[zaloguj się]
[pdf]

PRZYWŁASZCZYĆ (151) vb pf

przywłaszczyć (150), przywłoszczyć (1); przywłaszczyć : przywłoszczyć MiechGlab (1:1).

W inf -włå- (47), -wła- (13); -wła- KromRozm III (3), KrowObr, BibRadz, Modrz (3), też RejPs; -włå- : -wła- BielKron (3:1), Mącz (10:3); w pozostałych formach a pochylone; przywłoszczyć z tekstu nieoznaczającego ó.

Fleksja
inf przywłåszczyć
praet
sg pl
1 m -m przywłåszczył m pers przywłåszczyliśmy, -smy przywłåszczyli
2 m przywłåszczyłeś, -ś przywłåszczył m pers -ście przywłåszczyli
3 m przywłåszczył m pers przywłåszczyli, przywłåszczéli
f przywłåszczyła m an
n subst przywłåszczyły
imperativus
sg
2 przywłåszcz
conditionalis
sg pl
1 m bych przywłåszczył m pers bychmy przywłåszczyli
f bych przywłåszczyła m an
2 m byś przywłåszczył m pers
3 m by przywłåszczył m pers
impersonalis
praet przywłåszczono
participia
part praet act przywłåszczywszy
inne formy
pass inf - przywłåszczyć się

inf przywłåszczyć (68). ◊ fut 1 sg przywłåszczę (1). ◊ 3 sg przywłåszczy (4). ◊ 1 pl przywłaszczymy (1) RejZwierc, przywłåszcz(e)m (1) WujNT. ◊ 3 pl przywłåszczą (2). ◊ praet 1 sg m -m przywłåszczył (2). ◊ 2 sg m przywłåszczyłeś, -ś przywłåszczył (2). ◊ 3 sg m przywłåszczył (43). f przywłåszczyła (1). ◊ 1 pl m pers przywłåszczyliśmy, -smy przywłåszczyli (3). ◊ 2 pl m pers -ście przywłåszczyli (1). ◊ 3 pl m pers przywłåszczyli (7), przywłåszczéli (1) SarnStat. subst przywłåszczyły (2). ◊ imp 2 sg przywłåszcz (1). ◊ con 1 sg m bych przywłåszczył (1). f bych przywłåszczyła (1). ◊ 2 sg m byś przywłåszczył (1). ◊ 3 sg m by przywłåszczył (1). ◊ 1 pl m pers bychmy przywłåszczyli (1). ◊ pass inf przywłåszczyć się (1). ◊ impers praet przywłåszczono (1). ◊ part praet act przywłåszczywszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Uczynić czyjąś własnością a. dać do użytkowania; vendicare Modrz, JanStat; obtinere Vulg; assignare, dedicare, publicare Mącz; arrogare Modrz; appropriare, occupare JanStat [w tym: co (35)] (43): Assignare aliquantulum ex agro, Nieyáką część roley dáć/ prziwłaſzczić. Mącz 392b, 85c.

przywłaszczyć z czego (1): Iakom ya yey nyeprzeoral myedzye [!] oyczisnej iey [...] y zoney sobye nyeprziwlasczil y nyevskodzilem yey trzidziesczia kop tak my bog pomossy ZapWar 1546 nr 2618.

przywłaszczyć ku czemu (1): Publicare aliquando significat, Ku rzeczy poſpolitey przywłaſzczyć. Mącz 329b.

[przywłaszczyć między kogo: A zeznawali ciż kmiecie, żeby coheredes eiusdem villae mieli między się [...] Hriczkowska półdworzyszcza przywłaszczyć. LustrRus II 7.]

przywłaszczyć czym (1): Iura neget sibi nata, nihil non arroget armis. To ieſt/ Powie żeśię nie iemu práwá vrodźiły/ Wſtytko [!] zbroią przywłaſzcży ſobie ten Pan miły. ModrzBaz 72.

Zwroty: »przywłaszczyć pod moc« (1): Redigere in deditionem Imperii, Przywróćyć á przywłáſzćić pod moc pánowánia ſwego. Mącz 92c.

