[zaloguj się]
[pdf]

PRZYDAĆ (569) vb pf

a jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf przydać
praet
sg pl
1 m przydåłem, -em, -m przydåł m pers przydalismy, -smy przydali, przydalichmy
2 m -eś, -ś przydåł m pers -ście przydali
n subst -ście przydały
3 m przydåł, przydåł jest m pers przydali
f przydała m an przydali
n przydało subst przydały
plusq
sg pl
3 m był przydåł m pers byli przydali
imperativus
sg pl
1 przydåjmy
2 przydåj przydåjcie
3 niech, niechåj przydå
conditionalis
sg pl
1 m przydåłbym, bym przydåł m pers bychmy przydali
2 m byś przydåł m pers byście przydali
3 m by przydåł m pers by przydali
n by przydało subst by przydały
con praet
sg
3 m by był przydåł
impersonalis
praet przydåno
participia
part praet act przydåwszy

inf przydać (120). ◊ fut 1 sg przydåm (20). ◊ 2 sg przydåsz (10). ◊ 3 sg przydå (19). ◊ 1 pl przydåmy (9). ◊ 2 pl przydåcie (2). ◊ 3 pl przydadzą (3). ◊ praet 1 sg m przydåłem, -em, -m przydåł (8). ◊ 2 sg m -eś, -ś przydåł (8). ◊ 3 sg m przydåł (166), przydåł jest (1); przydåł : przydåł jest RejPs (3:1). f przydała (3). n przydało (6). ◊ 1 pl m pers przydalismy, -smy przydali (6), przydalichmy (1) LudWieś. ◊ 2 pl m pers -ście przydali (3). subst -ście przydały (1). ◊ 3 pl m pers przydali (27). m an (cum N pl: wilcy) przydali (1). subst przydały (3). ◊ plusq 3 sg m był przydåł (3). ◊ 3 pl m pers byli przydali (1). ◊ imp 2 sg przydåj (37). ◊ 3 sg niech, niechåj przydå (4). ◊ 1 pl przydåjmy (8). ◊ 2 pl przydåjcie (4). ◊ con 1 sg m przydåłbym, bym przydåł (4). ◊ 2 sg m byś przydåł (3). ◊ 3 sg m by przydåł (5). n by przydało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy przydali (1). ◊ 2 pl m pers byście przydali (1). ◊ 3 pl m pers by przydali (7). subst by przydały (2). ◊ con praet 3 sg m by był przydåł (1). ◊ impers praet przydåno (28); -åno (27), -(a)no (1). ◊ part praet act przydåwszy (42).

Sł stp: przydać, przydajać, Cn brak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia
1. Dołożyć, dodać czegoś powodując zwiększenie ilości lub różnorodności, wzbogacić dodatkowo o taki sam lub inny element, uzupełnić; addere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; adicere PolAnt, Mącz, Modrz; apponere Vulg, PolAnt; adiungere Modrz, JanStat; conectere HistAl; plus dare, sociare, subicere, subiungere Mącz; adhibere, subdere Modrz; attribuere JanStat (429):

przydać co (4): Podobna á rowna rzecż: k ſobie podobne á rowne przyda FalZioł V 54. Cf Zwrot.

W przeciwstawieniu: »przydać ... ująć« (1): Abowim gdźye doſkonáłość/ tám yáko nyedoſtátku/ táko też y zbytku żadnego nyemáſz. Bo to yeſt doſkonáłe/ czemu áni przydáć áni vyąć nic nyemoże. KromRozm II fv.

Zwrot: »niczego, nic nie moc przydać; czego nie przydać« [w tym: czemu (2), do czego (1)] (1:1;1): KromRozm II fv; Nie możem więcey áni mniey nicżego przydáć tym rzecżam ktore Bog vcżynił [non possumus eis quidquam addere nec auferre Vulg Eccle 3/14]. BielKron 79v; A ponieważ żadna ſztuká/ ták doſkonáła/ od żadnego Miſtrzá niewyſzlá [!]/ żeby do niey cżego potomni álbo nie przydáli [quin ... additum sit aliquid]/ álbo nie odmienili/ álbo iey pilniey nie wypolerowáli: Y to nas [...] odſtráſzáć niema/ żebychmy [...] ModrzBaz 1.
a. O rzeczach materialnych i wielkościach wymiernych (80):
α. Dać komuś lub na jakiś cel [w tym: co, ile czego (10)] (11): StryjKron 457; Bornomiſsa ma Iurgielt od Nieboscyka przydawszy zparę set złotych. ActReg 64.

przydać komu (6): SeklKat G4; gdyż On [Pan Bóg] ine wszytko łaskawie przydać obiecał krolestwa Iego naprzod szukającym Diar 84. Cf »jeszcze przydać«.

przydać k czemu (3): Accedent tibi a me haec dona, Yeſzczeć ty dáry k temu chcę przidáć. Mącz 43c, 253c; SarnStat 967.

W przeciwstawieniu: »przydać ... umniejszyć« (1): Leop Ex 30/15 cf »nic nie przydać«.

Zwroty: »(nad to) jeszcze (więcej) [komu] przydać« = adicere multo maiora Vulg (4): y dałem ći dom Iſráelſki y Iudſki: á zdálić ſie to máło/ przidamći ieſzcże dáleko więcey. Leop 2.Reg 12/8; Mącz 43c; TEdy Tobit wezwał ſyná ſwoiego y rzekł iemu/ ſtáray ſię miły ſynu iákobyś to nágrodził temu ktory chodził ſtobą/ trzebá mu teſz ieſzcże co przydáć [et addere ei oportet]. BudBib Tob 12/1; [Jorgi Nagimułtowic] otrzymał w pokoiu Bełſką ziemię/ [...] nád to ieſzcze przydał mu Krol Kázimirz Chełmſki powiát y zamek Chełmo StryjKron 447.

»nic nie przydać [nad co]« (1): Bogáthy nic nieprzyda [non addet] nád wyſz puł Syklá/ á ubogi nic nieumnieyſſy. Leop Ex 30/15.

Szeregi: »dać i przydać« (1): pan Bog obieczuię nam wſziſtki rzeczi dać/ y przidać/ gdy pyrwey ſzukamy kroleſtwa bożego. SeklKat G4.

»przydać, przyliczyć« (1): Annumeravit illi aliquot grossos, Przidał/ przilicził k temu kilká groſzy. Mącz 253c.

β. Domieszać składnik (zwykle o sporządzaniu środków leczniczych) [w tym: czego, ile czego (22)] (29): Z tego vcżyń maſć, możeſz też przydać miodu czo chceſz FalZioł V 100; á na oſtatku przyday Muſci diſſoluti in aqua roſata, to ieſt Piżma rozpuſzcżonego w wodcze rożaney/ [...] iżby m iała [!] ta maſć wonią czudną. FalZioł V 110v, V 95, 98, 117; wźiąwſzy wódki różánéy/ borakowéy/ częśći równé/ octu winnégo trochę przydawſzy: mázáć/ témiż wódkámi y ſkróni ieſli biją. Oczko 31; czynią téż więc proſty [olej]/ wóſku wźiąwſzy cudnégo/ trochą go oliwy rozmiękczywſzy/ y przydawſzy kminu/ góźdźików/ [...] po łóćie Oczko 32v, 18, 31.

przydać co (w tym: lat. (4)) (7): Albo tak vcżyń plaſtr ſtłukſzi Krwawnik z babką yſthymi moſzenkami á pothym knim przyday białek iaiecżny FalZioł I 80d; Potym przydaj ſpecies dijacorali magiſtraliter 1. łot FalZioł II 17b, II 17c, V 111; Mącz 443a; do tych tákich Syrupów/ ieſli przydamy/ ſrecies [!] diathrion ſantalon/ álbo diamargare frigidi/ po puł ſcrupułu/ ſercu y wątrobie pomogą. Oczko 31v, 31v.

przydać do czego (4): my do śiárczánych [wód] ieſli áłunu troſzkę/ [...] albo ſántálów czérwonych przydamy/ [...] bárzo dobrze będźie. Oczko 16v, 11, 31v; A przeto poſłuchayćie/ pewnego lekárſtwá/ Ktore ieſt wypiſane z zacnych ksiąg Doktorſtwá. Głowkę iednę álbo dwie/ oſtu koſmátego/ Záś Orzechow kolących przydawſzy do tego. [...] Wſzelákie nápuſzenia/ vſkromi do ſzcżątku. PaxLiz E4.

przydać czemu (4): á potym vcziń z onych zioł y ſprochow ſok/ ktoremu prziday białego woſku yle potrzeba ieſt/ á tak vcżyń maſć miękką FalZioł I 19c, I 104d; AEs temperare, Miedźi ſwą prziſádę przidáć. Mącz 443a; Oczko 31v.

przydać k czemu (10): á gdi ktim to rzecżam [ziołom zmieszanym z octem] przymieſzaſz ſiarki/ tedi rany ſmrodliwe á zgniłe, cżiſci y wyſuſza/ á tak goij gdi throchę miodu przaſnego knim przydaſz. FalZioł I 76b; Wezmi oleyku rożanego/ żołtek z iaia kokoſzego ſurowy/ przyday k temu ſzafranu nie wiele FalZioł V 92v; Naprzod wezmi kwiatkow rumienkowych/ otrąb ięcżmiennych, [...] przyday k temu dwa żołtki iaiowe, y też ſzfranu trochę FalZioł V 111, I 44a, 76c, 80d, V 91, 93, 94v; Szcżepił Noe wino przydawſzy k niemu krwie Lwiey/ Wieprzowey/ Bárániey y Małpiey BielKron 6.

