Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 2. ROZEZNANIE

Następne hasło: ROZEZNAWACZ »

ROZEZNANY (25) part praet pass pf

rozeznany (21), rozeznan (3), rozeznany a. rozeznan (1).

o oraz e jasne; w formach złożonych a jasne; w formie niezłożonej a pochylone.

Fleksja

sg
m	N	rozeznån, rozeznany	f	N	rozeznanå, rozeznan(a)

pl
N	m pers	rozeznani
N	subst	rozeznané
G		rozeznanych
A	subst	rozeznan(e)

sg m N (praed) rozeznån (3), [rozeznany]. ◊ f N rozeznanå (1), rozeznan(a) (1). ◊ pl N m pers rozeznani (11). subst rozeznané (5); -é (2), -(e) (3). ◊ G rozeznanych (1). ◊ A subst rozeznan(e) (3).

Składnia dopełnienia sprawcy: rozeznan(y) od kogo (1), przez co (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. rozeznać.

Znaczenia

1. Oceniony z prawnego punktu widzenia, rozsądzony (2)
- a. Którego sprawa jest oceniona sądownie (1)
2. Odróżniony; uznany za różniącego się, innego niż ktoś lub coś (21)
- a. Rozpoznany, znany (1)
- b. Będący oddzielnym bytem, jednostką; oddzielny, odrębny (7)
  - α. Traktujący (osoby boskie) jako osobne jednostki (1)
3. Poznany, wiadomy (2)

1. Oceniony z prawnego punktu widzenia, rozsądzony (2): Ale iż tákowé frymárki/ któréby były bez ſzkody/ y owſzem z pożytkiem Rzeczypoſpolitéy/ nie mogą tu bydź rozeznáné: dla tego vſtáwuiemy/ áby [...] SarnStat 90.

a. Którego sprawa jest oceniona sądownie (1): á gdyż tego inacey niemogł doyć aby to wziął czo chciał [tj. odzyskać zdeponowane pieniądze], chciał przez ſąd rozeznan być BielŻyw 60.

2. Odróżniony; uznany za różniącego się, innego niż ktoś lub coś (21): iżby [zwierzęta w raju] ſię przed nim [człowiekiem] ſtáwiły/ iżby ták rozeznáne y właſnemi imiony wedle ich przyrodzenia od niego názwane były. BibRadz I 2b marg.

rozeznan(y) od kogo, od czego (11): yáko máią być rozeznáni ludzie pokryći od wyernie pokuthuiących LubPs H3v marg; Bo przetochmy ná ſwiát tu od Bogá wyſłáni/ Bychmy od inych źwirząt byli rozeznáni. RejWiz 17v, 30; BibRadz II 64c marg; A falsis internosci non possunt, Od fáłſziwych nie mógą [!] być rozeznáni. Mącz 251b; ModrzBaz 70; WujNT 444; [Zeby prawdźiwy Kośćioł/ od wſzelákich fałſzywych zborow/ od káżdego rozeznány był. JungaRozwiąz 216]. Cf rozeznany przez co od kogo; czym od kogo, od czego.

rozeznany przez co [= czym] od kogo (2): [chrzest] Yeſtci zwierchny znak przes ktory ieſteſmi rozeznany od ynich ludzi niechrczonych SeklKat T4v; WujNT 16.

rozeznany czym [= przez co] od kogo, od czego (2): rádzę vcż ſie káżdy ſtanu pomiernego/ Cnoty/ ſławy pocżćiwey/ vmyſłu wiernego. Gdyżechmy tym od inych źwirząt rozeznáni RejWiz 17v; Tym nazwiſkiem [tj. „chrześcijanin”] wierni rozeznáni ſą nie tylko od Zydow y od Pogánow/ [...] ále y od haeretykow WujNT 444.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): iáko máią być rozeznáni ktorzy z Bogá ſą/ á ktorzy ze dyabłá. WujNT 1.Ioann 3 arg.

Szereg: »rozeznany i oddzielony« (1): Nákoniec Auguſtin ś. mowi: że przez te 40. dni poſtu/ zli od dobrych/ niewierni od wiernych/ haeretycy od Kátholikow rozeznáni y oddzieleni bywáią. WujNT 16.

a. Rozpoznany, znany [czym] (1): Zkąd to ieſt/ że iuż wſzytki [gwiazdy] ſwé przezwiſká máią/ Ani nam z Oceanu z podźiwieniem wſtáią. Té tedy pewnym piątnem [tj. nazwą] świécą rozeznáné: Lecz pod záiącem ćiemné y nie miánowáné. KochPhaen 15.

b. Będący oddzielnym bytem, jednostką; oddzielny, odrębny [w tym: o Trójcy Św. i dwóch naturach Chrystusa (6)] (7): SarnUzn B4; Acż dwie náturze Boſka y cżłowiecża ſą złącżone w iednę perſonę/ wſzákże zoſtáie właſność ſwoiá káżdey náturze rozeznána. WujJudConf 254v.

Wyrażenie: »rzecznie, rzeczą rozeznany« (3:1): że tá iedność nie ſzkodzi temu/ że iednák ſą trzy perſony/ trzey rzecżnie rozeznáni/ Ociec záwżdy ieſt Oyczem/ Syn Synem/ y Duch ſwięty thákże Duchem trzecią perſoną. SarnUzn E4v; że wſzyſcy ſtárzy [= starożytni] vżywáią podobeńſtw [!] gdy ſie wyrozumieć dáć chcą [...]. Mowię podobieńſtw tákich o rzecżach ktore ſą w iſtnośći ſwey iedną/ á przedſię w ſobie zámykáią trzy rzecży rzecżnie rozeznáne/ Iáko o ſłońcu/ o duſzy cżłowiecżey/ o tęcży łáńcuchu SarnUzn G5v, Cv, E5v.

α. Traktujący (osoby boskie) jako osobne jednostki (1):

Szereg: »rozeznany abo rozdzielny« (1): A ieſli oni tákowych rozeznánych ábo rozdźielnych mow/ o iednym Bogu Oycu/ y o iednym Synu Bożym/ nie cżłowieku thylko [...] powiedáią że mogą ie chowáć w ſwych wykłádźiech [...] GrzegRóżn B4v.

3. Poznany, wiadomy (2):

Wyrażenie: »snadnie rozeznan(y)« (2): Bo Rzymianie znamienitſze ſynom ſwym imiona y przezwiſka dawali, aby rodu ich pocżątek ſnadnie mogł rozęznan [!] być BielŻyw 168; A gdy roſćiągnieſz ſſczodrobliwą rękę ſwoię/ káżde zwierzę będzie vbłogoſláwione wpotrzebach ſwoich ták iż ſnádnie może być rozeznana ſpráwiedliwoſć y miłoſierdzie twoie wewſſech ſpráwach/ á poſtępkoch twych. RejPs 214.

Synonimy: 1. osądzony, rozsądzon; 2. oddzielony, rozdzielony; 3. obaczony, poznany, wiadomy.

Cf NIEROZEZNANY, ROZEZNAĆ