[»nieprawie przywłaszczyć«: Reddet omnia wroczi wſzithko que per fraudem obtinere integra voluit/ wroczi wſzithko/ co nyeprawÿe chczal ſobÿe wćalye oſtavicz albo przywlaſzcicz TomZbrudzBrul Lev 6/5.]

»sobie przywłaszczyć« = zagarnąć, zawłaszczyć, ukraść; ad se trasferre Mącz; sibi arrogare Modrz; sibi vendicare JanStat [szyk zmienny] (17): ZapWar 1546 nr 2618; [duchowni] ſami ſiebie paſſą y pozeraią maiętnoſci luczkie/ to czo koſcielne ieſt/ to ieſt vbogych ludzi woſſadzie/ albo parafiey/ aby ie tim zakladano/ to ſobie prziwlazczily SeklKat L2v; Literas et pecuniam supprimere, Zátáić liſtów y pieniędzy ſam ſobie prziwłaſzczić. Mącz 321c, 136b, 488b; LeovPrzep C2; ModrzBaz 72; KochOdpr B4v; [Ananiasz] łákomſtwem znowu vwiedziony iáko świętokraycá/ to co iuſz nie iego/ ále wſzytkiey bráćiey było/ śmiał ſobie przywłaſzcżyć. SkarŻyw 535, 35; CzechEp 372; Phil O; WujNT 415; SarnStat 141, 214, 611; wracayćie poſpolite pieniądze/ pomocy Rzeczypoſpolitey ieſliśćie ktore ſobie przywłaſzczyli/ wielkim okrućieńſtwem. SkarKaz 457b; [TomZbrudzBrul Lev 6/5].

»przywłaszczyć zwierzchności [G]« (1): Ad potentiam suam omnia revocare, Pod moc ſwą poddáć/ prziwłaſzczić ſwey zwierzchnośći/ chcąc áby v niego wſziſtko z ręku pátrzano. Mącz 505c.

Szereg: »przywłaszczyć i otrzymać« (1): gdy kto chce o vczynek mężobóyſtwá kogo winić/ y przećiwko komu czynić/ chcąc winę zá głowę ſobie przywłaſczyć y otrzymáć [vendicare et obtinere JanStat 607]: [...] ma do ſądu tę rzecz wniéść. SarnStat 611.
Przen (3): Kto weń [w Jezusa] wierzy, á z ſercá práwego/ vſtáwicżnie prágnie łáſki iego/ ſwe národzenie/ przywłaſzcży mu ná wiecżne zbáwienie. ArtKanc F10.
Zwrot: »przywłaszczyć sobie« [szyk zmienny] (2): Y ruſſyłeś ſie [Boże] potem ná wyſokoſć przywłaſſczywſſy ſobie wſſytki więznie czartowſkie RejPs 98; KochProp 14.
a. Zawładnąć, przyłączyć terytorium; incastellare Miech (15): [ur. Jerzego Ostrowiczkiego [alias] Ollieskiego, dzierżawy Których [Błot Rakowskich] kilka staj przywłoszczył ku zbudowaniu i wykopaniu stawu LustrMalb II 145.]

przywłaszczyć do czego (1): W tenże czás Siewierſkie Xięſtwo Koributow vdział y Nowogrodek z Branſkiem Witołd ſobie do wielkiego Xięſtwá Litewſkiego przywłaſzczył StryjKron 497.

przywłaszczyć ku czemu (2): BielKron 390v; (marg) 4. przednieyſze obowiąſki Iágełowe. (–) [...] Drugi iż wſzytko ſwoie Xięſtwo [...] ku Kroleſtwu Polſkiemu przyłęczyć y przywłaſzczyć obiecał/ y także vczynił. StryjKron 612 [idem BielKron].

przywłaszczyć kogo [= czyją ziemię] (2): wrócili ſie [obywatele ziemi bełzkiej]/ y przyſtąpili/ y śiebie Króleſtwu y Koronie iáko część do ſwéy cáłośći ziednoczyli/ y w wnętrznośći práwie wdáli/ wćielili/ y przywłaſczéli [...]. Tych tedy obywátelów [...] w náſzé y potomków náſzych obronę Królewſką y Korony znowu wźięliſmy/ wćielili/ przywłaſczyli/ y ziednoczyli SarnStat 1053.

