Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PORUCZON

Następne hasło: [PORUCZOWAĆ] »

PORUCZONY (181) part praet pass pf

poruczony (110), poruczon (71).

Pierwsze o jasne. ◊ W formach złożonych drugie o jasne; w formach niezlożonych -ón (3), -on (1); -ón Mącz (2), -ón : -on SarnStat (1:1); -on-.

Fleksja

sg
m	N	poruczón, poruczony	f	N	poruczona, poruczonå	n	N	poruczono, poruczoné
	G	poruczon(e)go		G	poruczon(e)j		G	poruczon(e)go
	A	poruczony		A	poruczoną		A	poruczon(e)
	I	poruczonym		I	poruczoną		I	poruczonym
	L	poruczonym		L			L	poruczonym

pl
N	m pers	porucz(e)ni
G		poruczonych
D		poruczonym, poruczon(e)m
A	m pers	poruczon(e)
A	subst	poruczon(e)
I	m	poruczonymi, poruczon(e)mi
L		poruczonych
inne formy
pl N subst m - poruczony, poruczon(e); pl N subst f - poruczoné, poruczony; pl N subst n - poruczoné; pl N subst m i f - poruczon(e); pl N subst f i n - poruczon(e)

sg m N poruczón (16), poruczony (12); ~ (attrib) -ony (5); ~ (praed) -ón (16), -ony (7); -ón KromRozm III, RejWiz, BibRadz, BielKron (2), Mącz (2), SarnStat (2), CiekPotr, -ony WierKróc, SkarJedn, LatHar, WujNT (2); -ón : -ony RejPs (3:1), RejPos (3:1). ◊ G poruczon(e)go (1). ◊ A poruczony (5). ◊ I poruczonym (1). ◊ L poruczonym (2). ◊ f N (praed) poruczona (16), poruczonå (7); -a OpecŻyw, RejPs, MurzNT, KromRozm III, BudBib, ModrzBaz (4), ArtKanc; -å RejPos (2), WujNT (2); -a : -å BielKron (5:2), SarnStat (1:1). ◊ G poruczon(e)j (3). ◊ A poruczoną (7). ◊ I poruczoną (1). ◊ n N poruczono (33) [cf też PORUCZYĆ impers], poruczoné (7); -é (3), -(e) (4); ~ (attrib) -é (1); ~ (praed) -o (33), -é (6); -é BibRadz, RejPs; -o : -é ModrzBaz (3:2), SarnStat (2:2). ◊ G poruczon(e)go (3). ◊ A poruczon(e) (2). ◊ I poruczonym (4). ◊ L poruczonym (1). ◊ pl N m pers porucz(e)ni (4). subst m (praed) poruczony (3), poruczon(e) (1); -ony RejPos; -ony : -on(e) RejPs (2:1). subst f poruczoné (10), poruczony (3); -é (1), -e (1), -(e) (8); -é : -e SarnStat (1:1); ~ (attrib) -é (3); ~ (praed) -é (7) LibLeg, RejPos (2), ModrzBaz (3), SarnStat, -y (3) RejJóz, RejPs (2). subst n poruczoné (1). subst m i f poruczon(e) (1). subst f i n poruczon(e) (2). ◊ G poruczonych (15). ◊ D poruczonym (2) RejPos, WujJudConf, poruczon(e)m (1) Diar. ◊ A m pers poruczon(e) (3). subst poruczon(e) (9). ◊ I m poruczonymi (1) RejAp, poruczon(e)mi (1) WujNT. ◊ L poruczonych (3).

