[zaloguj się]
[pdf]

PRZYŁOŻYĆ (900) vb pf

o jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf przyłożyć
praet
sg pl
1 m przyłożyłem, -em, -m przyłożył m pers przyłożylismy, -smy przyłożyli, jesteśmy przyłożyli
2 m -ś przyłożył m pers przyłożyliście
3 m przyłożył m pers przyłożyli, są przyłożyli
f przyłożyła m an
n przyłożyło subst
plusq
pl
3 m pers byli przyłożyli
imperativus
sg pl
1 przył(o)żmy
2 przyłóż przyłóżcie
3 niech, niechåj przyłoży niech, niechże przyłożą
conditionalis
sg pl
1 m bych przyłożył m pers bysmy przyłożyli
2 m by przyłożył m pers byście przyłożyli
3 m by przyłożył m pers by przyłożyli
impersonalis
praet przyłożono
fut przyłoży się
con by przyłożono
participia
part praet act przyłożywszy

inf przyłożyć (153). ◊ fut 1 sg przyłożę (11). ◊ 2 sg przyłożysz (137). ◊ 3 sg przyłoży (43). ◊ 1 pl przyłoż(e)m GliczKsiąż (3), przyłożymy (2) BielSpr, SarnStat, przyłożémy (1) Oczko. ◊ 3 pl przyłożą (7). ◊ praet 1 sg m przyłożyłem, -em, -m przyłożył (15). ◊ 2 sg m -ś przyłożył (1). ◊ 3 sg m przyłożył (36). f przyłożyła (3). n przyłożyło (1). ◊ 1 pl m pers przyłożylismy, -smy przyłożyli (5), [jesteśmy przyłożyli]. ◊ 2 pl m pers przyłożyliście (1). ◊ 3 pl m pers przyłożyli (12), są przyłożyli (1) LibLeg. ◊ plusq 3 pl m pers byli przyłożyli (1). ◊ imp 2 sg przyłóż (357); -óż (40), -(o)ż (317). ◊ 3 sg niech, niechåj przyłoży (4). ◊ 1 pl przył(o)żmy (2). ◊ 2 pl przyłóżcie (2); -ó- (1), -(o)- (1). ◊ 3 pl niech, niechże przyłożą (2). ◊ con 1 sg m bych przyłożył (1). ◊ 2 sg m by przyłożył (1) FalZioł. ◊ 3 sg m by przyłożył (12). ◊ 1 pl m pers bysmy przyłożyli (1). ◊ 2 pl m pers byście przyłożyli (2). ◊ 3 pl m pers by przyłożyli (2). ◊ impers fut przyłoży się (1). ◊ praet przyłożono (5); -ono (1), -(o)no (4). ◊ con by przyłożono (5); -ono (1), -(o)no (4). ◊ part praet act przyłożywszy (70).

Sł stp notuje, Cn s.v. mokro; usilnie, Linde XVI – XVIII w.

1. Umieścić coś w bezpośredniej bliskości czegoś, zetknąć, przytknąć, przyłączyć; addere Vulg, PolAnt; apponere Vulg, JanStat; appendere PolAnt, JanStat; mittere Vulg; dare PolAnt; admovere Mącz; adhibere Modrz; adicere JanStat (525):

przyłożyć co (41): GlabGad H7v; Laminas candentes admovere, Roſpalone bláchy prziłożić. Mącz 183b; SarnUzn D5; Stłucż Sáletrę y węgle Przyłożyć to do ſzypu/ á płotnem obłożyć BielSat N2v [idem BielSjem]; poználi ćiáło (głowę do niego przyłożywſzy) towárzyſzá ſwego. SkarŻyw 441; BielSjem 39; LatHar 587. Cf przyłożyć co k(u) czemu; co na co, Zwroty.

przyłożyć co k(u) czemu (11): Iezus gdy ią [chustę] ku oblicżu ſwému prylożyl [!]/ hnet iego twárz na oney chuſcie ſie wyrażyla/ iaká w on cżas byla. OpecŻyw 137v. Cf »pieczęć przyłożyć«, »przyłożyć ucho«.

przyłożyć co na co (2): y weſzłá do niego ćicho/ y przyłożyła gwozdz ná ſkroń iego BudBib Iudic 4/21. Cf »pieczęć przyłożyć«.

przyłożyć czego a. co (1): Abowiem iuſz Pan Luk ſwoy wyćiągnął/ ſtrzały przyłożył/ y iuſz Sędzia tuſz zá drzwiámi ſtoi. KrowObr 220v.

przyłożyć do czego (17): nakładz Ikier [do wydrążonego chleba] á zaſzpunthuy zaſię chlebem/ y przyłoż do ognia FalZioł IV 35b; GlabGad H7v; BLaznowi máłą rybkę/ ná tálerzu dáli/ [...] Ten przyłoży do vchá/ pilnie iey ſłucháiąc RejFig Dd8v; SarnUzn D5; wyłupiwſzy żołtek włoż białek do koperwáſu/ przyłoż do ogniá/ tedy ſye wodká w nim vczyni SienLek 65v; BielSat N2v; SkarŻyw 441; BielSjem 39; Calep 685a; LatHar 587. Cf Zwroty.

W porównaniu (1): bo też to więc bywa/ że drugi piſmo przytocży/ że thák przylęże do drugiego piſmá/ iákoby ow kolący orzech do mármurowey thablice przyłożył. SarnUzn D5.

