[zaloguj się]
[pdf]

OSĄDZONY (236) part praet pass pf

osądzony (161), osądzon (75).

-ſ- (229), -ſſ-, ſz-, -ſs-, -ss- (7).

o jasne. ◊ W formach złożonych -on- (45), -ón- (1); -on- : -ón- SarnStat (36:1). ◊ W formach niezłożonych: -on (10), -ón (7); -on OpecŻyw (4), MurzHist (2), MurzNT, KochPs; -ón Mącz, BiałKat; -ón : -on SarnStat (5:2); -ona (2), -one (1).

Fleksja
sg
mNosądzón, osądzony fNosądzonå, osądzona, osądzon(a) nNosądzono, osądzon(e)
Gosądzon(e)go Gosądzonéj G
D Dosądzonéj D
Aosądzonégo, osądzony Aosądzoną A
Iosądzonym I I
L Losądzonéj L
Vosądzony V V
pl
N m pers osądzeni
G osądzonych
D osądzonym
A m pers osądzonych, osądzon(e)
subst osądzoné
I m osądzon(e)mi
inne formy
pl N subst m i f - osądzoné; pl N subst n - osądzony

sg m N osądzón (67), osądzony (31); ~ (attrib) osądzony (13); ~ (praed) osądzón (67), osądzony (18); -ón OpecŻyw (4), LibMal, RejKup, MurzHist (2), MurzNT, GroicPorz (2), KrowObr (3), RejWiz, Leop, OrzList (2), BibRadz (2), BielKron (7), Mącz, RejAp (3), BiałKat, RejZwierc (2), BudNT (2), ModrzBaz, KochPs, MWilkHist, ArtKanc, PaprUp, SarnStat (7), KlonWor, -ony BierEz, KochZuz, RejZwierz, CzechRozm, SkarŻyw, CzechEp (4), LatHar (4); -ón : -ony RejPos (13:1), WujJud (1:1), NiemObr (2:1), WujNT (2:3). ◊ G osądzon(e)go (3). ◊ A osądzonégo (3), osądzony (1); -égo (1), -(e)go (2). ◊ I osądzonym (2). ◊ V osądzony (1). ◊ f N osądzonå (6), osądzona (3), osądzon(a) (1); ~ (praed) -å (4) Mącz, RejPos, SkarŻyw, GórnRozm, -a (2) Leop, BielKron; ~ (attrib) -å (1) ModrzBaz, -a (1) SarnStat. ◊ G osądzonéj (19); -éj (11), -(e)j (8). ◊ D osądzonéj (9); -éj (5), -(e)j (4). ◊ A osądzoną (9). ◊ L osądzonéj (6); -éj (4), -(e)j (2). ◊ n N osądzono (10), osądzon(e) (4); ~ (praed) -o (10) LibLeg, OrzList, Mącz, RejAp, RejPos (3), GórnRozm, SarnStat, SkarKazSej, -e (4) RejKup, CzechEp, ArtKanc, WujNT. ◊ pl N m pers osądzeni (30). subst m i f osądzoné (9); -é (5), -(e) (4). n osądzony (1) RejPos 136v. ◊ G osądzonych (4). ◊ D osądzonym (1). ◊ A m pers osądzonych (1) PowodPr, osądzon(e) (5). subst osądzoné (5); -é (4), -(e) (1). ◊ I m osądzon(e)mi (5).

Składnia dopełnienia sprawcy: osądzon(y) od kogo (21), przez kogo (10); od kogo OrzList, KwiatKsiąż, Prot, ModrzBaz, SkarŻyw, CzechEp (2), NiemObr, OrzJan, LatHar (3); przez kogo Mącz (2), BiałKat, BudNT, SarnStat (3); od kogo : przez kogo BielKron (4:2), WujNT (5:1).

Sł stp s.v. osądzić, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. osądzić.

