Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYŁĄCZYCIEL

Następne hasło: PRZYŁĄCZYĆ SIĘ »

PRZYŁĄCZYĆ (107) vb pf

W inf -łącz- (17), -łęcz- (11); -łącz- BierRaj, BierEz, HistAl, BudBib (2), ModrzBaz, ActReg, LatHar (2), SarnStat (2); -łęcz- KrowObr, RejPos; -łącz- : -łęcz- LubPs (1:1), BielKron (1:3), Mącz (1:2), StryjKron (1:2), ArtKanc (2:1). W pozostałych formach -łącz-.

Fleksja

inf	przyłączyć, przyłęczyć

praet
	sg		pl
2	m	-eś, -ś przyłączył	m pers
3	m	przyłączył, przyłącz(e)ł	m pers	przyłączyli, przyłącz(e)li
3	f	przyłączyła	m an

plusq
	sg
3	m	przyłączył był

imperativus
	sg	pl
1		przyłączmy
2	przyłącz

conditionalis
	sg		pl
3	m	by przyłączył	m pers	by przyłączyli

impersonalis
praet		przyłącz(o)no
participia
part praet act		przyłączywszy

inf przyłączyć, przyłęczyć (28). ◊ fut 2 sg przyłączysz (3). ◊ 3 sg przyłączy (4). ◊ 3 pl przyłączą (1). ◊ praet 2 sg m -eś, -ś przyłączył (2). ◊ 3 sg m przyłączył (33), przyłącz(e)ł (1) ActReg. f przyłączyła (1). ◊ 3 pl m pers przyłączyli (6), przyłącz(e)li (1); -yli : -(e)li ActReg (1:1). ◊ plusq 3 sg m przyłączył był (1). ◊ imp 2 sg przyłącz (4). ◊ 1 pl przyłączmy (3). ◊ con 3 sg m by przyłączył (4). ◊ 3 pl m pers by przyłączyli (1). ◊ impers praet przyłącz(o)no (1). ◊ part praet act przyłączywszy (13).

Sł stp notuje, Cn s.v. inkorporować, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

1. Dołączyć jakiś element do większej lub ważniejszej całości (106)
- Przen (4)
- a. O osobach: uczynić członkiem jakiejś grupy lub społeczności (44)
  - Przen (8)
  - α. O relacjach między Bogiem a człowiekiem (13)
  - β. Przydać, dodać jako towarzysza, pomocnika (5)
  - γ. O małżeństwie (2)
- b. O abstraktach (9)
- c. O terytoriach, jednostkach administracyjnych i ich mieszkańcach: wcielić, włączyć, oddać pod czyjeś władanie (44)
  - [W przen]
- d. O tekście (3)
- e. O pieniądzach (1)
- f. astron. O układzie ciał niebieskich (1)
2. Połączyć rzeczy konkretne (1)

1. Dołączyć jakiś element do większej lub ważniejszej całości; adiungere Vulg, Mącz, Modrz, JanStat; addere Vulg, PolAnt; incorporare JanStat, Cn; congregare, coniungere, sociare HistAl; assumere, consociare Mącz; iungere Vulg; adducere PolAnt; recuperare JanStat [w tym: kogo, co (103)] (106):

Przen (4):

przyłączyć komu, czemu (2): [pewniejszych podporów ku życiu rodzice synom zgotować nie mogą] iedno yeſliże ye rozumnie przyłączą podćiwym naukam/ y czwicżeniom KwiatKsiąż A2. Cf przyłączyć komu za co.

przyłączyć ku czemu (2): [lew żądał od kmiecia, żeby mu dał córkę za żonę] Rzekł mu kmieć/ nie rownia to chceſz/ Tego nigdy mieć nie możeſz: Nie słuſzećiem płći cżłowiecżey/ Przyłącżyć ku krwi źwierzęcey BierEz K4v; człowiek weſmie odpuſzczenie grzechow [...] ma weſſele wſpokoynym ſąmnieniu ſwoim/ że ieſt wlaſce bozey/ y ciało ſwoię prziłącził ku ciału pana chriſtuſſowemu SeklKat Yv.