Zwroty: »[do czego] oka przyłożyć« = popatrzeć na co (1): do którégo kolwiek kątá w Cynku oká przyłożyſz/ hnet wſzyſtek Cynek w oku ſwym rázem maſz OrzQuin H3v.

»pieczęć przyłożyć« [w tym: k(u) czemu (9), do czego (3), komu (2), na co (1)] = consignare, obsignare, sigillare Mącz; sigillum appendere JanStat [szyk zmienny] (22): MetrKor 34/288 [2 r.], 288v, 37/1v [2 r.], 2; dlia lepsey spraviedlivosczi hy prawdi pieczącz swoią ktemv listhu przilozilem ZapWar 1537 nr 2494; y dla lepſzej wyernoſczy kv onemv lyſtv y pyeczecz ſwoye przilozylem LibLeg 11/107v, 6/119, 11/109; RejZwierz 106; Testamentum tabulas signis adulterinis obsignavit, Sfáłſzował fáłſziwe podpiſánie y pieczęć prziłożył. Mącz 392d, 392c; [Aman] vprośił ſobie áby mu krol dał moc nád żydy [...]. Krol nie obacżywſzy ſie przyłożył mu piecżęć ná to/ y ręką ſie podpiſał RejZwierc 154v, 154v, 196v, 198; y przywiedli ná to pánowie Polſcy Krolá/ iż im tę obietnicę zapiſem ſwym z pieczęcią/ y podpiſem ręki potwierdzić muſiał/ do czego też oni pieczęći przyłożyli StryjKron 617; ActReg 76; A ná świádectwo pieczęć náſzę przyłożyćieſmy kazáli. SarnStat 975, 899, 1218; [OpisyPozn 1563 nr 6; BielKron 1597 149 (Linde)].

»rękę przyłożyć« [w tym: do czego (1)] = zacząć coś robić (2): Zaden ktory rękę ſwą przyłożył do pługá [mittens manum suam ad aratrum]/ á ogląda ſię ná zad/ nie ieſt ſpoſobny do kroleſtwá Bożego. WujNT Luc 9/62 [przekład tego samego tekstu [HerbOdpow Tt4]]; Bo drudzy chcą w rzeczy do dobrego/ y mowią: Radbym był tákim y tákim: á ręku nie przyłożą y z mieyſcá ſię nie ruſzą. SkarKaz 638b; [HerbOdpow Tt4].

»rękę do papieru przyłożyć« = zacząć pisać (1): tożem też iuż y ia pioro do ręki wźiął. Y iákom ſkoro rękę do pápieru przyłożył/ przyſzłymi naprzod ná pámięć ty trzy ſentencie piſmá ś. CzechEp *3.

»przyłożyć ucho« [w tym: do czego (1), k czemu (1)] (2): Słuchayże przyłożywſzy vcho do ſáméy ziemie/ tedy vſłyſzyſz co Wodá ſzumi przez rzadką źiemię Strum O2; BielSjem 32.

Przen (16):

przyłożyć kogo, co do czego (5): á rękę do ſercá/ to ieſt vczynki y wykonánie do dobrych myśli y woley przyłożył. SkarKaz 353b; GosłCast 48. Cf »myśl przyłożyć«, »pieczęć przyłożyć«, »serce przyłożyć«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ábowiem by to było ſſalone kochánie wáſſe ábyſćie ktemu myſl práwie przyłożyli co by ſie námniey od ſprawiedliwoſći ſćiągnęło. RejPs 91.

W przeciwstawieniach: »przyłożyć ... odjąć (2), ująć (2), umniejszyć« (5): Ieſli kto co do nich [do ksiąg] więcey przyłoży/ przyłoży Bog nań wſzytki plagi nápiſáne w kſięgach w tych: á ieſli też kto co vmnieyſzy ſłow s kſiąg proroctwá thego/ vmnieyſzy theż Bog cżęść iego s kſiąg żywothá RejAp 195v, 197v, 198; CzechEp 126; WujNT Apoc 22/18 [zawsze przekład tego samego tekstu].

Zwroty: »[na kogo] karanie przyłożyć« = ukarać (1): y będźiemy z pilnośćią prośić/ [...] áby [...] Pan náſz ninieyſzé ziednoczenié/ [...] przyiął/ vmocnił/ [...] y winę y karánié/ pod któré ſie poddáiemy/ áby przyłożył [poenam quoque et censuram ad quam nos summittimus adiiciet, et apponet JanStat 885] ná tego/ któryby ninieyſzé ziednoczenié y ſprzymiérzenié zgwałćił SarnStat 1105.

»myśl przyłożyć« [w tym: do czego (1), [ku komu], k czemu (1)] = skłonić się ku czemuś, upodobać sobie coś (2): RejPs 91; GórnDworz Mm4v; [Ad virginem animum adiecit. Przyłożył myſli ku pánnie. TerentMatKęt D3, A4].

»ostrog przyłożyć« (1): Dobry gniew ále ovzdány. gdźie o chwałę Bożą/ o cnotę/ o ſpráwiedliwość idźie/ á rozum y práwo Boże każe: popuść go/ oſtrog przyłoż. SkarKaz 313b.

