[zaloguj się]
[pdf]

POLECIĆ (134) vb pf

o jasne; -e- (28), -é- (8); -e- Mącz (26); -é- OrzQuin (3), SarnStat, SiebRozmyśl; -e- : -é- OpecŻyw (1:2), Oczko (1:1).

Fleksja
inf polecić
praet
sg pl
1 m -em, -m polecił, -m poleci(e)ł m pers
2 m poleciłeś, -ś polecił m pers
f -ś poleciła m an
3 m polecił m pers polecili, poleci(e)li
f poleciła, poleci(e)ła m an
plusq
sg pl
1 m m pers -smy byli polecili
3 m był polecił m pers
imperativus
sg
2 poléć
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy polecili
3 m by polecił, by poleci(e)ł m pers
impersonalis
praet polecono
participia
part praet act poleciwszy

inf polecić (31). ◊ fut 1 sg polecę (5). ◊ 2 sg polecisz (1). ◊ 3 sg poleci (2). ◊ 1 pl polecim (1). ◊ 3 pl polecą (1). ◊ praet 1 sg m -em, -m polecił (2), -m poleci(e)ł (1) ZapKościer. ◊ 2 sg m poleciłeś, -ś polecił (7). f -ś poleciła (1). ◊ 3 sg m polecił (50). f poleciła (4), poleci(e)ła (1) ZapKościer. ◊ 3 pl m pers polecili (4), poleci(e)li ZapKościer (2). ◊ plusq 3 sg m był polecił (3). ◊ 1 pl m pers -smy byli polecili (1). ◊ imp 2 sg poléć (4); -é- (1) OrzQuin, -e- (1) Mącz, -(e)- (2). ◊ con 3 sg m by polecił (2), by poleci(e)ł (1) BielKron. ◊ 1 pl m pers bychmy polecili (1). ◊ impers praet polecono (5); -ono (1), -(o)no (4). ◊ part praet act poleciwszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII – XIX w.

1. Powierzyć, oddać w opiekę; commendare HistAl, Mącz, Vulg; attribuere, committere (fidei), credere (fidei), dare (fidei), imponere, legare, tradere Mącz; recommendare HistAl; permittere Modrz [w tym: komu, czemu (91); kogo, co (86)] (100): [baranek mówi:] Nie ieſtemći ia w mocy ſwey/ Polecono mię koźie tey. BierEz N2, Cv, L2; OpecŻyw 85v; PatKaz III 153v; Iezu ktoris boleſci macierzynſkiey ſie vluthowawſzy Ianowi/ á iey miłego zwolennika polecił. ſmi. ſie nad nami. TarDuch C6; Thedi [Aleksander] przykazał Perdice przed ſię przyſć/ [...] y dał mu Roxanę żonę ſwoię y wſzytko rycerſtwo mu polećił. HistAl N3; Filip Mácedońſki Krol gdi ſyná ſwego Alexándrá na náuki myał wolą dáć/ żadnemu inſſemu Doktorowi onego nye polećił yedno Ariſtoteleſowi GliczKsiąż L6, L5v; OrzRozm F3; Sułtan Bábilońſki polećił grob Páná Kryſtuſá w Ieruzálem mnichom Fráńćiſzkanom/ ktorych ośḿ mieſzkáło przy nim. BielKron 180; Leſtko przez rycerſtwá ſmęćien będąc rady nie máiąc/ Krákowſkim mieſzczánom Niemcom zamek/ miáſtho/ y żonę ſwoię Grifinę polećił/ ktorych proſił by mu wierni byli/ á zamku dobrze bronili BielKron 365; Boguſzá Sędzia Pomorſki Stároſtá Gdańſki polećiwſzy zamek wiernym/ iechał ſkokiem y z Niemierzą towárzyſzem do Sędomierzá krolá Łokietká/ ktoremu dał ſpráwę o wźięćiu miáſtá Gdańſká/ y obegnániu zamku. BielKron 369v, 179v, 182, 249v, 250v, 380v, 427v, 459v [2 r.]; Et item committere Oddáć/ poliećić/ prziwłaſzczić. Mącz 225d, 464a; Wiedźiał ći Kryſtus Pan/ y Bóg náſz/ komu nas poléćić miał OrzQuin G; Poddał [Bóg] Króleſtwo náſze Polſkié Kápłanowi onemu/ którému téż y nas Polaki ſłowem onym poléćił OrzQuin N2v; SkarJedn 64; áliſz go [św. Antoniego] ſam Miniſter do Romániey dał/ y Grácyanowi nieiákiemu/ oney ſtrony nád klaſztormi ſtárſzemu/ polećił. SkarŻyw 543; Ten [lekarz] ćię zlecży Ceſarzu: temu ſwoię chorobę poleć. SkarŻyw 593, 62; Ianowi ćiebie miła mátuchno [Jezus] polecił LatHar 522, 295; WujNT 383, Act 14/22; SarnStat 64; SiebRozmyśl K.

cum inf (2): Szukać go [dobrego preceptora] tedy będzye ocyec káżdy/ ktoremuby ſyná polećił vcżyć. GliczKsiąż Mv; BielKron 383.

