: proſząc áby gniew brátu odpuśćili/ á w miłośći żyli. á záwżdy vprośił y poiednał. SkarŻyw 292.

pojednać kogo (11): Conciliare pacem inter aliquos, Poyednác kogo. Mącz 285b. Cf pojednać kogo z kim.

pojednać kogo (pl) (27): Iáſtrząbowie [...] Záwżdy śię z ſobą bijáli/ [...] Gołębie gdy to widzieli/ [...] Swe poſły do nich poſłáli/ A zaby ie poiednáli. BierEz S2v; RejFig Bb6v; [Innocencyjus V] ſtárał ſie o to iákoby był poiednał miáſtá ktore s ſobą walcżyły/ to ieſt/ Genuenſes z Wenety/ Florentyny s Seneńſkimi BielKron 184v; Miedzy ktorymi [zwaśnionymi królami] roziął iednánie do cżáſu Vrban piąty Papież/ przes Ianá poſłá ſwego [...]/ ktory ie poiednał. BielKron 375, 189, 190, 210v, 215v, 310v (16); SkarJedn 60; SkarŻyw 299; W śmiech potem oná rozmowá poſzłá/ á oſoby poiednáno. GórnRozm E4v; ActReg 183; którzy ácz wprawdźie częſto w niezgodźie z ſobą byli/ tá iednák przyczyná/ y to ſpólné wſzech niebeſpieczenſtwo/ ták ie poiednáło/ że [...] OrzJan 110, 33. Cf pojednać kogo przez kogo; Zwroty.

pojednać kogo przez kogo (1): ábyś wáſzá K:M. Kśiążętá Niemieckié przez poſły ſwé/ ludźi godné/ ważné y wymowné pogodźił y poiednał. OrzJan 129.

pojednać kogo z kim (10): Bo téſz i ten gdy go żnim [z jego nieprzyjacielem] kto chce prawié Chrzescianſkié poiednać/ tak mowi/ Rádci bych iá był knięmu dobryi woléi/ ale niemogę MurzHist K3v; KrowObr 164v; Tegoż roku Papież Páweł trzeći/ ſtárał ſie oto/ iákoby Ceſárzá poiednał z Krolem Fráncuſkim BielKron 216v, 182v, 237, 429v; Mącz 148d; Tyburtyny ktore był Ceſarz o ich wyſtępek obległ/ z oblężenia wybáwił/ y z Ceſarzem poiednał. SkarŻyw 573, 88, 573 marg.

W przeciwstawieniu: »poswarzyć się ... pojednać [kogo]« (1): Dwá ſię Arcybiſkupow poſwarzą/ ieden ie Patryárchá poiedna. SkarJedn 60.

W charakterystycznych połączeniach: pojednać prawie chrześcijańskie, rychło; pojednać cesarza, krola (krole) (2), książę(ta) (3), miasta, osoby; pojednać przez posły; pojednać z cesarzem (3), z krolem (2), z matką.

Zwroty: »[kogo (pl)] niezgodne pojednać« (1): [Sergius IV] krole y kſiążętá niezgodne poiednał BielKron 176.

»strony pojednać« (1): Honorarius arbiter, Oberman/ [...] którego też ſędzia na co wyſádza áby ſtrony poyednął. Mącz 157c.

Szeregi: »pogodzić (a. zgodzić) i pojednać« (2): Ceſarz mowił: ále ia was zgodzić y poiednáć chcę [...]. Powiedzieli mu: ieſli nas zgodzić chceſz: cżemu iedney ſtronie pomagaſz [...]? Nie cżyni tego iednacż SkarŻyw 299; OrzJan 129.