»pieczęć, [co] jako pieczęć przyłożyć« [w tym: do czego (2), na co (2), ku czemu (1)] (2:3): Y ktoż záloży ſtraż vſtam moim/ á pieczęć mądroſći przyłoży do warg moich [Quis dabit ... super labia mea signaculum astutum] ábych przez nię ztrzaſkiem nie vpadł BibRadz Eccli 22/31; co to [ciało i krew] nam zoſtáwił [Bóg] zá vpominek ſwoy/ idąc w niebo ſwoie/ á przyłożył nam práwie iáko piecżęć ná cyrography ſwiętych obietnic ſwoich. RejPos 67v; A tu iuż ná koniec ſłyſzyſz/ iákąć tę Pan mocną piecżęć przyłożyć racżył ná thy nieomylne obietnice ſwoie RejPos 264v, 88, 88v.

»przyłożyć [na kogo] plagę (a. plag)« = zesłać karę; apponere plagam Vulg (5): Cf W przeciwstawieniach.

»serce przyłożyć [do czego]« (1): do tey [cudności nieogarnionej] wſzytkę myſl/ y ſerce niechay [dworzanin] przyłoży GórnDworz Mm4v.

a. O zewnętrznym stosowaniu środków leczniczych (i wyjątkowo magicznych) (465): kto ma opuchlinę w vſzech tym vlecżiſz gdi na nocz prziłożyſz. FalZioł I 12c; Na wrzedzienicze vwarz gir rozmocż w mleku á prziłoż/ boleſć vſmierza. FalZioł I 96a; Tym zaiączem [= gatunek ryby] ſwieżym/ ktho ma kurcż wnogach: natrzeć natim mieſtczu. I Takieſz kto ma wrzody w gardle/ thedy przyłożyć/ á podeſchną richło. FalZioł IV 36c; Też galbanum rozciągnąć na chuſtcze iakoby plaſthr á przyłożyć/ chwycili ſie priſzcżu á nie odpadnie/ thedy ſie zgoij FalZioł V 71v, III 31a, IV 38c, 59c, V 92, 98v, 108, 109; Stłucz korzeń Przeſtępowy z białkiem/ á przyłożywſzy trzymáć ij thák przez trzy dni SienLek 53; Albo weźmi wodkę z źiela ktore zową Noc y dźień/ á zmieſzay z białkiem iáiowym á z wełną niepłokáną/ przyłoż zátworzywſzy powieki. SienLek 64v; Albo vtłucz liśćia ćwikielnégo ze śmiotáną/ á przyłoż wczás/ będźieſz miał pokoy w rychle. SienLek 131, 67v, 87, 94 [2 r.], 119v, 125v (19); ácz to więc ſámo tylko chuſt zágrzawſzy/ á przyłożywſzy/ czáſem odchodźić zwykło Oczko 33v.

przyłożyć czego (90): gdy przyłoży iego [torpusa] mięſa/ vſmierza boleſć. FalZioł IV 40b; á gdyby ſie zaſthrupiło/ przyłożyć ciaſtha ięcżmiennego á zlezie ſtrup FalZioł V 71v; A gdy tego przyłożyſz przez dzien albo przez dwa zgoij ſie rana. FalZioł V 115, I 58d, 117, 152b; Albo przyłoż liśćia Omanowego vwierćiawſzy/ álbo Czárnuchy vwierćiáney z octem. SienLek 86v; Gdyby ſye kto opárzył/ á wnet białku z mąką ięczmienną przyłożył/ nie ſpryſzczy ſye mu SienLek 135v, 86v, 123v, 125v, 147, 152, 178v; Thedy on Rycerz z ſiadſzy z koniá y wyiął iemu [lwu] tharn z nogi iego: á máśći przyłożył: á thák Lew był vzdrowion. HistRzym 117v. Cf przyłożyć na co [= miejsce], »przyłożyć plastru«, »przyłożyć jako(by) plastr«.

przyłożyć do czego (2): Sercze tey Sowki gdy ktho przyłoży niewieſcie ſpiączey do boku lewego/ tedy ſama na ſię powie czokolwiek vcżyniła. FalZioł IV 24b; Naprzod wezmi ziela ktore zową barwinek liſtkow iego/ y theż liſtkow ieżynowych/ á obierz z liſtkow ieżynowych kłotoſć/ nakładz ich do vſt obogich/ y też do ciała obogich przyłoż FalZioł V 117.

przyłożyć co (94): Też cżoſnek ſtłucżony/ á kto ma roſpadliny na rękach/ [...] vlecża gdi gi prziłożyſz FalZioł I 5d, IV 23b, 24b; Albo wyćiſnąć wodkę z Koſzyſká á z piołynu zmieſzay z rożáną wodką/ rozmoczywſzy chuſtę wtym/ ná noc záwárwſzy powieki/ przyłoż kielo rázow. SienLek 64; Sáłatá tłuczona z ſolą á z háłunem go[i] liſzáie gdy ią przyłoży. SienLek 80; Niektorzy robaki co ie krowkámi zową/ żywo ná pępek przykłádáią/ á ony wyćiągnąwſzy iad wśię/ zdechną: wnet ine trzebá przyłożyć áż bol przeſtánie. SienLek 100v; Dobrze théż ná bolączki morowé kłáść/ ślimaki tłuczoné/ s piołynem z rutą y z przymiotowym źielim. [...] Albo łáyná gołębié/ z mąką owśiáną przyłóż SienLek 126, 63, 86, 179 [2 r.], 182; Oczko 16v. Cf przyłożyć na co [= miejsce]; na co [= rodzaj opatrunku]; »przyłożyć plastr«, »przyłożyć jako(by) plastr«, »z wierzchu przyłożyć«.

