[zaloguj się]
[pdf]

POHAMOWANIE (41) sb n

Oba o oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie), e pochylone.

Fleksja
sg
N pohamowani(e)
G pohamowaniå
D pohamowaniu
A pohamowanié
I pohamowani(e)m
L pohamowaniu

sg N pohamowani(e) (5). ◊ G pohamowaniå (16); -å (15), -(a) (1). ◊ D pohamowaniu (10). ◊ A pohamowanié (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I pohamowani(e)m (2). ◊ L pohamowaniu (5).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde brak.

I. Rzeczownik od „pohamować”: Powstrzymanie, powściągnienie, poskromienie; opanowanie (zwykle w odniesieniu do złego postępowania, namiętności i emocji); coercitio (coer(c)tio, coarctio) Modrz, Cn; cohibitio, refrenatio Cn [w tym: kogo (2), czego (32)] (38): RejZwierc A3, 79; Ale wiedzćie o tym/ [...] żeć w oboim Teſtámenćie ieſt y pohámowánie z groźbą y z boiáźnią/ y náucżenie z miłośćią WujJud 79; tu ſie tego rodzicy náucżyć máią/ [...] że im wolno nie tylko ie [dziatki] cudnie nápomináć/ ále też y ſrodze káráć podług zaſługi ich. Co záprawdę ieſt rzecż potrzebna/ ku pohámowániu ſkáżoney nátury náſzey RejPosWstaw [413]v; Iákie pohámowánie Arendarzow? Iáko wiele piiánic/ á proznuiących hułtáiow po miáſtách ſię włocży? ModrzBaz 142, 32v, 35; Niepomiernym mocżygębom/ á omierzłym wydmikuflom świátá tego/ do prawdźiwego obacżenia/ á zbytkow ſwych pohámowánia. WerGośc kt, 207; CAPVT V. Z STRONY POHAMOWANIA FAŁSZV SarnStat 517; KV pohámowániu roſpuſtnych ludźi śmiáłośći [ad refrenandam licenciosorum hominum audaciam JanStat 611]/ która ieſt ku zábićiu ludźi bárzo prędka/ [...] Státut o oſkárżeniu mężobóyc/ znowu wźiąć y odnowić vmyśliliſmy SarnStat 607, 190, 204, 898, 916; PowodPr 58 marg.

W przeciwstawieniu: »wyniesienie ... pohamowanie« (1): Ku wynieśieniu chwały ſpráwiedliwych ludźi/ á ku pohámowániu wſzeteczeńſtwá zuchwálców [ad extollenda iustorum praeconia et transgressorum insolentias reprimendas JanStat 1019]/ obaczáiąc iż [...] vczyniliſmy ziazd y Séym SarnStat 953.

W połączeniach szeregowych (3): ModrzBaz 44; [Katolicy od niektórych się potraw wstrzymawają] nie dla tego/ żeby ktory pokarm mieli zá nieczyſty/ [...] ále dla pohámowánia pożądliwośći/ dla vtrapienia ćiáłá/ y dla miłośći Bożey/ y dla wykonánia poſłuſzeńſtwá. WujNT 64; Dáleko więcey tego Duchá Bożego wam potrzebá/ ná napráwę kroleſtwá y budowánie ſerc y cnot ludzkich/ y ná pohámowánie nierządu/ złośći y ſwowoleńſtwá/ y ná oddalenie wſzelkiego złego SkarKazSej 660b.

W charakterystycznych połączeniach: pohamowanie arendarzow, fałszu, kosztownych kołacyj, nierządu, skażonej natury, swawolnego przyrodzenia ludzkiego, śmiałości [czyjej], uporu [czyjego] (3), utrat, zbytkow [czyich] (2), zbytniej wolności, złodziejstwa, złych zwyczajow, zuchwalstwa [czyjego].

Zwroty: »czynić pohamowanie« (1): Abowiem zapowiedź nic Práwá nie przydáie nikomu/ iedno tylko czyni pohámowánie ſtátku czyiego GroicPorz ee2.

