[zaloguj się]
[pdf]

POHAMOWAĆ (76) vb pf

o oraz oba a jasne.

inf pohamować (46). ◊ fut 1 sg pohamuję (1). ◊ 3 sg pohamuje (6). ◊ praet 2 sg m -ś pohamowåł (1). ◊ 3 sg m pohamowåł (4). ◊ imp 2 sg pohamuj (5). ◊ 3 sg niechåj, niechże pohamuje (2). ◊ 1 pl pohamujmy (2). ◊ 2 pl pohamujcie (1). ◊ con [2 sg m byś pohamowåł.] ◊ 3 sg m by pohamowåł (6). f by pohamowała (1). ◊ 3 pl m pers by pohamowali (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w.

1. Zatrzymać w ruchu [kogo (1), co (6)] (7):
Zwrot: »pohamować wędzidłem« (1): Ale cożby tym koniom pożytecżnieyſzego było/ iedno pohámować ie wędźidły [quam fraenis cohiberi] ModrzBaz 71v.
Przen (2): Y przeto drugdy do Páná Bogá mawiał/ gdy mu bárzo hoyne rozumienia y rozrywki przychodziły: pohámuy Pánie zrzodłá łáſki twoiey. SkarŻyw 117; ábyſmy ná przyſzłym wieku drzewem vroſli wielkim/ ná ktorymby Pan á goſpodarz náſz dobre owoce náydował/ y śiekierę ſpráwiedliwośći ſwoiey nád nim pohámował. SkarKaz 84a.
a. Nie dopuścić do dalszego szerzenia się (3): StryjKron 160; Lecż my błagaymy onego/ co w łodźi Záſnął/ gdy morſkie powſtáły powodźi. A ocknąwſzy ſię wiátry pohámował/ Morze zhołdował. KlonFlis B3v.
Przen [czym] (1): y on ogień gniewu Bożego y plagę ćiałem ſwjm [Aaron] pohámował SkarŻyw 492.
b. Zatrzymać w określonym miejscu, nie pozwolić opuścić [gdzie] (1): Tám widząc dziewká iz ſie od niey ociec bierze/ Tu dopirkoſz pilnośći przykłáda w tey mierze/ Iákoby go w domu ſwym mogłá pohámowáć HistLan C4.
2. Powstrzymać, powściągnąć, poskromić; opanować; coercere Modrz, Vulg; refrenare Modrz, JanStat; cohibere, modum imponere Modrz [w tym: kogo (19), co (44)] (68): Pan ćię zoſtháwił kápłanem [...]/ ábyś był ſtrożem domu Páńſkiego/ nád káżdym záchwyconym w duchu y nád prorokuiącym/ ábyś go wſádźił w kunę y w pętá. A przetoż teraz cżemuś niepohámował Ieremiaſzá Anátothcżyká ktory wam prorokuie? BibRadz Ier 29/27; Co gdy [Abraham] s chucią vcżynić chciał [tj. złożyć syna na ofiarę]/ iáko go Anyołowi pohámowáć roſkazał/ y inſzą mu ofiárę vkázáć racżył. RejZwierc 202; Ná ktorąś [koronacyję] ſie Wielmożnie wiem był przygotował/ Ale on ſmutek ſłuſzny tę chęć pohámował. StryjWjaz A2; CzechRozm 256.

pohamować od czego (1): BibRadz *4v cf Szereg.

Szereg: »pohamować i odwieść« (1): ták iż iáko ſámi ku vznániu prawdźiwey światłości prziydź nie mogą/ będąc ſwymi záſtárzáłymi ćiemnoſćiámi ogárnieni/ [...] tak áby y proſtaczki á ludzi nieumieiętne od uznánia prawdy pohámowáli y odwiedli BibRadz *4v.
a. O złym postępowaniu, namiętnościach i emocjach (63): Ale Pan Bog [...] prawdy ſwey ſrodze ſię mśćić będźie/ á pohámuie ludźi tych niepobożne wſzetecżeńſtwo BibRadz *5; á było by to proſto ták/ iáko kiedy by krol chcąc piiańſtwo pohámować/ dał wywołáć ná Seymie/ iżby żaden winá pić nie ſmiał GórnDworz Ff7, L6v; A to iſcie vcżynek przyſtoyny pohámowáć rozważnie rozgniewánego RejZwierc 81, A3; WujJud 19; WierKróc A3v; ModrzBaz 24v; Y Pogáńcy ze zgody miłey náſzey/ muſieliby imię Bogá náſzego chwálić/ á bluźnienie ſwoie ná Wiárę Chryſtuſowę pohámowáć. SkarJedn 367; CzechEp 45; GórnRozm E4; Którą śmiáłość chcąc pohámowáć vſtáwiamy: áby wſzyſcy tákowi [...] winą Státutową o náieźdźie domowym wyráżoną káráni byli. SarnStat 761; PowodPr 45; Kozacy też Nizowi y inſzy vkráinni ſwowolni ludzie [...] muśieliby zániecháć plundrowánia/ przećiwko páktom/ miaſt Tureckich/ [...] boby ich Pan Hetman Polny z tymi ludźmi pohámowáć mogł y káráć VotSzl E4v, B3; GosłCast 29; KlonWor 47.