przyłączyć komu za co [= jako co] (1): Y tego cnego Páná w thym nie przebacżono/ Ze mu zá Herb ták mężne zwirzę [lwa] przyłącżono PaprPan A2v.

a. O osobach: uczynić członkiem jakiejś grupy lub społeczności (44): Ta Propozycya inSenatu była Napierwey O Iuramentum [...] Trzecia Dwor iako postanowic y dosycli presidyi przyKrolu czy trzeba przyłączyc kogo. ActReg 9, 8.

przyłączyć do kogo, do czego (6): Włádźiſław Iágiełło gdy ſie dowiedzyał [o tym, że pruski mistrz wtargnął do Litwy]/ poſłał thám bráćią/ Witułtá y Skiergiellá/ przyłącżywſzy do nich Polakow BielKron 381v, 385v; O Pánie BOże/ ktoryś błogoſłáwionego Máćieiá do Apoſtołow twoich pocżtu przyłącżył LatHar 429, 536; Páwłá poſłał do Pogánow/ [...] áby y tych [...] przez krzeſt przyłączył do kośćiołá ſwego. WujNT 392. Cf »przyłączyć do siebie«.

przyłączyć k(u) komu, k czemu (4): Alexander [...] ſiedmnaſcie thyſiąc ludu k ſwemu zaſthępu przyłącżył HistAl D; BielKron 456. Cf »przyłączyć k(u) sobie«.

przyłączyć w co (1): Darius obiecał mu [Filipowi, lekarzowi Aleksandrowemu] corkę ſwoię zá małżonkę dáć/ á onego w kroleſtwo ſobie przyłącżyć HistAl E2v.

przyłączyć czym (1): [Syn ktorego dobroćią ſobie przyłączyſz/ Nie obłudnie wdziętznoſć vkázuie po ſobie. TerentMatKęt R7v.] Cf »przyłączyć powinowactwem«.

W przeciwstawieniu: »oddzielić ... przyłączyć« (1): Słuchayćie ſynowie Lewi: Máłoſz wam ná tym że was oddzielił Bog Iſráelſki od inego ludu ſwego y przyłączył kſobie Leop Num 16/9.

Zwroty: »przyłączyć powinowactwem« (1): Adiungere ad necessitudinem suam bonos viros, Prziłączić ſobie powinowáctwem dobre ludzie Mącz 243c.

»przyłączyć w rząd« = zaliczyć (1): Przyłączmy tu w ten rząd [osób, które mają ostrożnie korzystać z wód, obok dzieci i starych] y niewiáſty Oczko 22v.

»przyłączyć sobie, k(u) sobie, do siebie« = iungere sibi Vulg; adiungere ad necessitudinem suam Mącz [szyk zmienny] (3:2:1): A mnogié z żydow/ mnogié téż s ſ [!] poganow [Jezus] ſobie przyłącżil. OpecŻywList C2v; HistAl E2v; Leop Num 16/9; Mącz 243c; Piotr [...] przyłącżywſzy ku ſobie iedennaſcie zwolennikow Páńſkich/ iáko pilne y dobrze doſwiádſzone kazánia przyſzłego ſwego ſwiádki podnioſzſzy głos ſwoy vcżynił rzecż do ludu RejPosWstaw [143³]; ktora [bestia, tj. pochlebca] wkradwſzy ſie w łáſkę przełożonego/ nie rádá nikogoy ſobie niepodobnego ćirpi/ ále przyłącżywſzy do ſiebie drugiego/ łáſki Páńſkiey ná ſwoy tylko pożytek/ á ku zniſzcżeniu inſzych vżywa. Phil G4; [TerentMatKęt R7v].

