[zaloguj się]
[pdf]

PRZYKAZANY (43) part praet pass pf

przykazany (32), przykazan (11).

-kå- (40), -ka- (1); -kå- : -ka- MurzNT (1:1); w formie złożonej drugie a jasne; w formie niezłożonej pochylone.

Fleksja
sg
mNprzykåzån, przykåzany fNprzykåzanå nNprzykåzané, przykåzåno
D Dprzykåzan(e)j D
pl
N subst przykåzan(e)
G przykåzanych
A subst przykåzan(e)
L przykåzanych

sg m N przykåzån (8), przykåzany (7); ~ (attrib) -any (2); ~ (praed) -ån (8) ForCnR, SeklWyzn, GliczKsiąż, UstPraw (3), SarnStat (2), -any (4) GroicPorz, WujJud (2), WujNT. ◊ f N przykåzanå (1). ◊ D przykåzan(e)j (1). ◊ n N przykåzané (4), przykåzåno (3) [może impers od PRZYKAZAĆ]; -é (1), -(e) (3); ~ (attrib) -é (1); ~ (praed) -é (3) KromRozm II, BiałKat, WujJud, -o (3) PatKaz III, KromRozm III, Leop. ◊ pl N subst przykåzan(e) (14). ◊ G przykåzanych (3). ◊ A subst przykåzan(e) (1). ◊ L przykåzanych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: przykazan(y) od kogo (13), przez kogo (1); od kogo : przez kogo KromRozm III (1:1).

Sł stp s.v. przykazać, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. przykazać.

1. Przekazany do wykonania a. przestrzegania; praeceptus Vulg; imperatus, mandatus Mącz (33):
a. O rozkazach, nakazach, poleceniach (zwykle podanych do jednorazowego wykonania i skierowanych do określonego odbiorcy) (5): Imperatus, Przikazány. Mącz 280b; Imperata facere, Przikazáne rzeczy ſpełnić. Mącz 280b.

przykazan komu (1): gdy popelnyczye uczynkyem wſzytko czo yeſt uam przykazano mowczye ſludzy yeſteſmy nyepozyteczny PatKaz III 134.

W połączeniu szeregowym (1): Stipulatio, Przirzeczenie/ podyęcie ſie pełnić y czinić doſić przikazáney/ naydźioney á poſtánowioney rzeczy. Mącz 416d.

Wyrażenie: »przykazane rozkazanie« (1): Mandata et Commissa imperia, Przikazáne/ y polecone roskazánia. Mącz 206c.
Szereg: »przykazany i polecony« (1): Mącz 206c cf Wyrażenie.
b. Przekazany do stałego przestrzegania i powszechnego wypełniania (28):
Wyrażenie: »pod przysięgą przykazany« (1): Leges sacratae, Surowo zákazáne pod vtrácenim gárdłá y ymienia/ álbo pod prziſięgą przikazáne. Mącz 363b.
α. O przepisach, prawach danych przez Boga, apostołów, Kościół (27): MurzNT 126; Nie położonoć go [przykazania] theż zá Morzem/ ábyś wymowki niemiał/ á mowił/ ktożſie można znas zá Morze wieść/ á przynieść do nás: żebyzmy y słucháli y cżynili co przykazano ieſt? Leop Deut 30/13.

przykazany komu (2): Przetoż wy ſynowie moi pokrzepiayćie ſie/ á męſko ſobie pocżynayćie w zakonie: boć gdy the wſſyſtkie rzecży vcżynićie kthore wam przykazáne ſą w zakonie od Páná Bogá wáſſego/ w thym ſlawni będziećie. Leop 1.Mach 2/64. Cf Fraza.

przykazany w czym [= w tekście] (3): Leop Deut 17/19, 1.Mach 2/64; A pilnie tych [uczynków] przyſtrzegamy/ ktore ſą w ſłowie Bożym przykazáne. WujJudConf 107v.

W przeciwstawieniu: »zakazany ... przykazany« (1): Toſmy o rzecżách zákazánych iuż powiedźieli/ teraz o przykazánych powiemy. KuczbKat 330.

W charakterystycznych połączeniach: obrzędy przykazane, uczynki (2); przykazany w prawie, w słowie bożym, w zakonie.

