[zaloguj się]
[pdf]

POSTAWIĆ (923) vb pf

o jasne. ◊ W inf -sta- (123), -stå- (4); -sta-: -stå- BielKron (19:1), Mącz (6:1), BudNT (1:1), SkarJedn (1:1). ◊ W imp -stå- (53), -sta- (1); -stå-: -sta- Leop (3:1). ◊ W pozostałych formach -sta- (593), -stå- (14); -sta- : -stå- KrowObr (14:1), BibRadz (56.2), BielKron (56:2), RejZwierc (12:1), BielSpr (10:1), BudNT (17:2), SkarŻyw (58:5).

Fleksja
inf postawić
praet
sg pl
1 m postawiłem, -em, -m postawił m pers -chmy postawili, -śmy postawili
2 m postawiłeś, -eś, -ś postawił m pers -ście postawili
f postawiłaś m an
3 m postawił, jest postawił m pers postawili
f postawiła, jest postawiła m an
n postawiło subst postawiły, postawili
plusq
sg pl
2 m -ś był postawił m pers
3 m był postawił, postawił był m pers byli postawili
n było postawiło subst
imperativus
sg pl
1 poståwmy
2 poståẃ, post(a)wi poståwcie
3 niechże postawi niech postawią
conditionalis
sg pl
1 m bych postawił, bym postawił m pers bychmy postawili, bysmy postawili
2 m byś postawił, by postawił m pers
3 m postawiłby, by postawił m pers by postawili
f by postawiła m an
con praet
sg
3 m by był postawił
impersonalis
praet postawi(o)no, postawiło się
con by postawi(o)no
participia
part praet act postawiwszy

inf postawić (155). ◊ fut 1 sg postawię (35). ◊ 2 sg postawisz (21). ◊ 3 sg postawi (47). ◊ 1 pl postawi(e)my (1) BudBib, postawim (1) SkarKaz. ◊ 2 pl postawicie (4). ◊ 3 pl postawią (13). ◊ 1 du postawiwa (1) RejZwierc [233]v. ◊ praet 1 sg m postawiłem, -em, -m postawił (21). ◊ 2 sg m postawiłeś, -eś, -ś postawił (36). f postawiłaś (1). ◊ 3 sg m postawił (308), jest postawił (2); jest postawił BielKom; postawił : jest postawił LubPs (5:1). f postawiła (13), jest postawiła (1) RejPos. n postawiło (3). ◊ 1 pl m pers -chmy postawili BibRadz (2), -śmy postawili (1) SkarJedn. ◊ 2 pl m pers -ście postawili (2). ◊ 3 pl m pers postawili (67). subst postawiły [f] (1), postawili (1) [cum N sg: morze i ziemia, i piekło]. ◊ plusq 2 sg m -ś był postawił (1). ◊ 3 sg m był postawił (9), postawił był (1); był postawił : postawił był BibRadz (2:1). n było postawiło (1). ◊ 3 pl m pers byli postawili (2). ◊ imp 2 sg poståẃ (60), post(a)wi (1) BierRaj -ẃ (35), -(w) (25). ◊ 3 sg niechże postawi (1). ◊ 1 pl poståwmy (3). ◊ 2 pl poståwcie (4). ◊ 3 pl niech postawią (1). ◊ con 1 sg m bych postawił (3) RejJóz, Mącz, KochFr, bym postawił (1) BibRadz. ◊ 2 sg m byś postawił (3), by postawił (1) SkarJedn. ◊ 3 sg m postawiłby, by postawił (17). f by postawiła (2). ◊ 1 pl m pers bychmy postawili (2) LubPs, RejPos, bysmy postawili (1) HistAl. ◊ 3 pl m pers by postawili (6). ◊ con praet 3 sg m by był postawił (1). ◊ impers praet postawi(o)no (25), postawiło się (1). ◊ con by postawi(o)no (3). ◊ part praet act postawiwszy (36).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
I. Znaczenia dotyczące usytuowania w przestrzeni (593):
1. Umieścić, ulokować, usytuować; statuere Vulg, HistAl, Mącz, PolAnt; ponere Vulg, PolAnt, Calag; collocare Vulg, Mącz; proponere Vulg; opponere Modrz [w tym: o Bogu i Chrystusie (86) – dotyczy tylko materiału przed znacz a.; kogo, co (533)] (559): Y záwołał ná Iádámá P. Bog onym ſtráſzliwym głoſem ſwoim: á gdzieś ieſt Iádámie? iużeś indziey niżem ćię poſtáwił SkarŻyw 262.

postawić komu [w tym: „sobie” (1)] (4): Ani poſtáwiſz ſobie obrázu [przy ołtarzu Jehowy]/ ktorego nienayrzy Iehowá Bog twoy. BudBib Deut 16/22. Cf »postawić bańkę«.

postawić gdzie (48): Potym pan wſzechmoczny ſtworzyl czlouyeka y poſtauyl ye wroſkoſzy rayſkyey PatKaz II 33; WróbŻołt 22/2; Iuż dziś yáſnye możność ſwą Pan śwyátu obyáwił/ A práwye ſwoy przybytek w ſłońcu yeſt poſtáwił LubPs E3, Sv, Y5v; SeklPieś 31; I vcżynił Bog dwoie ſwiátłá wielkie [...]. Y poſtáwił ie ná vtwierdzeniu niebá/ aby ſwiećiły nád ziemią Leop Gen 1/17, 1.Reg 12/8; Theż ieſzcze ſádził Pan Bog ſad w Eden ná wſchod słońca/ y tám poſtáwił cżłowieka kthorego był ſtworzył. BibRadz Gen 2/8; A thák wypędźiwſzy człowieká/ poſtáwił Cherubiny ku wſchodowi Sádu Eden BibRadz Gen 3/24; A we wnątrz [Salomon] poſtáwił Mieyſce Modlitwy w poſrzodku Domu [oraculum in medio domus intrinsecus parare fecit]/ áby thám byłá ſchowaná Skrzyniá przymierza Páńſkiego. BibRadz 3.Reg 6/19; Ná puſzczy poſtáwię Cedr/ ſośnią Miert/ y oliwne drzewo/ poſtáwię ná puſzczy iedlinę/ wiąz/ y buxpan poſpolu. BibRadz Is 41/19, Gen 1/17, 2 arg, 9/13, Lev 26/11, Ez 5/5, Is 41/19; BudBib Ez 37/26, 4.Esdr 16/61; ModrzBaz 109; Pierwſza [częśc] o ſtworzeniu świátá y dárách ſktoremi P. Bog przodki náſze w Ráiu poſtáwił SkarŻyw 257; Ná wſchod słońca [Bolesław Chrobry] poſtáwił gránice [...] v Niepru SkarŻyw 357; KTo mi dał ſkrzydłá/ kto mię odźiał pióry/ Y ták wyſoko poſtáwił/ że zgóry Wſzyſtek świát widzę KochPieś 11; KołakSzczęśl B; potrzebá káżdemu ná ſwym mieyſcu śiedźieć/ á nikomu nie zayźrzeć. Dobrze tám nodze gdzie ią poſtáwiono/ bo ná głowie nie ma mieyſcá. SkarKazSej 677a. Cf Zwroty, W przen.

Zwroty: »postawić bańkę(-i)« [zabieg leczniczy] [w tym: komu (3), gdzie (10)] [szyk zmienny] (11): A ieſtliby ten chori miał krwie doſyć: puſcić mu krew/ albo bańki poſtawić FalZioł V 98v; A ieſliby ſye iemu krwie niegodźiło puśćić/ poſtáwić mu báńki pod żebry ná brzuchu SienLek 61, 39v, 52v, 53v, 72v, 81 (9); Oczko 20.

»na miejsce [czego (żywotne)], na miejscu swym postawić [kogo, co (żywotne)]« = dać zastępcę, zastąpić (2): A ieſli ten koń ná poſłudze Zupnéy zdechnie/ tedy Zupnik ná mieyſce onégo koniá ma innégo poſtáwić [alium ordinare JanStat 44]. SarnStat 378; co iednák y ná ten czás nie ma mu [kmieciowi chcącemu odejść] bydź wolno/ áżby tákże bogátégo ná mieyſcu ſwym kmiećiá poſtáwił [loco sui ... constituat JanStat 1085] SarnStat 658.

»na swe miestce, na miejscach swych postawić« (1:1): Widząc Słońce y Mieſiąc gwyazdy w ich pięknośći Ktorą [...] tákeś pyęknye ſpráwił/ A ná pewnych mieyſcách ſwych mocnyeś ye poſtáwił. LubPs C; Ieſli ſye członek poruſzył/ ná ſwé mieſtce ij poſtáwić. SienLek 147v.

»przed oczy, przed oczyma postawić« = postawić tak, aby bylo widoczne; ante oculos statuere Mącz (1:1): Abowiem mamy to s przyrodzenia złego iż ſię więcey tym rzetzam dziwuiemy ktore ręká ludzka ſpráwiłá [...]/ vgládziłá y pokośćiełá/ a niſſli tym ktore ręká Boſka ſtworzyłá/ y ná káżdym mieyſcu przed otzy náſze poſtáwiłá. KrowObr 116v; Mącz 412b.

»postawić na sparze [= na przyrządzie służącym do wabienia ptaków]« [ptaka jako przynętę] (1): Ptaſznik gdy źiębę vłowił/ Prośiłá by iey nie dawił: Ale mię poſtaw ná ſparze/ Tám tobie posłużę dobrze. BierEz L3v.

»postawić pod strażą [gdzie]« (1): Krol Alexander tegoż Roku 1505. przyiechał z Seymu Brześcia Litewſkiego ná Siem do Rádomiá/ [...] ná ktory wziął z ſobą Sáchmátá Cárzá Zawolſkiego/ y poſtáwił go naprzod w Nowym Mieście w Mázowſzu pod ſtrażą StryjKron 692.

W przen (10):
Zwroty: »postawić [gdzie] nogę(-i) [czyją(-e)]« = umieścić kogoś [szyk zmienny] (6): Tobye ya powinne ſluby Boże ku twey chwale/ Oddam [...]/ Ześ ty wyrwał duſſę moyę z oney ſmierci wyecżney/ A poſtáwiłeś nogi me ná drodze beſpyecżney LubPs O2, H2, Lv; Leop Ps 39/3; Pomogłeś [Panie] duſzy moiéy z ćieſzkiégo vtrapienia. Tyś mię z nieprzyiaćielſkich ſrogich rąk wybáwił/ Y ná mieyſcu przeſtronym nogi mé poſtáwił. KochPs 42, 58.

»postawić nogę [gdzie]« = stanąć (3): SkarJedn 401; Dał mi prędkość/ że z ieleniém porownáć mogę/ A ná ſkále naiwyżſzéy poſtáwię nogę. KochPs 25; Y Widźiałem drugiego ániołá mocnego zſtępuiącego z niebá/ w obłok obleczonego [...]: y poſtáwił nogę ſwoię práwą ná morzu/ á lewą ná ziemi [posuit pedem suum dextrum super mare, sinistrum autem super terram]. WujNT Apoc 10/2.

»nogi postawić [gdzie]« = przyjść dokądś (1): WEſołem był s tych rzecży kiedy mi powiedano/ Iż do domu Páńſkiego s tą ochotą idź miano/ Abychmy tám przyſzedſzy imię iego chwalili/ W fortkách Ierozolimſkich nogi ſwe poſtáwili LubPs cc3.

Przen (58):

postawić gdzie (21): Abowiem ia w proſtoſci ſwey trwam oczekawáiąc podánia miłoſierney ręki twoiey/ ále żeś mię ſnadz ſtey ſtrony poſtáẃił kędy mi ćię przyidźie ſnádniey doſtępić. RejPs 62v; Gdyż myę Pan zá tarcżą ſwego zbáwienia poſtáwił LubPs Ev, F3, G2v, dd2v; Leop Ps 49/21; choćiażbyſćie byli wygnáni ná kray świátá/ tedy was ztámthąd zgromádzę/ y przywiodę do mieyſcá ktorem obrał ábym thám poſtáwił imię moie [ut habitare facerem]. BibRadz 2.Esdr 1/9; Aleś ty mnie podpárł w vprzeymoſći mey/ á poſtáwiłeś mię záwżdy przed ſobą [statuisti me coram te semper]. BibRadz Ps 41/13, Ez 21/15; OrzRozm Q4v; KochPs 43, 87; (nagł) Kazanie S. Chryzoſtomá o męcżeńſtwie S. Iuuentyná y Máximá Tom. 3. (–) [...] WCżorá nás tu S. Babilas/ y troie dziatek zgromadziło: a dziś pará S. żołnierzow poſtáwiłá nas w tey woyſce Chryſtuſowey. SkarŻyw 129; Bo iż tą drogą ieſt ſam pan Chriſtus/ przetoż żaden/ zá inſzą ſię chwytáiąc/ przyść do oycá nie może. [...] Pánie Boże wſzechmogący rácż go [księdza kanonika] ſam ná teyże drodze poſtáwić y nią go do śiebie prowádźić. CzechEp 73; ArtKanc Q6; LatHar 653; Niech w tym kośćiele brzmi vſtáwiczna muzyká weſela duchownego [...]. Poſtawmy obraz piękny Chryſtuſowego żywotá/ y świętych iego náśládowánia. SkarKaz 457a; Plautus Atheny, do Rzymu Przenioſł, y ná niewielkim plácu był poſtáwił. CiekPotr 3; SzarzRyt A2. Cf »postawić nogę«, »stolec postawić«.

Zwroty: »na cel postawić« (1): A Tropos iádowita brátá oſtátniego/ Siemioná Kxiążę Słuckie mężá przeważnego/ Ná cel loſow nieſzcżęſnych z przętká poſtáwiłá/ Oſtátniego Dźiedźicá świáta pozbáwiłá. KołakCath B2v.

»na mieśce [ktore, czego] postawić« = zastąpić (2): Przytęm miedzy tę miſz [!] chrześcjani/ namnożyło śię rozmaitych vczynków vſtáw/ ceremoniéi/ [...] nowych przyſtępów ku otrzymaniu prawyi ſprawiedliwści [!] i inſzych któré namieśce chfáli bożyi wſłowie pańſkięm opiſanéy poſtawili MurzNT 73v; przytzyná y iednánie z Bogiem/ nic inſzego nieieſt/ iedno ieſt/ ſkázić/ y wniwetz obroćić/ grzech ſmierć/ przeklęctwo [...]. álbo wſzyſtki złe rzetzy/ wniwetz obroćić/ á dobre ná to mieyſce poſtáwić KrowObr 214v.