W połączeniach szeregowych (3): oné [ziemie litewskie] z Ziemiámi y Páńſtwy im przyległémi y ſpoionémi/ przerzeczonému Króleſtwu náſzému Polſkiému przywłaſzczyliſmy/ wćielili/ złączyli/ ziednoczyli/ przydáli/ ſprzymierzyli SarnStat 987, 1053 [2 r.].

Zwrot: »sobie przywłaszczyć« [szyk 9:1] (10): [Mahomet] Drugi zamek Azow nad rzeką Tanais lęząci ſobie prżywłoſzcżył [incastellavit], ktory po dziſieyſzy dzien Turci trzymaią. MiechGlab 72, 40; BielKron 252v, 308v, 364v; StryjKron 497; wſzák że ſię y tego więcey znaydźie/ co on [papież] ſobie podbił Ceſarſką ſtolicę ſobie przywłaſzcżywſzy CzechEp 373, 409 [2 r.]; NiemObr 169; [InwBiskWłocł 1582/297].
Szereg: »przyłęczyć i przywłaszczyć« (2): BielKron 390v; StryjKron 612 cf przywłaszczyć ku czemu.
b. O ludziach: uczynić niewolnikiem; captivare Mącz [kogo] (2):
Zwrot: »przywłaszczyć sobie« [szyk zmienny] (2): Captivo, Yąć á prziwłaſzczić ſobie kogo. Mącz 35c; ModrzBaz 48v.
Szeregi: »jąć a przywłaszczyć« (1): Mącz 35c cf Zwrot.

»przywłaszczyć a zniewolić« (1): kiedy rzecż idźie o zátrzymánie kmiećiá/ [panowie] ták go ſobie mocnie przywłáſzcżyć á zniewolić ze wſzytkim chcą [adeo illum vendicarestudent ac proprium facere et mancipio et usu ac fructu]/ iż y dźiećiam iego niewolno bywa odyść. ModrzBaz 48v.

c. Przybrać, przyjąć jakąś postać(1): [Proteus mówi:] Láſkáwie mię przyięli tu wáſzy przodkowie [...]. Lecz ſkoro ſię mnie z bliſká oni przypátrzyli/ Y com wyzſzey powiedźiał we mnie obaczyli [tj. umiejętność zmiany postaci]/ Gosćiu/ pry/ iuż przeſtaway na iedney oſobie/ A ktora przyſtoynieyſza/ przywłaſzcz że ią ſobie. Prot A4.
2. Wyrazić o kimś a. o czymś swoje zdanie, zwłaszcza, że jest jakiś, coś uczynił itp., przypisać; dare PolAnt [co] [w tym: komu (28), czemu (3) – w tym czemu w a. (2)] (31): KromRozm III E4v; A gráiąc ony niewiáſty ſpiewáły ná przemiány temi ſłowy. Poráźił Saul ſwoy thyſiąc/ á Dawid ſwych dźieſięć tyſięcy. I rozgniewał ſie Saul bárzo [...] y rzekł/ Przywłaſzczyli Dawidowi dźieſięć tyſięcy/ á mnie iedno tyſiąc BibRadz 1.Reg 18/8; BielKron 337v; Abowiem ktoby miłował s ſercá práwego/ ták iáko thu ſam roſkázowáć racży/ Páná Bogá ſwego [...]. Wſzytká władza á powinność y opieká muſiáłáby ſie przywłaſzcżyć iemu [tj. Bogu]. RejPos 229, 206v; A thubychmy wielką krzywdę vcżynili Synowi gdybychmy mu to odięli [...] iż ieſth práwy Bog. A ieſliże mu tho przywłaſzcżymy [...]/ tedyćby iuż byli dwá álbo trzey bogowie. RejZwierc 9v; [matka Iphis mówi do jej ojca:] Bo ty córy méy żywot chceſz przywłaſczyć twemu Száfunku: zoſtáwuiąc záś ſtárániu memu/ Płácze/ łzy/ y kłopoty ZawJeft 40.
Zwroty: »prawie [= prawdziwie] przywłaszczyć« (1): żadny nie może práwie przywłaſzcżyć ſobie kráiny z dawnośći wlaſney/ w ktorey by z przodkow ſwych ſtárádawnych nie odmienny był. BielKron 335v.