pohamować czego (4): Myśli prze ćię nieſkromnych/ bowiem pohámował/ Kleynot mnie oddány/ który zgoił rány OstrEpit A3v; WujNT 747; VotSzl C4. Cf »łez pohamować«.

pohamować od czego (4): BibRadz *4v; CzechRozm 228; A ztądże też żywą w leniſtwie y w nicżemnośći/ zá ktorą idą ſzáchy/ koſtki/ trunecżne bieſiády/ gámrácye/ y inſze dworne zarázy. Ale od tákowey zarázy/ trudno młode ludźi pohámowáć ModrzBaz 13; bo z przyrodzenia wſzyſcyſmy ku złośći ſkłonni/ ieśli nas co od niéy nie pohámuie. KochWr 30.

pohamować czym (8): tedy go [dzieciątko] potroſze nie gniewem/ nie fukiem/ ále iákoby igrániem á nadobnym á łágodnym vpominániem pohámowáć/ á potroſze go od onego przyrodzenia iego odwodzić będzye potrzebá RejZwierc 6v, 4v, [782], 81v; Przetoż mu [księdzu Powodowskiemu] oto BESTYA nagłowek y wodze Do wędźidłá tu poſyła/ by nie haſał w drodze A ieśli więc waśniwego tym nie pohámuie Ná gębę mu y kágániec/ z piſm świętych dáruie. CzechEp ktv; GórnRozm L. Cf »w sobie pohamować«.

pohamować w czym (1): áby [...] káżdemu co cżyie ieſt wiernie przywłaſzcżył/ y drugiego w tym pohámował y oſądził RejZwierc 95v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (nie)] (5): tedy go też cżáſem y pogroſką pohámowáć możeſz/ áby ſie nie wſpinał z motyką ná ſłońce. RejZwierc 81v; SkarŻyw 118; SarnStat 713, 750; SkarKazSej 702b; [abys tho w.m. urodzonemu Olbrichtowi Laskiemu rozwiodl a w tim go pohamowal, aby [...] sczesczia, maiętnosczi y mlodosczi swei na tak niebespieczni swadz nie ssadzil CorfusDocum ⟨1563⟩ nr 117].

W połączeniach szeregowych (4): bo ſie im ták widzi/ żeby ſpráwiedliwość [...] miáłá być iáko iednym munſztukiem/ który by ie pohámowáć/ á poniekąd zniewolić miał/ y vmnieyſzyć onego bytu/ ktory s pánowánia áż do náſyczenia máią GórnDworz Ee5; Tákże też gdi widzi iákie záburzenie á niepothrzebne záſcia miedzy roznemi ſtany/ ták o grunty iákie iáko y o ine rzecży/ á może themu zábieżeć/ á może to ſłuſznie pohámowáć á ſkromnie poſtánowić. RejZwierc 141; ModrzBaz 7; SkarŻyw 22.

W charakterystycznych połączeniach: pohamować marnotractwa i zbytków, myśli nieskromnych; pohamować apetyty, bella civilia, bystrość, gwałty, niepobożne wszeteczeństwo, pijaństwo, przypadki cielesne, przyrodzenie, rozgniewanego, sedycyje, śmiałość, tumulty, waśniwego, wszy(s)tko (2); pohamować cnotą a rozumem, fukaniem, gniewem, igraniem nadobnym, nadobnym a łagodnym upominaniem, pogrozką, ućciwą powścięgliwością; pohamować łacniej, snadnie (2), trudno.

Zwroty: »gniew pohamować« (1): ále ſerce ſwe zwyćiężyć/ gniew pohámować [irracundiam cohibere]/ zwyćięſtwá miernie vżywáć/ wielkiego to y mężnego ſercá rzecż ieſt ModrzBaz 7.

»łzy, płacz pohamować; łez pohamować« (1:1;1): SkarŻyw 16; tákie nam iednák w kośćiele ſwoim poćiechy zoſtáwił: iż ſłuſznie y my żal náſz vćieſzyć [...] y płácz pohámowáć możem. SkarKazSej 381b; Iáko nád tákim wnętrzności ſerdeczne wzruſzyć ſię nie máią? iáko łez pohámowáć kto może? SkarKazSej 385a.