1. Taki, nad którym przeprowadzono rozprawę, na kogo wydano wyrok, skazano na jakąś karę; iudicatus Mącz, Calep, JanStat, JanPrzyw; reus Modrz, JanStat, JanPrzyw; condemnatus Modrz, JanStat; damnatus Mącz (82): Potym on páſterz przewinił/ A przetoż od Rzymian ięt był: Oſądzony do lwow wrzucon BierEz Q3v; RejWiz 164; OrzList f2; w tym Státućie niemáſz tám áby oni [duchowni] kogo o cześć ſądźić mieli/ álbo z źięmie oſądzone ludźi wywoływáć. OrzRozm H4; BielKron 119v, 229 marg; Mącz [176]c; Prot C2; RejAp 120v; we trzy láthá błąd ſye odkrył po iego [Dawida Jorysa] śmierći/ wyięt pothym z grobu z roſkazánia pánów Bázyleyſkich/ oſądzón przez Senat/ ſpalón y z kśięgámi BiałKat 298v; RejZwierc 178, 272v; á ktorzykolwiek wzakonie zgrzeſzyli/ przez zakon oſądzeni będą. BudNT Rom 2/12, przedm b2; (nagł) Oſądzeni máią być karáni. (—) WSzytcy ktorzikolwiek skazáni ſą/ niech będą przymuſzeni/ áby ſkazániu doſyć vcżynili ModrzBaz 96; Calep 567b; WujNT 883; CiekPotr 43.

osądzon(y) z czego (2): thám pozwány niema być s ſámego nieſtawánia oſądzon/ áżeby ſye w vczynku ſwoim álbo wyznał/ álbo ſłuſznym dowodem był pokonan. GroicPorz q3; CzechRozm 214.

osądzon za jakiego (1): Kto tedy onę zwierzchność mieſza/ ábo ſądy gwałći/ á kto ábo przekaża ábo odeymuie vrzędowi możność cżynienia co ná iego powinność należy/ ten/ iż to przećiwko Rzecżypoſpolitey cżyni/ niech będźie zá wyſtępnego przećiw máieſtatowi oſądzon. ModrzBaz 82.

osądzony o co (1): oſądzony [Ibraim Basza] o zdrádę/ od tyránná zginął. OrzJan 37.

osądzon(y) na co (28): był oſſądzon nawieċny Zjwot y vſłyſſał łagodliwy głos Bożi/ poċz błogoſławiony do wieċżnego Krolewſtwa RejKupSekl a7v. Cf »na śmierć osądzony«, »osądzon na wywołanie«.

osądzony jaki (1): Tedy widząc Iudaſz/ zdraycá iego/ iż był (Pan Iezus) oſądzony godny śmierći [quod damnatus esset Vulg Matth 27/3] LatHar 696.

osądzon(y) jako kto (2): ZYd gdźieby Kielichy/ Kſyęgi/ álbo iákie vbiory Koſćielne kupił/ álbo iemu były záſtáwione/ á niemogłby Iſtcá mieć/ tedy ma być oſądzon iáko złodźiey GroicPorz h3v; NiemObr 106.

osądzony być kim, jakim (2): że iuż nietylko ocżyśćieni ieſteſmy od grzechow/ ále y obdárowáni ſpráwiedliwośćią Kryſtuſową/ [...] á oſądzeni być ſpráwiedliwemi y dźiedźicmi żywotá wiecżnego. WujJudConf 95v; LatHar 274.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (1); iż (6), aby, że] (8): Gdyż wiemy żechmy iuż ſą ná to ná ſwiát podáni/ y ták oſądzeni/ że nigdy beſpiecżni być nie możemy. RejZwierc 152; IEſli kto co z ſkárbu weźmie álbo vłápi/ [...] á zwłaſczá w tym czáśie gdy królá nie obiorą: niech będźie oſądzón/ iż ieſt winien peculatus, zdrády y ſkrádniénia Rzeczypoſpolitéy SarnStat 5, 43, 334, 412, 420, 515, 944.

W połączeniach szeregowych (6): Leop Luc 23 arg; Mącz 77c; A ćić to máią być náſyceni á vcieſzeni paſtwiąc ſie nád śćirwy tymi tám im iuż w moc ich ſkazánemi y zdánymi/ y oſądzonemi RejAp 164v; przeſzłey nocy/ powiáda/ Wilhelm Krol Angielſki ná ſąd Boży wezwány/ obżáłowány y oſądzony ieſt. SkarŻyw 336; ArtKanc E4; Zle Pleminiuſowi oná cauſsa poſzłá. Poiman y oſądzon/ y vmárł w ćiemnicy KlonWor 10.