»słusznie przywłaszczyć« (1): A ták Grekowye y Ruś áni wtorego/ áni trzećyego znáku ſſluſſnye ſobye przywłáſſczyć nyemogą/ iżeby byli powſſechny á yeden koſcyoł. KromRozm III L6v.

»przywłaszczyć sobie« = (zwykle) dokonać uzurpacji [szyk zmienny] (16): KromRozm III F2v, L6v; BielKron 212v, 335v; GrzegRóżn G3v; HistRzym 43, 93; RejPos 277v; WujJud 132; CzechRozm 182v; Co to zá chłop ktory ſobie za władzą do kazánia przywłaſzcżył/ á nievmieiętny/ śmie ná ſię bráć vrząd Páná náſzego Apoſtolſkiego? SkarŻyw 212; A ták dzielnośći Cymbrow ſami Niemcy ſobie przywłaſzczyć niemogą/ ponieważ y Liuius y Florus gdziekolwiek mowią o Cymbrach rożno Niemcow miánuią StryjKron 31; Tákże y Antychriſt [tj. papież]/ y páńſtwá Rzymſkie/ y inſzych wiele pobrawſzy [...]/ á ieſzcże náwet/ miaſto ćieleſnych onych Hierozolimſkich/ duchowne niebieſkie ſobie przywłaſzcżył [...]. Máiąc obádwá miecże przenioſł Ceſárſtwo (to ieſt ná ſię ſobie ie przywłaſzcżywſzy.) CzechEp 371; [Zborowscy] ktorzi zawzdi ſa Panowie s Panow/ ſobie nic wiecei prziwlaſtzic niechca nad naſz bracia mlodſa wſprawach r:p: PaprUp F4; WujNT 688.

Szeregi: »przypisać a przywłaszczyć« (1): Bo iákoś śie W.M. dobrze przypátrzył/ Królá tego ták mądrégo rozumowi wielkiému/ á we wſzytkich rádách [...] doſkonáłému/ ták trudno którégo mego rownia/ biegłość álbo vmieięntność [!]/ do tego przyść może/ áby ſobie przy niém ſnaść y śrzednią cénę przypiſáć á przywłaſzczyć mogłá. Oczko A2v.

»wydrzeć i przywłaszczyć« (1): Iż Pan Chriſtus [...]/ ácz ſię czuł być práwym Bogiem/ y rownym Bogu Oycu/ nie z żadnego wydzierſtwá (iáko Lucifer chćiał gwałtem wydrzeć y ſobie przywłaſzczyć rowność Bożą) ále z nátury ábo z przyrodzenia WujNT 688.