Przen (8):

przyłączyć komu czym (1): (nagł) PANNIE IADWIDZE TARLOWNIE [...] kwoli. (–) Ozdobo źiemie: ſzczęśliwy/ ſzczęśliwy/ Komu ćię Pan Bog náznáczył źyczliwy [!]/ Komu ćię Hymen ſłowy ſtátecznymi/ Y pochodniámi przyłączy wiecznymi. SzarzRyt D3.

W przeciwstawieniu: »wybawić ... przyłączyć« (1): ten miłościwy Pan dla tego tu ná ſwiát národzić ſie racżył/ áby wybáwił wſzytek narod ludzki s potępienia wiecżnego/ á przyłącżył gi w towárzyſtwo Anyołow s. RejPos 19v.

Zwroty: »przyłączyć miedzy anjoły, w towarzystwo anjołow, towarzystwu anjołow« (3:1:1): Poſdrawyam was wſſitky duſſe wyerne ktorich cyala [...] odpocziwayᾳ w prochu kriſtus ktori was odkupyl. ſwᾳ nadroſſᾳ krwyᾳ raczi was wibawyc od mᾳk a przilᾳczic towarziſtwu anyolow BierRaj 21; Boże przes iego zaſlugi y modlitwy przyłątz nas miedzy Anioły. KrowObr 171, 217, 218; RejPos 19v.

»przyłączyć (sobie) w towarzystwo« [szyk zmienny] (2): Przeto też tego ſwiętego Muzyká y s pioſnkámi iego [tj. Psałterz]/ przyſtoynie mi ſie widzyáło w ſpołecżne thowárzyſtwo W.P.W. przyłącżyć. Aby ſie [...] tá náuká ſpiewánia ku ćći [...] Pánu Bogu [...] rozmnażáłá LubPs A2; A przetożem vmyſlił przyłączyć ią [wiedzę] ſobie w towárzyſtwo [hanc adducere mihi ad contubernium] BudBib Sap 8/9.

α. O relacjach między Bogiem a człowiekiem (13): my co żywyemy będzyem Pánu dobrorżecżyć/ Iż on wdzięcżne dziedzictwo ſwe ſam racżył prziłęcżić LubPs aav.

przyłączyć do kogo, do czego (6): A bądź tego iſt/ iż on [...] przyłącży cie s cżáſem ſwym do wiernego ſtádá ſwego/ thám gdzie ſam będzie wiernym á wiecżnym páſterzem RejPos 124v, 62, 168v, 324v; NiemObr 138; wyſwobodź wſzelkie Pogáńſtwo/ od pokłonow/ ktore báłwanom ſwym cżyni: przyłącż ie też do ſpołecżnośći Kośćiołá twego świętego LatHar 620.

przyłączyć k(u) komu, k(u) czemu (6): Ty wieſz iżeś nas obrał k niebieſkiey rádośći/ Z błędow, z grzechow wybáwił z ſwoiey Boſkiey mocy: K Cerkwi ſwey świętey przyłącżył/ w ktoreyś ſłużby zrządźił ArtKanc K3v; Też inacżey rzec nie możemy/ iedno żeſmy iuż potępieni/ ieśli ty sam [Panie] nie ocżyśćiſz/ z łáſki ku ſobie nie przyłącżyſz. ArtKanc L20v; Pánie rácżże nas záchowáć [...] rácż nas k práwicy ſwey przyłęcżyć. Amen ArtKanc T, M19. Cf »w jedność przyłączyć«, »wiecznie przyłączyć«.

[przyłęczyć między kim: Racży podnieſć duſzę moię y ſercze k tobie ſamemu/ á moie grzechy racży odpuſcić/ Y między wybranemi twemi w kroleſtwie niebieskiem przyłęcżyć. Pozdraw E4.]

Zwroty: »w jedność [k komu] przyłączyć« = zjednoczyć (1): Racż nas dźieći twe poćieſzyć/ wſzytki k nam w iedność przyłączyć ArtKanc M19.