Fraza: »przykazania są (a. rozkazanie jest) ([komu]) przykazane« = verba praecepta sunt Vulg (2): Leop Deut 17/19; Roſkazánie o chrzćie ieſt powſzechné/ ná wſzythek Kośćiół wobec przynależące/ á iż mam rzec wſzyſtkim ludźiom przykazáné BiałKat 256.
Wyrażenie: »od (Pana) Boga przykazan(y)« [szyk 2:1] (3): Bo ludźie prawą naukę ſłowa bożégo opuściwſzy/ vczynków od boga przykázanych zapamáiętwſzy [!] i ſzczérą chfałę bożą potłumiwſzy/ miaſto pogańſkich bogów/ naſtawiali vmarłych ludźi MurzNT 73v; KromRozm III P; Leop 1.Mach 2/64.
Szeregi: »niepowinny ani przykazany« (1): Przyłożył [św. Paweł] też nie máło z ſwego/ kiedy nie máiąc o pánieńſtwie Páńſkiego roſkazánia/ iednák ono rádził. Skąd to mamy przećiw haeretykom/ iż ſą niektore vczynki dobre nie powinne áni przykazáne/ ktore tym ſą wdzięcznieyſze Pánu Bogu WujNT 238.

»opisany a przykazany« (1): A gdy iuż vſiędzie [król] ná ſtolicy kroleſthwá ſwoiego wypiſſe ſobie w kxięgi/ to wtore opiſánie Práwá Bożego/ [...] y będzie to miał przy ſobie y cżytał/ ná káżdy dzień żywotá ſwoiego/ ábyſie náucżył bać Páná Bogá ſwoiego/ y ſtrzec przykazánia y Obrzędow iego/ ktore opiſáne á przykazáne ſą w práwie [in lege praecepta sunt]. Leop Deut 17/19.

»ustawion a przykazan« (1): Ale tho nye nowa rzecz/ iż ludźye á pánowye źyemſcy to/ co yeſt od bogá álbo przez ápoſtoły przed tym vſtáwyono á przykazano/ częſto z nowu vſtáwyáyą y przykázuyą KromRozm III P.

αα. Ustanowiony (o sakramentach i obowiązkach religijnych) (17): Imperativae feriae, Przikazáne ſwięto. Mącz 121b, 87c; Swiętá niektore od Apoſtołow przykazáne. WujJud 196 marg; Obieránie pokármow od Apoſtołow przykazáne. WujJud Mm8, 193 marg, 196, Nn4v; Poſty przykazáne/ ábo też obowięzuiącym nas zwycżáiem vtwierdzone/ te ſą. Naprzod poſt wielki przed Wielkąnocą [...] LatHar 122; WujNT 661.

przykazany komu (3): Yáko obrzezánye Abrámowi tylko y potomkom yego/ á nyewolnikom ich przykazáne było/ y to mężczyznam ſámym. KromRozm II k4v; Y to prawdá/ że ieſt Poſt dwoiáki/ poſpolity y oſobny. Lecż v nas poſpolity ten ieſt/ ktory wſzyſtkim w obec od Kośćiołá ieſt przykazány/ iáko Poſt wielki/ Suche dni/ Wigilie świąt przednieyſzych. etć. WujJud 191, 193.

przykazany w czym (1): A święty Auguſtyn mowi: Ze ten poſt/ ktory y Moyzeſz y Eliaſz/ y ſam Pan Zbáwićiel náſz pośćić racżył/ ieſt nam w Zakonie/ v Prorokow/ y w Ewángeliey przykazány WujJud 193.

W charakterystycznych połączeniach: post(y) przykazany(-e) (7), święta(-o) (6); od apostołow przykazany (4), od Kościoła (2); w ewanjelijej przykazany, u prorokow, w zakonie.

Wyrażenie: »od (Pana) Chrystusa, Boga przykazan(y)« [szyk 2:1] (2:1): Chrzeſt ſwięty ieſt vſtawion/ y przykazan/ od pana Chriſtuſa. SeklWyzn d3; WujJud 107; WujNT Zzzzz2.
Szeregi: »podany i przykazany« (1): wſzyścy ſtárzy á święći Oycowie [...] śmiele twierdzą/ iż ten poſt 40. dni/ nie tylko dla náśládowánia poſtu P. Chriſtuſwego [!] ieſt vſtáwiony; ále że ieſt od Apoſtołow podány y przykazány WujNT 16.