γ. Przyłączyć terytorium [co, ile czego] (6):

przydać do czego (1): Przidał [Serwiusz] cżwarty Tribus [tj. miejski okręg Rzymu] do trzech dawnych. Trzy gory ku miáſtu przyłącżył BielKron 103.

przydać komu, czemu (4): BielKron 301; A przetoż ná ſeymie/ mieliby obráni być/ támtych mieyſc świádomi/ ktorziby tákowym zamkom/ mieyſcá y polá náznácżyli/ wśi y miáſtecżek pewną licżbę przydáli ModrzBaz 103v; StryjKron 295; SarnStat 987.

przydać ku czemu (1): [Tullus Hostylijus] Gorę ktorą zową Cellius/ ku miáſtu przydał/ ná ktorey ſie dopuśćił ſádzić ludzyom nie oſiádłym BielKron 101.

W połączeniu szeregowym (1): oné [Ziemie Litewskie] z Ziemiámi y Páńſtwy im przyległémi y ſpoionémi/ przerzeczonému Króleſtwu náſzému Polſkiému przywłaſczyliſmy/ wćielili/ złączyli/ ziednoczyli/ przydáli/ ſprzymierzyli SarnStat 987.

Szereg: »przydać i naprawić« (1): Ten [Ładzisław] przydał y nápráwił wiele poſpolitey rzecży dobrey kroleſtwu Węgierſkiemu. BielKron 301.
δ. Dorobić, przyprawić część, dosztukować [co, ile czego] (10):

przydać do czego (5): ZLego ſługę málárze/ ták figurowáli/ Pyſk świni/ Wilcże vſzy/ do łbá mu przydáli. RejZwierz 118; KTo naprzód począł miłoſć dźiećięćiem málowáć/ Może mu ſię záprawdę káżdy podźiwowáć. [...] Tenże nie dármo przydał do rámięnia piérzé KochFr 81; zá náſzégo wieku nie iednę/ ále dźiewięć ſtrón do lutnié przydano KochWr 39; JanNKar B3v; KlonFlis E4v.

przydać komu (5): V Tebanow nád ſądem było zmálowano/ Krolá ſlepo/ á vſzy złote mu przydano. RejZwierz 12; NIewiáſtę złą by Swinię/ záwżdy málowano/ Bramkę piękną ná cżele/ trepki iey przydano. RejZwierz 118v, 112, 118 [2 r.].

Przen (1):
Zwrot: »skrzydła [komu] pod nogi przydać« (1): Wnet ſerce wzyęły trzy Krolewſkie ſługi [tj. pionki szachowe]/ Poſzły záſobą/ iáko był plác długi Lecż iedná przedſię ochotnieyſza byłá/ Dáleko ná zad drugye zoſtáwiłá. Wykrzyka lecąc/ ſkrzydłá iey pod nogi Sławá przydáłá KochSz C.
ε. Użyć dodatkowo albo nakazać użycie [w tym: co (12)] (14): RejPos 32, 89; (nagł) Hymn. (–) Wcżás Kompletny/ vcżćiwy pogrzeb mu ſpráwiono/ W ćiele świętym/ nádźieię wſkrzeſzenia wznowiono. Máśći wonne przydano: piſmá ſię ſpełniły. LatHar 313.

przydać czego (2): KrowObr 90v; á ſam [Numma Pompilijusz] by náwykł [= nauczył się] od Márkuſowá Wárrá/ iż widał w wodzye pátrząc obrázy cżártowſkie/ gdzye też przydawſzy krwie cżłowiecżey/ vmárłe krześili BielKron 101.

przydać do czego (4): Pan Kryſthus [...] ſwiętośći ku tey Ewánieliey przydał [..] A iżby ſię żadny ſtego niewymawiał przeto teſz do tych świątośći żadnych koſztownych y ſwietnych przyprawek/ zamiánek/ złotá/ [...] nieprzydał/ iedno thylko proſthe znáki miedzy ludzmi poſpolite/ Do Krztu Swiętego tylko wodę KrowObr 46; A potym Zácháryaſz Papieſz/ [...] do tych Lámp [które dodał do mszy papież Sabinianus] oleiu przydał/ y ty Lámpy potwierdził y zápalił. KrowObr 90v, 73v; RejPos 32.

przydać komu (2): K tey obietnicy [o Krystusie] przydał Pan Bog Abráámowi obrzeſkę/ ná znák pokoiá y ná pámięć obietnice BielKron 13v; Tu też pilnie obacżay onego ſtárego Wężá [...] iákowe záwády zbudował przeciwko Synowi Bożemu/ Abowiem obáliwſzy Kryſtuſá Iednego Zbáwićielá/ nácżynił y poſtáwił z ludźi drugich Kryſtuſow/ ále iż w nich nic nie było pewnego/ przeto im przydał wodę cżárowáną GrzegRóżn Ev.

przydać k(u) czemu (5): Znak wydomy wodę przydal pan Chriſtus ku ſlowu ſwemu [przy obrzędzie chrztu] SeklKat T4v; Zá grzech lepak ludu poſpolitego/ zábił [Aaron] ná ofiárę Kozłá/ y ſpalił takież/ przydawſzy ktemu niektore ofiáry poświęcone. BielKron 38, 13v; Obrázy cżemu ku ſłowu Bożemu przydano. WujJud Mm7v, 49 marg.

ξ. Powiększyć o wielkość mierzalną [w tym: co, ile czego (8)] (9): Skárbek dworſtwem idąc wpuśćił ſygnet ſwoy w ſkrzynię mowiąc: Mało tho na mego pana złota/ przydam go ia więcey BielKron 352.

przydać do czego (3): A ktoż z was troſzcząc ſię może ieden łokieć przydáć do wzroſtu ſwego? WujNT Luc 12/25 [idem] Matth 6/27; ModrzBaz 107.

przydać k czemu (3): MurzNT Matth 6/27, Luc 12/25; Ieſli máła Rothá/ przydádzą kniey drugą/ álbo ile potrzebá okaże. BielSpr 70v.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): Wiele ich było/ ktorzi chcąc do ſwych bárzo wielkich máiętnośći więcey przydáć/ wſzytko potráćili ModrzBaz 107.

Zwrot: »jeszcze przydać [komu, czemu]« [szyk zmienny] (2): RejWiz 137; Oſwiadcżał ſie Pan Bog ludu Iſráelſkiemu/ [...] mowiąc: [...] A przydam ieſſcże dniom [et addam diebus] twoim piętnaśćie lat: ále y z ręki Krolá Aſſyriyſkiego wyzwolę ćie Leop 4.Reg 20/6 [przekład tego samego tekstu: RejWiz].
η. Uwzględnić, zaliczyć dodatkowo [co do czego] (1): Y kto Polſkie rzeki/ [...] obeyźrzeć chce/ [...] przydawſzy do tego Ieźiorá y rzéczki/ ná których ſtáwów ieſt ták wielé/ rzecz do podobieńſtwá nigdy nieprzyſtoyna będźie. Oczko 7v.
b. O tekście mówionym lub pisanym [w tym: kogo [= czyj tekst], co (196)] (256):
α. Uzupełnić wypowiedź, tekst, dzieło, zbiór tekstów; dopowiedzieć, dopisać (248): OpecŻyw kt; Potim pokleknawſzy maią mowić credo y pacierz y tę modlthwe [!] maią przidać. SeklKat C4, D, D2; KromRozm III E5v; Prefácye iedni powiedáią y piſzą iż ie Gelázyus papieſz Przydał [do mszy] KrowObr 196, 195v, 196, 196v [3 r.], 197, 198, 200; Leop 1.Par 17/18; Nie powiedałem tych ſubtylnośći ná kazániu/ bo nie máſz co/ iednom chciał tho przydáć dla ták nowego w Polſzcże Rábiná Kimki Számuel Gregrá SarnUzn D2; KuczbKat 40; Gdy tedy to ſłowo Boże przez Páſterze porządnie ná to powołáne w Kośćiele bywa opowiedáno/ wierzymy zá pewne/ iż tám ieſt prawdźiwe ſłowo Boże. (–) Dobrzeście to przydáli/ ále przećiw ſobie. WujJud 30; WujJudConf 13; BudNT Ff8v; CzechRozm 139v, 203; pirwey niżli mamy ieść y prośby cżyńmy/ y dźiękowánie przydaymy. ModrzBaz 52v, 39v, 59v, 87v, 124v; CzechEp 25, 229, 383; ReszHoz 127; GostGospSieb +4v; OrzJan 108; Przyday chceſzli ktory Pſalm Pokutny. LatHar 70, 69, 98, 101, 357; A Poniewáż Dzieie Apoſtolſkie/ dwu przednieyſzych Apoſtołow Piotrá y Páwłá S. ſpráwy opiſuią/ zdáło mi ſię zá potrzebną/ Summę ſpraw obudwu/ ná dwu tabliczkách oſobnych tu ná końcu przydáć/ [...] przydawſzy też niektore inne ſpráwy/ ktorych Lukaſz S. w Dzieiách nie wſpomina. WujNT 509, 486; JanNKar D4; SarnStat [1281]; Y dáley tám ſtoi/ iż pilnieyby káráć ná gardle cudzołoſtwá/ tákże też może przydáć/ mężoboyſtwá/ świętokradźtwá/ [...] rozboyſtwá PowodPr 79, 48.