przyłożyć czego a. co (16): átho gdy vwarzyſz ziele wſzytko poſpoło y s kwieciem y s ſiemieniem. Też ſpriſzcżenie od ognia goij gdy go przyłożyſz/ wrzody gnijącze cżyſci. FalZioł I 69b; á gdy ſuchego prochu [z gnoju wołowego] wſiąknie w nos/ krew ciekączą zaſtanawia/ żywotowi nadętemu/ gdi go z maſlem zmieſzawſzy ciepło przyłoży, pomaga. FalZioł IV 5c; Ku koźiému twarogowi wychodzą téż robacy z ran/ gdy go przyłoży. SienLek 131v; Swiéżą ránę piółyn goi/ gdy go proſto vrwawſzy niepłócząc ſtłucze á przyłóży. SienLek 146v, 79, 158v. Cf przyłożyć czego a. co ku czemu; na co [= miejsce]; na co [= rodzaj opatrunku].

przyłożyć czego a. co ku czemu (1): tho ziele gdy gie zetrzeſz á gdy przyłożyſz go ku ciału gołemu/ natychmiaſth vcżyni ſwierzbienie FalZioł I 37d.

przyłożyć komu, czemu (żywotne) [w tym: sobie (5)] (26): Plaſtr vcżyniony z mąki cżarnuſzki to ieſt z naſienia iey/ s ſoku piołynkowego/ á to ſpołem zmieſzawſzy prziłoż dziecięciu na pępek robaki zabija w żywocie. FalZioł I 91b; Theż gdy gi [cząbr] ſtłucże á tego ſobie pani przyłoży prawie na mieſtcze taiemne/ duſznoſć ktora bywa z napełnienia macicze złemi wilkoſciami: odeymuie. FalZioł I 143b; Potym zmieſzay ty ſoki z ięcżmienną mąką/ á potym włożywſzi tego na chuſtę, prziłoż na pierſi dziecięciu, Ginie gorącżka od tego. FalZioł V 41, I 12b, 20d, 83a, 126c, 130a (13); vtłukſzy to weſpoł zmieſzay/ á ná plaſtr rozmáż/ przyłóż chorému od pierśi áż do pępká. SienLek 140; Gdy ſobie kóń wárgi/ iákożkolwiek pokáźi/ [...] wykróy ſkibkę ośrzódki chlebowéy/ á nátrzy ią co nalepiey ſolą/ przyłoż mu ze dwánaśćie godźin/ thedy mu odwilgnie SienLek 167v; Ale ieſli żołẃ/ tho ieſt ſpuchła żyłá ná brzuchu/ [...] Ná toż ſtłucz mákuch konopny/ ze pśią krwią zmiéſzay á przyłoż mu [koniowi] SienLek 172, 55v, 104v, 142, 172 (12). Cf »przyłożyć plastr«.

przyłożyć na co [= miejsce na ciele lub dolegliwość umiejscowiona] [w tym: czego (72), co (50), czego a. co (8)] (366): A gdy ono ziele vwarzone prziłoziſz na ſledzonę zatwardizałą [!] albo opuchłą ciepło/ tedy roschodzy ſię pod onym/ leguchno. FalZioł I 9a; prochu ſtego ziela prżiłożyć na ono mieſce wkorem [!] ieſt drewno zmieſzawſzi kniemu prochu koſaćcowego FalZioł I 10a; Też łoboda ſtłucżona zmiodem przeſnym á przyłożiwſzi na podogrę vſmierza bol FalZioł I 12a; A gdy tę łobodę/ ſkorzeniem wyſokiego ſlazu vtłucżeſz á przyłożyſz na maciczę paniey tedy taki plaſtr bol przeriwa FalZioł I 12b; á gdy to prziłożyſz na twardoſć albo na gruzłę tedy miękcżi/ y bol vſmierza. FalZioł I 12b; Też warzenie bukwiczowe z ocztem/ á gdy by kogo wąż viadł prziłoż tego na ranę/ iad vyciąga na wierzch FalZioł I 19a; tedy ſtłukſzi to ziele prziłoż na wrzod boleſc odeymuie. FalZioł I 34d; á ſłożiwſzy faczeleth wetroie rozmocż w tey wodzie ſtimi to prochy/ á prziłoż poranu na wątrobę ciepło letnio FalZioł I 45b; gdy tego [squinantum] ktora pani przyłoży ſobie ciepło na dymiona/ niemocz przyrodzoną y vrynę pobudza. FalZioł I 126c; á ktho ma wydymanie chciwoſć na ſtholecz przez vcżynku/ przyłoż tę Bawełnę y ſtym Imbirem na ſtolecz [= odbyt]/ odeydzie ta choroba. FalZioł III 12c; kiedy Kacżkę na żywoth przyłoży cżaſu morzenia/ tedy niemocz odchodzi/ á kacżka zdycha. FalZioł III 18a; Też ſtłucż orzechy á przyłożić na ociekłoſć czyczkow ſcieńcża ie FalZioł III 18d, I 9c [2 r.], 12b, d, 13d, 14b [2 r.] (236); Y rzekł Eſáiaſz: Przynieśćie mi bryłę Fyg: Ktorą gdy przynieſli/ przyłożyli ná wrzod iego y vzdrowion ieſt. Leop 4.Reg 20/7; á ná żywot przyłoż práwie ná Pępek żołć wołową vtłukſzy z Piołynem. SienLek 38v; Weźmi liſt Bluſzczowy á miodem ij pomáż/ pothym ſtárſzy ſuchey ruty nań poſyṕ á ná powieki przyłoż. SienLek 64v; zetrzy miáłko rdzę z żelázá/ poſypuyże ie [oczy]/ á Rumnu wárzonego przyłoż ná oczy. SienLek 68v; przyłożże ich [glist] ná dźień ná gárdło SienLek 81v; Nátłucz iądr włoſkiégo orzechá z figámi/ iż będźie iáko máść/ á tho ná bolączkę przyłoż gdźie ſye vkaże SienLek 125v; bedłki ktore ná bzowym drzewie roſtą/ ze śmietáną rozwierć/ á ná guz przyłóż. SienLek 129; Albo wapno niegáſzoné w wodźie warz/ á potym ſoli z oliwą námiéſzay/ przyłóż potym ná kurcz: álbo pomázuy to/ wſzelákiey żyły náruſzeniu pomaga/ y kurcz rozgania. SienLek 143; przyłoż ná onę ránę żołthku iáiowégo z mieſzáwſzy z rożánym oleiem SienLek 145v; Pluſkwy z żołćią ſzczuczą ná ránę przyłoż. SienLek 153v, 36v, 50, 50v [2 r.], 51v, 55v, 64v (102); máku białégo vtłuczonégo ſzczubáć/ ná ſkróni przez chuſtkę przyłożyć Oczko 31v, 32. Cf »przyłożyć plastr«, »przyłożyć jako(by) plastr«, »z wi(e)rzchu przyłożyć«.