Wyrażenia: »osądzon nieprzyjacielem ojczyzny« [szyk 1:1] (2): BielKron 145; ieſli mężobóycá nieośiádły [...] pozwány niepoſłuſznie przed námi nie ſtánie/ ma bydź iáwnym wywołániém przeze czći obwołan/ y nieprzyiaćielem oyczyzny oſądzón [hostis patriae iudicari JanStat 609] SarnStat 606.

»niesprawiedliwie, niesprawiedliwą kaźnią osądzony« (2:1): OpecŻyw 159; nieſprawiedliwą kaźnią byli oſądzeni [iniustam poenam passi sunt]/ oni kthorzy byli na ſię wźięli rzecz mieyſcką BibRadz 1.Mach 4/48; LatHar 338.

»niewinnie osądzony« (1): od Piłatá niewinnie ná śmierć okrutną y hániebną oſądzony. Pan náſz LatHar 542.

»z prawa, [jakim] prawem, prawnie osądzony« (2:2:1): łotrowie kthorzy s práwá bywáią oſądzeni ná ſmierć [qui mori debent ex lege] HistAl A8v; A themu Lutkowi dał był oycá śćiąć s práwá oſądzonego Henryk BielKron 367, 120v; RejZwierc 166; KlonFlis Fv.

»[jakim] sądem osądzony« (1): y ciężey też ieſt Boſkim niż ludzkim ſądem oſądzonym być. KuczbKat 335.

»na śmierć, ku śmierci, na czwiertowanie, na gardło, na stracenie, na szubienicę, na zabicie osądzon(y)« [szyk 17:10] (21:1:1:1:1:1:1): A przeto niechcecieli go puſcitz iako niewinnégo/ daruycie go ale ſwiętu/ iuż ku ſmierci oſądzonégo OpecŻyw 124, 133, 134 [2 r.]; Then thomaſz aczkolwyelk [!] za vczynkiem ſwym zlodzyeyſkym na Svbyenyczą oſſądzon bicz myal LibMal 1543 74; HistAl A8v; KrowObr 43v, 49v, 175v; Leop Luc 23 arg; BielKron 145v, 424; Damnari rei capitalis, Być oſádzón [lege: osądzon] ná ſmierć. Mącz 77b; iż w Krákowie czáſu iednego byli dwá oſądzeni ná czwiertowánie SienLek 95; RejAp 109; RejPos 167v; MWilkHist I4; ReszHoz 122; PaprUp D, H3; Phil E2v; LatHar 274, 290, 338, 521, 542; WujNT 289.

»z ust swoich własnych osądzony« (1): I powſtánie przećiw ſtárcom lud gniewem zruſzony/ Bo káżdy z vſt ſwoich właſnych iuż był oſądzony. KochZuz A5.

»osądzon na wywołanie z ziemie« (1): Przeto od nich ze dwu win był oſądzon ná wywołánie z zyemie. BielKron 109.

Szeregi: »skazan(y) i (a, albo) osądzon(y)« [szyk 3:1] (4): gdzie mężoboijſtwa/ mierziącżki/ krzywdy/ laianiá ij bluznieniá/ dlá ktoryches na ſmiertz ſkázán ij oſądzon? OpecŻyw 134; KromRozm III P2v; KrowObr 43v; SarnStat 515. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»osądzon i wywołan« (1): ieſt oſądzon y wywołan z Ceſárſthwá Woyćiech Kſiążę Pruſkie od was/ ále co tho zá práwo máią ći co go oſądziwſzy wywołáli BielKron 231.