przydać do czego (22): GroicPorz C2; KrowObr 196v; Ieſliż by więc po tych to ſlowiech ći álbo owi/ chćieli co przydáć álbo viąć do tego/ vcżynią to z ſpołecżnego przyzwolenia Leop 1.Mach 8/30; Potym Luter piſał Ierzykowi kſiążki [...] przydał też do tych książek liſt BielKron 211v; Mogę do tego przydáć náukę/ powſzechnych Seymów chrześćiáńſkich BiałKat 288v; BudNT przedm b7; CzechRozm 39v; ModrzBaz 60, 96v; Oczko 23; Apoſtołowie páńſcy/ w krotkim zámknieniu podawáli náukę o wyznániu Chriſtyáńſkim/ do cżego iedno mieyſce tylko z Páwłá ś. ku onym/ ktorychem kilká wprzod z Ianá ś. położył/ przydam/ z liſtu do Rzym⟨ian⟩ w 10. rozdźia⟨le⟩ NiemObr 115; Przydano do káżdego rozdziału NAVKI, o tych rzecżách/ ktore ſię w Modlitwách zámykáią LatHar kt; WujNT 669; WysKaz 16; SarnStat 474, 1286. Cf przydać do czego z czego, Zwroty.

przydać do czego z czego (1): Acż nie wątpię/ że W.M. Miłośćiwy Pánie Woiewodźicże/ [...] możeſz do tego z cżytánia śiłá przydáć [...] Y dla tegoż/ tákem te liſty/ álbo inwentarz/ wyſtáwić kazał/ áby [...] GostGospSieb +4v.

przydać od kogo [= z jakiego autora] (1): [zwolennicy] ſłożyli y záłożyli kredo [...]. Piotr napirwey iáko kſiążę Apoſtolſkie rzekł według Ieremiaſzá Proroká [...] Wierzę w Bogá iednego oycá/ ſtworzycielá niebá y zyemie. Andrzey od Abákuká przydał: Y w Iezu Kryſtá iedynego ſyná iego Páná náſzego. BielKron 139v.

przydać komu [= dla kogo] (2): Przidalichmy wam Pieſn o tim ſlachetnym Trunku/ ktory po łacinie zową Aqua vite/ a po polsku Gorzałe wino LudWieś B4. Cf »jeszcze przydać«.

przydać czemu [= do czego] (3): Iezu kthorys thwoiemu przykazaniu dwanaſtemu radę ku doſkonałoſci Ewanielijey przydał. ſ⟨miłuj⟩ ſie nad ⟨nami⟩. TarDuch B6; BibRadz Apoc 22/18; SarnStat 909.

przydać k(u) komu [= do czyich tekstów], k(u) czemu (30): BielŻyw 27; ComCrac 16; MurzHist H2v; Ządał ieſt odemnie z niektorymi przyiaćielmi moimi/ ábym ia thymże Polſkim Ięzykiem przydał ku tym tho Artykułom/ co by ſye zdáło być napotrzebnieyſzego. GroicPorz A3; Leop 1.Reg 16/11; BibRadz II 4c marg; OrzRozm G2v; gdy co ieden z ich [Greków] narodu vkazał oſobliwego/ przydáli ktemu wiele niepodobnych rzecży. BielKron 54v, 16; SarnUzn G4v; Ku kthorey ſwey powieśći Heliaſz Prorok przydał: Ieſli co do tych lat niedoſtáwáć będźie/ tedy ſye to dla grzechow ludzkich sſtánie LeovPrzep H3; WujJud 31, 67v; CzechRozm 4v, 70v, 78v, 100, 193, 203v; ModrzBaz 57, 75v; NiemObr 115; Páweł Ewángelią ſwą poddał pod rozſądek pierwſzych Apoſtołow/ áby ſnać prozno nie prácował. Nie iżby ſię czego od nich nowego náuczył: gdyż nie mieli coby ku niey przydáć. Ale iżby był od nich pochwalon WujNT Gal 2 arg, przedm 14; SarnStat 942; SiebRozmyśl A3v. Cf »jeszcze przydać«.

przydać w co (2): Tákowiż mędrkowie do onych słow pána Ieſuſowych. Ktoby ſię gniewał na brátá ſwego/ przydáli/ w Greckie kśięgi/ bez przycżyny albo prożno BudNT przedm b7; SkarJedn 276.

przydać o kim, o czym (6): GlabGad O7; Tho przidal [Walenty] o Vlcze yſch go vlka namawyal przed domem v organiſcziney aby skrzynyą vilupyl kądikolwyek a pyenyedzi grzywną albo oſzm ſznym vkradl LibMal 1547/125v; GroicPorz C2; Poruſzon Izáák z iego [Ezawa] nárzekánia/ rzekł: W żyznośći zyemie á roſie niebieſkiey będzye błogoſłáwieńſtwo twoie/ przydał też y o potomkoch iego/ rzekąc: Z miecżá będzyeſz żył BielKron 14v; ModrzBaz 62; SarnStat 228.

przydać gdzie (25): A ná końcu przydał proroctwo o Kroleſtwie Kryſtuſowym/ iż to wſzytko w nowym Teſtámencie przez Apoſtoły miáło być obwołano y opowiedzyano. LubPs X4; BibRadz I 28c marg; GórnDworz Q2, S2; Vmyſliliſmy byli Cżytelniku łáſkáwy/ dla twego pożytku/ to ieſt/ dla ſnádnieyſzego niektorych mieyſc w piśmie S. trudnieyſzych/ poięćia y wyrozumienia/ krotkie przypiſki [...] ná końcu tych Biblij/ przydáć. BudBib c4; CzechRozm 17v; ModrzBaz 125v; ktorą [kronikę pruską] prawdźiwie przełożoną ná Polſki ięzyk tu maſz czytelniku miły od nas przypiſſáną. Aczem też z przodku muſiał przydáć inſze dowody o przyſćiu Krzyżakow wty ſtrony Pruſkie/ y Liflandſkie StryjKron 288; Kiedy do was z Rádámi ſwymi przyiedziemy/ Niegdzie ieſzcże przydamy/ á drugdzie vymiemy. BielSjem 15; KochWr 28; LatHar 202; WujNT przedm 26, s. 347, 408, 509; SarnStat 5, 370, 712, 1278, 1316. Cf przydać gdzie miasto czego; »przydać sam z siebie«, »przydać słow(k)o«.

przydać gdzie miasto czego (1): Przeto náoſtátku przydamy tu miáſto zámknienia/ co Chrześćiánin o tym Sákrámenćie wierzyć y trzymáć ma. WujJud 262v.