»postawić nogę [na czym]« (1): OBeyrzy ſię y ná pożytki niewymowne/ ktoreć by ztey Vniey vroſły/ Narodzie Ruſki: Okrom tego iſz by ná mocney opoce Zbáwienia wiecżnego poſtáwił nogę twoię: á ná tym ſie Zamku Hieruzálem/ y widzenia pokoiu y iednośći záwárł SkarJedn 365.

»stolec postawić [gdzie]« (1): Ninye ná zachodźye [tj. w Kościele Zachodnim] ſlońce ſpráwyedliwoſci wſchodźi/ á ná wſchodzye [tj.w Kościele Wschodnim] yutrznya oná/ ktora byłá ſpádłá/ nád gwyazdámi ſtolec ſwoy poſtáwiłá. KromRozm III O3v.

a) Wyznaczyć miejsce w hierarchii (9):

postawić nad co (1): Chwálą ij tzcią vkoronowales go mily panie/ ij poſtawiles onę nadewſſytki vcżynki twoie. OpecŻyw 189.

Zwroty: »na gorze, na wierzchu postawić« = wywyższyć (1:1): CzechEp 35; Duchowny ſtan poniżyć y zniſzczyć: á heretycki ábo śláchecki ná gorze poſtáwić vśiłuiemy. SkarKazSej 669b.

»na końcu postawić« [o kolejności w zabieraniu głosu] (1): dobrzeć go [kanclerza] Krol náſz ná końću Rády ſwey poſtáwił/ y iemu w Rádźie ſwey EPILOG [tj. ostatnie słowo] zoſtáwił. OrzRozm Q4.

»na miejscu [czyim] postawić« = zrównać z kimś (1): ktory [Żołtarz] tu dla tego Pánnę Máryą ná mieyſcu Bożym poſtáwił [cf Omyi Páni grzechy náſze. 152v]/ áby ią poſromoćił/ y Syná Bożego Páná Iezu Kryſtá s háńbił/ y potłumił. KrowObr 155.

»(na)wyszszej postawić« (2): y ſtworzyl kory anyolom o w uyelkyey roſzkoſchy, a yednego anyola naſzlyachethnyeyſchego y nauyſſey y poſtauyl a dal mu ymyą od ſzwyatloſcy lucyfer PatKaz II 23; Y rozmawiał [Ewilmerodach] z nim [Joachimem, królem judzkim] łáſkáwie/ á ſtolicę iego poſtáwił wyżſzey nád ſtolice inych Krolow [posuit thronum eius super thronum regum] ktorzy z nim byli w Bábiloniey. BibRadz 4.Reg 25/28.

»postawić rowno z sobą« (1): (nagł) Do Orla Slawnei Koroni Polſkiei (–) [...] Obroc ſie do Oitzizni ſwoiei cala ſtrona. A poſtaw rowno zſoba Herb Krolewſki iaki PaprUp Av.

»na wirzchu postawić« (1): A iż bog/ yego przodki yego ápoſtolſkye biſkupy/ to yeſt papyeże Rzymſkye/ ná wirzchu poſtáwił/ y roſkazał im myeć pyeczą o wſſech koſcyelech KromRozm III P4v.

b) Przedstawić, dać do przemyślenia (22): Ale aby nauka była dobra rzecż to iawnie poznać możemy, poſtawiwſzy dwu cżłowieku, iednego mądrego, drugiego proſtaka, wſzelki bacżny hnet ſie będzie miał ku mądremu GlabGad A4v.

postawić przed kim (2): Mówiłech w támtych Dyálógoch z náſzą bráćią po proſtu/ poſtáwiłem przed nimi Króla/ Kápłaná/ Ołtarz/ rzeczy widomé/ áżeby tym łátwiéy/ ná tych rzeczach widomych/ Exekucyą widomie położóną poiąć byli mogli. OrzQuin I3; CzechEp 53.

postawić na czym [= na przykładzie czegoś] (1): y przeto ćię miłuiemy/ żeś rzeczy wyſokié/ [...] práwie z niebá zwabiłeś ná źiemię y ná Wárcabieś [tj. porównałeś do gry w warcaby] ié poſtáwił OrzQuin M.

W porównaniach (6): Gdyżeś mi iuż Kroleſtwo Polſkie/ iákoby iáki dom przed oczymá memi iáwnie klinem poſtáwił/ y grunthy iegoś mi pálcem pokazał: á gdyż then dom ku vpadku ſye náchylił/ muśiał on podobno z miáry ſwey wyſtąpić/ y od gruntow ſye ſwych odchylić OrzRozm E3. Cf Zwroty.

Zwroty: »postawić jako obraz« (1): wſpomniſz ná to ſwiádectwo ktore tobie Duch ſwięty dawa o Pánu twoim/ poſtaẃże gi iáko obraz przed ocżymá ſwoimi/ á roſpámięthay ſobie/ iż ſie dla ciebie národził/ dla ciebie rozmáite prace y męki podiął. RejPos 139.

»przed oczy [czyje], przed swemi oczyma [czyimi] postawić« = dać do przemyślenia; statuere contra faciem Vulg [szyk zmienny] (4:2): WróbŻołt 49/21; OrzRozm E3; A cżárt ſprzećiwnik iego/ iuż mu nie omieſzka nigdy/ áby mu nie miał poſtáwić tego przed ocży iego/ o cżym ſie náłożyło myſlić obłędliwe ſerce iego RejPos 65, 45v, 68, 139.

»przed oczy [czego, czyje], przed swemi oczyma, w oczach [komu] postawić« = uświadomić coś sobie, pomyśleć o kimś [szyk zmienny] (2:1:1): Boże złoſnicy powſtáli ná mię: w zborze mocarzow ſzukáli duſſe mey: a niepoſtháwiłi [!] ciebie przed ſwemi ocżymá [proposuerunt te in conspectu suo]. Leop Ps 85/14; A poſtaẃ tákież przed ocży duſze ſwoiey tę ſwiętą á błogoſłáwioną ofiárę Páná ſwego RejPos [105]v; RejZwierc 204; ále żywot y ſpráwy iego [Abrahama] w ocżách y ſercu poſtáwić nam ſynom iego w wierze/ wielce pożytecżno y zbáwienno ieſt. SkarŻyw [282].

»[kogo] na przykład ([czego]), przykład [czego] postawić [komu]« (2:1): MurzHist V3; DWá vpádłe cżłowieki nam tu Ewányelia s. ná przykład pociechy náſzey ieſt przed ocży náſze poſtáwiłá. RejPos 45v; Przykład tey ſzerokiey y przeſtroney miłośći/ poſtáwił/ nam vczniom ſwoim ná ſobie P. Zbáwićiel y miſtrz náſz SkarKazSej 665a.

»na jednej stronie a na drugiej postawić; z jednej strony a z drugiej strony postawić« (1;1): by mu [św. Piotrowi] był páńſtwo świátá wſzytkiego ná iedney ſtronie/ á vboſtwo Chryſtuſowe ná drugiey poſtawił/ żeby był páńſtwá onego ochotnie odſtąpił. SkarŻyw 596, 335.

»jako na sztychu postawić« (1): A ták trzebá áby ich [cnót] Dworzánin vmiał vżyć/ bo iż cznoty zdádzą ſie cżáſem iákoby miedzy ſobą były przećiwne/ kiedy ie poſpołu/ iáko ná ſztychu/ poſtáwi/ iedná drugą zdobić będzie GórnDworz I5v.

»postawić jako źwierciadło [komu]« [szyk zmienny] (3): Y poſtáwił nam Pan thy dwá ſtany iáko cel álbo iákie źwierciádło przed ocży náſze/ ábychmy ſie vſtáwicżnie vcżyli á przypátrowáli ſie/ iáko ſie Pan s thymi ſtany obchodzić racży/ á iákie bywa dokońcżenie y zapłátá z nich káżdego. RejPos 162, 161, 349v.

c) Zaliczyć (3):

postawić kogo z kim [= zaliczyć do jakichś] (1): Y ziákiem podziwowániem [...]/ ſą náſtroione rozmáyte dobrodzieyſtwá [...] tem ktorzy vpełną nádzieię ſwą położyli wtobie. Bo ich niepoſtáwiſz ſtemi od ktorych ſpráwnie maſz odwroćić oblicze twoie RejPs 45.

postawić miedzy kim (1): Weyźrziż dźiś ná mię okiem miłośiernym/ Y poſtaw miedzy ludem ſwoim wiernym. CzahTr B3v.

Zwrot: »w liczbie wybranych postawić« (1): Kto mym rzecżnikiem/ przed tobą ſię ziáwi? Kto mnie/ w licżbie twych wybránych/ poſtáwi? GrabowSet Iv.
α. W niebie (11):

postawić gdzie (5): ale drugye anyoly ktorzy uznaly ſthworzyczyela ſwego dayącz mu czeſzcz y chwalą yako bogu, ty poſtauyl w korzech roſkoſzy na czeſzcz y chwalą uyelmoznoſzczy ſwey PatKaz II 23v, 32v; O Páſterzu dobry [...]/ wyſluchay modlitwy/ y grzechy náſze Zmaſz/ ná drodze nas wſpomoſz/ y woytziżnie nas poſtaw KrowObr 175; Coż rozumieſz w tym zamku [tj. w niebie]/ co gi ſobie [Pan] ſpráwił/ Wierz mi żeć tám y ſtany dziwnieyſze poſtáwił. RejWiz 153v; BielKron 3v.

Zwroty: »postawić przed boże lice, przed oblicznością [czego]« = constituere ante conspectu gloriae Vulg (1:1): Iuż was wezmę z tey ćiemnice Poſtáwię przed Boże lice. MWilkHist F2v; WujNT Iudae 24.

»przed oczyma [czyimi] postawić« (1): Aleś zá niewinnośćią moią mię wybáwił/ Y przed oczymá ſwémi ná wieki poſtáwił. KochPs 61.

»postawić na prawicy swojej« (1): Czo ſie rozumie w iednoſtáyney mocy krolować z Bogiem oycem/ Iáko o tym do Ephe. w I. Ká. Poſtáwił go [Jezusa Bóg] ná práwicy ſwoiey. LubPs Z2v.

»podle siebie postawić« (o Bogu) (2): od zloſcywego nyeprzijacyelya obron myα wgodzynα ſmyercy wzowy myα podlye ſyebye poſtawymyα abich ſe wſſitkymy anyoli chwalylcyα BierRaj 20v; GrabowSet Q4.

β. W piekle [dokąd] (1): przy ſwym Panie ſtoymy/ ienż ćiało y z duſzą/ może ſam osławić/ álbo záś do piekłá ná wieki poſtáwić. ArtKanc K2.
a. Położyć gdzieś (zwykle w pozycji pionowej) coś trzymanego w ręku lub w inny sposób przenoszonego (214): BierEz E2; PatKaz II 58v; pothym położ tej krayki ieden koniecz na tę małmaziją/ á drugi koniecz na to prożne nacżynie/ poſtawiwſzy oboie poſpołu/ á tak będzie ſciekało z wyzſzego nacżynia do nizſzego FalZioł V 70, II 13a; doſyć im ieſt przed mieyſtcem nie beſpiecznym roſćiągnąć ſznur/ álbo iáki inny znák wielki á dobrze znáczny poſtáwić GroicPorz mm3; RejWiz 113; Leop Ex 30/8; Szcżedſzy ſie do Cerkwie zázgą wſzytki świece/ dwá gárncá poſtáwiwſzy/ ieden nowy drugi ſtáry BielKron 463; SienLek 160v, 161; GrzepGeom Pv; RejPos 332; BudBib 3.Reg 2/19; Strum F3; SkarŻyw 455, 497; Potym [ofiarnik] konewkę álbo kubek poſtáwi/ weźmie ią zębámi/ y wypije piwo StryjKron 160; zbuduymy mu komorkę/ poſtawmy łożko/ ſtolik y świecznik SkarKaz 454b; [Stell den ſchuͦſſelrinck. Poſtaw prawdę [= rodzaj naczynia stołowego]. HeydenColl E3v].

postawić czego (1): wątpionoby ieſli vmárł álbo nie: Położyć mu ná vſtá álbo pierza lekkiego/ álbo wełny ſzczochráney/ co ieſli ſye będźie ruſzáło/ znák iż ći w nim duſzá ieſt. Albo wody w czáſzy ná pierśiach poſtáwić/ ieſtli duſzá/ nie ſtánieć ſpokoiem. SienLek 60v.

postawić miasto czego [= jako co] (2): Weźmiż ſobie paneẃ żelázną/ á poſthaẃ ią miáſto muru żeláznego miedzy tobą á miedzy miáſtem BibRadz Ez 4/3; BudBib Ez 4/3.

postawić komu (14): By mię iedno co rychley Pan Bog ſtąd wybáwił/ S tego ſtołká ſtráſznego coś mi gi poſtáwił. RejWiz 71. Cf »kamień postawić«, »słup(y) postawić«, »postawić (sobie) stolec«, »postawić (sobie) stolec, majestat«.

postawić na co (1): Też niektorzy wziąwſzy garniecz nadziałaią w dnie dziur/ á nakładą do niego zioł [...] á poſtawiwſzi na drugi garniecz iżeby tho zdziurawione dno wlazło na drugi garniec czały nienaruſzony y przykrić á zakopać w ziemię wilgotną FalZioł II ld.

postawić na czym (9): Leop 3.Reg 7/22, 4.Reg 16/17; Y vcżynił z nich obraz/ ná ſłupie poſtáwił/ A iż mu ſie kłániáli/ ktemu wſzytki ſpráwił. RejZwierz 4; poſtháwili ie [skrzynię Pańską i szkatułę] ná onym kámieniu wielkiem BibRadz 1.Reg 6/15, 1.Reg 6/18; BielKron 259; postaẃże kóniec ieden Cérklá ná [punkcie] a. GrzepGeom C4v; RejPos 327; Strum B3v.