»pohamować popędliwości, chuć, namiętności [czyje; w tym: sw(oj)e (3)]« = affectionibus modum imponere Modrz [szyk zmienny] (2:1:1): Mnodzy ludzkośći y ſpráwiedliwośći pilno służę: ále ćiż ſámi namiętnośći ſwoich ná wſzem pohámować niemogą. ModrzBaz 57v, 17v; Sam on Syn Stároſty [...] pohámować złey chući ſwey nie mogł/ dotknąć [!] ſię wſzetecżnie pánienki S. pokuśił SkarŻyw 69; Pohámuy moie popędliwośći LatHar 611.

»pohamować samych siebie« (1): Pohámuymy iedno ſámych śiebie/ márnotractwá ſwego y zbytków ſwych VotSzl C4.

»smętek i żałość pohamować« (1): Y niemáſz ſie záprawdę czemu dźiwowáć/ że mądré/ y ſzérokié wywody ſmętku/ y żáłośći ludzkiéy pohámowáć niemogą KochFrag 47.

»pohamować swą wolą (a. swowolność)« [w tym: w kim (1)] = licentiam coercere Modrz; licentiam refrenare JanStat [szyk zmienny] (3): GórnDworz L4; Widzę że y onę rozność wiele ich chwali/ gdy ná drugie/ ktorych ſwowolność trudno pohámowáć/ ſrożſze karánie vſtáwiáią ModrzBaz 73; IZ niekámość wielką dáłá ludźióm z przyrodzenia do złégo ſkłonność [...]. Którą ſwą wolą chcąc pohámowáć vſtáwiamy: áby [...] SarnStat 570.

»(sam) w sobie pohamować« [w tym: czym (2)] (6): A ſam też kiedy go s cżego vpomioną/ áby to w ſobie pohámował. GórnDworz M3; Tákże poććiwy cżłowiek/ gdy ſie ſam nadobnie rozmiárkuie/ á thy przypadki cieleſne iż ſam w ſobie pohámowáć będzie vmiał. RejZwierc 74, 4v, 73, 76, 77v.

»pohamować złość (a. rozmaitość złości)« [w tym: w kim (1)] (2): że gi [zakon] Bog ſam/ zábiegáiąc zginieniu dziatek ſwych/ chcąc w nich pohámowáć rozmáitość złośći/ przez ręce Moyżeſzá ſługi ſwego podał CzechRozm 90; CiekPotr 79.

Szereg: »pohamować a pomiarkować« (1): Pan [...] nie dufáiąc y rozumowi y cnocie ták onemu záwikłánemu przyrodzeniu cżłowieká nędznego/ iżby thákie przyrodzenie tylko cnotą á rozumem w ſobie pohámowáć á pomiárkowáć miał/ [...] dał rozność dziwnych náuk RejZwierc 4v.
W przen (10): Ale iad niewdzięcżnośći gdzie ſie w kogo wkrádnie/ Trudno go pohámowáć wynurzy ſie ſnádnie. HistLan F4; Owa nam káże [apostoł] vkrzyżowáć y vmorzyć Adámá ſthárego/ á wykorzenić á pohámowáć cżłonki grzechu. RejPos [212]; á ono oko Páná Bogá twego y Aniołow y świętych iego/ czyſtſze niſzli ludzkie/ á ktore wſzędzie przez śćiány widzi/ [...] pohámowáć ćię y záwſtydzić niemoże? ábyś tákich złośći przeſtáłá SkarŻyw 118; GórnRozm L; Zmiełuy ſię nád námi ſwemi Krześćijány. A pohámuy mocą ſwą tę ſrogość Pogáńſką CzahTr G4; Nie życzćie ſobie y potomſtwu ſwemu tákich ſzkod duſznych y zwierzchnych/ ktore ze złych praw pochodzą: pohámuyćie ty beſtye nierozumne/ áby niewinnych nie mordowały y nie vćiſkáły. SkarKazSej 702b.
Zwroty: »pohamować język(i), [języka]« [w tym: od czego (1)] (3): GórnDworz V8, Mm4; Niechże pohámuie ięzyk ſwoy od złego [coerceat linguam suam a malo]/ y vſtá iego niech nie mowią zdrády. WujNT 1.Petr 3/10; [POhámuy ięzyká twego od złégo mówienia BiałPos 144 (Linde)].

»rzekę łez [czyich] pohamować« (1): A oná iáko pokorna y poſłuſzná/ wiedząc iſz by dobrze chćiáłá/ rzeki oney łez ſwoich/ y ſkruchy pohámowáć nie mogłá SkarŻyw 580.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Bezwingen. Powſciągnąć/ et pohámowáć. Coercere, cohibere. Calag 90a.

Synonimy: 1. wstrzymać, zatrzymać; 2.a. pomiarkować, powściągnąć, uskromić, zabieżeć, zaniechać.

Formacje współrdzenne cf HAMOWAĆ.

Cf POHAMOWANIE, POHAMOWANY

SBu