cum inf (1): Pierwſzy Sixtus/ Pápieſz ſiodmy przydał do Mſzey trzykroć ſpiewáć álbo mowić. Sanctus/ Sanctus/ Sanctus. KrowObr 196v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (33); iż, że (26), zaimek względny (12), aby (7), zaimek pytajny (3)] (48): GlabGad K2, O7; Alye powyada [Jan Wierzchowski] ze dalibog nycz [na się nie czuł] I przidal tho ze przeſz lyudzi dobre pana przenaydowal LibMal 1545/103v, 1547/125v; GroicPorz A3; Leop *A3v; Obiecał Dawid [Abnerowi] wſzytko vcżynić/ ále to przydał/ áby przed oblicżność iego nie przychodził áżby mu pirwey Michol przywiodł żonę pirwſzą BielKron 69, [842], 115, 232, 307; SarnUzn D5, E5; GrzegŚm 54; ono ſámo [zadośćuczynienie] mamy mieć iákoby cżęść Sákrámentu/ o ktorymeſmy iuż powiedźieli/ że z Kápłáńſkiego roſkazánia P. Bogu zá grzechy vcżynione bywa: to przydawſzy/ ábyſmy pewnie y niepochybnie w náſzym vmyśle poſtánowili/ wiárowáć śie pilno [...] grzechow. KuczbKat 220; Vrząd y powinność ſług kośćielnych [...] w tych dwu rzecżách wſzyſtko ſie zámyka/ áby głos Ewángeliey Kriſtuſowey [...] do ludźi przynośili/ y áby świątośćiámi ſzáfowáli wedle roſkazánia Páńſkiego. (–) Przydáć to było/ áby ſie záwżdy zá lud poſpolity modlili WujJud 156, 162v, 194v, 224v, 262v; CzechRozm 72, 87, 100, 164, 173 (10); PRzydaymy też tu y to/ co ſię ná wielu Seymiech tocżyło/ żeby to z wielkim pożytkiem Rzecżypoſpolitey było/ gdyby [...] ModrzBaz 125v; [Aleksander] oznáymuiąc przez liſt Ariſtoteleſowi/ że mu ſię ſyn vrodźił/ przydał y to/ że ſię rádował/ [...] że ſię zá cżáſow Aryſtoteleſowych vrodźił ModrzBaz 130v, 42v, 75v, 130v; To tylko przydam co ſię tám [w żywocie św. Witalisa] niedołożyło. SkarŻyw 566; CzechEp 32, 33; NiemObr 37, 47; ActReg 10; WujNT 556; Ale to chcę pŗidać: iſz się cƶęſto w Polſkim ięzyku trafi/ ƶe po/ s/ idźie/ c JanNKarKoch F2v; SarnStat 511, 1072, 1073; SiebRozmyśl K2v, K3; SkarKazSej 678a.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikami: to (15), ono (1), tak (1); przytoczenie poprzedzone słowami: słowo (słowa) (15), mowiąc (tak) (3), rzekąc (1), ono miejsce (1)] (64): GlabGad P4v; ComCrac 16; gdy przerzekł Chleba naſzego: to przydáł/ doſyć ci mám i nazbyt/ ku tego ciała pożywięniu/ ale cię proſzę o chléb łaſki twoiéi MurzHist l4v, H2v; Yeſſcze wam wyele mam powyádáć/ ále nyemożećye znośić teraz: A zátym wnet przydał: Ale kyedy przyydźye on duch prawdy/ on was wſſyſtkyey prawdy náuczy KromRozm II g, gv, xv, x2; Bo y Dawid ná myeyſcu námyenyonym/ wyrzekſſy/ im myerźi mye zbor złoſćiwych/ przydał/ A z beſbożnymi nye będę ſyedźyał. KromRozm III A6, K5v, K6v; KrowObr 188, 195v, 200, 202, 233v; Leop Gen 15/3, 1.Reg 16/11; gromił [kaznodzieja] lud ná Kazániu prze ſwowoleńſtwo/ y prze zbytki: y ktemu to przydał/ Ieſliże ſye Przeworſko káiáć niebędźieſz/ wedwie Niedźieli pewnie zgoreſz OrzRozm G2v; Filip przydał [do Kredo]: Skąd przydzye ſądzić żywych y martwych. Bártłomiey też przydał: Wierzę w Duchá ſwiętego. BielKron 139v, 14v, 16, 64, 123v, 139v [4 r.]; SarnUzn D5; LeovPrzep H3; Przetho kiedy powiedal: Syn cżłowiecży będźie wydan [...] przydał nákoniec/ á on trzećiego dniá zmartwychwſtánie. KuczbKat 50, 170; WujJud 99v, 181, 212v; BudNT przedm b6v, b7; CzechRozm 165, 167v, 266, **7v; KarnNap D2; Lecż Bog ſam vſtáwuiąc mężoboycam ná gárdle karánie/ zárázem y przycżynę przydał/ mowiąc: Bo ná wyobráżenie Boże ieſt cżłowiek vcżynion ModrzBaz 80; Oczko 17, 23; Vſłyſzawſzy gránie mąſz święty/ rozgniewał ſię y rzekł: Ach mię/ nędznik ten vmárły ieſt: [...] Y przydał: idzćie dayćie mu ieść y pić/ a wiedzćie iſz vmárły ieſt. SkarŻyw 497, 373, 565; MWilkHist K2v; NiemObr 122; WerKaz 288; Odkupićiel twoy/ ták o oddalenie kubká gorzkiey męki ſwey prośił/ iż záraz przedſię przydáć racżył: Wſzákoż nie iáko ia chcę/ ále iáko ty chceſz/ Oycże/ niech ſię sſtánie LatHar 579, 128, 202, 571, 651; WujNT przedm 14, s. 266, 658, 773; WysKaz 16; CiekPotr 92. Cf »przydać słow(k)o«.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); iż] (2): Abágárus [...] poſłał do Páná Kryſtuſá liſt ſwoy/ proſząc áby go przyſzedł vzdrowił ná trąd/ obiecuiąc mu dáć to wſzytko cżegoby v niego żądał/ przydawſzy też to: iż ſłyſzę że ſie Zydowie przećiw tobie zbieráią BielKron 140v; StryjKron 6.

W połączeniach szeregowych (6): tak mocznie trzymam/ że żadne Concilium/ Synodus/ Decreta/ [...] może mieć takową mocz/ aby teſtament pana Chriſtvſow/ mogł przemienić/ przydać/ albo czo odiącz/ y też kaſſować. SeklWyzn d4v, Cv; KrowObr 195v; CzechEp 117; SarnStat 909, 942.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe [w tym: wiele (2), mało, niemało, więcej] (5): KrowObr 233v; KochSat B3; GórnDworz Eev; [Rzymski Kościół] wiele ſkáził ábo wywroćił náuki Apoſtolſkiey/ wiele odiął/ á przydał też wiele/ wielu rzecżam ſie też przećiwi y przeſláduie. RejPosWstaw [1434]; Bo pewnienem tego, żebyś mi był W.M. mógł niemáło o tym przydáć. SarnStat 228.

W przeciwstawieniach: »przydać ... ująć (a. odjąć) (12), odmienić (a. przemienić) (6), kasować, opuścić, umniejszyć« (15): BielŻyw 27; GlabGad K2; Czyagnyony pothym nycz przidacz any odmyenycz nyechcziall, lyecz zeznanye tho bicz prawdziwe thwyerdzyel LibMal 1552/167; SeklWyzn Cv, d4v; Ieſliże co przydaſz [do tego proroctwa] przyda Pan Bog wſzyſtki plagi nápiſáne w tych kxięgach. Ieſli teſz co vymieſz/ wyimie ćię Bog s kxiąg żywotá wietznego. KrowObr 151v; Leop 1.Mach 8/30 [2 r.]; GórnDworz Q2; RejPosWstaw [1434]; BielSjem 15; CzechEp 114; A wſzákże ieſliżeby nápotym zdáło ſie nam y Rádam náſzym w téy mierze co przydáć/ álbo viąć/ álbo odmienić/ [...] to záwżdy potym będźie ná woléy náſzéy. SarnStat 975, 370, 1316.

Zwroty: »jeszcze (więcej) przydać« [w tym: k(u) czemu (4), do czego (1), komu (1)] [szyk zmienny] (22): Tu maſz iáſne ſwiádectwá Duchá ſwiętego/ [...] Ale y to ieſztze przydam/ ieſli thá offiárá Mſzárſka wáſzá/ [...] nietzyni żadnego odpuſztzenia grzechow/ [...] tedyć tym obytzáiem ieſt niepotrzebna KrowObr 188, 233v; I rzekł Abram: Pánie boże/ coż mi daſz? [...] I ieſzcże to przydał Abram [Addiditque Abram]. A mnieś nie dał płodu Leop Gen 15/3, *A3v; BielKron 64, [842], 119; KochSat B3; Cum haec dixisset, haec subiunxit, Wyrzekſzy to/ yeſzcze to przidał. Mącz 178b; GórnDworz Eev; WujJudConf 217; K temu ieſzcże y to przydam: Pewna to iż ſie Meſyaſz w Betlehem národźić miał CzechRozm 165, 72, 163v, 202v, 264, 266; ModrzBaz 97; Oczko 17; CzechEp 32; NiemObr 47; WerKaz 288.

»nic nie przydać; nie moc (a. nie chcieć) nic przydać« [w tym: do czego (2)] [szyk zmienny] (4:4): LibMal 1552/167; GórnDworz Y4; SkarJedn 108; Nie przydaćie nic do ſłowá moiego mowi to Bog ktore ia wam roſkázuię: áni też od niego co odeymiećie CzechEp 114, 117; Y nie mogą dáley/ przećiwnicy nic przydáć/ coby ſię w tych ſłowiech nie zámykáło. NiemObr 107, 105; SarnStat 370.

»przydać sam z siebie, z swego, z rozumu swojego« [w tym: gdzie (1)] (2:1:1): Dáleko to było podobniey dáć ludziom proſtym/ co Kryſtus Syn Boży mowi/ piyćie ſtego wſzyſcy: á niſſli to co mowi. Bierzćie/ iecćie/ kędy nieprzydał wſzyſcy/ choćiaśćie wy to z rozumow ſwoich przydáli Wemſzalech wáſzych KrowObr 202; y mowił [papież Grzegorz] [...] Lepiey żonę mieć/ á niſſli zápalenie ćierpieć. I przydał ieſztze więcey ſam s ſiebie. Lepiey ſie dopuśćić kxiężey ożeniáć/ á niſſli dziatki niewinne zábijáć. KrowObr 233v; BielKron 119; NiemObr 122.