»rozjąć a pojednać« (1): Potym niektore miáſtá zwłaſzcżá Argentiná/ rozięli miedzy imi/ á potym poiednáli BielKron 206.

a. O Chrystusie (i analogicznie o świętych): pogodzić ponownie Boga z człowiekiem, sprawić, że Bóg przywróci człowieka do łask [kogo] (37):

pojednać przez co (6): Y was ktorzyście niekiedy byli oddaleni y nieprzyiaćiele vmyſłem/ w złośliwych vczynkách: teraz też poiednał w ćiele człowieczeńſtwá ſwego przez śmierć WujNT Col 1/22. Cf »z Bogiem pojednać«.

pojednać czym (2): RejPos 121v; Niechże Pánie [...] z dobrego ſię ſumnienia weſelę/ czuiąc on pokoy ktorymeś mię z Oycem twoim poiednáć raczył. SkarKaz 209b.

pojednać z kim (29): Proſimy ćię dobry Panie/ y dobra Pani/ kthoſz nas poiedna s Synem gdy będzie nieprzyiaćielem mátká KrowObr 164v. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: pojednać wiecznie; pojednać świat (3), wierne, wierzące, wszytko; pojednać przez Jezusa (Chrystusa) (5), przez krew (rozlanie krwie) [Chrystusa] (2), przez krzyż (3), pokojem, przez srogą mękę, przez Syna, przez śmierć, świętymi ranami; pojednać z Synem.

Zwroty: »z Bogiem, z Bogiem Ojcem, z Ojcem pojednać« [w tym: przez co (5)] = reconciliare Deo Vulg [szyk zmienny] (9:9:6): ieſli nas Stzepan Swięty może z Bogiem poiednáć? KrowObr 218, 59, 125, 139v, 154v, 155v (12); Leop Eph 2/16; iáko vſmierzył on błogoſłáwiony gniew/ á poiednał nas z Bogiem Oyczem ſwoim/ przez rozlanie krwie ſwoiey/ á przez ſrogą mękę ſwoię RejPos 152v, 116v, 121v; KuczbKat 25, 275; CzechRozm 78v, 216, 221; ArtKanc I4v; WujNT Eph 2/16; SkarKaz 209b.

»sobie, z sobą, ku sobie pojednać« [w tym: przez kogo (2)] = reconciliare sibi(psi) PolAnt, Vulg; reconciliare in ipsum Vulg (6:4:1): A wſzytki rzeczy ſą z Bogá kthory nas ſobie poiednał przez Iezuſá Kryſtuſá/ y dał nam poſługowánie ziednánia. BibRadz 2.Cor 5/18; GrzegRóżn L3; Ponieważ ták ſie ſpodobáło Bogu/ przez Iezuſá z ſobą poiednáć y zbáwić wierzące CzechRozm 97, 11v, 90v, 221v, 222, 312, 315; WujNT 2.Cor 5/17[18], Col 1/20.

2. Zażegnać, załagodzić, uśmierzyć coś; sedare Mącz, Cn; reconciliare Modrz; componere, dirimentare, dirimere, dissipare a. tollere discordiam Cn [co] (5): ten dochod ma być ná poſpolitą rzecż obrocon/ to yeſli ſie ſtánie/ tedy w Niemcech poiedna wyele obráżenia BielKron 199, 194, 212v; áni gránic żadnych ſtánowić/ áni przyiáźni iákokolwiek náruſzoney poiednáć vmiećie/ okrom gwałtu/ á ſzyrmirſkiego nacżynia. ModrzBaz 141.

Zwrot: »rozności pojednać« (1): Controversiam sedare, Roznośći czyye poyednáć/ porownáć. Mącz 380d.

3. Złączyć w sobie, mieć równocześnie dwie cechy [co] (1): Tákże y thy gdy to dwoie ćwicżenie poiednaſz/ y ono ſtáre ſwoie cudzoziemſkie/ y to teraz nowo nábyte/ śiłá będzieſz miał naprzod. RejZwierc 26.

Synonimy: 1. pogodzić, zgodzić; 2. porownać, upokoić, uśmierzyć; 3. złączyć.

Formacje współrdzenne cf JEDNAĆ.

Cf POJEDNAN, POJEDNANIE

ZCh