postawić gdzie (150): Ezop nákupił wſzyſtkiego/ Co mogł náleść chędożſzego: Záśię do domu przybieżał: Pánią ná łożu leżąc záſtał. Y poſtáwił wſzyſtko przy niey BierEz Ev, Ev, E2; OpecŻyw 37v, 178v; Ieſliby [dziecię] iako na iednę ſtronę oczyma nakrzywiało, Tedy natychmiaſt na onę ſtronę maſz poſtawić ſwieczę FalZioł V 44v, II 2a, 3a [2 r.], V 70; Te[dy] márchokt [!] miltzkiem gárniec pełny mleká poſtáwił włożnicy krolewſkiey March2 D4; HistAl K6v; A Ieſus zawołáwſzy dźieciątka/ poſtáwił ié wpośrzodku ich i rzekł do nich [...] MurzNT Matth 18/2; GliczKsiąż A3v; LubPs R2v; KrowObr 179v; Powiedzyano krolowi/ y kazał przypráwić/ Stołek wzgorę ná piętrze nád dzyurą poſtáwić RejWiz 70v, 112; I poſtáwiż then ołtarz przed zaſłoną ktora wisi przed Archą świádectwá Leop Ex 30/6, Ex 30/18, 1.Reg 5 arg, 2, 4.Reg 16/12, 21/7 (11); LOtrzy cżyrwony złoty w drewnie poſtáwili/ Ktoby gi wziął zębámi/ á ocży zakryli. RejFig Aa7; BibRadz Ex 30/36, 3.Reg 6/27, 2.Par 4/6, 24/8, Ez 4/3 (8); [Aaron] dwá Kozły poſtawił we drzwiach domu Bożego ſwiádectwá BielKron 38v; Gdy Filiſtynowie wzyęli ſkrzynię álbo Arkę Bożą Zydom/ poſtáwili ią v ſwego bogá Dagon w Azocie. BielKron 63, 9, 35v [2 r.], 94v, 140v, 202v (12); SienLek 60v, 80, 166, 168v; HistRzym [2], 16v, 94; RejPos 59v, 127, 306v, 328v; RejZwierc 34, 50, 153v, 169v, 203; RejPosRozpr c3; BudBib Ex 30/6, 33/22, Ios 24/26, 4.Reg 12/9, 16/14 (9); HistHel Bv; Strum C4v; BudNT Mar 9/35; StryjWjaz C2; Pogánie grob Chryſtuſow zágubić chćieli/ y báłwan Wenuſa ná tym mieyſcu poſtáwili. SkarŻyw 397 marg, 397, 461; Poſtáwię pálmę złotą w twym kosćiele KochFr 76; Tedy go wźiął dyabeł do miáſtá świętego/ y poſtáwił go ná ganku kośćielnym WujNT Matth 4/5, s. 39, Matth 18/2, Mar 9/36[35], Luc 4/9, 5/18, 9/47; [Wáleryan [...] gdy mu Regillá żoná iego byłá vmárłá/ ktorey ták bárzo żáłował/ że záwżdy w ćiemnym gmáchu przy świecy śiadał/ cżarno wſzytko obić dał/ y cżarny ſtoł przed ſobą poſtáwić kazał. WerReguła 149 (Linde)]. Cf postawić na co; na czym; Zwroty.

Fraza: »nie masz gdzie postawić i nogi; nie naleźć gdzieby postawić stopę nogi« = jest ciasno; nie ma gdzie stanąć (1;1): Ale oná [gołębica] nie nálażſzy gdźieby miáłá poſtáwić ſtopę nogi ſwey [non invenit columba requiem plantae sui pedis]/ wroćiłá ſię k niemu do Archy BibRadz Gen 8/9; Tegoć vcży Páráſit pyſzny y vbogi: Choćia domá niemáſz gdźie poſtáwić y nogi. KlonWor 56.
Zwroty: »postawić w cieniu« (1): Wezmi dwa funty oliwy, włoż w nię trzydzieſci kwiatkow Lilijey: wyrzuciwſzy z niey ſercza/ poſthaw w cieniu zawiązawſzy. FalZioł II 22v.

»kamień postawić« [w tym: komu (3), gdzie (3)] = ku czyjejś czci, na pamiątkę czegoś; erigere a. statuere lapidem PolAnt [szyk zmienny] (7): Snadź Kſiążę Mántuáńſkie ná tym mieyſcu/ gdzie w rzekę wſkocżyłá/ grob koſztowny vcżynić/ y kámień poſtáwić/ tey ták ſláchetney duſzy kazał GórnDworz Bb2; HistLan E4v; BudBib Gen 28/22, Deut 27/2, 4; SkarŻyw 347; Poſtáwił ieſzcze Gedimin Báłwan Perkunowi álbo Piorunowi/ Kámień krzemieniſty wielki StryjKron 400.

»postawić w kącie« [szyk zmienny] (2): Przeklęty tzłowiek ktory tzyni ryty álbo lity Obras obrzydzenie Pańſkie/ robothę rąk rzemieſlnikow/ y poſtáwi go wkąćie KrowObr 111, 73.

»postawić na łonie« = włożyć w zanadrze (1): A gdi podano kubek perłowy ku piciu Alexandrowi/ poſtáwił gi ná łonie ſwym [in sinu suo illud recondebat] HistAl F2v.

»postawić na swym mie(j)scu« = restituere in locum suum Vulg (4): Tedy podnieſli Dagoná/ y poſtáwili ná ſwym mieſcu. Leop 1.Reg 5/3, Dan 14/38; A gdy ią [Arkę] wnieſiono do przybytku ktory był Dawid vdzyáłał/ poſtáwiono ią w pośrzodku iego ná mieyſcu ſwym BielKron 70, 35v.

»postawić na pamiątkę (a. pamięć), na cześć, ku pamiątce« [w tym: na cześć a na pamięć (1); gdzie (2)] [szyk zmienny] (7:1:1): BielŻyw 55; BibRadz I 158d marg; BielKron 106v, 259; GórnDworz Y4; Thedy mieſzcżánie Tárſcy miłość Appollonową ku ſobie vyźrzawſzy/ iemu ná cżeść á ná wiecżną pámięć/ obraz iego pośrod miáſtá poſtáwili. HistRzym 11; á ieſli śie wrocę ſzcżęśliwie do domu Oycá mego/ tedy będźie mi Pan zá Bogá/ á ten kámien ktorym poſtáwił ná pámiątkę/ będźie zwan domem Bożym KuczbKat 405; RejZwierc 50.

»postawić na słońcu, na słońce [= w miejscu nasłonecznionym]« [szyk zmienny] (17:3): maſz natargać pąpia á włożyć w oley/ á poſtawić na ſłoncu á mieſzać FalZioł I 69a, II 2a, 15c, 19c, 22v [3 r.], 23 [2 r.], III 30b, 41c; Oléy s Piółynu: Weźmi cztery łothy piółynu/ á włoż go w funth oliwy/ poſtaẃ go ná ſłońcu Czterdźieśći dni SienLek 161, 63v, 68v, 69, 69v, 160, 160v [2 r.], 161.

»słup(y) postawić« [w tym: komu (7), gdzie (7)] = statuere columnam Vulg, PolAnt; statuam erigere HistAl; erigere columnam, statuere pyramidam Vulg; collocare a. statuere statuam Mącz [szyk zmienny] (28): Gdy śię [Ezop] ku Bábylonie przywioſł/ Wielką dań Krolowi przynioſł: Ligurgus mu podziękował/ Słup mu złoty poſtáwić dał. BierEz G3v; BielŻyw 123; Drugiego potym dniá ruſzywſzy zaſtęp przyiecháł do iednego mieyſcá gdzie by łyſlupy [!] ktore Herkules poſtawił HistAl Iv, L3v; Leop 3.Reg 7/21 [2 r.], 1.Mach 13/28; Y dał poſtáwić ony Słupy przed Koſćiołem/ ieden po práwey á drugi po lewey ſtronie BibRadz 2.Par 3/17, I 158d marg; BielKron 62, 75v, 106v, 141, 142 (8); In statua inscripsit parenti optime merito, Ná słupie który oycu ſwemu poſtáwił słowá nápiſał/ etć. Mącz 375b, 412b; HistRzym 48v; RejZwierc 50, 205; HistHel B4v; SkarŻyw 30 [2 r.]; StryjKron 16, 170 [2 r.].

»postawić (sobie) stolec [= tron] [gdzie]« [o Bogu] [szyk zmienny] (3): RejPs 16v, 170; A ieſlić tę ſtodołę [tj. ziemię] Pan ták dźiwnie ſpráwił/ Rozumieyże żeć więtſze miſterſtwo zoſtáwił/ Tám gdzye ſtolec poſtáwił Máieſtatu ſwego RejWiz 153v.

»postawić (sobie) stolec, majestat [gdzie]« [o Lucyferze] (3:1): PatKaz III 98; Abo przez tego złodzieiá może ſie rozumieć Lucyper iáſny/ który chćiał być rowny Bogu/ [...] wedle onego piſmá Ezáiaſzá Proroká: Wſtąpię ná niebo/ á tám takież poſtáwię ſtolec ſwoy na pułnocy/ á będę rowny nawyſzemu. HistRzym 93, 56v; RejPos 200.

»świeczkę postawić« = zapalić świecę w kościele (1): Mniemiał by Duſſę wybawił Iż zſedtſſy ſwieċkę poſtawił RejKup q8.

»postawić na wi(e)rzchu, na wirzch ([czego])« [w tym: gdzie (6)] = statuere super pinnam PolAnt, Vulg; ponere super capita Vulg [szyk zmienny] (6:1): OpecŻyw 51v; MurzNT Luc 4/9; kiedy [diabeł] go [Jezusa] do miáſtá ſwiętego wprowádził/ y ná wierzchu kośćiołá poſtháwił/ tedy teſz ták do niego mowił. KrowObr 215v; Leop 3.Reg 7/22, Luc 4/9; RejPos 69v; Potym ciáło do zyemie w koſciele ſchowano. Kámień też mármorowy ná wirzch poſtáwiono/ Owa z wielkim doſtátkiem ſtárcás pogrzebiono. HistLan E4v.

»postawić na ziemię, na ziemi« [szyk zmienny] (1:1): [Marchołt ujrzał gówno krowie] á poſtáwiwſſy gárniec zmlekyem na ziemię zyadł plácek á onim krowincem gárniec przykrił. March2 Dv; końce ich [łuków] rogiem [Anglikowie] zaſádzáią/ ieden koniec ná źiemi poſtáwi drugi ku gorze obroći BielSpr 4v.

»postawić znak [= coś na znak czegoś]« [w tym: gdzie (1)] = statuere titulum PolAnt (3): Y poſtáwił Iakob znák na onem mieyſcu gdźie Bog mowił z niem/ á znák on był kámienny BibRadz Gen 35/14, Gen 35/20, I 158d marg.

»na znak ([czego]) postawić« [w tym: gdzie (2)] = na cześć czyjąś lub na pamiątkę czegoś; ponere in statuam PolAnt [szyk zmienny] (5): BielKron 62; Tám wziął Ceſárz Soliman miſtemym działem Herkułeſá [!] z Miedźi vlánego pozłoconego/ poſtháwił ij ná znák zwyćięſtwá w Konſtántynopolu. BielSpr 57; A kámień ten ktorym poſtáwił ná znák/ będzie domem Bożym BudBib Gen 28/22; SkarŻyw 347; StryjKron 170.

Przen [w tym: gdzie (5)] (8): Niechcąc Pan Bog tákiego ſkárbu przed świátem zátáić: chcąc cnoty iego y ćierpliwość/ ná wſzytkim ku przykłádu/ obwieśćić/ y ná lichtarzu tę świecę poſtáwić: [...] SkarŻyw 51.

postawić komu (2): RejPos 239; A też thám pewnie nigdy fortuná we drzwi nie zákołáce [...]/ bo wie pewnie iż niema po co/ bo iey cnothá v drzwi záſtąpiłá/ woli ſwe hárcowniki obroćić ná łákomce/ ná wydzierácże/ á ná nikcżemniki/ bo wie iż ſie tám rychley pożywią/ y wie iż iey tám ſtoł zákrytho y ſtołek poſtáwiono/ á iż tám y s pożytkiem y s powagą vżywie przedſięwzięcia ſwego. RejZwierc 135v.

Zwroty: »postawić [co] przed nogami [czyimi]« = pokornie przedłożyć coś (1): vciekay ſie mocno do onego zwichrzniego páſterzá ſwego/ á poſtaẃ przed nogámi iego tę nędzną owiecżkę ſwoię á duſzycżkę twoię RejPos 124v.

»sidła postawić« [w tym: na kogo (2), na co (= w jakim celu) (1)] (3): A wywyedzyeſz mię z onego śidłá zákrytego/ Ktore ná zginyenye moye ſprzećiwnik poſtáwił LubPs H2, ee3v, C2.

»postawić stolec« = o szatanie: zapanować gdzieś (1): Wdzięcżneć theż było v niego miáſtho Ieruzalem iego/ kthore ſwym włáſnym zwał/ nad ktorym było vſtáwicżnie ſwięte oko iego/ á ſkoro poſtáwił ſzátan w nim ſtolec ſwoy/ o wnet Pan nie zámieſzkał ná zburzenie y miáſtá onego/ y tego nowego kſiążęciá iego RejAp 24v.

b. Kazać stanąć gdzieś (52): I poſtháwił Abráhám ſiedḿ owiec ſthádá ſwego oſobno. Khtoremu rzekł Abimelech: co známienuią thy ſiedḿ owiec/ kthoreś oſobno poſtáwił? Leop Gen 21/28-29; BibRadz Gen 21/28, 29; BudBib Gen 21/28, 29, 1.Esdr 3/10; Abo mnimaſz iż niemogę teraz proſić oycá mego/ á poſtáwi mi więcey niż dwanaśćie legionow ániołow [exhibet mihi plus quam duodecim legiones]? BudNT Matth 26/53.

postawić gdzie (24): alyſz by mya then ze podstharoſczy wſyawſzy zarąką zamku szwyodl, anakthorim by mya myeſczu poſthawyl stego nyeamam sthąpacz any nygdzyey odchodzycz MetrKor 37/4; BierEz Bv, L3v; Potym zawiązáwſſy iemu ocży poſtawili go poſrod domu/ ij dali iemu dlugą chwilę tak ſtátz OpecŻyw 109v; HistAl K6v; A gdy kápłan ktory oczyśćia tákiego cżłowieká/ poſtáwi go/ z onemi rzecżámi wſſyſtkiemi przed Pánem/ we drzwiách Przybytku świádectwá/ weźmie báránká/ y będzie go offiárował zá wyſtęp Leop Lev 14/11, Iudith 6/10, 1.Mach 5/42, Act 22/30; RejFig Eev; BibRadz Gen 24/11, Num 11/24, 2.Par 23/19, 2.Esdr 13/19; Poświęćił Iſſai y ſyny iego/ y poſtawił ie wnet przed ołtarzem. BielKron 40; Turcy v was ſwe Wielbłądy środ rynku poſtáwią BielKron 398, 64v, 65; HistRzym 132v; RejPos 287v; RejZwierc 163v; BudBib Lev 14/11; SkarŻyw 436; GórnTroas 53.