»przydać słow(k)o (a. słow(k)a)« [w tym: do czego (2), gdzie (3); z przytoczeniem (15)] [szyk zmienny] (22): BielŻyw 114; SeklKat Y3v; MurzNT 18v, 156 marg; ábowiem kiedyby był thego ſlowá wſzyſcy nieprzydał/ mogłáby byłá wielka tzęść ludzi ku wąthpieniu y roſpátzy przyść KrowObr 48, 210v; Powiedz mi czemuś przydał to ſłowo Krolewſkiego/ álbo inſze ieſt bogáctwo poſpolite/ á inſze Krolewſkie? OrzRozm N2; przed poświęceniém chléb proſty ieſt: ále gdy ſłowá Chryſtuſowé przyda [kapłan]/ z chlebá ćiáło ieſt Chryſtuſowé. BiałKat 321; WujJud 162; głupi piſarz ztych dwu słowek Hypo á kriſin vcżynił iedno słowo Hypokriſin/ a iż nie krzecży było wyrozumienie/ drugi [pisarz] przydáł słowko/ eis/ zá cżem wkradłá ſię tá omyłká do ksiąg Greckich/ że wnich teraz tak to mieyſce ſtoi/ Hinc mi eis hypokriſin peſite BudNT przedm b4, przedm b8v, c4v; CzechRozm 39v, 167v; Ná co máiąc wzgląd Platina Hiſtoryk Papieſki [...] opiſuiąc niektorych Papieżow żywot złośliwy/ ty ſłowá przydał: O Ludonice, vtinam tum viueres etc. NiemObr 62; LatHar 103; Gdźiem też ktore ſłowo/ ktorego w Graeckim y Láćińſkim nie máſz/ dla lepſzego wyrozumienia przydáć muśiał/ tom dał inſzą literą wydrukowáć WujNT przedm 20, s. 12, 13, 115; SarnStat 1245 marg; SkarKaz 154b.

Szeregi: »przydać a napisać« (1): muśim przydáć á nápiſáć ſpoſob ſzaleńſtwá ludzi proſtych Pogáńſkich BielKron 20.

»powiadać (a. powiedać, a. powiedzieć), (i) przydać« [szyk 3:1] (4): LibMal 1545/103v, 1547/129; Rzekł Micheaſz: Widzyałem Izráel roſproſzony iáko owce przez páſterzá. [...] Przydał ieſzcże Micheaſz y powiedzyał/ iż dał Pan Bog teraz duchá łżywego w vſtá twych prorokow BielKron [842]; ModrzBaz 42v.

»przydać, (i) przypisać« (2): MurzNT 18v; ktorzy [rabini] wam wiárę ſpiſáli/ y plotek wiele kłamliwych o nowym náſzym teſtámenćie/ y o náſzym Pánie Iezuſie Chriſtuſie/ ku niey przydáli y przypiſáli CzechRozm 70v.

»(i) włożyć (a. przyłożyć) a (i, albo) przydać« (3): Przeto teſz tu Duch Swięty/ niedarmo włożył/ albo przydał/ to ſlowo/ Kryſtuſá ſpráwiedliwego KrowObr 210v; SkarJedn 276; Więc y przywileiów potrzebnych ktemu przyłożyłem/ y Arborem Conſanguinitatis y Affinitatum, y innych wiele rzeczy potrzebnych przydałem. SarnStat *4.

»zmyślić abo przydać« (1): to [zwierzchność biskupa Rzymu nad Kościołem] było y to tu Biſkupi znáią y w Rzymſkich autentykách zoſtáło. ktore Iulius papieſz po zmárłym Felixie tymże Biſkupom wypiſawſzy poſyła. ktory zmjſlić ábo przydáć nic nie mogł SkarJedn 108.

β. Ο literach (7):
Zwrot: »przydać literę« [w tym: gdzie (3)] [szyk zmienny] (4): á ná brzegu pod tymże znákiem/ ” nápiſałem iáko ſtoi w Graeckim/ przydawſzy liliterę [!] G. WujNT przedm 16; Bo gdźie co więcey w Graeckim niż w Lácińſkim [tekście] było/ tom gwiazdką náznáczył w texćie y ná brzegu/ przydawſzy ná końcu literę G. ktora znáczy że Graeckie kśięgi Krolewſkie ták máią. WujNT przedm 16, przedm 16, 20.
αα. Uzupełnić zasób alfabetu (3):

przydać k czemu (1): [Nykostrata] wynálázłá im [ludowi] piſmo náſze Láćińſkie [...] y cżytáć náucżyłá według punktow y głoſow zgodliwych/ ktorych napirwey było XVII. to ieſt/ ABCDEFGILMNOPRSTV: Potym k nim przydano KQHX: Ypſilon tákież Zet z Greckiego. BielKron 51v.

przydać czym (1): owé [dwadzieścia cztery litery] ſą głównè, y którè żadnègo ięzyká nie wiążą, áby ſobie wedle niego bądź co przydáć bądź co viąć z nich kto niemógł iáko y ſámi áccentámi, punktámi, y diphtongámi [Grekowie i Łacinnicy] przydáli. JanNKar C3v.

W przeciwstawieniu: »przydać ... ująć« (1): JanNKar C3v cf przydać czym.

γ. O dodatkowym członie imienia [komu] (1): vrodźił ſie ſyn Krolowi Zygmuntowi pierwſzego dniá mieſiącá Sierpnia/ [...] ktoremv imię dano Zygmunt wtory/ á Ceſarſkie przydano Auguſtus od mieſiącá/ bo ten mieſiąc zową Auguſtus po Láćinie BielKron 418v.
c. O abstraktach (wartościach duchowych, uczuciach, doznaniach i działaniach itp.) [w tym: co, ile czego, czego (po przeczeniu) (59)] (74): Dał mu [Pan Salomonowi] o co żądał to ieſt Mądrość/ przydawſſy bogáctwá y ſlawę Leop 2.Par 1 arg; Adicere suum calculum, Głos álbo wotum ſwoye przidáć. Mącz 162a; RejPosWiecz2 90v; WujJudConf 166v; Oczko a3; SkarŻyw 15; StryjKron 105; Ty/ [...] Nie iák ſędźia/ ále iáko Oćiec práwy/ Máiąc ná tym doſyć/ mnie pokáráć máło/ Iák mátká/ gdy dźiećię/ v wod ſie záſtáło. Przyday co oſtrſzego/ proſzę GrabowSet S; LatHar 81 marg, 188.

przydać czego do czego (1): Cóż czynić? czy mam ſzukáć tego co zginęło? Chybábym przydáć ieſzcze chćiał pracey do ſzkody. CiekPotr 77.

przydać czego ku czemu (1): Si cum scientia sociaverint diligentiam, By ku vmiętnośći przidáli pilnośći. Mącz 398b.

przydać do kogo, do czego (14): KrowObr 198v; RejPos 119v; GrzegŚm 6 marg; niektore obycżáie y poważne obrzędy/ moc Kośćielna do niey [do spowiedzi] przydáłá. KuczbKat 210; Piſmo Boże w ſobie doſtátecżne ieſt/ iednák przedśię potrzebá do niego przydáć poważność wykłádu Kośćiołá Powſzechnego WujJud 28v; ModrzBaz 112v; LatHar 649; PowodPr 29; CiekPotr 66; Cżwarta burza ánimuſu náſzego ieſt BOIAZN, do ktorey tu możeſz przydáć ſmutek y żáłość. KlonFlis B, A4v. Cf przydać czego do czego, »jeszcze przydać«.

przydać komu, czemu (20): KlerWes A2v; Ale záſię nam rozumnym/ ktorzy mamy dobrowolnoſć w thym przyrodzeniu/ wiele nam łágodnoſći przydano. HistAl K3v; GliczKsiąż E7, H8; BibRadz Ps 114/14, Eccli 17/9; Mącz 163a; GórnDworz O6v, Y4; RejPos 31v; SkarŻyw 14; WerKaz 283; GrabowSet V; WysKaz 10; SarnStat 1119; [ziemianin] wolałby ten groſz ſchowáć ná potym dla ſyná. Abo dla wiáná corce/ gdy ią zá mąż wyda/ A pomoc małżonkowi przyſtoyną z nią przyda. ZbylPrzyg A4v. Cf Zwroty.

przydać k(u) czemu (11): KlerWes A2v; także to ieſzcze ku złoczynſtwu/ okrutną złośc przydać myſliſz? MurzHist N3; BielKom C3v; KrowObr 46; BielKron 79, 101; y ku tey ſtarożytney domu waſzego chwałe [!]/ nową chwałe wyzwolonych nauk kuśiłeś ſię przydáć KwiatKsiąż F3; On [Menelaus] choćia ze wſtydem Zony ſie vpomina: A ia wroćić rádzę: Abychmy ku zelżeniu nieſpráwiedliwośći Nieprzydáli KochOdpr B4v; ſyn oycá nie wydał [= nie okazał się gorszy]/ Lecz ku ſławie dźiedźicznéy y ſwą właſną przydał KochFrag 43, 30; WujNT Act 22/3. Cf przydać czego ku czemu, »jeszcze przydać«.

przydać nad co [= do czego] (3): A [koncylium] dawáiąc przyczynę potęmpyenya tego/ ták piſſe: iż on [Dioskor] nád ine złoſci ſwoye to przydał/ iż przećiwko ſtrożowi winnice páná zaſtępow/ ktory od ſámego zbáwićyelá náſſego poſtánowyon yeſt/ ſſaleńſtwo ſwe okazał KromRozm III Q; WujNT Luc 3/20, s. 204.

przydać nad co [= powiększyć co] (1): Nie wodźcie tu tych więźniow/ ábyſmy przećiw Pánu nie zgrzeſzyli: Wyſćie vmyſlili przydáć nád grzechy y nád wyſtępki náſze/ A wielkić ieſth grzech wáſz BibRadz 2.Par 28/13.

przydać czym (2): ále w.m. więtſzą dziękę/ od białychgłow odzierżyſz/ kiedy rádniey co przydaſz/ niż vymieſz tym thák zacnym cnotam/ wymową ſwoią. GórnDworz Y4; Mychmy to zá lekárſtwo ſobie poczytáły. (–) Prózna to/ więcéy bólu tymeśćie przydáły. GosłCast 41.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe [(tym) więcej] (2): á chłopyętá obacżywſſy że ſie yeſſcże [Rurał] gnyewa/ á cżty y withanya nye zá wdzyęcżne prziymuye/ przydali mu wyęcey GliczKsiąż H8; BibRadz Ps 114/14.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (2); iż, że] (3): KromRozm III Q; A Herod tetrárchá będąc ſtrofowány od niego [Jana] o Herodiádę [...] przydał też to nád wſzytko/ że zámknął Ianá w ćięmnicy. WujNT Luc 3/20, Act 12/3.