Ze zdaniem celowym [(a)by] (4): Owcá iedná chora byłá/ Syná koźie polećiłá: Aby o nim pracą miáłá/ Iżby oná wyzdrowiała. BierEz N2; Páſterz niegdy pſá ſwego miał/ Ktorego domá vchował: Potym mu owce polećił/ Aby ich záwżdy pilen był. BierEz R4, F4; polecił go [Lutra] Kſiążę Sáſkie niektorey ſláchćie/ áby go odwiedli ná mieyſce táiemne przeſpiecżne BielKron 197v.

Przysłowie: Ovem lupo commisisti, Owcęś wilkowi poliećił/ zwierzyłeś owcę wilkowi. Mącz 225c; [Si quia nelis huic mandes, quod quidem recte curatum nelis Wilkowi iedno poleć/ Chceſzli by było cáło. TerentMatKęt S6v].
Zwroty: »Bogu polecić« = Deo permittere Modrz (5): Tymći śię nędzna pomśćiłá/ Bogu krzywdę poleciłá. BierEz H3; BielKron 27; ModrzBaz 2. Cf »ostatek Bogu polecić«.

»polecić Bogu« [przy konaniu] [szyk zmienny] (3): y polyeczyleſz [Panie] duſchą twoyą naſzfyątſchą bogu oczczv PowUrb +2; OpecŻyw [162]; ArtKanc D10.

»polecić duszę (a. ducha)« [przy konaniu] [szyk zmienny] (6): PowUrb +2; MIly Iezus iako rychło bogu oyttzu duſſę polécił/ ona zlącżona z boſtwem/ zſtąpila do odchlanij piekielné OpecŻyw [162]; [Jezus] Polecił duchá Bogu Oycu w ręce/ Wołáiąc vmárł, záćmiło ſię Słońce ArtKanc D10; LatHar 311, [544]; Oycze/ w ręce twe polecam (marg) polecę. G. (–) ducha moiego [commendo spiritum meum]. WujNT Luc 23/46.

»polecić w moc« (2): Rzekł k niemu Lábán/ ieſteś kość y ciało moie/ przeto bądź beſpiecżen v mnie/ y polećił mu ſtádo wſzytko ſwoie w moc. BielKron 15, 16v.

»polecić w obronę« (1): Tegoż też czáſſu Vtenus álbo Vtinuerus Xiążę Zmodźkie y Litwy zawiliyskiey vmárł/ [...] á zá żywotá ſwoiego zlećił w opiekę Ringoltowi/ Syná iedynaká Swintoroha w dziećinnych lećiech/ Xięſtwá też Zmodźkie/ Litewſkie y Kurſkie/ polećił mu w obronę weſpołek z Synem. StryjKron 285.

»ostatek Bogu polecić« = powierzyć Bogu to, co leży poza czyjąś mocą (2): doſyć tobie ná tym/ ták wielkich itéż pożytecznych rzeczy Królowi y Króleſtwu iego nie táić: á oſtátek Pánu Bogu poléć OrzQuin Aav; BudNT przedm d2.

»polecić w ręce« [szyk zmienny] (4): ArtKanc D10; rácżże [Panie] też nam to dáć/ ábychmy przy rozſtániu z tym świátem/ duſze náſze w ręce twoie (ſercem vprzeymym) polećili LatHar 311, [544]; WujNT 292 marg.

»polecić ku straży, w [czyją] strożą« (1:1): Polećiſz ie [dzieci] w moię ſtrożą/ Vźrzyſz iżći z ſobą wſtrwożą BierEz A4v; SkarŻyw 242.

»polecić k wiernej ręce« (1): Też go [króla] przywiodłá [królowa Jadwiga] ktemu/ iż Kollegium wielkiego dokonał/ kthore był Káźimierz wthory pocżął zákłádáć w Kaźimierzu/ y nádał [...]. A polećiłá to Piotrowi Biſkupowi Krákowſkiemu/ rzecżonemu Wiſzch/ k wierney ręce ſzafowáć. BielKron 383.