a. Przypisać czynność, autorstwo, sprawstwo, przyczynę (7): A zewſſey możnoſći ſwey będę wyſláwiał miłoſierdzie twoie/ ábowiem komu ia to inemu przywłaſſczyć mam iedno tobie pánu ſwemu co kolwiek ſie iedno dzieie dobrego nádemną. RejPs 87v, 103v; nie możemy nigdy inácżey mowić o Bogu/ okrom Syná/ ábo Pośrzedniká/ ábo co Bogu przywłaſzcżyć coby okrom niego á nie przezeń Bog vcżynić miał GrzegRóżn C; [św. Stefan] nie przypiſał tego iemu [Chrystusowi] żeby on był przed tym ániołem: áni tego o nim powiedział/ żeby ſie we krzu Moyżeſzowi pokázowáć y z nim rozmáwiáć miał: ále to zgołá/ ániołowi przywłaſzcżył CzechRozm 49v; A to przywłaſzczyć musiem páńſkiému przeyźrzeniu/ Co dźiś v nas w podźiwieniu. KochPs 178; CzechEp 313.
Szereg: »przypisać i przywłaszczyć« (1): bośćie tho iuſz przed tym wſzyſtko temu ſmrodliwemu oleiowi [tj. krzyżmu] przypiſáli/ cośćie byli powinni przypiſáć/ y przywłáſztzyć ſámemu Pánu Kryſtuſowi. KrowObr 83.
3. Nadać, udzielić; tribuere Mącz, Modrz; addicere Mącz, Calag; asserere, committere, dare mancipio, suscipere Mącz; sumere Modrz; attribuere Calag; ascire, adiungere Calep [w tym: co (53), komu, czemu (52)] (57): Bo komu cżyńſz temu cżyńſz/ á komu pocżćiwość/ To káżdemu przywłaſzcżyć vcży ſprawiedliwość. RejWiz 189, 77; BibRadz I 1c marg; W teyże Fránkoniey ieſt Bámbergá miáſto Biſkupie/ ktore Ceſarz Henrik záłożył y kośćiołowi przywłaſzcżył. BielKron 289v, 221; Lacticlavium tribuere, Doſtoyność rádnych Panów prziwłáſzczić. Mącz 56d, 87a, 91d, 225d; RejPos [226]; A iáko co raz rzekł [Bóg]/ y iáko czo kthoremu ſtworzeniu przywłaſzcżyć racżył/ tákże ſie iuż to koło wiecżnie á nieodmiennie thocżyć muśi RejZwierc 2v; Calag 588b; Calep 28a; Ták y Chriſtus nie ſam ſobie tey czći przywłaſzczył [non semetipsum clarificavit] żeby ſię sſtał Arcykápłanem: ále ten ktory k niemu mowił/ Tyś ieſt Syn moy WujNT Hebr 5/5.
Zwroty: »gwałtem przywłaszczyć« (1): Iulius Ceſars naprzod ſobie ten vrząd [dyktatora] gwałtem á mocą przywłaſzczył á potym wſziſcy ynſzi Ceſarze. Mącz 86d.

»każdemu przywłaszczyć co (komu) należy (a. co jest należącego), czyje (a. jego) jest« = cuique quod suum est tribuere [szyk zmienny] (6:4): to ieſt nawiętſze práwo á nawiętſza ſpráwiedliwość przywłaſzcżyć to káżdemu co komu należy. RejPos 250, 48, 250 [2 r.], [254]; A ſpráwiedliwość nic inſzego nie ieſt/ iedno tho káżdemu przywłaſzcżyć co cżyie ieſt. RejZwierc 54v, 54v, 95v, 148; Tey [sprawiedliwości] właſny ieſt vrząd/ káżdemu przywłáſzcżyć to co iego ieſt/ á to śię we dwu rzecżách naywięcey pokázuie/ w zapłátách á w karániu. ModrzBaz 18.

»mocą przywłaszczyć« (1): Mącz 86d cf »gwałtem przywłaszczyć«.

»sobie przywłaszczyć« = nadać sobie bezprawnie, zawłaszczyć, uzurpować; sibi asserere a. suscipere Mącz; sibi sumere Modrz [szyk zmienny] (23): Bo y oczyecz swianthy Papyeſch poddawanye Byſzkvpſtw, y ynnych beneficy ſzobye prziwlaſczyl. MetrKor 31/620v; KromRozm I E3v; iż táką władzą nád wſſem krzeſciyáńſtwem nye ſámi ſobye papyeżowye przywłaſſczyli/ áni od ludźi [...] podáną/ ále od ápoſtołow/ y owſſem od ſámego páná Kryſtuſá máyą. KromRozm III Mv; KrowObr Qq4v; [Filip] Wroćił ſię z Medyiey y Perſyiey zwoyſki krolewſkiemi [...] chcąc ſobie przywłáſzczyć [quaerit assumere] wſzytki ſprawy kroleſtwa. BibRadz 1.Mach 6/56; BielKron 98v; Tantum sibi in Repub. authoritatis suscepit, Táką ſobię [!] możność á moc w rádzie prziwłaſzcził. Mącz 36b, 86d; Nicz w nas [tj. mężczyznach] [...] białegłowy lepſzego nie bacżą/ ále niebożątká rádyby męſzcżyznámi były dla ſwobody/ chcąc viść ſurowey náſzey zwierzchnośći/ ktorąſmy ſobie ſámi nád nimi przywłaſzcżyli GórnDworz X8; Bo iáko Saul nie cżekáiąc Sámuelá prziwłaſzcżył ſobie vrząd ofiáry [...] ták [...] WujJud 9; ModrzBaz 48; CzechEp 366, 426; NiemObr 48; OTo lud pyſzny/ lud tobą gardzący/ Złośnie przećiwny/ Boże weſzchmogący [!]/ Twoie dźiedźictwo chce przywłaſzcżyć ſobie GrabowSet T4v. Cf »tytuł przywłaszczyć«.