»sobie jakoby oblubienicę przyłączyć [czym]« (1): przez tego krolá mądrego á bogátego możem rozumieć krolá nád krolmi/ y páná nád pány. Kthory ſobie ſtworzenie rodzáiu ludzkiego iákoby oblubienicę namileyſzą oſobliwym przywileiem miłośći przyłącżył HistRzym 102.

»k sobie wiecznie [= na wieki] przyłączyć« (1): Synu Boży/ niech śię wiecżna chwałá mnoży/ iżeś racżył ná świát sſtąpić/ á w cżłowieczeńſtwie tu być/ dałeś ſię zá nas vmęczyć/ á k ſobie wiecżnie przyłącżyć. ArtKanc N9v.

Szeregi: »przyjąć, (i) przyłączyć« (2): RejPos 168v; ſyn przedwiecżny: wtora oſobá Boſtwá/ ſpráwił ſobie ćiało w żywoćie Pánny Máryey/ ábo iáko drudzy mowią: Cżłowieká do śiebie przyiął y przyłącżył NiemObr 138.

»przyporuczyć a przyłączyć« (1): A iż on nikogo inego pilniey ſzukáć nie racży/ iedno tych owieczek ktore ſie dáleko obłądziły od niego [...] áby ie przyporucżył á przyłącżył do ſtadká ſwoiego RejPos 324v.

β. Przydać, dodać jako towarzysza, pomocnika (5):

przyłączyć komu (2): Ná oſtátek iemu [hetmanowi Kinstarowi] Kroł [!] przyłącżył Grábię Szcżepuckiego/ Woiewodzinego brátá [...] ći dwá gdy byli obráni/ iácháli woyſku położenia mieyſce obieráć BielKron 306v. Cf Zwrot.

przyłączyć k(u) komu (2): Thedy [Judas Machabejczyk] [...] poſlał Nikanorá [...] áby wſzyſtek Zydowſki narod wygłádźił/ przyłącżywſſy ku niemu y Gorgiáſſá mężá rycerſkiego Leop 2.Mach 8/9. Cf Zwrot.

Zwrot: »przyłączyć do siebie, sobie, k sobie« (1:1:1): Látá od národzenia Páná Kryſtuſa 287 KArus Ceſarz pánował dwie lecie/ przyłącżywſzy do ſiebie dwu ſynu Káryná y Numeryaná BielKron 154; Socium sibi assumere, Prziłęczyć ſobie towárziſzá. Mącz 398a; áby kożdy z nich [przełożonych granic, zamków i miast] przyłączywſzy k ſobie dwu ſzlácheckiégo ſtanu mężów ćwiczonych y dowćipnych/ ſzérokość drógi wſzędy poſtánowili SarnStat 1235.

γ. O małżeństwie [komu] (2):

Zwroty: »przyłączyć sobie« (1): vyrzał Filipá goduiącego/ ábowiem iuż był wyrzućił Olimpią/ á przyłącżył ſobie [sociaverat sibi] niekthorego cżłowieká corkę imieniem Kleopatrę HistAl B2v.

»przyłączyć za żonę« (1): [Aleksander rzekł:] będę mátce moiey gody ſpráwował przyłącżywſzy ią krolowi inſzemu zá żonę [sociando eam regi alteri in vxorem] HistAl B2v.

b. O abstraktach (9):

przyłączyć do kogo, do czego (7): do powagi przyſthoyney oſobie ſwey/ przyłącżył y to/ iż go s ſlodkiey powieśći iego káżdemu miło ſłucháć. GórnDworz K3v; niewięcey tobie pomoże zacność rodu [...] ieſli do niego nieprzyłącżyſz cnoty y zacnych vcżynkow ModrzBaz 42; Do drugie^go ćwicżenia ſzkolnego zda ſię że trzebá przyłącżyć ſądy: áby ſię też w ſądźiech ćwicżyli. ModrzBaz 134v; [Samson, obywatel Rzymu] do náuk świeckich/ piſma świętego/ y táiemnic Chrześćiáńſkich/ náukę przyłącżywſzy: barzo ſię chciwym ſercem/ iął cnot doſkonálſzych Chrześćiáńſkich SkarŻyw 592; Do modlitwy przyłączyć ſkromne bolu wſzelkiego wytrwánie LatHar 649; Spiewaymy chwałę/ Pánu wſzech możnośći. Zniżmy koláná/ á wznieśmy źrzenice/ Do świátłości wiecżyſtey/ Słowá/ do chęći/ Przyłącżywſzy/ cżyſtey. GrabowSet T3v. Cf Zwrot.