Zwroty: »konie postawić [= podstawić, przywieść]« (1): WIerę brácie Stároſtá/ niezle ſie zrodziło/ Dawno iſcie w tym gumnie/ ták wiele nie było. Iużby konie poſtáwić/ y pſy mamy chude/ Bo cżás będzye polowáć RejZwierz 136v.

»postawić na prawicy, na lewicy« (1): Y poſtáwił Iozeph ſyná Mánáſſen ná práwicy oycá ſwoiego/ á Effráim ná lewicy/ cżyniąc oycu pocżćiwość áby im błogoſłáwił. BielKron 18.

»rzędem [= jednego za drugim] postawić« (2): IEdnego też pytáli/ gdy przez dwor chędogi/ Iákoby Gęśi przegnał/ by nie zmazał drogi/ Gdy rzekł nie wiem/ oni go fortelu vcżyli/ By Gęśi plugáwego nic nie vcżyniły/ By ie rzędem poſtáwił/ noſy w ogon wetkał/ A ſam oſtátecżnieyſzey/ ſwym noſem rzyć zátkał. RejFig Dd5v; KochMon 23.

»wkoło postawić« (1): Poimánych Ceſarz w koło poſtháwiwſzy/ dał śćináć cżęść niemáłą BielKron 308.

Przen (3):
Zwroty: »postawić straż [nad kim]« = ograniczyć czyjąś wolność (1): Izazem ia morze ábo wieloryb żeś poſtáwił ſtraż nade mną [posuisti super me custodiam]? BudBib Iob 7/12.

»postawić ([komu]) straż, straże ([gdzie])« = wziąć pod opiekę [szyk zmienny] (1:1): Kſtałtowną ſtraż rácż poſtáwić moiey nędzney duſſy/ Nyech yey żadne ſprzećiwyeńſtwo namnyey nie obruſſy LubPs G; SkarŻyw 194.

α. Umieścić, wysłać gdzieś kogoś dla wypełnienia jakiegoś zadania, czynności, pracy [w tym: gdzie (4)] (10): temy [woźnymi] świadczyćie o naiazd: [...] temi y o ine roźliczne rżeczy/ záś tego woźnego v kśiąg poſtáwić trżebá GórnRozm G2; Vrzędnik nie ma proſtą ſtrażą odpráwowáć ſtrażey/ ále przebránemi Kmiotki/ ſámemi goſpodarzmi/ ktorym dufa y nie wątpi w nich kędy ie poſtáwi GostGosp 26.

postawić ku czemu (1): gdźie przerzeczony N. powód nas álbo Komorniká náſzégo poſtáwi ku pilnowániu y widzeniu SarnStat 1247.

Zwrot: »postawić straż« [w tym: nad kim, nad czym (2), gdzie (1)] [szyk zmienny] (4): BielKron 230; Vſlyſzawſzy to Krol záſmućił ſie bárzo/ á ſtraż poſtáwił áby [córka] nieuſzłá HistRzym 7v; A gdy cżás przychodził/ ktorego ſię doſtáwáć iágody miáły: wedle zwycżáiu/ poſtáwił nád wińnicą ſtraż/ á pilnie ſtrzec wſzytkiego roſkazał. SkarŻyw 497, 82.
Przen (3):
Zwrot: »postawić stroża, strożą [czego, czemu, na czym]« (2:1): Iżem ia ią [winnicę] ogrodził murem/ [...] zbudowałem w niey ſtrażnicę/ y poſtháwiłem ná niey ſtrożá. RejPos 123; Przetoż powiádam ći/ Poſtaw ſtrożá vſtam twoim/ ábyś przećiw Pánu Bogu nie ſzemrał HistRzym 30; A przetoż thy grzeſzny cżłowiecże poſtaw ſtrożą vſt twych/ ábyś nigdy nieſzemrał przećiw pánu bogu HistRzym [89]v.
β. Umieścić w pomieszczeniu przeznaczonym do trzymania zwierząt roboczych na czas nieużywania ich do prac w polu (2): A od Ieśiennych niepogod wołow ſtrzedz/ y wcżás wedle rozumu á cżáſu poſtáwić: á karmić rządnie GostGosp 80.
Zwrot: »postawić na staniu« (1): á poki ich [wołów] nie poſtáwi ná ſtániu/ tedy ie w ogrodźie ná noc záwieráć GostGosp 64.
c. Przedstawić do czegoś (do oceny, jako kandydata itp.) (87): Y wywiodł ná targ ſwą cżeladź/ Aby ią mogł dobrze przedáć. Gędźcá z śpiewakiem poſtáwił BierEz Bv; BielKron 65; Gdy wedle zwycżáiu poſtáwił Izai pirworodnego ſyná ſwoiego/ powiedział duch Páńſki Prorokowi/ iż nie to ieſt: poſtáwił drugiego y trzeciego/ áż do wſzytkich. RejPos 56v; WujNT 398.

postawić komu (6): przeto o laſkaua pany [...] twemu ſynouy nas poſtauywſzy wlaſcze ofyaruy PatKaz I 18; BielKron 40; PaprPan I3; nie boy ſię Páwle/ Ceſarzowi ćię muſzą poſtawić [Caesari te oportet assistere]. BudNT Act 27/24; SkarŻyw 503. Cf postawić komu podla kogo.

postawić komu podla kogo (1): Ten mu koniá pięknego ſzkápę podla niego Poſtáwił/ y powiedział/ Pátrzże pilnie tego RejZwierz 2.

postawić ku czemu (1): Iakom ya Sprawiedlywye postawyl kw rosdzyalowy vedlya vyednanya nassego wsithkyego stada kobyl a nyessostawilem ych dzyessyaczy kw possithkw swemw ZapWar 1547 nr 2640.

postawić przed kogo (3): Bo nye doſyć było/ iż onych ſyedmi poſpolſtwo obráło/ ále poſtáwiło ye przed ápoſtoły/ bez pochyby zálecáyąc ye. KromRozm III I6v, I6v; RejPos 23.

postawić przed kim, przed czym (20): A yeſtliby ten tho zyemyanin abo vrzandnik yego thich lyudzi przed staroſtą nyepoſtawyl, powiedayąncz yze ich nyemyal any ma pod sobą vymyenyv, thedi o tho ma prziſziąncz a yeſliby ye myal a nyepoſtawilbi ich przed staroſtą thedi viny dzyeſzyąncz grziwyen MetrKor 40/823, 34/135, 40/223; potym wiwiodł Iozef oyca ſwego do krola y poſtawil go przed nim HistJóz E2v, E2; HistAl E4v; KromRozm III I3v; Y poſtáwił theż (przy ſobie) przed Krolem pięć mężow bráćiey ſtárſſey. Leop Gen 47/2, Gen 47/7; BibRadz Act 5/27; SkarŻyw 491, 500; WujNT Act 5/27, 6/6, 22/30, 23/33; kazał mu P. Bog wźiąć Iozuego/ y poſtáwić przed kápłanem Eleázárem SkarKazSej 678a. Cf »postawić przed oblicznością«.

Zwroty: »postawić przed oblicznością, przed obliczność [czyją]« = statuere ante faciem HistAl [szyk zmienny] (2:1): HistAl E4v; KrowObr 190; Y poſtháwili ye [Szczepana, Prochora i innych] przed oblicżnoſcią Apoſtolſką: á oni modlili ſie zá nimi wkłádáiącz ręce ná głowy ich. RejPos 22.

»postawić w pośr(z)odku, pośrod ([kogo])« = statuere in medio Vulg (3:1): OpecŻyw 77v, 51v; Nalazſzy go [Saula] poſtáwili w poſrzodku ludu/ á był nád iny lud wzroſtem wyſoki BielKron 64; Y przywiedli Doktorowie y Pháryzeuſzowie niewiáſtę ná cudzołoſtwie poimáną: á poſtawiwſzy ią w pośrzodku/ rzekli mu [Jezusowi]: [...] WujNT Ioann 8/3.

α. Ofiarować pierworodnego według prawa Mojżeszowego (tu: o Chrystusie) [przed kim] (2): A gdy ſię ſpełniły dni ocżyśćienia ich/ wedle zakonu Moiżeſzowego/ przynieśli iy do Ierozolimy/ poſtáwić przed pánem [tulerunt illam in Hierusalem sistere Domino]. BudNT Luc 2/22.
Szereg: »postawić a ofiarować« (1): Thedy nieſli go do Ieruzalem/ áby go poſtáwili á ofiárowáli przed Pánem. RejPos 55v.
β. Przed sądem lub na miejscu czynności sądowych (45): ZapWar 1507 nr 1972; ktory ma przyſzyągacz Thedy ma posthawycz cztherech dobrych lvdzy [...] s kthorych ma dwv vybracz LibLeg 6/115, 6/118; SarnStat 524.

postawić przed kim, przed czym (3): niechze prziwyedzie kv themv kv komv bi yą [czeladź] przedal abo thego kvpcza prziwiedzie á przed wamy posthawy a wam przikazvyem abiſczie y v thakowich kvpczow taką czeladz odeymowaly LibLeg 10/59v; Tedy poſzedſzy vrząd z ſłużebnikámi przywiodł ie bez gwałtu: bo ſię ludu bali by ich nie vkámionował. A przywiodſzy ie poſtáwili przed Rádą [cum adduxissent illos, statuerunt in concilio]. Y pytał ich Arcykápłan WujNT Act 5/27. Cf »przed prawem postawić«.

postawić gdzie (3): MetrKor 34/135; ktori mieſzka wsoczawye poddani Czeſſarsky gdzie handel wyedzie ſbratem, gdzieſmi bili w Sozawye gdzie woyewoda Walasky kazał go poſtawycz LibLeg 11/95; SarnStat 1112.

Zwroty: »przed prawem postawić« (1): sistere iudici vel iudicio, Przed práwem poſtáwić. Mącz 396b.

»postawić rękojmią, porękę, rękojemstwo« [szyk zmienny] (4:2:1): MetrKor 40/820; kyedy ſią traphi yſſ kogo vynnyą o dlug a on nyema czym placzicz Thedy ma porąką poſthawicz LibLeg 6/117v; przedſye v Sądu vkaże niewinnoſć ſwoię przyſyęgą álbo innemi dowody [...]. Nád tho rękoiemſtwo poſtáwi ośiádłe ludźi GroicPorz ov; UstPraw B2v; który nieośiádły ſtánąwſzy przed Stároſtą/ rękóymią poſtáwi SarnStat 524, 385, 926.

»postawić na roku« [szyk zmienny] (2): á my po obwieſczeniu tákim Miſtrzowym y Zakonu będźiemy powinni ná roku ſłuſznym przy gránicách z ſtrony náſzéy dwu Pánów álbo Rycérzkiégo ſtanu z poddánych náſzych poſtáwić [de parte nostra, duos Barones aut Milites de nostris ponere JanStat 895]. SarnStat 1112, 452.

»postawić świadki« [szyk zmienny] (5): MetrKor 34/134; RejPos 22; y poſtáwili fáłſzywe świádki ktorzy mowili: Ten człowiek nie przeſtawa mowić ſłow bluznierskich przećiw temu mieyſcu świętemu/ y zakonowi. WujNT Act 6/13; ku dowodowi ſwégo przedśięwźięćia/ Konrad ſześć świádków wedle Sędźiégo roſkazánia poſtáwił. SarnStat 578 [idem] 688.

αα. O sądzie bożym (22): Chryſtus oſadziwſſy Xiąże/ Każe drugiego poſtawić. RejKup bb3, bb3, dd8; Wiedząc iż ten ktory wzbudźił Páná Iezuſa/ y was wzbudźi przez Iezuſá/ y poſtáwi z wámi. BibRadz 2.Cor 4/14; BudNT 2.Cor 4/14; WujNT 2.Cor 4/14.

postawić przed kim [przed sobą] (1): O nędzny cżłowiecże márnaſzby to byłá nádzyeiá twoiá/ gdyż niewieſz iáko w ocemgnieniu Pan może cie roſkázáć poſtháwić przed ſobą RejPos 248v.

Zwroty: »postawić na lewicy, po lewicy, po lewej ręce« = potępić; statuere a sinistris PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (4:1:1): Criſtus go kázał nalewici poſtawić RejKup bb2v, bb2v, Cc; A poſtháwi owce po práwey ręce ſwoiey/ á kozły po lewey. BibRadz Matth 25/33; WujNT Matth 25/33; SkarKaz 6b.

»postawić na prawicy, po prawicy, po prawej ręce« = zbawić, statuere a dextris PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (4:1:1): O moy Pánye toć mam radość z oblicża twoyego/ Rácżże mye ná twey práwicy poſtáwić beſpyecżnye LubPs D3; BibRadz Matth 25/33; ArtKanc T8v; LatHar 645; WujNT Matth 25/33; SkarKaz 6b.

»postawić na sądzie« (1): ktory [Najwyższy] ie káráć będzie/ á zárzući ná nie drapieſthwá ich. Abowiem ie poſtháwi żywa ná ſądźie [Statuit enim eos in iudicio] BibRadz 4.Esdr 12/33.

»postawić przed świętym majestatem« = zbawić (1): á iż cie [opatrzność boża] iuż pewnie poſtáwić racży przed ſwiętym Máieſtatem iego. RejPos 289v.

Przen (4): Iáko nas poſtháwi cżás dokońcżenia naſzego/ tháki ſąd odnieſiemy RejPos 5v marg.
Zwrot: »postawić przed majestatem Pańskim, przed srogością sądu« (2:1): Dáley powieda Apoſtoł: Iż widział á vmárli ták wieldzy iáko y máli/ byłi poſtáwieni przed onym máyeſtatem ſtraſzliwym. á iż ie [umarłych] y morze y ziemiá y piekło poſtháwili przed tym máyeſtatem Páńſkim. RejAp 172v; á iáko cie [dzień śmierci] záſtánie/ ták cie ná on cżás poſtáwi przed tą ſrogoſcią ſądu tego RejPos 6v, 7v.
d. Rozmieścić wojsko i sprzęt wojenny [w tym: gdzie (35)] (36): A ták gdy Ioáb obiegł miaſto/ poſtáwił Vryaſſá tám gdzie rozumiał być męże namocnieyſſe. Leop 2.Reg 11/16; BielKron 372v; Strzedz ſie tego trzebá pilnie/ ábyś ſie nie dał potykáć przodkiem nieukom [...]/ ále ie thám poſtawić we środek gdzieby pierzcháć nie mogli BielSpr 16, 14 [2 r.]; BudBib Ez 4/2.

postawić przeciw komu, przeciw czemu (8): BielKron 81v, 210; Strzelbę też przećiw tobie poſtáwi ná (ſtoiące) po murzech twoich BudBib Ex 26/9, Ez 21/27. Cf »postawić na czele«.

postawić na kogo [= przeciw komu] (1): Wśi twoie po polu miecżem pobije/ a ná ćię poſtáwi turá [= machinę wojenną]/ y vſypie ná ćię groblą BudBib Ez 26/8.

