[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSĄDZIĆ (56) vb pf

W inf -sądz- (7) Mącz (2), RejZwierc, KochSz, SarnStat (2), SkarKazSej, -sędz- (5) OpecŻyw, KrowObr (3), NiemObr; w pozostałych formach -sądz-.

Fleksja
inf przysądzić, przysędzić
praet
sg pl
1 m m pers przysądzili(s)my, -smy przysądzili
3 m przysądził m pers przysądzili, przysądzi(e)li
f przysądziła m an
plusq
sg
3 m był przysądził
imperativus
sg
2 przysądź
conditionalis
sg pl
3 m by przysądził m pers by przysądzili
con praet
pl
3 m pers by byli przysądzili
impersonalis
praet przysądzono
con by przysądz(o)no
participia
part praet act przysądziwszy

inf przysądzić, przysędzić (12). ◊ fut 1 sg przysądzę (2). ◊ [2 sg przysądzisz.] ◊ 3 sg przysądzi (2). ◊ 2 pl przysądzicie (1). ◊ 3 pl przysądzą (1). ◊ praet 3 sg m przysądził (19). f przysądziła (1). ◊ 1 pl m pers [przysądzili(s)my], -smy przysądzili (1). ◊ 3 pl m pers przysądzili (2), [przysądzi(e)li]. ◊ plusq 3 sg m był przysądził (1). ◊ [imp 2 sg przysądź.] ◊ con 3 sg m by przysądził (6). ◊ 3 pl m pers by przysądzili (3). ◊ [con praet 3 pl m pers by byli przysądzili.] ◊ impers praet przysądzono (2); -ono (1), -(o)no (1). ◊ con by przysądz(o)no (2). ◊ part praet act przysądziwszy (1).

Sł stp: przysędzić, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Autorytatywnie podjąć rozstrzygającą decyzję, wydać wyrok; adiudicare PolAnt, Modrz, Vulg, Cn (31):
Zwroty: »akcyją [komu] przysądzić« = osądzić na czyjąś korzyść (1): Dla thego roſkázuie obráć możne y mądre/ áby prze niedoſtátek ſwoy z boiáźni y z niepotężnośći będąc vwiedzieni/ Akciy przećiwko práwu y ſłuſznośći tym kthorzy wiele w Rzecżypoſpolitey mogą nie przyſądzili. Phil L2.

»[komu] prawo przysądzić« = wydać sprawiedliwy wyrok (1): ná ſędźiego należy/ áby ſądźił [...] wedle ſámych tylko dowodow/ niemáiąc bacżenia ná oſoby [...]. Bo śiedźi nie dla tego/ áby żądzam cżyiem był posłuſzen/ ále áby káżdemu iego práwo przyſądźił [ut reddat unicuique ius suum]. ModrzBaz 94v.

a. Skazać, uznać winnym i wyznaczyć karę (8):

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: aby] (4): Tam Piłát przyſądźił abyśię ich żądanie s ſtało MurzNT Luc 23/24; Leop Luc 23/24; LatHar 724; WujNT Luc 23/24 [zawsze przekład tego samego tekstu].

Zwroty: »[komu] śmierć przysądzić« (1): Thám potym Piłat ku ſądu ſię ná ſtolcu poſádził/ áby go [Jezusa] niewinnie oſądził/ bo mu tám śmierć niewinnie tedyż przyſądźił. ArtKanc D17v.

»[kogo] przysędzić ku śmierci« (1): Zydowie wten cżas ku Herodowi przyſtąpiwſſy/ z zázdroſci wielkié/ na Iezuſa milégo vſtawicżnie ſkarżyli/ mowiątz [...]. Ale ijż nie cirpi cżas powiedatz o iego zloſci/ przeto miloſciwy krolu Herodzie racży go nám przyſędzitz tym rychley ku ſmierci OpecŻyw 121v.

Przen (1):

cum A cum inf (1): iedno [czart] vſtáwicżnie biega iáko Lew rycżący kogoby pożrzeć mogł/ á ſtáráiąc ſie w cżymby ſie kto obłędzić mogł/ áby go omierźił Pánu Bogu ſwoiemu/ iżby go odſądził mieyſcá onego/ á przyſądził go z nim poſpołu być w towárzyſtwie iego. RejPos 329v.