»pohamowania nie mieć« [szyk zmienny] (2): Miáſto rozwálone (á) bez muru (ieſt) każdy/ ktorego duch niema pohámowánia [vir cuius comedere mel nimia]. BudBib Prov 25/27; iż ieſzcze ſwowolność tá/ wiar y bluźnienia imieniá bozkiego y wykorzeniánie wiáry Chrześijáńſkiey [!]/ y ſzczepienie átheiſmu/ pohámowánia nie ma SkarKazSej 701a.

Wyrażenia: »pohamowanie gniewu« (1): Ale co Cicero mowi o pohámowániu gniewu [de iracundia temperanda]/ to śię też o inſzych namiętnośćiách ſerdecżnych rozumieć może ModrzBaz 7v.

»pohamowanie popędliwości« [szyk 2:1] (3): Ieſt w Kśięgách ludzi mądrych bárzo wiele náuk należących ku pohámowániu tákowych popędliwośći ſerdecżnych [ad eius modi animi motus mitigandos pertinentibus]/ ktore ieſli zbytne ſą/ przekażáią prawdziwą znáiomość y rozſądek ſerdecżny ModrzBaz 7, 64, 71v.

»pohamowanie pożądliwości (a. żądz)« (3): á pomaga to [mierność żywności]/ nietylko ku pohámowániu ćieleſney pożądliwośći [ad libidinem cohercendam]/ ále też ku dobremu zdrowiu/ y ku trzeźwośći záchowániu. ModrzBaz 10; WujNT 64; Oddal [Jezu] ćięſzkie niemocy náſze duchowne/ y tę ſłábość ktora w nas ieſt do pełnienia woley twoiey/ y pohámowánia ſzkodliwych żądz náſzych. SkarKaz 611b.

»pohamowanie swowoleństwa (a. swej wolej)« (4): A ták dla pohamowania téy ſwéy woléy [Quare ob hoc malum enitantum JanStat 585]/ y áby ſzláchtá [...] dla obrony Króleſtwá tym czuynieyſza byłá/ ſkazáliſmy [...] SarnStat 706, 452, 453; SkarKazSej 660b.

»pohamowanie złości (a. złych uczynków), wszeteczeństwa (a. wszeteczności)« (3:2): SarnStat 43, 714, 953; Bo gdy boiaźń Boża ginie/ y wſtyd vpada: w ſámey tylo karnośći vrzędowey nádźieiá do pohámowánia złośći zoſtáie. SkarKazSej 659a, 660b.

Szeregi: »pohamowanie i powciągnienie« (1): DLa pohámowánia złodźieyſtwá/ y powćiągniénia tułáiących ſie ludźi [ad continenda furta, et vagos homines coercendos JanStat 584]/ Stároſtowie pilnie ile ſtáráć będą/ áby [...] SarnStat 521.

»uskromienie i pohamowanie« (1): przećiwko tedy tákowych ludźi wſzetecznośći vſkrómieniu y pohámowániu [Itaque talium hominum insolentiam cohibere et coercere volentes JanStat 587]/ [...] vſtáwiamy y ſkázuiemy: [...] SarnStat 43. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (2):
Wyrażenie: »pohamowanie języka« [szyk 1:1] (2): Ięzyká pohámowánie y dobrá ſwego zámilcżenie wielka cnotá. SkarŻyw 16 marg, 16.
II. Rzeczownik od „pohamować się”: powstrzymanie się, powściągnienie się [w tym: od czego (1)] (2): Rozumieć thedy mamy przez vmartwienie powſciągnienie złych pożądliwośći/ obycżay pohámowánia od grzechow/ owa krotko mowiąc/ przeſtáć zle cżynić. RejPosWstaw [1102]v.
Szereg: »pomiarkowanie i pohamowanie« (1): A iákoż tu cáłość poſpolitego dobrá długo ſie zoſtáć może: ieśli wżdam iákieżkolwiek pomiárkowánie y poſpolite pohámowánie niebędźie? PowodPr 74.
III. To, co powstrzymuje, powściąga [czego] (1): A wſpominánie moich niepráwośći/ niechay będźie pohámowániem wſzelkiey we mnie gornośći. LatHar 607.

Synonimy: I. powciągnienie, powstrzymanie, powściągnienie, uskromienie.

Cf NIEPOHAMOWANIE, POHAMOWAĆ

SBu