W porównaniu (1): Gdy ná plácu poſtáwiſz páchołká nie zwycżáynego/ iákoby niewiáſtę poſtáwił. BielSpr b3.

Zwroty: »postawić na czele, na przodku, na spicy, na czoło« [w tym: przeciw komu, przeciw czemu (4)] [szyk zmienny] (5:4:2:1): BielŻyw 159; Poſtawćie Vryaſſá ná przodku [Ponite Uriam ex adverso belli]/ tám gdzie namocniey ſie ſpieráią Leop 2.Reg 11/15; poſtháwili ná cżele Perſowie biáłłe głowy w męſzcżyznym vbrániu ná koniech zbroyne/ ktore ſie ták mężnie biją iako mężowie BielKron 312, 71; A gdyż ſie iuż miał potykáć/ poſtáwił ſyny ſwe ná ſpicy miedzy sławnieyſzemi Rycerzmi HistRzym 130v; Przećiw tey ordynácyey [wojska Pompejusza] Iuliuſz Ceſarz ſwoie też woyſko ſpráwił ná troie/ ná cżoło poſtáwił męże zbroyne/ [...] ná práwym rogu ſtáwił iezdne/ [...] ná pośiłkách ſtáwił cudzoźiemce y pomocne ludźi ná prędką rzecż. BielSpr 41, 14, 19v, 32, 40, 40v, 44v.

»na to miejsce [= zamiast kogo] postawić« (1): Skánderbeg/ [...] gdzie widział ránnego ſwego/ kazał go wywieść/ ná tho mieyſce ſwieżego poſtáwił BielKron 256.

»na (obu) rogach, w prawy rog postawić« (2:1): [Hannibal] Mácedony ktorym więcey duffał ná obu rogách poſtáwił/ áby Rzymiány ſprácowáne ogárnęli BielSpr 40v, 41; Powiedzcie iáko naprzod Kniáź Conſtantin sławny [...] Litwę k bitwie ſpráwił/ A ſzeſnaście ich tyſiąc w práwy rog poſtáwił StryjKron 742.

»na placu [= na polu bitwy] postawić« (1): BielSpr b3 cf W porównaniu.

»na prawym skrzydle postawić« (1): Na práwym ſkrzydle poſtáwił [Pompejusz] tyſiąc koni BielSpr 41.

»postawić na prawej, po lewej stronie« [w tym: czego (2)] (3:1): przyſzli Weneći ná lewą ſtronę Rzymiánom/ á Mecyuſá poſtáwiono pod gorą ná práwey ſtronie. BielKron 101v; Szoſtą Rotę [w wojsku rzymskim] poſtáwiono ná cżele po lewey ſtronie pirwſzey BielSpr 14, 21v, 36v.

»z tyłu, w tyle postawić« (1:1): BielKron 40; [Węgrzy] Krolá Ludwigá w tyle Woyſká ſwego poſtáwili BielSpr 56v.

»postawić na usadzce [= na zasadzce]« (1): Tedy on wźiąwſzy lud rozdźielił gi ná trzy hufce/ á poſtáwił gi ná vſadzce w polu [insidiatus est in agro]l y widząc ludźi wychodzące z miáſtá/ wyrwał ſie ná nie y pobił ie. BibRadz Iudic 9/43.

Przen (2):
Zwrot: »postawić w pirszym szańcu« (1): Strzeż ſie w mowie ſtrzeż ſie w tańcu Poſtáwią cie w pirſzym ſzańcu BielKom G3.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1):
Zwrot: »na skrzydła postawić« (1): Ná ſkrzydłá ſrogie Słonie poſtáwiono/ A z nich ſie Rochom bronić polecono. KochSz A4v.
e. Postawić jedzenie przed kimś, dać coś do spożycia, do skosztowania (24): A potym Xántus záwołał/ Aby co inego dawał: Tákże ięzyki poſtáwił/ Ktore był z cżoſnkiem przypráwił. BierEz D, D2v; Onij wſſytcy naprzod ręce vmyli/ potym przeżegnanijé vcżynili/ laktukę tamo też poſtawili. OpecŻyw 89v; ForCnR D2v; Tu ſie ieſzcże z wiecżorá pilnie rozmawiáią/ Przy grochu przy kápuſcie co poſtáwić máią. RejWiz 15; RejFig Cc5v; RejZwierc 58v, 59.

postawić komu (4): BierEz C2; RejZwierc 252; A coż ia vbogi kmieć twoy tobie krolowi memu poſtáwić zá potráwę mogę? SkarKaz 161a. Cf »postawić na stoł«.

postawić przed kogo (3): Y nácżerpał wody źimney: Przedeń ochotnie poſtáwił BierEz A3, D; StryjKron 160.

postawić przed kim (5): RejPs 34; Iáko prze wdzyęcżne goście/ dał im cżyſty obiad. Koflik ſrebrny nadobny przed nimi poſtáwił/ Y co mogł s ſwey ochoty to przed nimi zyáwił. RejWiz 131v; Potym [Abraham] przyniozſzy máſłá/ y mleká/ y ćielątko ktore był nágotował/ poſtáwił ie przed nimi BibRadz Gen 18/8, Gen 24/33; BudBib Gen 18/8.

Zwrot: »postawić na stoł, na stole« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (3:1): A gdy byla iuż godzina wiecżerzé/ ſiádl za ſtol s nimi Iezus mily/ ij poſtawiono ijm na ſtol baranka wielkonotznégo. OpecŻyw 89v; KrowObr 219; RejFig Cc7v; A przodkowie náſzy zyadſzy gęś á ſmáżoną piecżenią á groch z iágłámi/ á poſtáwiwſzy donicę ná ſtole pieprzem nátárthą s piwem á z grzankámi/ vżywáli wolnych á weſołych myſli ſwoich w oney ſzcżyrośći ſwoiey. RejZwierc 190v.
α. Zafundować; przen (1):
Zwrot: »okrążne [= ucztę dożynkową] postawić« = wręczyć obfity datek (1): A ſnadz lepiey co dáć to dać Aby wżdy mogł áppellowáć [...] Y co kolwiek kto chce ſpráwić Muſi okrążne poſtáwić RejRozpr E2v.
f. Przyjąć a. umieścić podróżnego lub jego konia na postój (7): Recipere hospitem, Poſtáwić gośćiá. Mącz 158d, 35c.

postawić u kogo (1): STároſtá iednéy pániéy roſkazał obiáwić/ Ze Legata Rzymſkiégo v niéy miał poſtáwić KochFr 31.

postawić gdzie (2): Kędy konie poſtáwiwá RejZwierc [233]v; Gdy go też o koniá kto pytał/ powiádał że go ná przedmieśćiu poſtáwił. WerGośc 223; [Ale gdzieby stara [księżna] jachała, tedy gdzie ją tam Wilnie postawić, tu nam trzeba rady i zdania TM ListyZygmAug 1556/323].

Zwrot: »postawić gospodą« (1): Przyiąć/ poſtáwić goſpodą. Excipere hospitio. Calag 272a.
Przen [gdzie] (1): [O marny świecie] Ieſzcże náoſthátek poſtáwiſz káżdego w oney kárcżmie ſmrodliwey á w oney márney goſpodzye onego wiecżnego zátrácenia iego. RejPos 173v.
g. Zawrzeć, umieścić w tekście (6): IEſliżeby ſie w Herbyech/ gdzye co pochybiło/ Albo miáſto twoiego/ iny położyło/ Nie miey zá złe/ proſzę cie/ gdyż z niewiádomośći/ To ſie sſtáło/ [...] Bo iáko mię ſpráwiono/ ták ſie poſtáwiło RejZwierz 93.

postawić gdzie (1): przydátki y wykłády pokráyne dla tego ſą wedle obiecádłá literámi náznáczone áby ſię z ſwymi mieyſcámi zgadzáły/ á dla tegożechmy ie też máło wyzſzey nad textem poſtáwili/ áby ſię tym łacwiey wedle litery wykład mogł znaleść. BibRadz *5v.

α. O układzie tekstu (3):
Zwroty: »postawić na czoło, na nawyszszym miejscu« [szyk zmienny] (1:1): KrowObr 33v; Poſtáwim ná czoło/ náuki do vtwierdzenia prawdy Kátholickiey z tey Ewángeliey ſłużące: á potym ſię do innych vdamy. SkarKaz 576b.

»na swych miejscach postawić« (1): Po tym co ſię dotycże porządku kſiąg iżechmy ie ináczey niż ſtáry wykłádácż ná ſwych mieyſcách poſtáwili/ tedychmy rádſzey tych náſladowáli [...] BibRadz *5v.

Szereg: »postawić i posadzić« (1): Przeto ie [relikwie] teſz/ iáko Bogi ſwoie/ po Bogu Oycu y Synu y Duchu Swiętym w tey przyſiędze ná nawyſſſzym mieyſcu [papież] poſtáwił y poſadził. [Cf przyśięgam/ przes Oyca y Syná/ y Duchá Swiętego/ y przes to Drzewo Zywego Krzyżá/ y przes ty Reliqwie Swiętych. 32v]. KrowObr 33v.
β. W działaniu matematycznym [gdzie = w którym miejscu zapisu] (1): Oſtatni thermin poſtaw na przodku/ á pirwſzy ná oſtatku á facit we ſrzodku/ cżyńże według reguly/ przidzieć ſrzedni termin pirwſzego działania. KłosAlg F.
h. Przytwierdzić do czegoś [gdzie] (6): Nápiſał też y napis Piłat/ y poſtáwił ná krzyżu [posuit super crucem]. Leop Ioann 19/15; BibRadz 1.Mach 14/26; Nápiſał też y tytuł Piłat/ y poſtáwił nád krzyżem. A ták było nápiſano: Iezus + Názáráńſki + Krol + Zydowſki. LatHar 734, 319, 700; WujNT Ioann 19/19.
2. Zatknąć [co za czym] (1): MOgę rzéc/ iże oſobnie miłuieſz/ A w tym nawiętſzą Krinſki roſkoſz czuieſz: Gdy do ſámégo dná káżdą wypráwiſz/ A źiołko ſobie zá czapką poſtáwiſz. PudłFr 39.
3. Nalać na coś (o płynach) [czego na co] (1): ZAŚ duſzá gdy przynośić będzie dar obiátę Iehowie tedy biała mąká będzie dar iey/ y poſtáwi ná nię oliwy [fundet super eam oleum] y nákłádzie ná nię kádzidłá. BudBib Lev 2/1.
4. Nadać pozycję pionową [kogo, co] (18): OpecŻyw 133v; ieden [dworzanin] gdy nań przyſzło/ poſtáwiwſzy igłę/ w vcho igláne źiárnem mákowym zmierzał/ y trafiał OrzRozm Rv.

postawić gdzie (2): LatHar 319; Támże kiedy iuż Páná ná on krzyż rozbili/ Wpośrzód między dwá łotry z krzyżem poſtáwili SiebRozmyśl H4.

Zwroty: »czub postawić« = podnieść, nastroszyć (1): Przećiw niemu Geranos wyſoki wyſkocży/ Cżub poſtáwi/ pior wznieśie/ á zákruli ocży. KmitaSpit B3v.

»postawić na kolana« (1): Y vſlyſſałem głos mow iego: á vſlyſſawſſy leżałem ſtruchláły ná oblicże moie/ á twarz moiá przypoiłá ſie kźiemi. A oto ręká dotknęłá mie/ y poſtáwilá mie ná koláná moie [erexit me super genua mea]/ y ná cżłonki rąk moich. Leop Dan 10/17.

»nogami wzgorę postawić« (1): capite primum in terram statuerem, Pochwyćiłbych cie w pás á wyniosłbych cie ná górę/ nogámibych cie wzgórę poſtáwił. Mącz 412c.

»postawić na nogi« = podnieść z pozycji leżącej; statuere super a. supra pedes Vulg, PolAnt (2): Y wſtąpił w mie duch/ gdy do mnie rzekł/ y poſtáwił mie ná nogi moie Leop Ez 2/2; BudBib Ez 3/24.

»postawić prosto (a. proście)« (5): Wſzytci więcz o tym mowimy Zes łątecżka między nimi Ano chłopi żaglądaią Z kąta ſzye [lege: szyje] zakrzywiaią Długo ſie druga nie zroſcie Nyzli ią poſtawi proſcię RejJóz C7v; Weźmi laſkę iáko długą chceſz/ poſtaẃże ią proſto ná równiéy GrzepGeom Pv, N4v, O3, O4v.

Przen (4):
Zwroty: »postawić nogami wzgorę« = uczynić, zrobić na opak, przewrotnie (1): wywrocą teraz Loikowie pogáńſką filozofią wſzytko ná nice/ poſtáwią nogámi wzgorę CzechEp 105.

»na nogach postawić« = polepszyć stan materialny (1): A tak iſcie tę myſl mam abych go [Jozefa] wyſtawił A iako pocćiwego na nogach poſtawił RejJóz G4.

a) Naprawić (2): A Ieſus odpowiedaiąc rzekł ięm Heljáſzći przyidźie piérwyi/ i wſzyſtki rzeczy ku ſwyi mierze przywroći (marg) naprawic abo vpadłé znowu poſtawić i ponowić (–) [instaurabit omnia] MurzNT 83v; WujNT Rom 14/4.
5. Ustawić część ciała (swoją lub cudzą) w jakiejś pozycji, zwrócić w jakąś stronę [co] (12): A gdy vſłyſzał iż po nim pogonia idzye áby go żywo doſtano/ chciał ſie ſam zábić ále nie mogł/ bo mu ręce drżały [...]. Przypadł ieden ze cżterzech ktory mu rękę poſtáwił drżącą áż ſie ſam zábił BielKron 145.

postawić (czym) w jakim kierunku (2): a vcżyniwſzy to/ poſtáwił tego koniá/ głową ná wſchod Słońca. HistRzym 110v, 111.