W przeciwstawieniu: »odsądzić ... przysądzić« (1): RejPos 329v cf cum A cum inf.

α. Oddać w moc temu, kto wyda wyrok śmierci (1):
Zwrot: »przysądzić głowę [komu]« (1): Y rzekł podkomorzy Dánielowi/ boię ſię ia páná mego krolá/ ktory poſtánowił iedło wáſze y pićie wáſze/ ktory gdyby vyzrzał oblicża wáſze ſmętnieyſze niż innych pácholąt rownych wam/ tedy mię przypráwićie o gárdło v krola [condemnabitis caput meum regi] (marg) wł: przyſądzićie głowę moię krolowi. (–) BudBib Dan 1/10.
b. Kazać zapłacić; mulctare PolAnt [w tym: ile (2)] (3): A gdźie by Rękoymia dla obráżenia Sumnienia ſwego przyſyęgi niechćiał podiąć/ thedy bywa ſkazan w onym długu/ kthorego záſye od dźiedźicow zmárłego będźie ſzukał tyle ileby przyſądzono. GroicPorz ſ.

przysądzić na kim (1): Y wezmą ſtárſzy miáſtá onego mężá/ y każą go bić. Y przyſądzą ná nim ſto śrebrnikow/ y dádzą ie oycowi (oney) niewiáſty iſz puśćił złe imię ná dziewicę Izráelſką BudBib Deut 22/19.

przysądzić komu cum inf (1): Hinc lis aestimata est, Temu prziſądzono nákłády ſądowne płáćić. Mącz 195c.

c. Przyznać prawo własności; cognoscere JanStat [w tym: kogo, co (8); komu (9)] (10): Ten [Tales] gdi cżaſu iednego, kupił w Milecie v ribituow tonią rib y wyciągnęli z ribami tablicę złotą, dla ktorey rzecży wſzcżął ſie roztyrk [...]. Pytan Apollo aby rozſądził komuby miała przydz ta kablicza [!] złota. Tedy ten Apollo Bog ich przyſądżił ią themu ktoſzby był w mieſcie namądrzeyſzy, to vſzłiſzawſzy, Taleſſowi dana ieſt BielŻyw 2; A gdy iedná niewiáſtá ná to przyzwoliłá/ á druga nieprzyzwoliłá: mowiąc/ że zchęćią cżęśći ſwey poſtąpi drugiey/ gdyby tylko dźiećięćiá nierośćinano: poznał Sálomon prawie máćierzyńſki głos ná rośćięćie niezezwaláiący/ y przyſądźił iey żywe dźiećię. ModrzBaz 89v; gdy nam okázowáli poddáni náſzy/ iż którému dobrá iego właſné dźiedźiczné/ nullo iure były wźięté: pilnoſmy tego z Rádámi náſzémi przy Pośléch Ziemſkich przeſłuchywáli: y ku ſpráwiedliwośći ſie przychyláiąc/ onéſmy im przyſądźili. SarnStat 96, 1262.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zaimek względny] (3): W ſpráwiedliwośći ktoby niechciał błądzić/ Co cżyie właſne powinien przyſądzić. RejZwierc 212, 224v; SarnStat 214.

Zwroty: »przysądzić ku otrzymaniu« (1): A ieſliby kupcá ná fant nie było/ iuż Sędźia po onych ſzeſći Niedźielách wierzyćielowi fant ku otrzymániu przyſądźi ná poczet doſyć vczynienia. GroicPorz dd2.

»wedle prawa przysądzić« (1): Item aby stharoſthowye sobvdwv stronv spravyedlywoſcz czynyly Lvdzyom kthorzy by sią nyem vcziekaly, nyeodwloczną, nyebiorancz nycz nanych, s rzeczy thych, kthoreby yem vedlye prawa y spravyedlywoſczy przysandzily LibLeg 6/156.