W przeciwstawieniach: »przydać ... ująć (3), zadzierżeć« (4): Ut non plus darent iuris quam detinerent, Aby nie więcey ſpráwiedliwośći zádzierżeli niżliby przidáli. Mącz 447c; GórnDworz L7v, Y4; bo ná niektórych więcéy powinnośći włożono, y vrzędów przydano, niektórym vięto. SarnStat 233.

W porównaniu (1): A iżeby Pan Kryſthus tákową wiárę tym więcey vtwierdził y vmocnił w nas: przeto teſz ſwiątośći ku tey Ewánieliey przydał iákoby iákie pietzęći KrowObr 46.

Zwroty: »przydać [komu] hojnie, obficie« [w tym: czego (1)] [szyk zmienny] (1:1): Obaczywſſy to ony [Charyty]/ co pánie [Juno, Pallas, Wenus] ſpráwuią. Ze ták tę piękną pánnę [= królewnę Izabellę] ná ſwiát wypráwuią. [...] Przydáły iey obfićie/ wielikiey wdziętznoſci. KlerWes A2v; Wſſytkim wam Pan hoynye przyda ták wyele dobrego LubPs aa.

»jeszcze przydać« [w tym: do kogo, do czego (3), komu (1), k czemu (2)] [szyk zmienny] (10): MurzHist N3; GliczKsiąż E7; Rzecżeſz ſynom Iakobowym/ widzyeliſcie ktorem rzecży wam cżynił/ y ieſzcże przydam/ ieſli będzyecie ſtrzedz przymierza mego BielKron 32, 29v; GrzegRóżn Nv; RejAp 19; RejZwierc 4v; Oćieć moy kładł ná was iárzmo ćięſzkie/ ále ia wam ieſzcże przjdam [ego addam] ćiężſze BudBib 2.Par 10/11; CiekPotr 27, 77.

»nic nie przydać« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (2): bo kiedy dworzánin wcżym inym będzie oſobny/ vbior mu nicz nie przyda/ áni vymie. GórnDworz L7v; KochFrag 52.

Szereg: »przydać i poprawić« (1): Tákić był cżyſty obycżay/ iż gdy dzyecyę przyſzło do oycá ſkárżyć ná onego/ ktory go dla wyſtępku yákyego ſkarał/ zás mu yeſſcże ocyec przydał y popráwił. GliczKsiąż E7.
W przen (1): O moy miły Pánie przydayże ieſzcże ku temu ſwemu wdzięcżnemu vpominániu ſerce thákowe/ áby ſie vznawſzy náwroćiło ſie ku tobie RejAp 19.
Przen (2): Tego tylko vpádłym nam niedoſtawáło/ Weſela w ćiężkim żalu/ lecz oto przydáło Nieſczęśćié z łáſki ſwoiéy: Polixenę ráią GórnTroas 59.
Zwrot: »nadzwysz przydać« (1): Znowu móy ſynu weźmi płácz/ y potárgánié Koſy/ á oycu donieś mé pocáłowánié/ Z tym wſzytkim/ co po śmierći onégo zoſtáło/ Y co nádzwyſz nieſczęśćié Troiánſkié przydáło GórnTroas 55.
α. W konstrukcjach oznaczających zwielokrotnienie (3):

przydać czego do czego (1): SkarŻyw 89 cf Przysłowie.

przydać do czego (2): Biádá Synom ſpuśćiáłym/ mieliśćie rádę/ ále nieſemnie/ ktorzyśćie tkáli płotno/ ále nie przes Duchá mego/ ábyśćie przydáli grzech do grzechu. KrowObr 207. Cf przydać czego do czego.

przydać czemu ku czemu (1): boleść ku boleśći przydáli twoim ránom/ gdy ćię okrutnie powrozámi rośćiągnęli LatHar 292.

Przysłowie: Przyzowie ich Eudoxya y dopiero krzywdy ſię ſwey przed nimi ná Ianá vſkárżáiąc práwie ogniá do ogniá przyda. SkarŻyw 89.
β. W hebrajskiej formule złorzeczenia [w tym: komu (1)] (2): To niechay vcżyni Pan Bog nieprzyiacielom Dawidowym/ á tho przyda [Haec faciat ... et haec addat]/ ieſli co zoſtháwię ze wſſyſtkich rzecży iemu przynależących do záránia Leop 1.Reg 25/22; BudBib 3.Reg 2/23.
d. W matematyce (15):
α. W obliczeniach algebraicznych: zsumować [co, ile czego] (9): Przydawanie w rozmagitych monetach/ każdą monetę oſobno przydawſzy przywiedz na więtſzą monetę przez ono yle nieſie. KłosAlg D3; [komentarz do rozwiązania zadania] oſtała frakta 11/41 cżęſći/ ktore na probie [= sprawdzeniu poprawności wyniku] przydaſz. KłosAlg F, E4 [2 r.]; A włożywſzy w tę ſummę dzieśięć tyśięcy złotych/ ná kuchenne pieniądze Pánom Rotmiſtrzom. A przydawſzy dzieśięć tyśięcy złotych ná robienie prochow po miáſtách y zamkách vkráinnych/ tedyby nie wyſzło iedno trzy kroć ſto tyśięcy/ dźieśięć tyśięcy złotych VotSzl E4.

przydać do czego (1): Summá tego wſzytkiego 5560. A ieſli przydaſz do they ſummy czterzy ſtá y czterdzieśći lat/ tedy będźie całe ſześć tyśięcy lat od ſtworzenia świátá. LeovPrzep K2.

przydać ku czemu (2): (nagł) O Przydawaniu. (–) Przyday iednę liczbę Ku drugiey. KłosAlg Dv; przydayże ieſzcze k temu śiódmą część z ośmi łokiet/ á będźieſz wſzytkiégo miéć [...] dwádźieśćiá y pięć łokiet/ y śiódmą część łokćiá. GrzepGeom I2.

W przeciwstawieniu: »umniejszać ... przydać« (1): á zoſtałać frakta po dzieleniu moneti mnieyſzey albo wagi/ tedy iey nie vmnieyſzay/ iedno ią na probie proſto prżyday cżija była iako tu. KłosAlg F.

β. W geometrii: łączyć figury [co, ile czego do czego] (6): Gdy tedy ſpólny co w pośrzodku ieſt Klin b.c.d. przydaſz y do tego y do owotego/ tedyć thé Figury co z tego przydawánia vroſtą/ iáko Kwádrat y Romboides, muſzą być równé. GrzepGeom G2; Przyday do Kliná a.e.b. Figurę o cztérech węgłách a.b.c.f. z tego wſzytkiégo będźie Kwádrat długi e.b.c.f. GrzepGeom G4; Do tych tedy dwu Klinów równych/ przyday ták wielé do iednégo iáko do drugiégo. GrzepGeom G4, G2, G4 [2 r.].
2. Przydzielić, wyznaczyć na pomocnika, opiekuna, towarzysza; addere Modrz, JanStat; dare PolAnt, JanStat; constituere PolAnt; adiungere JanStat [w tym: kogo (44), co (żywotne) (1), co (W przen i Przen) (2)] (50): tedy Woźny choćia by go ſąd nieprzydał ma Rok złożyć ſędźiemu ná dzień ſzoſty UstPraw C2; Przydano też Kántory/ ktorziby młodźieńce w náuce Muziki/ y w inſzych náukách Máthemátyckich ćwicżyli ModrzBaz 131v; Woźny Woźnégo przydáć może. SarnStat 575, 831, 1284.

przydać kogo (G) do kogo (2): obiecuiemy/ iż do ſędźi/ któré ná ſądzenié ſpraw ná Séymie króleſtwá náznáczymy/ iednégo álbo dwu z Rad náſzych/ álbo Vrzędników Kśięztwá onégo przydamy ſędźi/ którzy będą vmieiętni około vſtaw y zwyczáiów Kśięztwá onégo. SarnStat 146 [idem] 1145.

przydać kogo (G) komu dla czego (1): Nád ktorym woyſkiem przełożył [Montwił Gimbutowicz] Erdziwiłá Syná ſtárſzego/ Mężá w dzielnośći Rycerſkiey doſwiádczonego/ przydawſzy mu dla porády y woienney ſpráwy/ Mężow y Pąniąt przednieyſzych StryjKron 265.

przydać do kogo, do czego (żywotne) (6): ZapWar 1548 nr 2656; Sertorius [...] przydał páchołká wielkiego/ vdáthnego do lichego koniá/ á do wielkiego koniá páchołká lichego/ ſłábego. BielSpr 49v; Ktemu/ ponieważ Kośćioły miáły przyłącżone do śiebie ſzkoły dla młodźieńcow/ przeto chćieli do tego ſtanu kánonicżego/ przydáć ſzkoláſtyki ModrzBaz 131v, 97v. Cf przydać kogo (G) do kogo.