Zwrot: »postawić oblicze (przeciwko komu (2), ku czemu]« = obrócić w jakąś stronę; ponere faciem Vulg, PolAnt (3): Leop Ez 21/2, 38/2; Synu cżłowiecży/ poſtaw oblicże ſwoie przećiw Gogowi ziemi Mágogowey/ kśiążęćiu głównemu Meſzechá y Thuwalá/ á prorokuy nań. BudBib Ez 38/2.
Przen (6):
Zwrot: »postawić oblicze, twarz [przeciwko komu (3), na kogo (2), nad kim (1)]« = wystąpić, zwrócić się przeciwko komuś; ponere faciem Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (4:2): Poſtháwię twarz moię przećiwko niemu/ á wygłádzę go z poſrzodku ludu moiego. Leop Lev 20/6, Lev 20/3, Ier 44/11; RejZwierc 256; Y poſtáwię oblicże moię ná nie/ z ogniá wynidą/ á ogień ie pożrze/ y domaćie żem ią Iehowá/ gdy poſtáwię oblicże moie ná nie. BudBib Ez 15/7.
6. Posadzić roślinę [co jak] (1): Bo z młodu iáko witkę krzywo álbo proście Poſtáwiſz/ to iuż więc ták do ſtárośći roście. RejWiz 88v.
7. Wypoziomować [co] (1): A ieſliby wiátr był/ tedy day pokóy wadze/ ábowiém niepoſtáwiſz dobrze wagi przed nim [tj. z powodu wiatru]. Strum C2.
II. Uczynić; ponere, statuere Vulg, PolAnt; facere Vulg, JanStat; praestare JanStat [w tym: o Bogu i Chrystusie (70); kogo, co (223)] (327): Molior – Cziezar skladam, item, chczę nieco poſtawic, ſprawic, wimiſlic. Calep 670a.
1. Sporządzić, wykonać (3): I kto kiedy wyreł Bogá? y Obras poſtáwił ku żadney rzetzy niepożytetzny? KrowObr 111v; Cedrowe drzewo z Libanu gory wźięli/ ábyć poſtáwili máſzt: Dęby z Báſán ćioſáli ná wioſlá twoie: Okrętowych łáwek nácżynili tobie z kośći Słoniowey Leop Ez 27/5.
Szereg: »uczynić i postawić« (1): ktorego [węża miedzianego] był Moiżeſz z roſkazánia Bożego vtzynił y poſtáwił KrowObr 112v.
2. Sprawić, zdziałać, załatwić (14):

postawić jako co (4): Deus meus pone illos vt rotam [...]. Boże moy racży ie iako koło nieſtatecżne poſtawić Aby niebyli ſtali w vmyſle ſwym. WróbŻołt 82/14, 88/3, 106/41; BudBib Zach 10/3.

postawić na co [= zmienić w coś] (1): Et ſtatuit procellam eius in auram: et filuerunt fluctus eius. I poſtáwił burze iego na wiatr ćichy/ y vſpokoiły ſie wełmy [!] iego. WróbŻołt 106/29.

postawić czym [= jako co] (2): RejPos 314v; Poſtáwiłeś go [króla] wzorem twégo pożegnánia KochPs 29.

Zwroty: »naprzeciwko postawić« = przeciwstawić (1): Iż cżłowiecże ſercze nad inſze zwierzęta ieſt gorętſze, przeto natura ku ochłodzeniu iego [...] na przeciwko poſtawiła mozg barzo zimny GlabGad Bv.

»postawić [przeciwko komu] nielubości swoje« = rozgniewać się (1): Aczkolwiek czáſem poſtáwi przećiwko nam nieluboſći ſwoie RejPs 150v.

»rękojemstwo postawić« [w tym: przed kim (1)] = poręczyć przed sądem; cautionem facere a. praestare a. statuere JanStat (3): Wſzákże to oſobliwie wyráźiwſzy: iż ilekroć przyda ſie komu do królá Iego M. áppellowáć: tedy przed námi Biſkupem y potomki náſzémi poſtáwi rękoiemſtwo SarnStat 1127, 663, 935.

»swą rzecz, swoje sprawy [jak] postawić« (1:1): Dlá czego téſz więc/ chcąc zaś ſwą rzecz wedle myśli ſwoiéi poſtawić/ o tym pilnie myślili iakoby go abo o gardło [...] przyprawili abo [...] ſtrachem przymuśić mogli. MurzHist Cv; Bo kiedy ſwoie ſpráwy porządnie poſtáwiſz/ Wielki ſobie pożytek bá y ſławę ſpráwiſz. CzahTr C4.

Szereg: »uczynić a(l)bo postawić« (2): nie máią bydź puſczeni od mieyſcá ſądowégo/ áż piérwéy zá winy rękoiemſtwo doſtáteczné vczynią/ álbo poſtáwią [cautionem praestiterint seu statuerint sufficientem. JanStat 1088]. SarnStat 663 [idem] 935.
3. Stworzyć (o Bogu) (16): BielKron A5v; Pan wam ná wieki wieczné błogoſłáwił/ Ten który niebo y źiemię poſtáwił. KochPs 175, 197; Y poſtáwił [Pan Bóg] pierwey widomy świát dla niego [człowieka] SkarŻyw 258,258; ZawJeft 36; Kto miał rozumu/ kto ták wiele mocy? Ze świát poſtáwił krom żadnéy pomocy? KochFrag 15; KołakCath B4.

postawić czym (1): Pan bog mię ieſt ſłowem ſwym poſtáwił BielKom F8v.

W porównaniach (3): Nagotowawſzy wſzytko [tj. świat]/ á iuſz iáko członki y tułow poſtáwiwſzy: dopiero temu wſzytkiemu o głowie [tj. o człowieku] rádził SkarŻyw 259; y owſzem [Bóg] świát ten wſzyćiek/ niebo y ziemię poſtáwił/ iáko tablice y obraz y kśięgi wſzechmocnośći ſwey y málowánie nieiákie á ślad Boſtwá ſwego niewidomego SkarŻyw 301, 258.

W charakterystycznych połączeniach: postawić człowieka, niebo (5), świat (wszyciek) (5), ziemię (z morzem) (6); postawić słowem.

Szereg: »sprawić, (i) postawić« (3): Iego [Pana] ieſt morze/ y on ie ſam ſpráwił/ Y wſzytkorodną źiemię on poſtáwił. KochPs 143, 212; ArtKanc I3.
α. Powołać do życia jednostkę (1): Więceś/ dla tego mnie w świećie poſtáwił/ Cżłonki dawſzy mi/ w mátki mey żywoćie/ Abym łzy tocżył tu żyiąc w kłopoćie? GrabowSet T2v.
4. Wznieść jakiś obiekt, budowlę, zbudować, skonstruować; przyczynić się do pobudowania czegoś, ufundować coś; constituere Miech, Vulg; aedificare, stare Vulg, PolAnt; metari HistAl; erigere Vulg; castra metari, figere, firmare, tendere PolAnt [w tym: gdzie (74)] (124): Drugdim ie [ciało] czalą noc chloſczyl Wieczey ſuſzyl nyzly poſczyl. A Ołtarzow trzy poſtawyl RejKup g5; gdybyſmy w wáſzych ſtronach przybytki poſtáwili/ vboſtwábyſmy iáko y wy pożywáli. HistAl K3; kthory [Nehemiasz] wywiodł nam mury wywrocone/ y poſtháwił brony y zamki/ kthory zbudowáł domy náſſe. Leop Eccli 49/15, Ex 36/25, 27, 4.Reg 16/18, Dan 3/18; RejZwierz 17v; A gdy przyſzli ná mieyſce/ ktore mu Bog opowiedźiał/ tedy tám poſtáwił ołtharz/ y nákładł drew á związawſzy Izááká ſyná ſwego połozył ná drwách co były ná ołtarzu. BibRadz Gen 22/9, 1.Esdr 2/68, 3/3, I 256b marg, 2.Esdr 7/1, Ez 25/4, 1.Mach 1/57; Potym drudzy krolowie [egipscy] opuśćiwſzy Thebe gdzye pirwey głową mieſzkáli/ tám [do Memfis] ſie przenieſli/ á káżdy z nich co oſobnego tám poſtáwić dał/ przeto przezwáli drugą Bábilonią y Kairem. BielKron 9; Poſtáwił Sálomon kościoł ze wſzytkim doſtátkiem/ nád ktory ſwiát ozdobnieyſzego nigdy nie miał/ oſmego roku pánowánia ſwego BielKron 77; S they przycżyny kościoł Rzymiánie dali poſtáwić Wenery łyſey/ ktora żeńſki narod ſpráwuie. BielKron 152; Tenże Boleſław Pudikus w Záwichoście dał poſtáwić kláſztor pánieńſki świętey Klary ná żądánie ſwey żony Kingi y ſioſtry Salomy BielKron 364, 33v, 35v, 42v, 73v, 84v (23); RejPos 60v [2 r.]; Nágorze wyſokiey á podniosłey poſtáwiłeś kownatę twoię/ á tám wſtępowałeś offiárowáć offiárę. BudBib Is 57/7, 2.Par 33/4, 2.Esdr 7/1; Młyn poſtáwiſz nie ná ſámym kóńcu Grobléy/ ále trochę niżéy Strum I3v, D2; [Chrobry] kośćiołow wiele fundował: kláſztorow nábudował: dla drzewá krzyżá S. klaſztor ná łyſey gorze poſtáwił SkarŻyw 356; Wziemi świętey Helená/ y ná onym mieyſcu gdzie ſię Chryſtus národził we żłobie w Bethleem/ drugi tákże kośćioł poſtáwiłá SkarŻyw 397; A Romualdus [...] záſzedł do Klásdu gdzie był kośćiołek ś. Marćiná: tám cellę poſtáwiwſzy gdy Kompletę mowił/ cżárći nań przypádli SkarŻyw 572, 251, 283, 347, 396, 403, 472, 502; StryjKron 295; GórnTroas 51; WujNT Aaaaaa2v.

postawić z czego (5): támże y ołtarz poſtáwicie s kámienia coby ſie ich żelázo nie tknęło BielKron 45, 48; SkarŻyw 528; Bych ćię [pani] z drogiégo mármoru poſtáwił/ Bych ćię dał vláć y z ſczérégo złotá/ (Czego vrodá/ y twa godna cnotá) Ieſcze bych ćię czći trwáłéy nienabáwił. KochFr 38; PudłFr 27.

postawić komu [= dla kogo] [w tym: sobie (3)] (6): BibRadz Iudic 18/30; proſzę kaſz mi tu iáką chałupecżkę/ y przykryćie poſtáwić SkarŻyw 135; Tám w ćiemnym bárzo leſie cháłupkę ſobie [św. Wilhelm] poſtáwił/ y ogrodek ku żywnośći vcżynił SkarŻyw 167, 166, 324; ZapKościer 1588/77v.

postawić komu [= ku czyjej czci] (14): Leop 2.Reg 24/18; Potym to w obycżay weſzło/ gdy kto możny vmárł/ obraz z modłą mu poſtáwiono v grobu BielKron 8; Wneth Krol kazał poſtáwić kośćioł S. Egidziemu pod zamkiem w Krákowie. BielKron 349, 27, 33, 48, 95v, 102v, 103; [Krol syna Sygeberta] iako Dawid Sálámoná/ prośił y záklinał: áby iego ślub wypełnił/ á ztey máteryey ktorey nágotował kośćioł Pánu Bogu imienim S. Medárdá poſtáwił. SkarŻyw 528, 348; Nie cżyńćie ſobie Bogow śrebmych/ áni złotych Bogow vcżynićie ſobie. Ale ołtarz poſtáwićie mi. KołakSzczęśl Bv. Cf »postawić na pamiątkę«.

postawić przeciw komu (1): Pruſowie też poſtáwili dwá Zamki przećiwko Krzyżakom/ ieden nád Wisłą/ wyzſzey Toruniá/ ktory názwáli Rogow/ drugi podle Toruniá StryjKron 295.

postawić na kogo [= dla kogo] (1): Maſz świeży przyklad w Węgrżech o Krolu Máthyaſzu/ ktorego Wuy [...] ſzubienicę poſtáwił ná tego ktoby Máthyáſzowi contrádicował GórnRozm Av.

W połączeniu szeregowym (1): myáſto pyenyężney zapłáty ná ten cżás myáſto ktore był przed tem Filip Ariſtoteleſowi ſkáźił/ ono zás záłożył/ pobudował y poſtáwił GliczKsiąż N7v.

W przeciwstawieniach: »skazić, zburzyć ... postawić« (2): GliczKsiąż N7v; To ieſt proſte budowánie zburzono/ á my koſztownieyſze poſtáwiemy rć. BudBib I 349b marg.

W charakterystycznych połączeniach: postawić brony, budowanie, cellę, chałupkę (chałupecżkę) (4), dom, grob [= grobowiec], groblą, kapliczkę, klasztor (4), kościoł (dom święty, świątynię) (20), kownatę, miasto (2), młyn, most, mury, obraz (4), ołtarz(e) (20), pałace, przybytki, słup, strażnicę (2), sukiennice, szubienicę, wieżę, wrota (3), zamek (5).

Zwroty: »postawić namiot(y)« = castra metari a. castrametari HistAl, PolAnt; figere tabernaculum, statuere casam, tendere tabernaculum a. tentorium PolAnt [szyk zmienny] (14): Potym [Aleksander] ruſzywſzy zaſtępy ciągnął w wielkie pole ktore zową Adzea/ á tám namioty ſwoie poſtáwił HistAl K6, [I3]v, K6v, Lv; A iuż był Iakob rozbił namiot ſwoy ná gorze Gáláád/ Ná ktorey też był Lábán z bráćią ſwoią drugi poſtáwił. BibRadz Gen 31/25, Gen 12/8, 13/3, 12, 35/21, Ex 14/2; Poſtáwił też namiot gdzye wchodzono do domu Bożego. BielKron 35v, 48; BudBib Eccli 14/24[25]; Cżáſu iednego/ ieżdząc po przeſtronney oney ziemi/ chcąc lud nowochrzcżony bierzmowáć/ kazał poſtáwić namioty nád rzeką Bortną SkarŻyw 519.

»postawić oboz« = figere tentoria Miech; ponere castra Calag [szyk zmienny] (3): Także prowadząc ſie przyeli do Morawy y do Bohemſkiey ziemie, y przewiedziawſzy ony krainy iż były puſte á powietrza zdrowego y ziemie płodney, poſtawili oboz na gorze, kthorą zową Rzip MiechGlab 43; Calag 328b; zſzykował wſzyſtkich y roſpráwił w vphy porządnie/ Chorągwie y Trębáczow z długimi Zmodźkimi trąbámi/ ná ſwych mieyſcach/ á oſobno oboz z kolas ſkrzypiących poſtáwiwſzy. StryjKron 265.