»swowolnie przywłaszczyć« (1): Bo moc tá przełożeńſtwá nád wſzytkim kośćiołem Bożym/ ábo muśi być od ſamego Chryſtuſa przez Apoſtołá ktorego daná/ ábo przez S. powſzechne zbory Pátryárchom Cárogrockim przypiſaná/ ábo więc ią ſami ſobie ſwowolnie przywłaſzcżyli. SkarJedn 162.

»tytuł, przezwisko, imię przywłaszczyć« [w tym: tytuł albo przezwisko (1); sobie (8)] = cognomen asserere Mącz [szyk zmienny] (6:3:2): [św. Paweł w liście do Tymoteusza] znáyąc roznoſć vrzędow przez ápoſtoły y ſámego páná poſtánowyonych/ káżdemu właſne imyę przywłaſſczył KromRozm III I2v; ACzkolwiek tho muſzę znáć iż Papież [...] przywłaſztzył y piſze ſobie/ ten Tytuł/ álbo przezwiſko. Seruus ſeruorum Dei [...]: A wſzákoſz [...] KrowObr 6, 25; BielKron 429v; Felicis sibi cognomen asseruit, Szczeſnego ſobie ymię prziwłaſzcził. Mącz 387c, 387c; Trzyma [wiernych w Kościele rzymskim] ná oſtátek ſámego Powſzechnego kośćiołá przezwiſko/ ktorego ſobie żadni Heretycy/ nigdy przywłaſzcżyć nie mogli. WujJud 136v; CzechRozm 12; SkarJedn 138; NiemObr 159.

Szeregi:»dać a przywłaszczyć« (1): gdyż nas náznácżono/ á zápiſano goſpodę ná cżelech náſzych/ Bogu Oycu/ Synowi/ y Duchu s. ábychmy to dáli á przywłaſzcżyli iemu/ co ieſt należącego ſwiętemu imieniowi iego. RejPos [254].

»przypisać i przywłaszczyć« (1): Omnem laudem in te libenter transfundam, Radći wſziſtkę chwałę przypiſzę/ y prziwłaſzczę. Mącz 140b.

Przen: Odnieść korzyść duchową (zawsze z ofiary Chrystusowej) [co] (2):
Zwrot: »sobie przywłaszczyć« (2): KarnNap E3v; Ták y te ſkárby y lekárſtwá [tj. skutki ofiary] od Páná Chriſtuſá hoynie zgotowáne nic nam nie pomogą/ ieſliże ich przez tę ofiárę S. y przez vżywánie S. Sákrámentow ſobie nie przywłaſzczem. WujNT 773.
a. Zadedykować tekst (4): WIelkie iſcie y ważne przicżyny Wielmożna a Miłoſćiwa pani przywiodły mię ktęmu/ abych tę hiſtorią o żywocie y ſprawach Alexandra wielkiego krola z Macedoniey W. M. przywłaſzcżyła HistAlHUng A2.

W połączeniu szeregowym (1): IZ W. W. znam od Páná Bogá znácżnemi dáry á vpominki poććiwemi obdárzonego [...]. Przeto mi ſie zdáło/ ábych W. W. tę pewną zbroię Rycerzá Krześćijáńſkiego y przypiſał y oddał y przywłaſzcżył. RejZwierc 254v.