Szeregi: »polecić i oddać« (1): Godźieneś P. Iezu Chryſte wſzelkiey cżći y chwały/ ktoryś we trzy godźiny po záwieſzeniu ná krzyżu/ z wielkim głoſem/ Duchá twego S. w ręce Oycá niebieſkiego polećił y oddał. LatHar [544].

»przykazać i polecić« (1): YAko rychło y w kthorych lećiech ſyná ſwego rodzicy myeliby náucżycyelowi yákyemu ná vcżenye á ćwicżenye w náukách dobrych przykázáć y polećić, [...] GliczKsiąż I4v.

»polecić i zwierzyć« (1): Committere et credere omnia fidei alterius, Poliećić y zwierzic cnocie cziyey czego. Mącz 225d.

Przen (1): W pięrśiach [cieplice] mogą dośiąc phlegmy/ co dychawicę y tchnienia ćięſzkość czyni: ále iż ty rzeczy ſą głęboko bárzo/ y czáſem z gorączką/ inſzém lékárſtwóm poléćim Oczko 15.
a. O rzeczach i obiektach materialnych: oddać w dzierżawę lub depozyt (2): Po ſmierći krolá Ludwigá/ Węgrzy/ kthorym był Ludwig zamki Ruſkie polećił/ [...] przedali ie Lubárdowi Litewſkiemu BielKron 378v.
Zwrot: »do sprawowania polecić« (1): Zbudowawſzy męſki klaſztor/ á męſzcżyżnie iy do ſpráwowánia polećiwſzy: niemáło pánienek zrozmáitych ſtron názbierawſzy/ ták zacnych iáko podłych/ y miernych: ná trzy ie rzędy y klaſztory rozdzieliłá SkarŻyw 141.
b. Powierzyć zadanie, funkcję, urząd, nałożyć obowiązek; condere HistAl; causam a. mandatum a. negotium a. provinciam dare, onus imponere, negotium legare, negotio praeponere, provinciam tradere Mącz (25): Xánt ſie nieiáko poćieſzył/ Ezopowi rzecż polećił BierEz C4; BierRozm 15; Gdy to vſlyſzał Anektánábus weſtchnął y rzekł/ ſtrażą ktoram ći polećił dobrze záchoway HistAl Av; BielKron 17, 231v, 362v; Provinciam alicui tradere, Nieyáki vrząd ná kogo włożyć/ Polećyć co komu. Mącz 93a; Praeponere aliquem negotio, Poſtánowić kogo nád czym/ polećić mu co. Mącz 311c, 91d, 123a, 186d, 206c, 244d (11); SkarJedn 63; SkarŻyw 482; [Id mihi da negotij. Poleć mi tę rzecz. TerentMatKęt B5v].

cum inf (1): Imponere onus Poliecić co ſpráwowáć. Mącz 264a.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Personam alicui imponere, Włożić ná kogo oſobę/ to yeſt poliećić áby ſie zá tę álbo owę oſobę miał y wydawał. Mącz 311a.

Zwroty: »polecić w moc« (1): Napierwey Krolá [Ludwika] tym potkáli/ ieſli chce záchowáć á dzyerżeć w cáłośći teſtáment krolá Káźimierzá. Ale to pole ćił [!] pánom rádnym w moc BielKron 377.

»polecić sprawę« [szyk zmienny] (2): thę Donácyą [tj. nadanie Krzyżakom ziem Prusów] Ceſarz Frydrych wthory potwierdził/ á napierwey Miſtrzowi Hermanowi z Sálce/ ktory ná ten cżás ſtárſzym był tę ſpráwę polećił/ ktory ſie wypráwił przećiw Pruſom pogánom/ Látá 1226. BielKron 231v; SkarŻyw 167.

Szereg: »dufać i polecić« (1): Cżyiey ták cnoćie Pan Bog dufał/ y polećił rzecży ták wielkie? SkarŻyw 241.
c. Przekazać, dać (11): [Ezop] kámień podźwignął/ Pod ktorym wiele złotá wźiął. Wſzyſtko Xántowi polećił BierEz E3; Thedi przykazał [Aleksander] Perdice przed ſię przyſć/ á iemu wſzitko kroleſtwo mácedońskie polećił HistAl N3; SkarJedn 369; Gdze ſzam wlaſzna Matka vſzty swemy przet prawem naſzym paloczela [!] wſzytstek grunt Imyenyą thego wiſzy opiſzanyego synowy swemu Grzegorzewy na wyeky wyecznye ZapKościer 1584/45v, 1582/21v [2 r.], 1584/50v; ActReg 162.
Zwrot: »polecić moc« [szyk zmienny] (3): A przeto gdyż maſz mocz miły ſynu panie Ieſu. A poleciłes ią apoſtołom, panuy a podday pod ſię nieprzijaciele twe. WróbŻołt 117v; SkarJedn 48 [2 r.].
Szeregi: »polecić a dać« (1): Iako polećił á dał tę moc Páweł ś. Tytuſowi/ á Tytus kápłanom w Krećie od niego poſtánowionym. SkarJedn 48.