przyłączyć ku czemu (2): Przerębſki [...] ku wrodzoney cnocie ſwey [...] przyłącżył był niektore páná ſwego obycżáie. GórnDworz B8; gdzieby ku ſtátecżney mądrośći/ miłość ſerdecżną páná Bogá/ á nabożeńſthwo przyłącżył/ muſiał by mieć/ y ſzcżęſcie/ y Bogá obrońcą ſiebie GórnDworz Hh6v.

Zwrot: »przyłączyć serce« [do kogo a. do czego] (1): ktho vwierzy weń [w Boga Ojca] á przyłącży mocno ſerce ſwoie do niego á do miłoſierdzya iego [...]/ iuż nigdy nie będzie opuſzczon RejPos 172.

c. O terytoriach, jednostkach administracyjnych i ich mieszkańcach: wcielić, włączyć, oddać pod czyjeś władanie [kogo, co] (44): Tam nieboſzcżik Pan mogł śię pomśćić krzywdy powinowátego ſwego nád miſtrzem/ y źiemię opánowáć miecżem. (marg) Iflanty przyłącżył. (–) BiałKaz K3v.

przyłączyć do czego (14): Boleſław Pudikus w Záwichośćie dał poſtáwić kláſztor [...] do ktorego wſi przyłącżył dwádzieśćiá y pięć BielKron 364; Kárzeł Rzymſki y Cżeſki Krol chćiáł ie [biskupstwo wrocławskie] do Práſkiego kośćiołá przyłęcżyć. BielKron 375; Imperium consociare, Páńſtwo do páńſtwá prziłęczić á yedno ze dwu vczinić Mącz 398b; Sigmunt August [...] przez poddáne [!] dobrowolne ich/ do Corony wáſzey przyłącżył. BiałKaz K3, I2v; Krol Polſki Kázimierz [...] poſtánowiwſzy przymierze [...] z Ceſárzem Karoluſſem Krolem Czeſkim/ vmyſlił oſtátká Ruſkich zieḿ dochodzić á do Polſki przyłęczyć StryjKron 447, 457, 592, 612; Iagielo [...] Xieſtwo ſwe oycziſte do Koroni przilatzil PaprUp B4; dostali Polacy Xestwa Zatorskiego y Ocwiecimskiego y przyłącyli do Korony ActReg 5v, 5v; SarnStat 12, 1117; [SzczerbSpecSax 485 (Linde)].

przyłączyć komu, czemu (6): Iulius Rzymſki Ceſarz podbiwſzy pod Rzymſką moc źiemię Fráncuſką Anglią/ y inne inſuły páńſtwu Rzymſkiemu przyłącżył. BielKron 277, 301, 380v [2 r.]; OrzJan 63; [też ziemie] zá wolą Pánów [...] przyłączywſzy ie przerzeczonému Króleſtwu Polſkiému powtóre wćielamy [...] Koronie Kroleſtwá Polſkiégo ná wiecżné cżáſy. SarnStat 987.

przyłączyć k(u) komu, ku czemu (27): Leop 1.Mach 11/1; [Serwius] Trzy gory ku miáſtu przyłącżył/ Quirinalem/ Viminalem/ Exquilinum BielKron 103; Ale gdy [królowa dalmacka] wźięłá brátá [króla Ladzisława] zá opiekuná a obrońcę ſobie/ odpárłá nieprzyiaćielom. A ſtąd brátu przyłącżyłá Dalmácią ku kroleſtwu Węgierſkiemu BielKron 301, 102, 111v, 112v, 140, 285v (17); BielSat L4v; krol Eiptſki [...] ſtarał ſię iákoby mogł zdrádą wziąć kroleſtwo Alęxándrowe/ á przyłącżyć ie ku kroleſtwu ſwemu. BudBib 1.Mach 11/1; PaprPan Eev; StryjKron 612; BielSjem 28; LatHar 649; [Jagiełło] Litwę y z Zmudzią przyłączył ku temu. Wiecznemi czáſy kroleſtwu Polſkiemu. KlonKr E3v. Cf Zwrot.