Składnia dopełnienia sprawcy: poruczony od kogo, od czego (29), przez kogo (1); od kogo, od czego RejPs, LibLeg, KrowObr, BibRadz, BielKron (2), GórnDworz, RejPos (15), WujJud, WujJudConf, WierKróc, LatHar, WujNT, CzahTr, od kogo : przez kogo SarnStat (1:1).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Powierzony, oddany, polecony (głównie w opiekę) (169)
- W przen (1)
- Przen (1)
- a. O przedmiotach i obiektach materialnych (6)
- b. O zadaniu, funkcji, sprawowaniu władzy itp. (54)
  - W przen (1)
- c. Oddany pod władzę, pod rozkazy (23)
  - W przen (1)
  - Przen (1)
- d. O nauce: Przekazany (2)
2. Oddany pod osąd (4)
3. Nakazany, zalecony, zlecony, rozkazany (7)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Powierzony, oddany, polecony (głównie w opiekę); commissus Modrz, JanStat; traditus PolAnt, Vulg; datus Mącz [w tym: komu, czemu (143)] (169): Thak nathen czaſz Puſkarze krolya yego mylosczy przyszyągaly [...] Ia a.b. przyszyągąm [...] yſch yego Krolyewſkyey myloſczy wyemye sluzycz bądą przy dzye lyechmnye [lege: przy dzielech mnie] poruczonych MetrKor 37/4; OpecŻyw 174v; Tu prorok nárzeka na niełáſkę páńſką iż ták dopuſći rozmáitem národom pogáńſkiem dręczyć lud iemu poruczony RejPs 123v, 29v, 45; MurzHist Cv; KromRozm II e3; onych czáſow dobrzy/ rządni/ á ſwyęći biſkupowye bywáli/ [...] á lud poruczony dobrze y z wyelką wdźyęcznoſcyą y miłoſcyą ludzką ſpráwowáli. KromRozm III I7v, M8; Pan Bog ku zachowaniu kościoła swego duchem swem ś. pasterze postawić raczył, aby wodzmi byli owcom poruczonem Diar 107; BielKron 142v; RejAp D; Ieſliżeś też duchowny/ ſtáray ſie ábyś [...] ſpráwował porucżone owiecżki ſwoie/ według woley páná ſwego. RejPos 61, 20, 23v, 84v, 123v [2 r.], 124 (15); RejZwierc 47, 70; Y powiedał to bárzo ćięſzką rzecż być/ żeby tego zwycżáiu niemiano záchowáć obieráiąc ſprawce Powiátow/ ktorym y máiętnośći y gárdłá ludzkie bywáią porucżone ModrzBaz 46, 24v; SkarŻyw 411, 457, 527; ArtKanc D13; WujNT 383 marg; DZiwiſz ſkárżył ſie ná páſtérzá wieylkiégo/ iż owcę do trzódy wegnáną/ y ſtraży Páſtérſkiéy poruczoną/ z trzódy ſtráćił SarnStat 667; SkarKaz )(3v, 119a.

poruczony ku czemu (1): By dobrze kto y krew zá Chryſtuſa rozlał/ tedy być znim/ [...] nie może/ ktory w kośćielney iednośći być niechćiał. By w ogniu gorzał/ y beſtyom ku pożárćiu dla Chryſtuſa porucżony był/ nic nie zyſzcże SkarJedn 4.

poruczony skąd (1): znowu wſtawſzy/ á złącżywſzy ſie z oną niewinną duſzycżką ſwoią/ z wyſokośći niebieſkich tobie nádáną y porucżoną/ iuż wiecżnie y z nią poſpołu przydź ná tákie vpadki á ná tákie ſtráchy/ iż iákoś y mówić y piſáć ſie nie chce. RejPos 335.

W przeciwstawieniu: »poruczony ... zakazany« (1): POMSTA ſámemu Bogu y ſługom iego/ to ieſt vrzędowi ieſt poruczona/ á innym zákazána. WujNT Bbbbbbv.

W charakterystycznych połączeniach: poruczone(-y, -a, -eni) białe głowy, duch (dusza, duszyczka) (6), dzieła, gardła ludzkie, kościoł (2), krolestwo, lud(zie) (wiele ludu) (9), majętności, młodzieniec, niższe stany, owieczki (owca, owczarnia) (11), panna (panienka) (2), pokoj, sprawy (2), stadko (4), świat, syn, trzoda (4), zbytki; poruczon(y) mężowi uczonemu, panom, światu, wielmożności [czyjej].