»zostawić i polecić« (1): Apoſtołowie [...] moc tę krorą [!] ſami od Páná Bogá/ ná poſelſtwo zbáwienia ludzkiego/ wzięli/ duchownemu ſwemu rodzáiowi/ y potomſtwu przez ręce kłádzienie [!]/ y święcenie kápłáńſkie zoſtáwili y polećili. SkarJedn 48.

d. Dać pod osąd (1):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): W godźin cztérzy po kąpániu/ coby przed południém/ obiad ſwoy ieść: ná który to obiad/ iuż niepowtorzę/ ále twéy dyſcrecyéy polecę/ co przyrządźić trzebá Oczko 28.

2. Zlecić, wydać polecenie; committere, imponere, iubere, mandatum dare Mącz [w tym: komu (27)] (34): Tu aliter facis, ac iusseram. Inacey czyniſz/ niżlićiem polećił. Mącz 1d, 91d, 176a.

polecić co (14): Woce mgnieniu dwa anieli przed panną ſtanęli/ a tzo ijm polecil pán iezus ſprawili. OpecŻyw 38; LibLeg 11/153; Abowiem [kapłani bez biskupa] ſzáfuią tám/ gdźie im ſzáfowánia niepolecono. OrzList d4; UstPraw I2; A nobis id certe mandatum non habet, Myſmy mu tego byli nie polećili. Mącz 206c, 311a, 340b, 385c; SkarJedn 186. Cf polecić co około czego; Ze zdaniem.

polecić co około czego (1): A około náświętſzego Sákrámentu ćiálá Bożego/ to im też polecono/ w te słowá: [...] SkarJedn 317.

polecić o czym, ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym (1): Y vcżyniwſzy modlitwę/ á ſwoie miłe towárzyſze/ y owce Bogu pozyſkáne pożegnawſzy/y piſarzowi ſwemu o ćiele ſwym gdzie miáło leżeć polećiwſzy/ ſzyię ſwoię pod miecż śćiągnął. SkarŻyw 189.

cum inf (11): Poleć mi dzieći przyglądáć/ Będęć ſie nimi opiekáć. BierEz Nv; ForCnR A3v; MetrKor 59/75v, 76 [3 r.]; Yáko gdyby mu kto polećił rzecż cżynić o imyenye łeżące albo rucháyące/ álbo też o krzywdę yáką/ wtem według wezwánya ſwego okaże ſie ſwą náuką GliczKsiąż N4v; Papież nie zkwápił ſie ná to [podniesienie kości św. Stanisława]/ ále polećił ſłucháć á wywiedzieć ſie znákow y cud Stániſłáwá S. dowodnie á ſpiſáć BielKron 362, 222v; Decertationem aliquarum rerum committere, Polećić komu nieyákie ſpory/ á róznośći porownáć. Mącz 49a; KochSz A4v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (3), tę rzecz; (a)by (7), iż (1), zaimek względny (1)] (9): Pan mi to polecił/ Bych ćię tym liſtem obwieścił. BierEz G3, C4v; LibLeg 11/137, 137v, 164; Któremu [Mojżeszowi] Pan Bog rzekł/ poſtaẃ mi ſiedḿdzyeſiąt ſtárſzych z Izráelá naſtatecżnieyſzych/ gdzye ſie wchodzi do domu Bożego/ vlżę duchu twoiemu/ polecę im iż cię podeprą w tym brzemieniu BielKron 40; Huic mandes si quid recte curatum velis, Temu yedno polieć co chceſz mieć dobrze ſpráwionego Mącz 206b; SkarŻyw 231; Minerva, Venus, Iuno: wnet Phaebus wſpániły Polećił/ byſmy przyſtęp ktobie im cżyniły. RybWit A3.

Szereg: »polecić i rozkazać« (5): MetrKor 59/75v, 76 [3 r.]; Przyſzedł cżás śmierći Theodoná kśiążęćiá: przy ktorey záwołał ſobie ſyná ſwego Theodebertá: y cżyniąc go po ſobie pánem/ polećił mu/ y rofkazał/ áby Ruperta Biſkupá w wſzytkim ſłuchał SkarŻyw 231.

Synonimy: 1. dać, oddać, odkazać, poruczyć, powierzyć, przykazać, zwierzyć; 2. kazać, rozkazać.

Formacje współrdzenne cf ODLECAĆ.

Cf POLECENIE, POLECONY

KO