a. W funkcji rzeczownika (1): Mamy tego przykład w Stárym Zakonie/ około Lępry o ktorey nikt nieſądźił/ iedno Kápłan/ ále oſądzonego ini byli ktorzy wymiátowáli z poſrzodku ludu Bożego OrzRozm H4v.
2. Rozstrzygnięty sądownie; postanowiony; iudicatus Mącz, Modrz, JanStat, Cn; definitus, enunciatus Mącz; decretus JanStat; praeiudicatus Cn (72): Item kiedy sią traphi czo oſzandzono, abo ſią traphi sadv czo placzycz LibLeg 6/118; Ale widzę iżći cżás vmrzeć oſądzony RejZwierz 11v; Praeiudicium, Rowne oſądzenie w rowney y w tákowey rzeczy która teras ná ſąd przyſzłá/ którego náſláduyąc/ też y tá ták oſądzona być może. Mącz [176]d; iáko [Jonasz] wſzytkim kazał áby ſie vználi á pádli ná oblicża ſwoie/ á wołáli do Páná ſwoiego áby odwroćił od nich on ſrogi á iuż oſądzony gniew ſwoy ſwięty. RejZwierc 199v; GórnRozm G, Gv; [daniny] máią bydź y ſą tym Státutem káſsowáné á wniwecz obróconé/ iáko té/ któré ſą práwu poſpolitému przećiwné náleźioné y oſądzóné we wſzytkich páńſtwách y kśięztwách do korony należących SarnStat 92, 84, 869, 1129.
Wyrażenia: »osądzony dekret« [szyk 1:1] (2): A pieniądze tákowych retent poborowych [...]/ któré z oſądzonych dekretów przychodźić będą/ y z winámi wſzytkiémi/ [...] wźiąć/ y do Poborów vchwalonych przyłączyć. SarnStat 416, 858.

»rzecz osądzona« = res iudicata Mącz, Modrz, JanStat; causa iudicata Modrz; res decreta JanStat [szyk 40:12] (52): Zadna rzecż niemoże być ſpołem y kwapiona y dobrze oſądzona BielŻyw 91; na pierwssym roku yako na zavithym strona pozwana ma sthacz y dossicz viednaniv y zakladovi dossicz vczinicz od rzeczy ossądzoney nye appellvyącz ZapWar 1550 nr 2655; EXekucya/ ieſt vczynienie ſpráwiedliwoſći Powodowi nád ſtroną obwinioną/ wedle oſądzoney rzeczy/ álbo wedle práwá piſánego/ áby ono práwo álbo ſkazánie ſwoy ſkutek wźięło GroicPorz cc3v, t4v, bb, bb3, bb4v, cc (12); UstPraw G2; Mącz 372b, 417b; Ná Krolá tedy to należy/ káráć te/ ktorzi rzecży oſądzoney doſyć cżynić/ á co z ſądu przyidźie płáćic niechcą. ModrzBaz 96v, 95v, 96v [4 r.]; SkarŻyw 511; Iz poddánym náſzym w rzeczy oſądzonéy/ álbo iáko ináczéy zową przezyſkánéy [...] vrzędnicy náſzy [...] zwykli od káżdégo w wiązánia wićiągáć niezwykłé płáce SarnStat 546; A tákowy práwem przekonány zá gołotę ma bydź poczytan/ [...] á to ieſliby z przygody Exekuciiéy rzeczy oſądzonéy ſie ſprzećiwiał. SarnStat 632; á potym ón Stároſtá ma vczynić Exequucią rzeczy oſądzonéy aliâs onych przezyſków SarnStat 771; GDy będźie wątpliwość o rzeczy oſądzonéy/ y będą ſie wſtecz bráć do Sędźiégo SarnStat 789, 58, 391, 402, 432, 433 (28).

»przez sąd osądzony« (1): Per iudicium enunciata res, Przes ſąd oſądzona. Mącz 254b.

»sprawa osądzona« (3): A w ſpráwie oſądzonéy przez Sędźie główné ieſliby ſie doſyć nie sſtáło/ w odpráwie ma bydź odeſłano do vrzędu należnégo SarnStat 872, 160, 861.

Szeregi. »osądzon i skazan« [szyk 1:1] (2): Ita definitum est, Ták skazano y oſądzono yeſt. Mącz 128a; á cokolwiek przez nie [sędziów] ináczéy będźie oſądzono y ſkazano [fuerit iudicatum et sententiatum JanPrzyw 10]: niech nikczemno będźie/ y żadnéy mocy álbo władzéy niech nie ma. SarnStat 887.

»słuchany i osądzony« (1): Custodiae non solum pro tribunali, sed et de plano audiri possunt atque damnari, Spráwy około ſtrożey nie tilko ſądownie ále też w nie bytnośći vrzędnego ſędźiego mogą być słucháne y oſądzone. Mącz 303a.