»sprawiedliwie, wedle sprawiedliwości przysądzić« (1:1): LibLeg 6/156; tedy w téy mierze ſędźia Duchowny przyſądźić to ma Aktorowi/ co fundácia opiéwa/ álbo coby Pan ſpráwiedliwie mu przyſądźił [spiritualis iudex adiudicando Actori hoc, quod in literis fundationis habet, vel ab eo iuste possideri dominus cognosceret JanStat 236]/ álbo coby práwem pokazał SarnStat 214.

d. Oddać pod panowanie [kogo, co komu] (3): Gdy Bulgáry kośćiołowi Rzymſkiemu ná Zborze oſtátnim Cárogrockim/ iáko temu krorj [!] ie naprzod wiáry S. náucżył przyſądzono [...] znowu poſłał kośćioł Rzymſki do Bulgáryey święte ſługi Boże SkarJedn 228, 221; Teraz záśię Kroátią/ Dálmátią/ Węgierſką źiemię/ kto Turkóm przyſądźił/ ieno Céſarzá Kárłá Wielkiégo/ z Fráncuſkim Królem Fránćiſzkiem mórd bráterſki? OrzJan 28.
e. Uznać czyjeś pierwszeństwo i wyróżnić odpowiednim trofeum [kogo, co komu] (5): chodziłá káżda z oſobná [bogini] do niego [Parysa]/ áby iey przyſądził iábłko złote BielKron 21v, 21v; Reservare palmam alicui, Chwáłę zwicięſtwá komu prziſądźić. Mącz [274]a; Bo niechciał ná ſię bráć rozſądku tego/ Ktoby godnieyſzy z nich był dziewki iego. Lecż teraz niechay fortuna pokaże/ Komu przyſądzić krolewnę dziś każe. KochSz A4.
Zwrot: »przysądzić przodek« (1): Snadź AEſchines by ſłyſzał wymowę náſzego [kasztelana Stanisława Drojewskiego]/ Przyzwał Philokráteſá do ſiebie mądrego/ Zárazby przyſądzili w tym przodek náſzemu/ Bo y ſam Demoſtenes nie rádziłby iemu. PaprPan M.
2. Dać, nadać, udzielić; iubere Mącz [w tym: kogo, co komu (15), czemu (1), czemu (żywotne) (11)] (18): A gdy ſie z łowu wroćili: Zwierzyny wiele nábyli: Tám więc lew oſłowi mowił/ Aby obłow dobrze dzielił. [...] Liſzká w dziale mędrſza byłá/ Wſzyſtko lwowi przyſądziłá. BierEz K4; Thákże potym Fokás Ceſarz przyſądził zwierzchność y Papieſtwo/ y pánowánie nád wſzyſthkiemi kośćiołmi krześćiáńſkiemi Rzymſkiemu Biſkupowi. KrowObr 29v, Rr3v; A czemuż Ian Dźiáduſki Biſkup Przemyſki/ oto thu tego Goſpodarzá náſzego/ nietylko był záklął prze poięćie Zony/ ále y z źiemie był go wygnał/ á imienie iego był Krolowi przyſądźił. OrzRozm H4v; Po zwoiowániu á ſpaleniu Troiey/ wezwał Agámenon wſzytkich kſiążąt Greckich do kościołá Minerwy/ tám łup rozdawał ſwoim. Napirwey Helenę wroćił Menelauſowi/ Káſándrę krolewnę [...] wſzyſcy przyſądzili Agámenonowi krolowi zá pracą y zaſługi iego wielkie. BielKron 60; Po śmierći Leſtkowey pocżął być roſterk około opieki Boleſłáwá ſyná Leſtkowego miedzy Henrykiem Brodátym á Konrádem Mázowieckim kſiążęćiem kthorzy zebrawſzy ſie z obu ſtron z niemáłemi woyſki/ potkáli ſie nád Prądnikiem v Skáły/ [...] áż potym S. Edwigá iecháłá ſámá á poiednáłá ie/ przyſądziwſzy opiekę Konrádowi iáko bliſzſſemu po bráćie rodzonym BielKron 358v; Mącz [176]a; RejAp 77, 109v; RejZwierc 84; GDy Krole z miáſtá byli Rzymiánie wygnáli/ Kolátinuſá ſprawcą napirwſzym obráli/ Widząc w nim wielką godność y ták zacne ſpráwy/ Gdzye ie rządził roſtropnie ták iáko Pan práwy/ Ręcżęć żeby náſz Ierzy w tey mierze nie zbłądził/ Zárazby mu kroleſtwo tám Senat przyſądził/ Gdyby go obacżyli PaprPan Q3; Napirwey loſy [...] Rzućić o przodek obiemá ſie zdáło. Dwie pyęśći Borzuy zámknione pokazał/ Iednę z nich obráć Fiedurowi kazał. On wziął zá práwą/ w obierániu zbłądził/ Pieſzkowi przodek białemu [tj. pierwszy ruch białym] przyſądził. KochSz A4v; Stanisławowi Sobockiemu Łozniczemu swemu, Przysądził Krol comedorostwo Poznanskie oktore iescze za Krola Stefana Prawował się z Czarnkoskim ActReg 157; [Dobra także ruchome tak pieniądze, klejnoty, miedź, cynę i inny sprzęt domowy na 5 części są rozdzielili, okrom [...] pacierzy srebrnych i 2 pasów srebrnych, które są własne matki Mikołajowej i jemu je samemu przysądzieli. InwMieszcz 1587 nr 279].
Zwrot: »sobie przysądzić« = przywłaszczyć (1): Był ten Tyrráńſki zwjcżay w Konſtántynopolu: gdy Ceſarz z cżyiey winnice iágody ſkuśił/ tym ſamym ią ſobie przyſądził: á Pánu iey odmiánę iáką dał/ ábo trochę co pieniędzmi odpráwił. SkarŻyw 88.
Przen (1): Powſtańże Pánie w popędliwoſći twej/ podnieś ſię przećiw zágniewániu nieprzyiaćioł moich/ á ocuć ſię według ſądu kthoryś mnie poſtánowił (marg) To mowi o kroleſtwie żydowſkim ktore mu Pan przyſądźił. (–). BibRadz Ps 6/7.
a. O łaskach bożych (1):