Wyrażenia: »dobro, dobrodziejstwo (a skarby) poruczone« [szyk 5:3] (4:4): pokazał pan Kryſtus/ iż tákowy kaźń ſrogą záſluży/ ktory poruczonym funtem álbo dobrem nye ſſáfuye KromRozm II p3; oſkárżon on nędzny włodárz [...]/ iż márnie á ſwowolnie á bez rozmyſłu ſzáfował/ á roſpraſzał ony zwierzone ſkárby á ony ták rozlicżne dobrodzyeyſtwá porucżone iemu. RejPos 192, 190v, 192, 192v, 193v, 290, 315.

»poruczon(y) łasce Bożej« = traditus gratiae Dei PolAnt, Vulg (2): Páweł záſię przyiąwſzy do ſiebie Sylę ſzedł precż/ będąc porucżon łáſce Bożey od bráćiey. BibRadz Act 15/40; WujNT Act 15/40.

»(Panu) Bogu poruczon(y)« (3): GroicPorz z4v; To niechay będzie Pánu Bogu porucżono/ ten vmie y vmiękcżyć y zátwárdzić ſercá ludzkie. RejZwierc 44; WujNT Bbbbbbv.

»od Pana, od (Pana) Boga, od Pana Jezu Krysta poruczony« [szyk 6:1] (3:3:1): Biſkupi [...] máią tzuć y ſtrzedz ſámi ſiebie/ y wſzyſthkiey thrzody Páńſkiey/ od Páná Iezu Kryſtá Syna Bożego/ im porutzoney KrowObr 4; GórnDworz Gg4v; RejPos 14, 20, 124v, 245; WujJudConf 18v; POzdrawiam ćię święty Anyele Boży/ [...] ktoremu ieſtem od Páná Bogá porucżony LatHar 47.

»opiece, w opiekę, do opieki poruczon(y)« = in tutelam datus Mącz [szyk 9:7] (8:7:1): STworzycielu nieba y ziemie y wſſego ynego ſtworzenia ktoremu ſą poruczony w wieczną opiekę wſſytki ſprawy niebieskie y ziemskie RejPs 215v, 31v, 105, 108, 124, 142; RejJóz C3; Mącz 467d; RejPos 18v, 20, 174v, 289v; Vweſel duſzę záſmuconą/ W twoię opiekę poruczoną. KochPs 128; WujNT 447; Nie ledá ten młodzieniec poruczon opiece! CiekPotr 9; krolom [izraelskim] roſkazano: aby [...] wedle nich [ksiąg prawa Bożego] lud Boży ſpráwowáli: boiąc ſię P. Bogá ſwego/ y miłuiąc lud iego/ do ich opieki poruczony. SkarKazSej 692a.

»w szafarstwo poruczony« (1): Zwoła⟨y⟩że dłużnikow ſwoich á tych ktorymeś rozſzáfował á roſpożyczał thego dobrodzyeyſtwá Páńſkiego/ tobie w ſzáfárſtwo twoie porucżonego. RejPos 193v.

Szeregi: »nadany (a. oddany) a (i) poruczon(y)« (2): á iuż cie thák áż do końcá ſtrzedz będzye [Pan]/ áby cie nie ſtráćił Bogu Oycu ſwemu/ gdyżeś ieſt oddan á porucżon opiece ſwiętey iego RejPos 289v, 335.

»zwierzony a (i) poruczony« [szyk 6:2] (8): A ieſli ich [duszyczek] ieſzcże ktemu więcey maſz ktore tobie ſą zwierzone á w opiekę twoię porucżone/ tu dopirko rozmyli ſie co s ſobą maſz cżynić RejPos 20; Tu dopirko obacżą ony nędzne owiecżki thobie zwierzone á porucżone od Páná twego/ iż to ieſt prawdá/ á iż to ieſt práwa á wierna paſza/ ktore im ty ſzáfuieſz od niego. RejPos 123v, 123, 123v [2 r.], 314v, 346; RejZwierc 186.

W przen (1):

Wyrażenie: »w ręce [czyje] poruczon« (1): Spráwie twoiey á wręce twoie niechay będzie poruczon duch moy RejPs 44.