przyłożyć na co [= rodzaj opatrunku] [w tym: co (1), czego a. co (1)] (2): potym tego prochu czo ſie na dnie vſtał: wziąć á przyłożyć go na kęs bawełny, iakoby na kſtałth plaſtru FalZioł V 107v; SienLek 183v.

przyłożyć gdzie (8): FalZioł V 87, 102v; Bobrowe ſtroie z ſzáłwią wárzyć/ iuchę s tego pić/ á gąſzcz przyłożyć około ſzyie SienLek 63; Warz groch co z naſtárſzymi ſłoninámi álbo z ſádłem bárzo ſtárym/ ták iż iáko kaſzá wſzyſtko rozewré/ przyłóż to koniowi gdźie muchy ma SienLek 182, 116v, 140, 140v. Cf »z wierzchu przyłożyć«.

W połączeniu z przysłówkowym określeniem sposobu użycia lekarstwa [w tym: ciepło (29), letnie(-o) ciepło (4), letno, jako nagoręcej może, za ciepła, nacieplej, gorąco, miąższo, świeżo] (41): Też to ziele [...] ieſt dobre na zimne wrzedzienicze ktore bywaią zmelankolijey albo s flegmy/ ciepło prziłożiwſzi FalZioł I 12d; Wezmi ſoku tey babki/ wodki mlecżowey/ zmieſzay/ á chuſtę rozmocż prziłożiſz na wątrobę letnio ciepło zwierzchu/ y powtore możeſz gdy vſchnie chuſta. FalZioł I 14b; Gdyby mu [sokołowi] ſie złamała koſć w nodze albo w ſkrzydle/ obwiąż że mu Aloe ciepło prziłożywſzy FalZioł IV 23b; Wezmi twarog czoby dziſieyſzego tworzenia/ przyłoż go miązſzo na ranę przez godzinę FalZioł V 75, I 8c, 9a, 21c, 29c, 32d (25); Weźmi iáiec żołwiowych/ kminu tártego/ oleiu rożánego/ mąki bobowey/ tho weſpołek ſtłukſzy z miodem z czyſtym/ zmieſzawſzy zágrzey/ á letno przyłoż. SienLek 86v; gdy kogo pies wśćiekły vijé/ [...] thegoż pſá mięſá ſztuczkę/ ná ránę świeżo przyłóż SienLek 152v, 55v, 76v [2 r.], 78, 86v, 98 (16).

W przeciwstawieniu: »odłożyć ... przyłożyć« (1): potym go [plastr] odłoż ná ſtronę áżći záś płeć przeſchnie/ tedy go záś przyłoż/ do kilká rázow/ tedyć piegi zginą. SienLek 79.

Zwroty: »przyłożyć plastr, plastru«[w tym: na co [= miejsce] (19), komu (1)] = ponere fasciam PolAnt [szyk zmienny] (27:2): á tego przyłoż plaſtru na wrzod bolączi á zapalony/ pomaga znamienicie. FalZioł I 28c; á na oſtathek możeſz prziłożyć na ſledzionę przerzecżony plaſtr zagrzawſzy letnio. FalZioł I 48b; ſthego vcżyniwſzy plaſtr przyłoż gi na żywoth dziecięciu/ gliſty tym wypędziſz. FalZioł III 18a, I 39d, 49c, 73b, 83a, 90a (20); á potym ten plaſtr/ wprzod námieniony/ przyłoż/ á ták go długo niezeymuy/ áż ćie będźie ſzczypáć álbo kęſáć SienLek 79; zwierć tho z wodą á vczyń plaſtr/ tenże ná cycki ſpuchłe ćiepło przyłoż/ á to ie zmiękczy. SienLek 86v, 83v, 106v, 147 [2 r.]; Bárwierz poſłuſzny wnet to ſprawił/ zálawty [lege: załawty, tj. plastrem] wárgi ſpoił/ plaſtr przyłożył/ chuſtámi obwinął głowę GórnDworz S8 [idem WerGośc 251], T; BudBib Ez 30/21; Bárwierz poſzypławſzy trochę/ wpuśćił knot miedzy záłáwty/ przyłożył plaſtr znowu/ záwinął WerGośc 252, 251.