W przeciwstawieniu: »odjąć ... przysądzić« (1): maſzli iáki dar Boży/ rozumiey że brát twoy więcey ma/ [...] á iż go tobie może odiąć Pan Bog/ y iemu ábo godnieyſzemu y pożytecznieyſzemu przyſądźić. SkarKaz 83b.

b. Nadać tytuł (1): A wżdy nie náyduiem áby ſię zwał Piotr świety vniuerſalis Apoſtolus/ choćiaſz był Kxiążę Apoſtołow [...]. Acż wielkiemu Leonowi przodkowi náſzemu y iego potomkom/ S. Zbor Chálcedońſki ten tytuł przyſądził. SkarJedn 246.
c. Oddać pod dowództwo (1): Polakow Lukaſz z Gorki z Oſtrorogiem rządził/ Szárleiowi z Ritwiáńſkim Krol dwor ſwoy przyſądził StryjKron 622.
3. [Przydzielić, wyznaczyć do pomocy [kogo do kogo za kogo]: pomnijcie na to, iżeśmy ludźmi wolnemi będąc, dobrowolnie poddaliśmy się królowi wolnie od nas obranemu nie samemu, ale przysądziliśmy do niego was, senatorów za towarzysze panowania jego królewskiego Diar 1566 62.]
4. Przypisać cechę [w tym: co komu, czemu (7)] (7): Vrina gdy ma być oſtawiona/ ma być wſzythka razem oſtawiona nicz iey nievlewaiącz. Czo rady białe głowy ſromiezliwe cżinią, trzecią cżęſć zoſtawi vriny/ á dwie z vrinała wyleie: aby iey nieprzyſądzono opilſtwa. FalZioł V [1]v; KrowObr 193v; Pátrząc też ná oſobę mniemam iż nie błądzę/ Ze mu męſtwo z rozumem poſpołu przyſądzę. PaprPan P2, K; Y możeż kto z ludźi teſtámentowi Bożemu przygánić/ y iáki niedoſtátek przyſędźić? NiemObr 73.

[przysądzić kogo do kogo: Druga ieſzcze przyczyná do tego/ áby przez opowiedzenié iego oczyśćienia/ piérwéy niżby go byli Kápłani nie przyſądźili do zdrowych/ nie byłá iáka nieuczćiwość ZAkonu BiałPos 220 (Linde).]

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Nam niemogą tego przyſędzić/ ábyſmy mieli.ákie [!] inſze Iezuſy. KrowObr 193v marg [idem] Ss4v.

Synonimy: 3. przysadzić; 4. poczytać, przyczyść, przyczytać, przypisać, przywłaszczyć.

Formacje współrdzenne cf SĄDZIĆ.

Cf PRZYSĄDZENIE, PRZYSĄDZONY

MP