»postanowiony (a. ustawion(y)) i przykazan(y)« [szyk 3:1] (4): SeklWyzn d3; Poniewaſz wſzyſtkie dobre vcżynki w Kośćiele zwycżáyne/ álbo od Bogá ſámego przez śię/ álbo od tegoż Bogá przez Kośćioł ſwoy poſtánowione ſą y przykazáne. WujJud 107, 189v; WujNT Zzzzz2.

2. Ogłoszony, oznajmiony urzędowo (3):
Wyrażenie: »wedle prawa, z prawa przykazany« (2:1): Spyta pothym [burgrabia] ieſli pokoy Sądowi przykázáć ma/ y inne rzeczy ktore s Práwá máią być przykazáne? GroicPorz i2; Potym [burgrabia] obroćiwſzy ſye do przyſyężniká młodſzego miánuiąc go imieniem właſnym rzecze: Pánie. N. ieſlim wedle biegu Práwá zágáił Sąd y pokoy przykazał/ ktory w tym to Sądźie káżdy chowáć ma/ álbo co ieſt wedle Práwá? y będźie mu ſkazano/ iże Sąd ieſt dobrze zágáiony/ y wedle Práwá pokoy przykazány. GroicPorz i2v, i2.
3. Zasądzony, przyznany wyrokiem sądu (o prawie do czegoś) [komu] (1):
Wyrażenie: »dowod przykazan« (1): Kto będzie w zwádzie ránion, dopuśći ſie winowáycy ku przyśiędze twiérdzącému, ze ſie ſam ránił, wywodzić: ále ináczéy powodowi niech będzie dowód przykazan. SarnStat 621.
4. Zasądzony, skazany wyrokiem sądu (o człowieku) (4):

przykazan w czym (2): tákowy práwem pokonány od ſtrony obráżonéy/ ma bydź w płacéy ſowitych ran przykazan/ y w vtráćie rzeczy onéy/ o którą miáłá bydź ſpráwiedliwość czynioná SarnStat 1174. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »przykazan winą, w winie« [szyk 2:1] (2:1): Ieſliby piſarz z kogo więcey wziął niż ieſt Státutem opiſano/ Táki ma ono wroćić co ná zbyt wziął/ y z winą trzech grzywien ſtronie/ á ſądowi trzech/ ktore wnet ná Roku záwitym ma odłożyć/ A ieſliby niechćiał/ Tedy drugą winą czternaſćie grzywien ma być przykazan. UstPraw C2v; á ktoryby [starosta] od ſądu odſzedł vpornie winy nie obręczywſzy/ tháki ma być przykazan w winie 14 grzywien UstPraw F2v, E2v.
5. Przekazany, powierzony (2):
Wyrażenie: »ku dworu przykazan« (1): Pan Sżcżęſcie [imię alegorycznej postaci literackiej] wyſłyſzáwſzy proźby jch [przyjaciół młodzieńca] ani ſie oto radzątz/ tako ijm odpowiedźiáł: Mili panowie dworzanie [...] niegodno ieſt aby takowe waſze proźby miány byćz przeſłyſzány/ a przetoż tego młodźieńtza/ za ktorym ſie tako pilnie przicżyniácie chcę rád przijąćz/ a na ſwym go dworze waſzym towarzyſzem miećz. Y hnet roſkázáł Dwormiſtrzowi [...] aby go w kſięgi dworſkie wedle obycżaia wpiſáł/ tzo więtz Dwormiſtrz rychło vczynił [...]. A tym obycżaiem on młodźienietz ku dworu był przykázán ForCnR B4v.
a. Oddany na naukę [do kogo] (1): A przeto ocyec káżdy nyechay ſie ſtára zá młodu/ áby ſyn yego do vcżonych ludzi był przykazan/ á nye do rzemyęsnikow GliczKsiąż H4v.

Synonimy: 1. podany; a. polecony, poruczony; b. postanowiony, uchwalony, ustanowiony, ustawiony; αα. najdziony; 2. obwieszczony, obwołany, ogłoszony, opowiedziany, oznajmiony, podany; 3. przyznan; 4. osądzony, potępiony, skazany; 5. dan, oddany, podany, polecony, poruczony, powierzony, zlecony, zostawiony, zwierzony.

Cf NIEPRZYKAZANY, PRZYKAZAĆ

MPi