»przyłożyć jako(by) plastr, jakoby na kształt plastru« [w tym: co (1), czego (1), na co [= miejsce] (2)] (4): á gdy tym namażeſz pulſi vrąk y też v nog/ albo przyłożywſzi tego na pulſi iakoby plaſtr/ thedy zimniczę wypądza albo vſmierza FalZioł I 26b, III 21a, V 101, 107v.

»z wi(e)rzchu, na wierzch przyłożyć« [w tym: co (3), na co [= miejsce] (5), gdzie (1)] (7:2): Też gdi czebulę ſtłucżeſz zgniazdem iaſkołcżem á z miodem/ będzieſz miał dobry plaſthr na ſlinogorz gdy z wirzchu przyłożyſz. FalZioł I 27c; Zmieſzać ią z oleykiem rożanym/ á tym żołądek mazać á na wierzch grzankę przyłożyć z macżawſzy ią w oczcie mocznym. FalZioł III 30d, I 5b, 13a, 14b, 60a, V 117; they ſoli námieſzawſzy z ceglánym oleiem/ ná plaſtr rozmáż/ á z wierzchu przećiw śledźionie przyłoż/ to wſzelákie wrzody zmiękczy. SienLek 94v, 83v.

Przen [w tym: na co (4)] (6):

przyłożyć czego (3): A gdy cie ten wrzod [tj. gniew] ruſzy/ przyłoż nań rozumu Bo ſie rychley rozyątrzy przyłożyſzli ſzumu. RejWiz 192v; Ale gdzie by ſie też zuchfále ſzyrzyć álbo zápalić chciáły [występki ludzkie]/ więcz też miáſto ágáriku taráſu álbo łáńczuchá ná tho przyłożyć może. RejZwierc 78v.

przyłożyć co (3): Cf Zwroty.

Zwroty: »lekarstwo przyłożyć« (1): Morderſtwá ná cáły rok gęſto ſię broią w tey Rzecżypoſpolitey. A ktoż ſię ſtárał o to/ áby ná ták złą niemoc ſtátecżne lekárſtwo prziłożono [remedium serio adhibendum curavit]? ModrzBaz 140v.

»sobie plastr [czego], [co] miasto plastru przyłożyć« (1:1): [Scewola rękę w ogniu przypaliwszy] Bo ácż ná ten cżás máło vbolał/ ále ſobie ná to bárzo wdzięcżny plaſtr przyłożył oney wiecżney nieſmiertelnośći ſwoiey. RejZwierc 86v; Bo by temu [szkodzie] fráſunek mogł co pomoc/ pewnieby gi ſobie káżdy rádſzey miáſto plaſtru przyłożył/ ná drogie lekárſtwá nie nákłádáiąc. RejZwierc 152.

α. Położyć coś dodatkowo na okład leczniczy [w tym: co (3)] (4): vcżin plaſtr z bawełny/ [...] a prawie tam w zadek wetknąć potym chuſtę przyłożyć á ſpodnicámi przywięzać FalZioł V 92v.

przyłożyć na co (3): á to ziele rozmocżywſzy w winie á przigrzać go przed ogniem/ á tak tim ciepło głowę okładać/ á prziłożyć na to cżapkę zagrzawſzi ią FalZioł I 141d; y rozmoczywſzy ćienką chuſtę w ocćie ná on proch przyłożyć SienLek 55, 181.

b. W geometrii [co] (1): A to ták będźie/ kiedy laſkę d.e. ták przyłożyſz/ żeby była Perpendicularis do liniiéj c.a. iáko ieſt Perpendicularis do téyże Liniéy. GrzepGeom P3v.
c. [Przyporządkować [co czemu]: Ten záś co Mattiolowi po Niemiecku tłunácżył [!]/ imioná ty nieprzyſtoynym figuram [tj. niewłaściwym rycinom] przyłożył. SienHerb M2a#.]
2. Kładąc przykryć, przygnieść, obłożyć czymś [czym] (9): Też czarney kokoſzi guzicza na mieſtcze vkąſzone przyłożona/ znamienicie wyciąga iad, A gdy drugiey kokoſzy ogonem gołym przyłożyſz, [...] znamienitą pomocz on cżłowiek wezmie. FalZioł V 88v; Weźmiſz fiołkow żołtych w nowy gárniec/ náley dżdżowey wody nánie przyłoż wcześną pokrywką/ á dobrze gliną obleṕ SienLek 108v; á ná ránę włoż liſt málinowy/ przyłożże onąż pierwſzą máśćią. SienLek 121v; położywſzy dwie gáłąſcze ná krzyż/ środek onych gáłązek wtłocżywſzy w on dołek/ nadobnie onąż ziemią przyłożyſz RejZwierc 107, 110v.

przyłożyć co (1): Oni tám go [jelenia w chlewie] zátáili/ Siánem rogi przyłożyli BierEz R2v; [ktorą rozgę maſz záwádzić o źiemię: á ieślićby niechćiáłá dzierżeć/ tedy ią przyłoż brełką álbo kámieniem máłym CygMyśl F3v; SienHerb 492b; Cresc 1571 536].