Przen (1):

W porównaniu (1): Przeto wſzytkie myśli y poſtánowienia niebędąli piſmu/ iáko iákiemu ſtrożowi/ porucżone/ łácno zginą á z pámięći wynidą. ModrzBaz 88.

a. O przedmiotach i obiektach materialnych (6): [panowie węgierscy] koronę wroćili/ ktora byłá porucżoną Garze przerzecżonemu. BielKron 388v, 366v; Ieſli który zamek ſtáry będźie potrzebował opráwy: tedy czáſu pokoiu Burgrábiá álbo Dźierżawcá/ álbo którému ieſt poruczón/ będźie powinien ij opráwowáć. SarnStat 126 [idem] 883.

Wyrażenie: »ku dzierżeniu poruczony« (1): POdſkárbi Koronny będźie powinien/ [...] oné dobrá opátrzyć: á komukolwiek od nas ku dźierżeniu będą poruczoné/ áby od niego ták liczbę prziymował/ [...] [jako] okazanó [!] będźie. SarnStat 357.

Szereg: »dan albo poruczon« (1): Prawdáć yeſt/ iżby kſyężey przyſtoynyey było tym dobrze ſſáffowáć/ co im nye tylko dla ich ſámych/ ále y dla vbogich yeſt dano álbo poruczono KromRozm I Bv.

b. O zadaniu, funkcji, sprawowaniu władzy itp.; mandatus Mącz; demandatus Modrz (54): PAn bog ſtanąwſſy wpośrzodku wſſech przełożonych ná ziemi ktorem ſą ſądy ludzkie poruczony [...] rzekł y długożli będziećie [...] wydáwáć ſentencye nieſpráwiedliwe RejPs 122v, 123v, 144v, 219; A thak ti czocz yeſt poruczono przetsye sprawvj. LibLeg 11/39v, 11/76; RejJóz F3v; Bo wſziſtkym wlodarſtwo dano Iako ma być ſhafowano. Czo ieſt komu poruczono Iaſnie wſytky nauczono. RejKup b7v, bb5; A yednák nye rozumyemy iżeby im przez tho władza nád wſſyſtkimi á zwirzchnoſc powſſechna poruczoná byłá. KromRozm III M5v; DiarDop 111; GroicPorz z4v, ee4; Achilles któremu ſtraż byłá porucżoná nád okręty/ s Telámonem y Aiáxem wyſkocżyli przećiw iemu [przeciw królowi Krenusowi]/ zábili go/ poráźiwſzy mu lud BielKron 57, 147, 307v, 325v; Mącz 205d; OrzQuin D; RejPos 245, 346v; Ze więc ieſliby ſię co nád nádzieię przytrefiło/ ábo iákie nie trefne poſelſtwo przyſzło do tych co w ziemi mieſzkáią/ żeby ſobą nie trwożyli/ wiedząc komu ieſt poruczoná zwierzchność wſzech rzecży BudBib 2.Mach 9/24; WierKróc Bv; niesłuſznaby to rzecż/ áby iednemu cżłowiekowi [...]/ wſzytká ſpráwá Rzecżypoſpolitey miáłá być porucżoná. ModrzBaz 24v; DOglądánie gmáchow/ Zamkowych/ Ratuſznych/ y inſzych domow [...]/ bywa porucżone tym Vrzędnikom/ ktorzi do cżego inſzego poſtánowieni ſą. ModrzBaz 35; Bo Krolewſka możność łácno ſię obráca w tyráńſtwo/ niebędźieli porucżoná cżłowiekowi doſkonáłey cnoty. ModrzBaz 75v, 25v, 35, [38], 97v, 114, 122v, 129; SkarJedn 52, 53; WujNT 398; Monety kowánié oſobam co ſie ná tym rozumieią. poruczoné ma bydz SarnStat 410, 155, 211, 212, 304, 501; CiekPotr 10.

poruczon skąd (2): A co nam s ſtrony rzeczy poſpolitey będźie poruczono/ pilnie o tym rádźić [przysięgamy] GroicPorz gv; KrowObr 36.