przydać komu, czemu (żywotne) (21): PRzeto tedyż ſkoro ſtworzył [Bóg] człowieká pierwſſego/ Wneth mu przydał Towárzyſſá iſcie nádobnego/ Pánnę piękną [...] ku poćieſſe iego. MrowPieś A2v; RejWiz 130; Przydałem mu theż towárzyſzá Ooliábá ſyná Achiſámechowego z pokolenia Dan BibRadz Ex 31/6; OrzRozm S; Ociec dla ich [synów] młodośći przydał im męże ſtátecżne/ ſpráwne/ á zwłaſzcżá w walecżnych rzecżach/ ktorzyby ie dobrze rządzili á imi ſie opiekáli. BielKron 158v, 108v; RejPos 304v; BielSpr 41; CzechRozm 187; KochPs 115; ArtKanc N11, V2v; ActReg 64; ſtraż przydawſzy młodzieńcom/ thymi ſłowy do Poſpolſtwá przedmowę vcżynił. [...] Phil E2; POtym ná tychże Rocéch wnet zárázem ſąd ma przydáć powodowi Woźnégo Ziemſkiégo iáko zwyćiężcy SarnStat 826, 44, 518, 545. Cf przydać kogo (G) komu dla czego; komu za kogo; Zwrot.

przydać komu za kogo [= jako kogo] (1): Mnie Plautus LVXURIA á tę INOPIA Przezwał: y przydał mi ią zá corkę włáściwą. CiekPotr 2.

przydać k(u) komu (14): RejKup b4; Tedy Ionáthán ſyn Azáelow/ y Iáchzyaſz ſyn Tekuego wyſádzeni ſą ná tę ſpráwę/ á knim przydano Moſolámá/ Lewiego/ y Sábáthaiego. BibRadz 3.Esdr 9/14; przydáli k nam ſiedḿ ſwoich ktorzy nas do ich kráin przywiedli. BielKron 447, 31v, 55v, 89v, 207, 218v, 233, 272; BielSpr 41; BudBib 2.Esdr 13/13; Ku którym [referendarzom] przydáliſmy dwu w práwie náuczonych Duchownych SarnStat 56, 1284; [Ale iście to i drugi raz p⟨o⟩wtarzamy, żesmy o tym nie myśleli, abysmy ku Wam p⟨ana⟩ trockiego, aby s Wami pospołu hetmanieł, przydać mieli, jeno iżesmy p⟨anu⟩ trockiemu pisać kaz⟨a⟩li, aby się ze Żmodzią do Lidy ruszeł ListyPol II 1549/412].

przydać ku czemu [= w jakim celu] (3): Stroż [tj. anioł] kthorego Bog przydał ku záchowaniu zdrowia iego [Piotra]. BibRadz II 726 marg; wyſádźiło go [biskupa przemyskiego] wſzytko Concilium, ad colligendos omnes abuſus Eccleſiaſticos: ku czemu przydano iemu dwánaśćie drugich Biſkupow OrzRozm S; BielKron 108v; [BielKron 1551 7].

przydać na co (2): ZapWar 1548 nr 2656; Kto moze Woznégo ná pozwánie przydáć, y który zwyczay był przed tym pozywánia. SarnStat 574.

Ze zdaniem celowym [(a)by] (3): GliczKsiąż A2; Iuż mogą [ci, co mają na pieczy swoje powinności] y fatá ſwe záwżdy złomić ſnádnie/ Ze im z głowy namnieyſzy y włoſek nie ſpádnie. Bo im przydał [Bóg] Anyoły by ich ſtrzegli pilnie RejWiz 130; BielKron 272.

Zwrot: »[czemu (żywotne)] na pomoc przydać« (1): W tym [Rokoszu] wilcy miedzy ſobą ſtárego obráli/ Ktoremu dźieśięć młodſzych ná pomoc przydáli. CzahTr D4v.
W przen (1): [Bóg] Morze ná poły przedárł/ oné [synów Efraimowych] przeprowádźił [...] Przydał im wódze: ná dniu obłok znákomity/ A w nocy nieprzeyźrzánéy ogiéń niepokryty. KochPs 115.
Przen [komu za co] (1): Pogáni o nim [o Kucharskim] wiedząc iednák ſie go chronią/ Pomniąc męſtwo tákże też y gotowość iego/ A nawięcey ſie káżdy dziś obawia tego/ Widząc iż ſyny wpráwił w tákową robotę/ Owę pánią zá mátkę przydał im Bog cnotę PaprPan E3.
3. Pomnożyć, zwiększyć ilość, intensywność lub wielkość; adicere PolAnt, Mącz, Vulg; addere PolAnt, Vulg; apponere PolAnt; adhibere, amplificare Mącz [w tym: czego (38)] (39): Y przeczże iuż was mam więcey káráć/ gdyż wy przydaćie przewrotnoſći? BibRadz Is 1/5; Artem adhibere, Nauki przydáć. Mącz 151c, 8b, 151c, 162a, 499b; Gdyż piſmo ś. ma w ſobie wſzytkę cáłą y doſkonáłą powagę y zupełność/ że iey nikt nie może przydáć CzechEp 136; Iużeſz pieczey ſwey przyday/ z ochotną pilnośćią/ Iák byś go [przyszłego małżonka] też zwabiłá vdátną głádkośćią. PaxLiz C2v, C2.

przydać komu, czemu [w tym: sobie (2)] (24): Abowiem kthoregos ty bił przeſladowali ſą/ y przydali boleſci ranam mogim [Ps 68/27]. TarDuch A7v; BielŻyw 5; BierRozm 10; A bądzćie dobrey á mocney wiáry/ iż on [Pan Bóg] przyda oſobney mocy myſlam wáſſem RejPs 45v, 42, 99, 152v; Milcz dla boga myły brachu Nieprzyday mi więczey ſtrachu. RejKup e7; Ná offáry [!] ninieyſze pánie prośimy weyrzy/ áby nam przydáły nabożeńſtwá y zbáwienia. KrowObr 168v; RejZwierz 107v; Y przyćiągnął Telgáthfálnáſár krol Aſſyriyſki/ ktory mu [Achazowi] był ieſzcze więcey ćiężek/ á niżli mu przydał pomocy. BibRadz 2.Par 28/20; BielKron 256; AEsculapius, Syn Apollinów/ [...] Który lekarskiey nauce swiatłośći przidał y oney poprawił. Mącz 5a; tym ſokiem lice pomázuy/ dźiwney mu głádkośći przydaſz. SienLek 80v, 67; GórnDworz F5, M; Abyś thedy przydał ſobie mądrośći Cżytay Hiſtorie tyto w ćichośći. HistRzym ktv; BudBib 2.Par 10/14; SkarŻywBog 357; MWilkHist E3v; SiebRozmyśl H2v; Naprzod tedy vkáżę to/ iż oni co naprzednieyſzy ludźie ktorzy dla oſobliwey cnoty miedzy Bogi ſą policżeni/ wiele godnośći y ceny fliſowi [tj. żegludze] przydáli KlonFlis A3; SapEpit B3.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): Oćiec moy oćiążał was iárzmem/ ále ia wam przydam tym więcey BudBib 2.Par 10/14.

W przeciwstawieniu: »przydać ... ująć« (1): Ieſt coś inego co cżłowiekowi wiele przydáć/ y viąć może dobrego mniemánia/ y wziętośći: á to ieſt záchowánie á ſpolna przyiaźń s kim ią kto wiedzie GórnDworz M.

Szereg: »dodać, przydać« (1): Arrigere aliquem seu alicuius animum, Pokrzepczić kogo/ Dodáć mu dobrey otuchy/ ſercá/ Nádźieye dobrey przidáć. Mącz 350a.
W przen (2): W téy [w niewoli]/ nic mię nie vćieſzą śćiány mármórowé/ Ani ſercá przydádzą y ſkrzynie fladrowé. PudłFr 72; KmitaSpit C4v.
Przen [komu, czemu] (3): Day nam Boże/ áby to vrotzyſte ſwięto Iánuáryuſzá/ przydáło nam grzechow odpuſztzenia. KrowObr 174v, 163; Nieumiém ia/ [...] świętych przenáydowáć dáry/ Aby łákoméy wodźie Tureckié towáry Bogáctwá nie przydáły KochPieś 11.
4. Sprawić, że coś stanie się czyimś udziałem; uczynić jakimś, uczynić dla kogoś, dać; ingignere, inolescere Mącz; applicare JanStat [w tym: komu, czemu (16), co (14)] (18): PAn Bog ieſt ſprawcą moiem/ [...] Myſl rozumną náwſſytko przydał ieſt mnie á czwiczyć mie raczy RejPs 33v, 154v; MurzHist P3v; Iednym ſie chce wcżeſnośći vżywáć/ Drudzy każą w kárnośći przebywáć/ Gorcżycę tu z miodem pomieſzano/ Wcżeſność s kaźnią cżłowieku przydano BielKom E4v; GliczKsiąż D2v; KrowObr 151v; A wiele w nim y kſtałtow ſwoich był okazał/ Bo mu [Bóg człowiekowi] był nieśmiertelność z niewinnoſcią przydał. RejWiz 133; Bociem ia to y z inych ieſzcże przed tym ſłychał/ Iż wżdy wam Pan niemáło iákieyś mocy przydał. Powiedzyał Merkuryuſz/ prawdá iżći przydał/ Ale ſobie tę zwirzchność ná wſzytkim záchował. RejWiz 144, 144; Inolevit nobis natura, [...] Przidáło nam przirodzenie/ yeſt nám to przirodzono. Mącz 262b, 145d, 241d; RejPos 214; Przetoż máią być zgromádzenia vcżćiwe/ [...] gdyż tákie zbory ſą świádkámi wyznánia y odłącżenia Kośćiołá Bożego od inſzych ſekt [...] Y przydał Pan tákowym Zborom oſobne obietnice/ [...] Gdźie dwá álbo trzey zgromádzeni w imię moie będą/ ia w pośrzodku ich. WujJudConf 220; Lecz ieſli mię chceſz pytáć o rymy moie/ Którym boginié dáry przydáły ſwoie/ Wiédz iżem śmierći znikłá: á poki ſłynie Lutnia/ [...] Sappho nie zginie. KochFr 65; SarnStat 1092.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): [mówi kot do lwa zamkniętego w klozie] A tak lewku namileiſſi Chocziam ia niepoczeſſnieiſſi Alie bim ſtobą niemienial Chocziabis mi wiele przidal RejRozm 407.