Zwrot: »przyłożyć z wierzchu, [na wierzch] [co]« (1): przykryiże ie [lochy w ziemi] drzewem poprzek y podłuż y przyſypáć ie źiemią/ darny przyłożyć z wierzchu iżby ich nie znáć BielSpr 64v; [kłáść [rozynki] w nieiáką ſędźinę [= naczynie] cżyſtą [...] y przyłożyć na wierzch cżym cięſzkim. Cresc 1571 331, 536].
Szereg: »posypać albo przyłożyć« (1): Weźmi ruty/ kminu/ piołynu/ ſucho/ kthému ięczmiená pod miárą/ á weſpoł vtłucz/ tymże poſyṕ álbo przyłóż. SienLek 144.
Przen (1): Przeto lepiey ieſt ieden trunek albo dwa pirwey piwa wypić potim winem przyłożyć GlabGad K7.
3. Dołożyć, dodać czegoś innego, nowego a. więcej tego samego, uzupełnić; adicere Mącz, JanStat; apponere Vulg, PolAnt; adaugere PolAnt; annectere, subiungere Mącz; adiungere Modrz; addere, iungere Calag (292): Darzu thun. Przyłozyć/ et przycżynić. Addere, iungere. Calag 111b.
a. O rzeczach materialnych [w tym: (ile) czego (169)] (183): Pewna rzecż ieſt iż ciepło w ciele więcey ſie ſili gdy pokarmu przyłożą. GlabGad F6v.

przyłożyć co (2): Thą [ukradzioną przędzę] przilozila ku prządzy, kthorą od mathky ſwyey od Naramowſkyey y od Zelyathkowſky lnu doſtawſchi ſobye prziczinila, y dala othkacz. LibMal 1547/133v. Cf przyłożyć co do czego.

przyłożyć co do czego (1): Kutas v ſzyie biały [u Radziwiłła]/ ná czéle zaponá/ Drogim smalcem/ y drogim kámieniem ſadzoná. Do tego przyłożono Szuyſkiégo bułáwę KochJez A3.

przyłożyć k(u) czemu (2): Ale dobrze vczynili Złota kniemu [k kadzidłu] przyłożili RejKup r3v; LibMal 1547/133v.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (2): ieſli v ktorey [kupy soli na sprzedaż] Złotá nie wźięto przyłoży [kupiec] iáką trochę álbo záſię ſwe Złoto weźmie do domu BielKron 450. Cf »przyłożyć jeszcze więcej«.

Zwroty: »drew przyłożyć« [w tym: czemu (1), w co (1)] (2): Chcemyli dobrey myſli być/ Káżmyſz w komin drew przyłożyć. RejZwierc 237, 41v.

»przyłożyć jeszcze więcej« (1): Scipio nie tylko ią [cudną pannę] wolno puśćił/ ále y dárował ono wſzyſtko co mu było poſłano zá nię/ y przyłożył ieſzcże więcey. BielSpr 48.

α. O sporządzaniu mieszaniny, zwłaszcza środków leczniczych (173): Wezmi pięć fig albo więczey Soku kopru ſwoyſkiego/ wktory ſok włoż ty figi/ [...] á trochę przyłoż też tam naſienia anyżowego/ trochę izopu y lacriciey FalZioł I 7d; á to też lekarſtwo ma mocz naprzeciwko opuchlinie prziłożiwſzi korzenia bruſci y korzenia ſparagowego FalZioł I 18d; Theż to ziele z baziliją/ zdziewanną warz w winie/ á prziłoż trochę oliwy FalZioł I 22b; á gdy przyłożyſz naſienia włoſkiego kopru y piotruſzcżanego/ tedy vrinę obficie pobudza FalZioł I 24d; Warz ziarna w winie przyłożywſzy też miodu FalZioł I 62c, I 1c, 2a, 7b, 10d, 15b (64); Kwiećie bzowe z koźim mlekiem wierćiáne/ wzwarz/ przyłożywſzy máſłá máiowego SienLek 52; Albo kmin dobrze vtárty wſyṕ w vkrop á máſłá przyłoż SienLek 71v; Warz w czyſtey wodźie Ománowe korzenie/ á gdy zmiękczeie/ przyłoż Izopu/ lákrycyey/ ſánty y kilká fig SienLek 73; Albo náwierćieć gorczyce á łoiu kozłowego od Nyrek czwartą część przyłożyć SienLek 94, 40v, 59v, 61, 76, 78 (23); Kryſterá z téyże wody/ álbo z poléwki śliwkowéy [może być]/ álbo kápłóniéy/ miodu/ oliwy/ po łyżce/ á ſoli kąſek przyłożywſzy. Oczko 26v.

przyłożyć co (8): Vwarz podług nauki/ pierwey warz moczne [zioła] á potym przyłoż mdleyſze/ á oczukruy czukrem taberzet FalZioł II 21d; thedy przyłoż Serapinum z apteki, A będzie maſć barzo roſkoſzna. FalZioł V 112v, I 21b, 25c, III 6a, 30b, V 24v; tho wſzyſtko co kolwiek przyłożyſz/ iad wyćiągnie á zgoić ſye broni SienLek 151v.

przyłożyć do czego (4): Gdy go przywarzi á tą wodą wymywa rany ſmrodliwe przyłożywſzi do tey wody hałunu/ gnoy z rany wycżyſcia FalZioł I 116d; á tego mydła przyłożyć do tey oliwy ktem rzeczam FalZioł V 71; Y theż gdy włazni thą wodą ciało omywa: chędoży ciało/ á chczeſzli aby woniało: przyłoż do tey wody tey maſci kęs/ á będzieć tak. FalZioł V 117v; Oczko 32.