W charakterystycznych połączeniach: poruczon(y)(-a, -o) egzekucyja, jurysdycyja, krolewska możność, moc, namiestnictwo, przełożeństwo, sprawa (7), sprawa sądowa (sąd, rozprawa) (6), traktat, władza, włodarstwo, zwi(e)rzchność (3).

Wyrażenia: »powinność poruczona« (1): A ták to ieſt káżdy wdzięcżny robotnik w tey winniczy v niego/ ktory ſie záchowa wedle powinnośći ſwey/ iemu porucżoney od niego. RejPos 61.

»poruczone szafarstwo« (1): káżdy ty Krześćiáńſki cżłowiecże/ ktoryś ieſt Królikiem nád duſzą y nád ciáłem ſwoim/ y nád porucżonym ſzáfárſtwem tobie do cżáſu od Páná twego porucżonym/ przyſłuchawayże ſie pilno tym ſwiętim ſłowom Páná tego. RejPos 245.

»urząd poruczony« [szyk 3:1] (4): RejAp D8v; RejPos 123v; Delegatio – Zliecenię, vrząd poruczony. Calep 300a; [Chrystus pokazuje] zaczność Apoſtolſką/ Biſkupią y kápłáńſką: gdy ie w poruczonym vrzędzie rowne ſobie czyni WujNT 387.

Szeregi: »wzdan abo poruczon« (1): Dámći tę wſzyſtkę moc/ i chfałę tychto rzeczy. Boć mi dána (marg) wzdána abo poruczona (–) ieſt [quia mihi tradita est]/ i dáwám ią komubych iedno chciáł MurzNT Luc 4/6.

»poruczony i zwierzony« (1): ſpráwy ſądowne mnie poruczone y zwierzone/ y Pozwy będę wiernie ſpráwował [negotio iudiciorum mihi commissa et credita, et citationes fideliter faciam JanStat 521] SarnStat 573.

W przen (1): [Piotr święty] ták Poganom iáko y Sámárytanom nie tylko kościelne drzwi otworzył/ ále też kluczmi ſobie poruczonemi niebo im odemknął WujNT 429.

c. Oddany pod władzę, pod rozkazy (23): Bo bieżę proſto s piekłá od krolá ſwoiego/ Ktoremum ieſt porucżon z dekretu Páńſkiego. RejWiz 158v; Mądrość vmacnia więcey mądrego/ niżli dźieſięć możnych kſiążąt ktorym ieſt porucżone miáſtho. BibRadz Eccle 7/20; A byłá tym to mężom Rzecżpoſpolita mieyſka porucżoná BielKron 118v, 244v, 415; In nullius fide esse, nie bić nikomu poruczón/ bić ſobie pánem. Mącz 126a; Iż mocarze záwżdy mocnieyſze męki máią ćirpieć niżli ći ktorzy im ſą porucżeni. RejAp 163v, 186v, 187; RejPos 236, 281, 349v, 350v; [Są hetmani] ktorzy przes náukę y ćwicżenie/ y zwycżay łágodnośćią ſwą/ rycyrſtwo ſobie porucżone/ ku męſtwu s chućią y ku ſpráwie rządney przywodzą BielSpr 26, 25v; Szynkarze ábo kárczmarze we wſiach niewiem komuby lepiey porucżeni być mieli/ iáko ichże Pánom. ModrzBaz 122v, 82; SarnStat 6; [przez Boga] krolowie kroluią/ y mądrzy oſtrożnie y ſpráwiedliwie o ludźiach ſobie poruczonych rádzą. SkarKazSej 660b.

poruczony ku czemu (1): A ták vważ to ſobie káżdy przełożony ſwiátá tego/ ktoremu ku ſwieckiey ſpráwie ieſt porucżona á zwierzona tá wdzięcżna owcżárnia Páná tego/ iákie maſz páſterze przekłádáć nád tą niewinną trzodą ie^go. RejPos 123v.