»postawić na pamiątkę ([czyją]), ku czci [czyjej], ku pamiątce [czyjej], na cześć [czyją]« [w tym: komu (2)] [szyk zmienny] (2:1:1:1): á tak mor przeſtał, gdziez więc na pamiątkę ołtarz nie znaiomemu bogu poſtawili Attenianie. BielŻyw 25, 16; przeto na onym mieſtczu gdzie ogien vſtawno goraiąci chwalon był, dał poſtawić wielki ołtarz [principalemque aram ... constituit] na cżeſć Panu Bogu. MiechGlab [88]; A iż ią [miłośnicę] Lwicą zwáli/ tę iey cżeść ſpráwiono/ Lwicę potym ku iey cżći złotą poſtáwiono. RejZwierz 15v; SkarŻyw 152.

Szeregi: »dokonać i postawić« (1): W on dzień gdy iuż Moizeſz dokonał Przybythku/ y poſtháwił [qua complevit Moyses tabernaculum et erexit illud]: pomázał/ y poſwięćił gi ze wſſyſtkim ſprzętem iego Leop Num 7/1.

»zbudować i postawić« (1): Gdy ſie zemśćiſz oycowſkiéy krwie y okrućięnſtwá/ A kóniec Bóg vdźiáła Gréków bezecęńſtwá. Znowu miáſto zbuduieſz y zamek poſtáwiſz GórnTroas 35.

Przen (17): Fundámęntu inſzego żadny niemoże poſtáwić okrom tego ktory ieſt poſtáwion/ co ieſt Iezus Kryſtus. KrowObr 15; WujJud 131; Chcżeſzli być w cnotách wyſokim/ bądz w pokorze niſkim/ na wyſokie páłace/ kopay głębokie fundámenty. Tym mocnieyſze budowánie poſtáwiſz/ im ná głębſze oſnowánie puśćiſz. SkarŻyw 32, 259, 347; Poſtaẃ [miłości!] ſłup mármórowy znák zwyćięſtwá twego/ Ná nim záwieś zewłoki poimánia ſwego. KochFr 110; ArtKanc I16v, K5v; Zákłádaymy kośćiołá tego ſerdecznego fundáment/ [...] Poſtawmy w nim ołtarz pokory y pokłonu SkarKaz 457a; SkarKazSej 683b.

postawić z czego (1): puścił Pan Bog wiátry bárzo wielkie ná morze/ y vcżynił drogę wpuł morzá/ á po bokách poſtáwił mury zwody wyſokie/ y kazał iść ludowi miedzy one wodne śćiány SkarŻyw 481.

postawić na czym (3): Páńſkie ſą zawiáſy ziemie a poſtáwił nánich świát KrowObr 35v; OrzQuin I2v; Y ták co dáley lepiey poſtępuiąc/ záłożył w ſobie [św. Wojciech] oſnowánie pokory/ ná ktorey inne cnoty ſzcżeśliwie poſtáwił/ y zſtał ſię domem y budowániem Bożym. SkarŻyw 354.

W przeciwstawieniu: »skazić ... postawić« (1): Iá ſkáżę ten koſciol ręką vcżyniony/ a po trzech dnioch poſtawię ijny nowy za trzy dnij OpecŻyw 113v.

Zwroty: »w słońcu postawić« = uczynić jawnym, dostępnym (1): Wſłońcu mowi piſmo poſtáwił przybytek ſwoy/ to ieſt/ ná iáſnośći y widoku. SkarJedn 13.

»stolec postawić« (1): Tá [pobożność] ćię przy twych poſtępkách w zgorę w prowádźiłá [!]/ Tá w ſercu twym ſwoy ſtolec znácżnie poſtáwiłá. SapEpit A4.

5. Utworzyć, założyć (4): á iż chciał poſtáwić nowe kroleſtwo ich/ [...] tedy wielki dziwy á wielkie znáki Boſtwá ſwego [...] okázowáć racżył RejPos 5; Bo ći [...] Lutrá potym odſtąpili/ á nowe błędy ſobie wſkrześiwſzy/ nowe Kośćioły przećiw Lutrowemu poſtáwili/ iáko Zwinglius/ Oecolampádius/ Kálwinus/ Bezá/ Anábáptiſte WujJud 134v; Poſtawił ná wielu mieyſc wiele Collegia/ Kánonikow/ y Klerykow pod Regułą/ áby pożytecżniey ſwym y ludzkim duſzom ſłużyli SkarŻyw 574.
Zwrot: »postawić stolec krolewski« = założyć siedzibę królestwa (1): Oſiadſzy tám [Aleksander w mieście Bacerem] poſtáwił ſtolec krolewski \posuit ibi solvit magistratus] HistAl E5.
6. Doprowadzić do jakiegoś (zwykle pożądanego) stanu; reponere JanStat (23):
a. O sprawach natury społecznej i politycznej (9): [Pan Bóg] poſtánowić chćiał znimi zmowę y przymierze wiecżne/ y poſtáwić ich rzecżpoſpolitą kośćielną y świecką/ dáiąc im vſtáwy y prawá/ wedle ktorych ſię záchować y ſłużyć Pánu y wybáwićielowi y dobrodzieiowi ſwemu mieli. SkarŻyw 481.

postawić komu (1): Zkąd potym ſpráwiedliwie/ pobożnie/ y równo z drugimi żywiąc/ ták wielkié króleſtwo nam poſtáwili OrzJan 56.

postawić w czym (5): żeby też ty dwá ſtány Rzecżypoſpolitey [tj. króla i rady koronne] w tákim opiſánym porządku cále poſtáwili LeszczRzecz A3, A3v; Poſtáwiwſzy Romulus miáſto Rzym w dobrey obronie y opráwie/ rádził około tego z dzyadem ſwoim Numitorem/ iákoby Rzecżpoſpolitą w mieſcie [...] dobrze poſtánowili. BielKron 99; Wtym ſpoſobie rządzenia [tj. jako monarchię]/ iáko w naprzewybornieyſzym/ poſtáwić chćiał P. Bog ſwoy święty kośćioł SkarJedn 55; SarnStat 987. Cf Zwrot.

Zwrot: »w klobie [= w należytym stanie] postawić« (1): Gdźie [w dziele Modrzewskiego] naydźie káżdy iáką przyſtoynośćią/ Rzecżpoſpolitą vpádłą nápráwić/ W klobie poſtáwić. ModrzBazStryj π2v.
Przen [w co] (1):

W połączeniu szeregowym (1): Ten ięzyk ludźie w iednę ſpołeczność zgromádźił/ Rzeczypospolite poſtáwił/ práwá ludźiom dał/ Miáſtá zbudował/ wſzytkich cnot ludźi náuczył/ y drogę im ku dźielnośći y ku duſznemu zbáwieniu nákoniec vkazał. OrzRozm Q2v.

b. O Bogu: ukształtować los człowieka, uczynić go czymś lub jakimś (13): Et ponam in ſeculum ſeculi ſemen eius [...]. Y poſthawię na wieki wieczne plemię iego WróbŻołt 88/30; SeklPieś 31.

postawić jakim (2): gdy [Hiob] mowił przecześ mię poſtáwił przeciwnem ſobie MurzHist H4v, H4.

postawić pod czym [= w czym] (1): [Jezus Chrystus] wybáwił nas od przeklęctwá Zakonu Bożego/ á poſtáwił nas pod łáſką ſwoią WerGośc 208.

postawić na czym (2): RejPos 316; [Bóg] Okazał to świátu wſzemu: Z oków ćięſzkich nas wybáwił/ Y ná ſwobodźie poſtáwił KochPs 190.

postawić w czym (6): OpecŻyw 190; Byłem ſnim w vtrapyeniu w káżdey trudney ſpráwie/ Wyrwę go ſam z vpadku/ á poſtáwyę w ſławye. LubPs Vv, T5; Leop Ier 23 arg; Rácz też w nas ſercá Panie tákie ſpráwić/ w oney ſtałośći przodkow ſwych poſtáwić MycPrz I [A3]; Pan go w cále záchowa/ y zdrowia nábáwi/ Y w ſzczęśćiu nieodmiennym z łáſki ſwéy poſtáwi. KochPs 60.

c. Ukształtować swoje życie; w przen [komu] (1): Poſtáwię wſzytko ſerce moie tobie/ wſzytko co ieſt/ twoie iuż niech będźie. SkarKaz 161a.
7. Ustanowić prawo, wydać akt prawny [komu] (3): á [Jezus] wypełniwſzy ten twárdy y ćieleſny á niepożytecżny [zakon]/ inny nam lekcżeyſzy/ ſerdecżny/ y pożytecżnieyſzy poſtáwił. SkarŻyw 112.
Zwrot: »prawo(-a) postawić« (2): Nietrzebá poſtow ſtánowić/ bo to ieſt po Zydowſku iárzmo kłáść ná kogo/ poniewaſz ſpráwiedliwemu práwá niepoſtáwiono SkarŻyw 457; SkarKazSej 689b.
8. Aktem prawnym lub aktem woli powołać do istnienia (o zjawiskach społecznych) (24): Pyſſal theſch yego Kro. mcz yſch ſkladi kv kvpowanyv wolow na granyczach poſthawyl LibLeg 11/153; ktore [urzędy przełożone] on [Bog] ná tym tho świećie poſtáwić wedle wiecżnego ſwego rozſądku racżył. BibRadz *2; wierzem iſz ſam Pan ták ten Sákráment w Winie z wodą mieſzánym poſtáwił. SkarJedn 317, 111; SkarŻyw 463; áby [...] wiárá [!] y nabożenſtwo Iezuſá Kryſtuſá/ [...] ſproſny y plugáwy Turczyn pośieść y wygłádźić miał: áby w Polſcze króleſtwo Mahometckié poſtáwił? OrzJan 97, 31; WujNT Rom 10/3, Hebr 10/9; Ieſlić Chryſtus w kośćiele ſwoim Monárchią poſtáwił: pewnie tá ieſt nalepſza. SkarKazSej 690b, 690b marg, 695b, 703b.

postawić komu (2): Poſtáwił teſz im [Mojżesz] kośćioł/ kápłany/ y ſłuſzbę Bożą SkarŻyw 481. Cf »postawić przymierze«.

postawić na co (2): A zwłaſczá żeby [reformujący Akademię] nowy porządek poſtáwili ná kolegiátury y lektury SarnStat 199; Nie máſz nigdźież podobno w Chrześćiáńſkich kroleſtwách ták znácznego y iáwnego kradźieſtwá y łupieſtwá: ná ktore kárnośći żadney nie poſtáwiono. SkarKaz 458a.

W przeciwstawieniach: »wywrocić (2), wzruszyć ... postawić« (3): Chćiał Luter wſzytkę ſtárádawną Policyą w Niemcách z gruntu wywróćić/ á ſwą nową poſtáwić OrzQuin I4; SkarJedn 207; GrabowSet G2.

Zwroty: »postawić przymierze« [w tym: komu (1)] = ponere a. statuere foedus, statuere pactum PolAnt [szyk zmienny] (4): Y poſtáwię iym przymierze pokoiu/ przymierze wiecżne będzie v nich BudBib Ez 37/26, Gen 6/18, Deut 8/18, 29/25.

»rząd postawić« (1): TEn rząd táki przenawybornieyſzy Monárchiey P. náſz żbáwićil [!]/ w kośćiele ſwoim poſtáwił: gdy ſamego iednego Piotrá S. nád inne Apoſtoły/ y przy nich przełożył SkarJedn 63.

Szereg: »ufundować i postawić« (1): co Bog ſam vfunduie y poſtáwi/ tedy żaden cżłek wzruſzyć tego nie może. SkarJedn 207.
9. Przeznaczyć [kogo, co] (2):

postawić ku czemu (1): Gdyż Bog nie poſtáwił nas ku gniewu/ ále ku nábyćiu zbáwienia przez Páná náſzego Ieſu Chriſtá WujNT 1.Thess 5/9.

postawić na co (1): I wſzyſtki Báłwány poſtáwię ia ná zátrácenie KrowObr 111.

10. Mianować, ustanowić kogoś kimś, wybrać, powołać kogoś do (s)pełnienia jakiegoś zadania lub misji; constituere Vulg, PolAnt; praeficere Vulg [w tym: o Bogu i Chrystusie (59)] (104):

postawić kogo [= kto został kimś obrany] (68): LibLeg 11/47; LubPs ff3v; RejPos 60v; WujJud 123; Heretyk przeto w kośćiele nie ieſt/ áni zá Biſkupá pocżytán być może: iż podánim ś. Ewánieliey y Apoſtołow wzgárdziwſzy/ po zadnym niewſtepuiąc/ ſam śiebie poſtáwił. SkarJedn 32, 33; Zwątpiwſzy Ceſarz o ich przełomieniu [...]/ wſzytkich z ziemie wywołał: Pátryárchę Nicephorá wygnał/ innego ſwego błędu vcżeśniká Theodorá poſtáwił SkarŻyw 300, 373; SkarKazSej 696a. Cf postawić kogo sobie jako kogo; kogo na co; kogo sobie za kogo; kogo kim, czym; kogo nad kim; kogo po kim; kogo na czym; cum A dupl; Zwroty.

postawić kogo sobie jako kogo (1): Ale nędzny á vpádły cżłowiek [...]/ ktorego tu Pan ſobie poſtáwił ná tey nędzney zyemi/ iáko włodárza ábo iáko iákiego rycerzá boiuiącego [...]: Iż ieſli będzieſz ſłuchał ſłow moich/ [...] iużeś przeſtąpił s tego docżeśnego żywotá/ á odmieniłeś gi ſobie zá żywot wiecżny RejPos 164.

postawić kogo na co (8): Krolewná Izábellá [...] Stáłá ſie ieſt małżonką krolá węgierſkiego To iey ſſczeſćie miły bog/ łáſką ſwoią ſpráwił Ze ią ná tákowy ſtan wyſoki poſtáwił. KlerWes Av; RejPs 70v; A Cżechowie y Miemcy poráżeni byli/ Ktorzy iego [Bolesława Krzywoustego] ná Páńſtwo záś poſtáwić chćieli WierKróc A3; SkarJedn 61; SkarŻyw 245, 519. Cf »postawić na urząd«.

postawić kogo sobie za kogo [= jako kogo] (1): Y poſtáwiłeś lud twoy Izráelſki ſobie zá lud ná wieki BibRadz 1.Par 17/22.