»zawiązan i osądzon« (1): Co zwiążećie ábo oſądźićie ná źiemi/ to będźie záwiązano y oſądzono ná niebie [erunt ligata et in caelo Vulg Matth 18/18] SkarKazSej 700b.

3. Oceniony, uznany (9):

osądzon(y) za jaki(ego), za kogo (3): To ieſt vſtáwá o trędzie ná ſſáćie ſukienney [...]/ ktoraby miáłá być zá cżyſtą ábo ſplugáwioną/ oſądzoná [contaminari] Leop Lev 13/59; á wiele ieſt rzecży co ſie bárzo dobrze ludziom podobáią/ á przed Máyeſtatem iego [Boga] bárzo zá złe bywáią oſądzone. RejZwierc 175v; CzechEp 8.

osądzon(y) kim, czym (3): ieſtemci nieprzyiacięlem oſądzon MurzHist E4v, C2v; by mu ie też y Anioł z niebá mowił y piſał/ á nie ia lichotá od I.M. beſtyą niemą oſądzony. CzechEp 127.

osądzony jakim (1): WujJud 100 cf »poczytany albo osądzony«.

osądzony być jakim (1): ieſliże ći ktorzi kroleſtwa trzymáią/ od wſzyſtkich ludzi nád inſze wſzyſtki godnymi być Kroleſtwá oſądzeni bywáią. KwiatKsiąż A3.

Szeregi: »poczytany albo osądzony« (1): á nie tylko bywamy pocżytáni álbo oſądzeni ſpráwiedliwymi/ ále prawdźiwie ſpráwiedliwymi ſie sſtawamy WujJud 100v.

»uznan i osądzon« (1): A to com piſał De Mediatore, áby było vznano y oſądzono OrzList g.

4. Potępiony, pozbawiony zbawienia, uznany za zasługującego na piekło; iudicatus PolAnt, Vulg; damnatus PolAnt (73): RejKup dd6; MurzNT Ioann 3/18, k. 218v; KrowObr 76v, 157v; Bo wſzytko to co widziſz też byli Anyeli/ [...] Ale prze ich niewiárę márnie ſą ſtrąceni/ A w piekielnych ciemnoſciach wiecżnie oſądzeni [możliwa też lekcja: oſadzeni]. RejWiz 86; Bo gdy kuſſeni byli/ á záiſte z miłoſierdziem karánie prziymuiąc/ obacżáli á wiedzieli/ iákoby złoſnicy męki ćierpieli/ w gniewie oſądzeni. Thych bowiem iáko oćiec (łáſkáwy) vpomináiąc doſwiadcżałeś: ále one iako ſrogi Krol pytáiąc/ potępiłeś. Leop Sap 11/10; BibRadz Sap 11/11[10], I 438d marg, Rom 14/23; RejAp 150, 166, 196v; Thu ſie dopirko obácż/ co tho ieſt być oſądzonym/ á żadnego inego ſądu y miłoſierdzia nád ſobą nie cżekáć/ [...]/ Ale ieſli wedle thego dekretu Páńſkiego tu ieſzcże zá żywotá będzieſz oſądzon/ tu iuż ſnadź y duſzy y ciáłu twemu vmárłemu/ iáko ono powiedáią/ podobno nie pomoże kádzidło. RejPos 146v-147, 27, 30, 81, 85, 128 [2 r.] (13); BiałKat 196; GrzegŚm 58; WujJud 139v; Wierzący weń nie będzie oſądzon/ á niewierzący/ iuż oſądzon ieſt/ iż nie vwierzył/ wimię iednorodnego ſyná Bożego. BudNT Ioann 3/18; CzechRozm 182; KochPs 204; CzechEp 54, 152, 368; Niech kśiążę świátá tego/ groźi nam ſrogo/ nic nie może/ bo mocnie oſądzone/ á potępia go słowo Boże. ArtKanc K7; Z Pogány dopuſzcza Apoſtoł wiernym iádáć: Lecz z Chrześćijány iáwnie grzeſzącymi/ á zwłaſzczá z wyklętymi/ y od kośćiołá oſądzonemi/ iáko y z haeretykámi y z odſzczepieńcámi/ żadney ſpołecznośći wiernym nie dopuſzcza WujNT 589, Ioann 16/11, 2.Thess 2/12, Bbbbbb3v; PowodPr 38; Gdyż niewierni iuż oſądzeni ſą/ mowi Pan/ nie do wypytánia áni do ſądzenia/ ále tylo do ſłuchánia wyroku przyzwáni ná ten ſąd będą. SkarKaz 4a.