W porównaniu (1): Są thedy ludzie porucżeni od Bogá pánom/ y podáni ich ſtraży/ iáko owce páſtyrzom: á pánowie winni mieć piecżą o ich dobre/ y pocżćiwe GórnDworz Gg4v.

W charakterystycznych połączeniach: poruczon(y)(-a, -o, -eni) lud(zie) (5), miasto, narod owczarnia, rota, rycyrstwo, Rzeczpospolita (część Rzeczpospolitej) (3), wojsko, wszystki.

W przen (1): twe ſpráwy poczćiwe/ [...] ták długo będą pámiętliwie/ [...] Dokąd dźielnośći poruczone twoiey Szyrokie potrwa Podole SzarzRyt C4v.

Szereg: »poruczony a zwierzony« (1): RejPos 123v cf poruczony ku czemu.

Przen (1):

Wyrażenie: »w moc poruczon« (1): A piękne to więzienie ieſt poczćiwey duſzy Kiedy krewkiego ciała niecżnota nie ruſzy Ktore iż było z dawna kre wkie [!] obacżono Na wſzem rozumney duſzy ieſt w mocz porucżono RejJóz E5v.

d. O nauce: Przekazany (2):

Szeregi: »przyniesion a poruczon« (1): O moy miły Pietrze/ [...] ná nas wołaſz/ ábychmy iedno w tym vſtáwicżnie trwáli/ co nam ieſth przynieſiono á porucżono w obiáwieniu Páná náſzego Iezuſá Kriſtuſá. RejPos 302v.

»zwierzony a poruczony« (1): Ale pátrzay co ty vcżyniſz zá pożytek w tym ſtadku Páná twego [...]/ gdy im będzyeſz ſzáfował to wierne páſtwiſko ſwiętych ſlow iego á náuki iego/ tobie zwierzonych á porucżonych od niego. RejPos 123v.

2. Oddany pod osąd [komu, czemu] (4): Ktorzi ſobie przed ſześćią ſet lat krzywdę iáką vcżynili/ ći iuż inſzego ſędźiego ſwych rzecży máią/ ktoremu rzecży ich máią być porucżone/ nie náſzemi miecżmi zemſzcżone. ModrzBaz 105.

Wyrażenia: »baczeniu (a. baczności) poruczon« (3): Wſzákże to przełożonych roſtropnieyſzey bácznoſći niechay będźie poruczono. GroicPorz dd3; RejPos 23v; GrabowPospR M2.

»rozumowi poruczon« (1): To niechay káżdego bacżeniu y rozumowi będzie porucżono. RejPos 23v.

3. Nakazany, zalecony, zlecony, rozkazany; commissus JanStat [komu] (7): RejPos 234v; Toć nie przećiwko Mnicho^m: Bowiem oni [...] to cżynią co im od ſtárſzych ieſt porucżono. WujJud 145v; Regulus przyiechawſzy do Rzymá/ powiedział w Rádzie to co mu było porucżono. Phil O3; wſzyſtko co mi będźie poruczono przez Pány Woiewody y ine vrzędniki ſądu Ziemſkiego/ wiernie będę zeznawał/ áni będę pomagał fałſzywey ſpráwie SarnStat 573, *7v; CzahTr E.

poruczon skąd (1): RejAp 148v cf Szereg.

W charakterystycznych połączeniach: poruczon(y) od starszych, przez pany wojewody, przez urzędniki sądu ziemskiego; poruczony posłom.

Szereg: »rozkazan albo poruczon« (1): thákże iáko y oni kupcy/ nic też nigdy nie dbáiąc áni o Bogá áni ná powinnośći ſwoie/ iedno tego będąc pilni co im z onego miáſtá [z Babilonu]/ álbo ſtolice iego rofkazano álbo porucżono było. RejAp 148v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Commissus – Poruczony. Calep 223a.

Synonimy: 1. dany, oddany, odkazany, polecony, powierzony, spuszczony, zwierzony; e. dany, ofiarowany, poświęcony; 3. nakazany, polecony, przykazany, rozkazany.

Cf PORUCZYĆ