postawić kogo kim, czym (24): pan Bog poſtawił mie [Aleksandra] panem kroleſtwa twego BielŻyw 158; Myeyćye pyeczą o ſobye y o wſſyſtkyey trzodźye/ w ktorey was duch S. biſkupy poſtáwił. KromRozm III H8, G3, H4v, M8v; DiarDop 109; KrowObr 4v; Ktoż ćie poſtáwił kxiążęćiem y ſędzią nád námi? Leop Ex 2/14; ktoregoś [Adama] poſtáwił Pánem nád wſzytkimi ſpráwámi od ćiebie ſtworzonemi. BibRadz 4.Esdr 6/54; RejPos 232v; Y kto mię nędzniku poſtáwił ſędziem miedzy tobą á miedzy brátem twoim? RejZwierc 192v; WujJud 123, 124v; BudBib 2.Par 36/10, 4.Esdr 6/54; Tákeś go [syna człowieczego] vczćił/ y przyochędożył/ Ześ go z Anyoły télko niepołożył: Poſtáwiłeś go pánem nád zacnymi Czyny ſwoimi. KochPs 11; Z roſtyrku/ y trwóg domowych tys mię wybáwił/ Y nád źiemſkimi narody głową poſtáwił. KochPs 25; SkarJedn 71, 117; WujNT Act 7/27; Náuczałem y vpominał Páná ſwego/ pomázáńcá twego [...]: áby ciebie znał Bogá ſwego ktoryś go wynioſł/ y głową nád ták wielkimi y ſzerokimi narody poſtáwił SkarKaz )(2; SkarKazSej 674b; Bog to wſzytko [tj. niebo, ziemię, morze] w mocy ma/ y on to ſam ſpráwił/ Wſzákże cżłeká nád nimi przednieyſzym poſtáwił. SapEpit [B]2v. Cf »na miejsce [czyje] postawić«.

postawić kogo nad kim, nad czym [nie włączono tu „nad kim” będącego przy dawką do rzeczownika określającego funkcję] (11): pan Bog ciebie nad rozmaitimi kroleſtwy poſtawił BielŻyw 166; KromRozm I F4v; KrowObr 130; Ci ſą ktore poſtáwił Dawid nád ſpiewaki domu Páńſkiego Leop 1.Par 6/31, 4.Reg 25/22; Ale obyerzcie miedzy ſobą bráćiſzkowie mężow ſiedḿ [...]/ kthorzyby byli pełni mądrośći y Duchá ſwiętego/ ábychmy ye poſtáwili nád tymi ſpráwámi [tj. nad żywnością i innymi potrzebami]. RejPos 22; BudBib 1.Par 26/32; BudNT Matth 24/47; á ktory ieſt sługá wierny y mądry/ ktorego/ Pan poſtáwił nád Cżeladką ſwoią? SkarŻyw 93; LatHar 437; SkarKaz )(3v.

postawić kogo po kim [po sobie] (1): Y ták vcżynił Moyżeſz: poſtáwił po ſobie tego potomká [Jozuego]/ zdáiąc mu poſłuſzeńſtwo ludu wſzytkiego SkarŻyw 501.

postawić kogo na czym [= na urzędzie, stanowisku] (11): Abowiem wiecie iż ieſt moiá ziemiá/ á ia was poſtáwię na zwirzchnośći iey RejPos 53v; Gdy tedy Kátolicy kośćiołá Láćińſkiego Greki opánowáli/ poſtáwili ná Ceſarſtwie Báldwiná Fráncuſkiego/ á ná Pátryárchoſtwie Tomaſzá Máurocená Wenetá SkarJedn 258. Cf Zwroty, W przen.

postawić kogo [= pełniącego funkcję, zwykle urzędnika] (34): ymyal Ceſarz doſicz mysly zlych nathą vbogą zyemyą, bo chczial poſthavicz wnyey Sandziaky, alye thym obyczayem nyemogl wnyey posthawicz Sandzyakow LibLeg 6/190, 6/190; RejPs 132v; Diar 46; LubPs C2; Leop 2.Par 20/21; GDy tedy mury zbudowáne były/ poſtháwiłem y wrotá/ kthemu poſtáwiłem wrotne Spiewaki y Lewithy. BibRadz 2.Esdr 7/1, Eccli 17/14; GrzegRóżn Ev; OrzQuin Y3; Od tego ſą zebránia Páſterzow y Doktorow/ ktore Pan Chriſtus w Kośćiele ſwym poſtáwił/ nie ktorekolwiek nieſpokoyne głowy. WujJud 36v; ModrzBaz 138v; W kośćiele powiáda Apoſtoł poſtáwił Pan B. pierwey Apoſtoły/ potjm proroki/ potym Doctory ánáucżyćiele [!] y páſterze duſz ludzkich. SkarJedn 7; KochPs 171; SkarŻyw 300, 518; Poſtáwiłeś ie Kśiążęty nád wſzytką źiemią SkarKaz 83a; Iáko Apoſtoł do Tytá Biſkupá mowi: Dla tegom ćię zoſtáwił w Krećie/ ábyś poſtáwił w káżdym mieśćie kápłany SkarKaz 607b, 606a; SkarKazSej 674b, 690b. Cf postawić kogo komu; kogo ku czemu; cum A dupl.

postawić kogo komu [w tym: sobie (4)] (8): y zbiorą ſie ſynowie Iudá á ſynowie Izráelſcy ſpołu/ á poſtáwią ſobie ſámi głowę iednę BielKron 92v; BudBib 2.Far 20/21; y innego ſobie [zachodni panowie] Ceſarzá Rzymſkiego/ ktorego im Papież trzeći Leo w Rzymie koronował/ to ieſt Károla wielkiego/ Krolá Fráńcuſkiego/ poſtáwili. SkarJedn 170, 104, 162; SkarŻyw 536; Poſtaw nam Krolá áby nas ſądził/ iáko wſzytki narody máią. SkarKazSej 689, 683a.

postawić kogo ku czemu (3): A nic ſye nye odmyeniło álbo bárzo máło [...] y to zá wolą y ſpráwą przełożonych koſćyołá ſwyętego/ ktore [...] Duch ſwyęty poſtáwił ku rządzyenyu koſćyołá Bożego. KromRozm I F; Bo dla tego Pan Bog ku zachowaniu kościoła swego duchem swem ś. pasterze postawić raczył, aby wodzmi byli owcom poruczonem DiarDop 107; WujJud 134v.

cum A dupl [kogo (= kim) kogo] (3): wolał ná then cżás vrżąd złożyć/ á namieſtniká Aſpáſiuſzá poſtáwić. SkarŻyw 70, A5v; SkarKazSej 683a.

W przeciwstawieniu: »zrzucić ... postawić« (1): SkarJedn 192 cf »poświęcić i postawić«.

W charakterystycznych połączeniach: postawić apostoły (3), biskupy (2), cesarza, doktory [= uczonych Kościoła] (4), kapłana(-y) (3), krola, książę, pany (2), papieże, patryjarchę, proroki (3), sędziaki (2), sędzie (2), sprawcę zwirzchniego; postawić na arcybiskupstwo, na dziedzictwo, na kapłaństwo, na państwo, na stan wysoki; postawić biskupy [I] (4), kapłanem, krolem (3), książęciem (książęty) (3), panem (5), sędzią (sędziem) (5); postawić nad czeladką, nad Koroną, nad krolestwy (3), nad ludem (ludźmi) (2), nad narody (2), nad sprawami, nad trzodą (2), nad ziemią wszytką.

Zwroty: »na miejsce [czyje], na [czyim] miejscu postawić« [w tym: kogo (3), kim (1)] = mianować następcę (3:1): In locum demortui sublegere, Ná zmárłego mieyſcu poſtáwić. Mącz 188b; żáłuię zá grzechy moie/ á rádzę áby ná moię mieyſce Táráſego dobrego Kátoliká poſtáwiono SkarJedn 210; pocżął Piotr ſpráwowáć wielki vrząd ſwoy/ gdy Máttjaſzá Apoſtołá mocą y powagą vrzędu ſwego/ ná mieyſce Iudaſzowe Apoſtołem poſtáwił. SkarŻyw 600, 90.

»postawić [kogo] na miejscu [czyim]« = zamiast kogoś (1): Potrze [Bóg] mocarze nie pytáiąc ſię/ á inſze poſtáwi ná mieyſcu ich [stare faciet alios pro eis]. BibRadz Iob 34/24.

»na swych miejscach [kogo] postawić« = przywrócić (1): Klaſtori tákież z mnichi áby byli przywrocone/ gdzie kolwiek ſpuſtoſzone álbo wybráne ſą/ tákież y ſzwieckie kapłany záfię ná ſwych mieyſcách będą winni poſtáwić. BielKron 209.

»postawić [kogo] na stolicy« [szyk zmienny] (4): A [cesarz] wypędziwſzy Germaná Pátryárchę Carogrockiego Kátoliká poſtáwił ná ſtolicy oney Anáſtázego Heretyká SkarJedn 197, 132; SkarŻyw 454; Do cżego ſie W.K.M. [...] maſz przycżyniáć/ y pomágáć: ponieważ P. BOG święty á ſławny twoy Dom Iágełłow/ zá tą świętą Kośćiołá Rzymſkiego Wiárą/ ná Krolewſkiey Stolicy poſtáwić/ y onę iemu w pokład y obronę w Kroleſtwie POlſkim podáć racżył. WujJud bv.

»postawić [kogo] na urząd, na urzędzie« [szyk zmienny] (2:1): Y muśiał [arcybiskup] innego ná ten vrząd poſtáwić/ á iego ná onymże vrzędzie opieki kośćielney zániechał. SkarŻyw 171, 482; BielRozm 7.

Szeregi: »obrać i postawić« (1): iż przerzeczeni Pánowie y Szláchtá po śmierći Alexándrá [...] żadnégo nie máią mieć y obráć zá Wielkié Kśiążę: iedno którégo Król Polſki y iego potomkowie zá rádą Prȩłatów y Pánów Polſkich/ y Ziem Litewſkich będą rozumieli obráć y poſtáwić [duxerint eligendos, statuendos, et locandos JanStat 747]. SarnStat 989.

»poświęcić i postawić« (1): Antymá Carogrockiego Pátryárchę/ Agápetus Papieſz nád wolą Iuſtynianá Ceſarzá z ſtolice zrzućił iáko Heretyká: y ſam obecnie Menę Kátholiká ręką ſwą poświęcił y poſtáwił SkarJedn 192.

»postawić i uczynić« (1): [Dawid mówi:] Poſtáwił mię Pan Bog/ y vcżynił głową narodow. WujJud 123.

W przen [kogo na czym] (2): Dla tego was y przodkiwáſze [!] to ieſt Apoſtolſkie Biſkupy/ ná nawy[z]ſzym zamku [tj. władzy] Pan Bog poſtáwił SkarJedn 106 [podobnie] SkarŻyw 394.
11. Postanowić, zamierzyć, powziąć jakąś decyzję (4): Pan Bog ien wſzyſtko poſtáwił Dwu w nierowną walkę ſpráwił: By ſie ſługá z Pánem wſpierał/ Ktoryby cżeść otrzymáć miał BierEz E4v; Chcą wiedzyeć wſzytki ſpráwy co Bog w ſwey ſkrytośći/ Dziwnie z dawná poſtáwił w wielkiey táiemnośći. RejWiz 87.

cum inf (1): SkarŻyw 478 cf Zwrot.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): {bog} poſtauyl {a} chczyal yſz cryſtus ſyą narodzyl w czyele PatKaz I 4.

Zwrot: »postawić mocnie« (1): Tedy młodzieniec S. poſtáwił mocnie w ſercu ſwym/ wſzytkim kroleſtwem do ktorego iáko wnęk Krolewſki/ nádzieię miał/ y ſławą wielką rodzaiu Krolewſkiego/ wzgárdzić: y to wſzytko porzućić/ y mátki ſię ſwey Krolewny záprzeć SkarŻyw 478.
Szereg: »postawić a chcieć« (1): PatKaz I 4 cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
W przen (1):
Zwrot: »postawić w sercu« (1): SkarŻyw 478 cf »postawić mocnie«.
12. Wyznaczyć (4): Tyś poſtháwił wſzytki gránice źiemie/ á tyś ſpráwił lato y zimę. BibRadz Ps 73/17.

postawić czemu (2): On byſtrey wodźie morſkiey gránice poſtáwił On vmocnił przepáśći/ á niebo gwiazdámi Iáſnemi ochędożył GrzegRóżn N4v; Bo ſwemu miłośierdźiu kréſu nie poſtáwił. KochPs 199.

Zwrot: »miarkę [czego] postawić« = ograniczyć coś (1): gdyżći dla tego Pan Bog brzuch y gárdło ſkroćił/ y ſkromną miárkę pićia y iedzenia poſtáwił/ áby ćię náucżył więcey ſię o duſzę/ niżli o brzuch y ćiáło ſtáráć. WerGośc 241.
13. Wyznaczyć pracownikowi pańszczyźnianemu określony rodzaj świadczeń [na co] (1): A gdy Młynarz iáki niepewny/ niewierny/ tedy Mierniká [...] wiernego przyſtáwiwſzy doświadcżyć/ á potym ná oſpy [tj. daninę w zbożu] poſtáwić GostGosp 62.
III. Zwroty (3):
[»bitwę, boj postawić [= stoczyc]«: Antyochus krol ktorego wielkim zwano/ gdy go ſyn pytał/ kiedy by boy/ á bitwę poſtáwić wolą miał/ Odpowiedźiał [...] ErazmJęzyk K7 (Linde).]

[»kozła postawić« = zmarszczyć się, zrobić groźną minę: Zaż nie vmiémy/ gdy czuiemy/ że nas kto o co prośić ma/ czołá pomárzczyć/ kozłá poſtáwić/ brwi do kupy zegnáć/ twarz odwróćić/ [...] żeby iedno onégo zbydź/ który potrzebuie łaſki SenekaGórn 35.]

»[co] z pokojem postawić« = zostawić w spokoju, nie ruszać (1): Kiedy śklankę [z moczem] s pokoiem poſtáwiſz/ á Obręcz będźie trzepiotáłá/ známionuie iż z głowy ćieką wilkośći ná doł. SienLek 27.

»przędzę postawić« = naciągnąć osnowę (1): Telam ordiri proverbialiter, Przędzę náſnowáć poſtáwić/ to yeſt/ zácząć co trudnego y długiego. Mącz 442b.

»upodobanie swoje postawić [w kim]« = upodobać sobie (1): áby nam [Bóg] oznaymił táiemnicę woley ſwoiey/ wedle vpodobánia ſwoiego/ ktore był poſtáwił w nim [Chrystusie] [secundum beneplacitum eius, quod proposuit in eo]/ w rozrządzeniu zupełności czáſow/ áby w Chriſtuśie wſzytko naprawił WujNT Eph 1/9.

Synonimy cf POSTANOWIĆ.

Formacje współrdzenne cf 1.STAĆ.

Cf POSTAWIENIE, POSTAWIONY

SBu