W przeciwstawieniach: »oderwać (2), oddalić, odjąć ... przyłączyć« (4): Otto pierwſzy wielki Ceſarz odiął to miáſto Fráncuzom/ á ku Ceſarſthwu Rzymſkiemu przyłącżył. BielKron 285v; [król] wiele innych wſi oddalił kroleſtwa [tj. od dóbr królewskich] á ku duchownym przyłącżył. BielKron 349, 294v; Bo Ludwik Krol chcąc Ruſkie ziemie od Polſki oderwáć/ á do Węgier przyłączyć rozdał był wiele zamkow Ruſkich Pánom Wegierſkim StryjKron 457.

Zwrot: »przyłączyć k sobie w jedność« (2): (nagł) Artykuł XXIII. o Ziednocżeniu Litwy s Pruſy. (–) PRZyłącżmy k ſobie w iedność/ Litwę dźikie Pruſy. BielSat L4v [idem] BielSjem 28.

Szereg: »przyłączyć, wcielić« (1): Włádźiſław [...] Zyemie/ Litewſką/ Zmodzką/ Ruſką/ ku Polſzce/ iáko przez poſły bráćią ſwą obiecał/ przyłącżył/ wćielił/ piſmem y przyſięgámi tho vtwierdził. BielKron 381v.

[W przen: Cokolwiek w powodź wodá do roley twoiey przyłącży/ to według práwá wſzem narodom poſpolitego/ twoie ieſt. SzczerbSpecSax 485 (Linde).]

d. O tekście [do czego] (3): GrzegRóżn N3v; Gdy przyidźiemy do Konſtántynopoliáńſkiego/ przyłącżywſzy do niego Dámaſuſowe wyznánie [wiary]/ áliści obacżymy coś nowego [...] rożnego NiemObr 135; Wyznánie wiáry Koncylium Niceńſkiego [...] (marg) Dámáſus Papież do Mſzey ie przyłącżył. (–) LatHar 90.

e. O pieniądzach [do czego] (1): Ná któré práwné proceſsy ſumpt ma mieć Inſtigator z tychże retentów. A pieniądze retent poborowych [...] wźiąć/ y do Poborów vchwalonych przyłącżyć. A któréby nam należáły/ v Podſkárbiégo ná potrzebę náſzę záchowáné bydź máią. SarnStat 417.

f. astron. O układzie ciał niebieskich (1): niedawne złączenie dwu Płáneth zwierſchnich [...] moc ſwoię ku záćmieniu ſłońcá przyłączy LeovPrzep B3v.

2. Połączyć rzeczy konkretne [co ku czemu] (1): A ty ſynu cżłowiecży wezmi ſobie iedno drzewo: nápiſzże ná nim/ Iudzie y ſynom Iſráelſkim towárzyſzom iego. Weźmi że też drugie drzewo/ á nápiſz ná nim/ Iozeffowe drzewo Effráimowe/ y wſſyſthkiego domu Iſráelſkiego tudzież y thowárzyſzow iego. Przyłącż że ie [adiunge illa]/ iedno ku drugiemu áby było iedno drzewo: á niech ſie w iedno ſpoią w ręce twoiey Leop Ez 37/17.

Synonimy: 1. przybawić, przydać.

Formacje współrdzenne cf ŁĄCZYĆ.

Cf PRZYŁĄCZENIE, PRZYŁĄCZONY

DDJ