osądzon jako kto (3): y wtey bitwie Zwingliuſz zábit ieſt/ y po śmierći iáko zdraycá oſądzon/ á iáko Kácerz ſpalon. OrzList f; BibRadz Rom 3/8[7]; Abowiem ieſli prawdá Boża przez moie kłamſtwo obfitowáłá/ ku chwale iego: czemuż ia dáley bywam oſądzon iáko grzeſzny [tanquam peccator iudicor]? WujNT Rom 3/7.

osądzony wedle czego (1): iż oni złośćiwi ludzye/ kthorzy nie wierzyli áni piſmu/ áni Prorokom ſwoim/ áni iáwnym onym znákom/ [...] byli wedle dekretow iego oſądzeni/ iuż byli niegodni widzyeć onego ſwięthego á vwielbionego ciáłá iego. RejPos 113v.

osądzon(y) na co (2): RejAp Cc4; ſłuchay iż kto tego ták zacnego klenotu wdzięcżen nie będzie/ iż iuż ieſt oſądzon ná wiecżne potępienie RejPos 148.

osądzon czym [= za co] (1): A iuż thu káżdy ieſt oſądzon ſpráwámi ſwoiemi/ ieſliże zá żywotá tego nędznego nie naydzie ſobie łáſki á miłoſierdzya v tego ták dobrotliwego Páná ſwoiego. RejPos 164v.

Wyrażenia: »za heretyka osądzon(y)« (6): WujJud 7, 7v, 208v, 214; NiemObr 127; Czemu [cudom przy relikwiach] iż Wigiláncius wierzyć nie chćiał; przeto od Hieronymá S. zgromiony/ y od kośćiołá powſzechnego zá haeretyká był oſądzony. WujNT 478.

»sam od siebie (a. sam przez się) osądzony« (2): Ale ten ktory nie wierzy/ lub Zyd/ lub pogánin/ lub haeretyk (ieſli w ſwoim niedowiárſtwie vmrze) ten iuż ſam od śiebie ieſt oſądzony y potępiony WujNT 314, 748.

»z ust swych osądzony« (1): á coż sſtąd zá pożytek weźmie inſzy/ nád tenże [lege: ten że] ſam z vſt ſwych oſądzony będźie? CzechEp 60.

Szeregi: »osądzon(y) i potępion(y)« (9): WujJud 7, 214v; NiemObr 94, 124; Aby nas ták wſzyſtkich iuż wiecżnie z dawná oſądzone/ y ſpráwiedliwie potępione/ zbáwił ſwoią śmierćią vſpráwiedliwione. ArtKanc D17v; Ktemu haeretycy ſámi przez ſię bywáią oſądzeni y potępieni/ według Hieronymá/ iż ſámi ſwą wolą wychodzą WujNT 748, 30, 108, 314.

»skazan i (a) osądzon« (2): A ták beſpiecżnie mogł ten Anyoł wołáć iż iuż vpádło to nędzne miáſto/ gdy iuż ſłyſzał pewnie iż ná wiecżny vpadek ſkazano y oſądzono było. RejAp 148; RejPos 232.

»związan(y) a (i) osądzon(y)« [szyk 2:1] (3): iż kſiążę tego ſwiátá związano á oſądzono ieſt RejPos 131, 17, 136v.

a. W funkcji rzeczownika (1): Obwoławſzy Apoſtoł ſąd ſrogi Páńſki/ dokłádá dáley co ſie iuż tám z oſądzonemi będzye dzyało. RejAp 162v.

Synonimy: 1. potępiony, skarany, skazany; 2. postanowiony, ustanowiony; 3. oszacowany, rozeznany; 4. potępiony.

Cf NIEOSĄDZONY, OSĄDZIĆ

JB