Zwrot: »nic [za co] nie przydać« (1): áni Anyół/ áni człowiek/ áni niebo y źiemiá/ y wſzyſtko ſtworzenie nic zá to [stworzenie wszystkiego z niczego] niemogą przydáć pánu Bogu: którym ón ſam vżycza tego wſzyſtkiego: czym ſam/ [...] żywie/ y ieſt. BiałKat 76.
Szereg: »wlać a przydać« (1): Wcżym [w podobieństwie do rodziców] yeſſcże pan Bog chuć á ſerce nieyákye rodzicom przećiw płodu ſwemu wlał á przydał/ áby ták ono miłowáli y ſſánowáli yáko kyedy ſámi ſiebye. GliczKsiąż D2v.
5. Nadać, ustanowić; addere Mącz [w tym: co (16)] (17): KrowObr 78v; Ten [papież Grzegorz] też przydał cżterzy dni wſtępne poſtu wielkiego/ to ieſt/ śrzodę/ cżwartek/ piątek/ ſobotę. BielKron 164; A iżby to [wspomaganie rodziców] dźiatki rodźicóm z chući czynili/ przydał pan zapłátę/ mówiąc: Czyń to áby długo żył ná świećié. BiałKat 53v.

przydać komu, czemu (4): LibLeg 10/123v; SeklKat H4; Tey Regule [benedyktyńskiej]/ dziewiąty Benedykt Papieſz/ białłe kápice przydał/ ábowiem przedtym wroznym odzieniu chodzili. KrowObr 134, 136.

przydać ku czemu (3): KrowObr 136v; BielKron 359v; A będą wſzyſtki rzecży pozytecżnie ſprawowany/ [...] yeſliże każdego dnia obſtalowane godziny ku piſmam przidamy/ od ktorych żadnymi ſpráwami nie mymy [lege: mamy] być odrywáni/ yżebyſmy wżdą nieco każdego dnia cżytali. KwiatKsiąż L3v.

cum inf (1): M. Kroliv wyelmy mnoho mye Turczi mnye przidaly dawacz Thvreczkiey dany y nyemami ſkad wzyacz LibLeg 10/123v.

Szereg: »nie przydać albo nie naznaczyć« (1): Zadnemu [przykazaniu] pan Bog zaras nieprzidał albo nienaznacził pomſti iedno temu przikazaniu czwartemu SeklKat H4.
α. O tytułach, herbach i imionach [komu] (7): Inſze przezwiſká/ ktore takowym/ vniżonym/ [...] Páná Kryſtuſowym zwolennikom/ Duch ſwięty przydał/ opuſzcam/ aby ie tymi przezwiſki/ mocnymi/ prácuiącymi/ [...] w kośćiele Swiętym vtzynił. KrowObr 5v; Acż potym Aſtrolodzy dziwnie ie [gwiazdy] przezwáli/ A wedle ich nátury im przezwiſká dáli. Iż ktora ieſt gniewliwa/ krolá gniewliwego/ Przydáli iey przezwiſko ze zwycżáiu iego. RejWiz 148; RejZwierz 74; Mącz 249c; RejPos A2; Ten Herb Iáſtrzębcem s ſtárádawná zwano/ A właſny tytuł iſcie mu przydano/ Bo Iáſtrząb dármo nikogo nie śćiśnie RejZwierc 210v; PaprPan F3v.
6. Przypisać jakąś cechę lub stan; attribuere HistAl [komu, czemu] (3):

przydać czego (1): Ale do Oicza twego prziſtępuię/ ktoremu byſmy mogłi [!] niezlicżonych chwał słuſznie przidać awſzakoſz ſie on o żadney rzecży więczey iako o czierpliwośći wpraczach nie wychwala. KwiatKsiąż M3v.

przydać co (1): Alexander odpowiedzial ty ieſtes krol Arridiyski/ á wſzákże niechay ſię twe ſerce w pychę nie podnoſi/ iżemći krolewską pocżeſnoſć przydał HistAl Bv.

przydać czego (po przeczeniu) (1): KrowObr 106 cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): I tu Duſzny nieprzyiaćiel on Wąż chytry Dijabeł niechćiał záſpáć/ áby Ornatom y inſzym wymyſlonym Appáratom/ niemiał tego przydáć/ y przypiſáć/ co tylko ſámemu Pánu Iezu Kryſtuſowi Synowi Bożemu należy. KrowObr 106.

Szereg: »przydać i przypisać« (1): KrowObr 106 cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
7. Czynić coś w dalszym ciągu lub silniej (kalka z hebrajskiego) (3): [A Sámuel ieſcze nie znał PANA/ áni mu byłá obiáwiona mowá PANSKA. I przydał PAN/ y záwołał [Et adiecit Dominus, et vocavit] ieſcze Samuelá trzeci kroć [cf Biblia Tysiąclecia: I znów Pan powtórzył po raz trzeci swe wołanie]. WujBib 1.Reg 3/8.]

cum inf (3): A iuż potym niewidział Sámuel Saulá do dniá śmierći ſwei (marg) Wł/ y nie przydał Szmoel widzieć Saulá. (–) [Et non addidit Semuel ut videret Saul] BudBib 1.Reg 15/35; A (ták) tym więcey bał ſię Saul przed Dawidem (marg) Wł/ y przjdał bać ſię (–) [Et addidit Saul timere] BudBib 1.Reg 18/28, I 162b marg; [Y przydáli ieſzcże grzeſzyć iemu [et apposuerunt adhuc peccare ei] w gniew pobudźili naayſſzego [!] w przewodźiu. PsKrak 1532 77/20[17]; I przydáli ſynowie Izráelowi złé czynić [Addiderunt autem filii Israel facere malum] przed oczymá PANSKIMI WujBib Iudic 3/12, 1.Reg 27/5[4]].

8. Zwroty o różnych znaczeniach (8):
»ognia przydać [do czego]« = zapalić ogień (1):á iżby śięgáć tego/ kto tám [do wody z ziemi idącej] śiarki/ háłunu/ [...] wapná/ popiołu/ náphty/ kruſzców/ y żużeli ich rozmáitéy nákładł: á do tego kto y ogniá przydał/ á óne tłuſtośći zápalił? Oczko 4v.

»ognia przydać [komu]« = zachęcić (1): Napryszłe lato niebarzo się nam periculum trzeba spodziewac ztych przyczyn. Iedna ze będą mieli oczsobą zTurkiem czynic, [...] ktoremu nie wadziłoby ognia przydac, choc to niebarzo Christianum nie izby go doKorony wziąć na pomoc ActReg 5.

»przydać (i czasu) (i) pilności« = postarać się; ponere curam Mącz [szyk zmienny] (5): Ktoby chcyał co vmyeć/ nyech przyda y cżáſu y pilnosći. GliczKsiąż Nv; Adhibere diligentiam, Pilnośćy przydáć. Mącz 151c; Impendere operam, Przidáć pilnośći. Mącz 289a, 309c; Iużeſz przyday pilnośći iáko byś to ſpráwił. PaxLiz B3v.

»przydać [czemu] uszy swoje« = wysłuchać (1): Słuchayćież wy mędrcy powieſći moich/ á wy náuczeni przydayćie ſłowam moim vſzy ſwoie [et scientes ascultate me]. BibRadz Iob 34/2.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Adiicio, przidacz, adiungere BartBydg 209b.

przydać co (1): Quantuncunque ea addideris, Aczkolwiek byś ye przidał. Mącz 338b.

Synonimy: 1. dołożyć, przyłączyć, przyłożyć; b. dopisać, dopowiedzieć, przypisać, włożyć; 3. pomnożyć, przymnożyć; 5. naznaczyć, postanowić, ustanowić; 6. przyczytać, przypisać, przywłaszczyć.

Formacje współrdzenne cf DAĆ.

Cf PRZYDAJĄCY, PRZYDANIE, PRZYDANY

MN