Szereg: »przywłaszczyć a przypisać« [szyk 1:1] (2): WLaſnie mi ſie iſcie zdało/ a z wiela przycżin Naiaſnieyſza a miłoſćiwa Krolowa thy kxiąski W K M przipiſáć a przywłaſzcżyć RejJóz A2; RejZwierc 210. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
4. Odnieść, uznać, że dana wypowiedź dotyczy kogoś a. czegoś [co komu, czemu] (11): A iako zloto nie kazi ſie anij prochnieie/ tako laſka ktoré przywláſſcżono zloto/ ſkazy w ſobie niemá. OpecŻyw 187; RejPs 93; Stan ludzi tych/ ktorzi więzyenie cirpyą [...]. Co też właſnie możem prziwłaſzcżyć wyęzyeniu duſznemu/ w ktorym bywamy prze grzech w moc cżártowſką podani. LubPs Y5 marg; RejWiz A3; BielKron 95; A więc tu Lukaſz nie właſnie nam ná kazániu przywłaſzczył Proroctwo ono: Nunc vaſtaberis filia latronis. Teraz/ teraz/ o Polſko Lotryni/ prze twé bluźnierſtwo gárdło daſz. OrzQuin Y4, Y2; RejPos 301, 342v; Ale wżdy iż ſłowá te [Deut 18/15] Boże przez Moyżeſzá opiſáne/ vpornie żydowie/ do Iozuego ćiągną [...]. Ale choć by też Iozuemu/ iáko inſzym Prorokom oprocż Iezuſá Páná chćieli to żydowie przywłaſzcżyć: tedy thego vcżynić nie mogą CzechRozm 106, 198v.
5. Wziąć pod opiekę, zaadoptować, przysposobić; adoptare Vulg [kogo, co (przen)] (9):
[Zwroty: »przywłaszczyć za córkę, syna« = adoptare in filiam a. in locum filii Vulg: á gdy [dziecię] podroſło oddáłá córce Pháráonowéy. któré oná przywłaſczyłá zá ſyná/ y názwáłá imię iego Moyzéſz WujBib Ex 2/10 (Linde), Esth 2/7 (Linde).

»przywłaszczyć sobie«: A po śmierći oycá y mátki iéy [tj. Estery]/ przywłaſczył ią ſobie [sibi eam adoptavit] Márdocheuſz zá córkę. WujBib Esth 2/7 (Linde).]

Przen: O Bogu wobec ludzi (9): SNadz iuſz mily panie ſprawiedliwie ſie knam prziznawac maſz [...] y ieſſcze ku temu iako blędną a ſtraconą trzodę ſobie odkupic a przywlaſſczyc raczyles nas RejPs 146.
Zwroty: »sobie przywłaszczyć« = ad se approximare PolAnt [szyk zmienny] (8): RejPs 52v, 74, 102, 194; Wſzyſcyć ludźie z ziemie poſzli [...]. Ale ie Pan rozlicżną vmieiętnośćią rozdźielił [...]. Niektore z nich ſzcżęśćił y wywyżſzył/ á drugie poświęćił y przywłaſzcżył ſobie. BibRadz Eccli 33/12; BiałKat 203v; LatHar 677; Y mowił [Bóg] ták do nich [Izraela] przez Moyzeſzá: (Widźieliśćie com vczynił Egipcyánom/ á iákom was nośił ná ſkrzydłách orlich/ y ſobiem was przywłaſzczył. [...]) SkarKazSej 677a.

»przywłaszczyć za syna« (1): Náſześ thy Oćiec/ Boże ſtworzyćielu: boś nas przywłaſzczył ſobie zá ſyny BiałKat 203v.

»własnie [= na własność] przywłaszczyć« (1): wielkiey roskoſſy ſtego vzywaią duſſe naſſe: raduiąc ſie wtobie wzbawicielu ſwoiem: a zwłaſſcza ześ ie ſobie właſnie przywlaſſczyc raczył przez drogie kupno RejPs 52v.

Synonimy: 1. dać, przyjąć; a. przyłączyć, wcielić, zjednoczyć; 2. przyczyść, przyczytać, przypisać; 3. podać, przynieść, udzielić; a. ofiarować, przypisać, zadedykować; 4. przypisać, przyrownać; 5. przysposobić, sposobić.

Formacje współrdzenne cf PRZYWŁASZCZAĆ.

Cf PRZYWŁASZCZENIE, PRZYWŁASZCZONY

PP