przyłożyć k(u) czemu (68): Też warz bukwiczę w winie á przyłoż kniey trochę piołynku y naſienia kubebow á tego ſię napiiay FalZioł I 18d; á gdy ktemu ſokowi przyłożyſz rożanego oleiku á tim namażeſz wątrobę y ſiercze/ thedy thakie namazanie oddala zbytnią gorączoſc w febrach. FalZioł I 39d; gdy vwarżiſz Cżemierzicze w wodie [!] s ſokiem kobylego ſzcżawiu/ [...] á przyłoż knim Litargirium á trochę miodu/ á tak zmieſzawſzi to ſpołem á vwarzywſzy iſz zgęſnieie/ tedy tym namazuy ty niedoſtatki namienone [!]. FalZioł I 46c; Theż korzeń miecżykow zetrzi á kniemu przyłoż kwiathkow iego y ktemu korzenia czenturziey, miodu przeſnego á trochę ocztu FalZioł I 61a; Też gdy vwarzyſz Zorawiny ſkorki z liſciem/ prziłożywſzy knim liſcia winnego á kielko fig, warzże to w deſzcżowey wodzie á tym ſobie głowę mijay [lege: myjaj] FalZioł I 85c; SWiecżkowa Wodka ieſt dziwney moczy w naprawieniu ſkażonego wzroku, á ieſtli ku temu zielu przyłożyſz koſziſzcżkha/ Ruty/ iaſkołcżego ziela/ [...] tedy będzieſz mieć dziwną wodę. FalZioł II 12a; Oliwa z ięcżmienną wodą/ [...] ciepło wypita/ ſtolcze cżyni/ á gdy k temu liſtkow rucianych przyłożyſz á przywarzyſz/ kłocie w żywocie przeſtanie y gliſty wymiatha z żywota. FalZioł III 21c, I 3a, d, 8d, 12b, 22c (62); tho wſzyſtko zwierćiawſzy z miodem zmieſzáć/ dobrze/ kthemu przyłożyć gorczyce białey náśienia SienLek 109v; przyſyṕ záwſze ktemu kádźidłá iedennaſtą część/ [...] á ieſzcze lepiéy/ gdy ktemu kąſek dryakwie przyłożyſz. SienLek 152, 38v, 65, 161v, 169; [z winá ćierpkiego dla niedoſtałośći iágod sſtánie śię dobrze doſtałe wino/ gdy ku teyto mierze háłunu y wáinſztynu przyłoży Cresc 1571 353].

przyłożyć w co (4): [wódka dobra na oczy] bielmo z ocżu ſpądza/ łuſkę y błonkę zdziera/ á zwłaſzcża gdy w nię trochę Camphori y cżarney heleny prziłożi. FalZioł II 19d, I 31b; Warz páſternak w dwoiey wodźie/ á dwoię odlawſzy w trzećią wodę przyłoż Sáłaty/ Koryándrowego źiela/ cebule/ á warz weſpoł SienLek 110, 53.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): thego przyłoż ku lekarzſtwu, malucżko wyſſzey napiſanemu czo rozumieſz/ choć by też y więczey przyłożył nie ſkaziſz FalZioł V 70v.

W charakterystycznych połączeniach: przyłożyć [czego] [jaką] część, co dwa złote zaważy, kęs (kąsek) (4), mało, niewiele, nieco, [ile] łota (2), [ile] dragm, skropuł jeden, trochę (34), dwie uncyje, tak wiele (3).

β. Uwzględnić, zaliczyć dodatkowo [kogo, co] (2): Zową ie [planety] Sáturnus/ Mars/ Merkuryuſz miły/ Y Wenusá z Iowiſzem też tám przyłożyli. RejWiz 148.

przyłożyć k czemu (1): [kanclerz mówi do posłów:] A tak się zda, abyście pozwolili po ośmnaście groszy z łanu wedle starych kwitacyj, k temu też przyłożywszy nowe wsi. Diar 64.

b. O tekście mówionym lub pisanym: uzupełnić wypowiedź, tekst, dzieło, zbiór tekstów; dopowiedzieć, dopisać [w tym: kogo [= czyj tekst] (2), co (53)] (72): Oto yą [Maryję] tu myanuye [prorok Balaam] gwyazdą/ amy przyloſzmy ymyą moyzeſſa PatKaz III 126; DiarDop 115; Ale tę ſprawę o tey queſtiey ábyſmy zámknęli/ przyłożę yeſſcże o tem ſentencią Quintilianuſá oratorá wyęcey dołożną GliczKsiąż K3, L2; Mącz 86c; podług mego zdánia/ troiáki ſpoſob ieſt trefnowánia/ chocia pan Myſzkowſki/ dwoiáki telko być powieda/ [...] Ale ia trzeći ſpoſob przyłożę. GórnDworz O4v; BudBib I 386d marg; BudNT przedm b8v; Wſzędźie ieſt ofiárowána/ BOgu ofiárá cżyſta: iáko świadcży ten/ ktorego ćiáło y krew/ ná żywot wiecżny ofiáruiemy. Tákże Alexander ſ. Męcżennik: [...] Tákże ś. Męcżennik Ignatius: [...] Przyłożę y cżwartego Męcżenniká ś. Ireneuſzá ReszPrz 18; tamechmy tez vmyslili we wszytkich sprawach głos nas przyłozyc ActReg 126, 106; Záśię tenze [!] Státut roku Pánſkiégo 1538. ná ieden rok znowu ieſt wzięt, przyłozywſzy [!] ná dnie w wiezy [!] śiedzenié. SarnStat 607; SkarKaz 485a; Mogłbym o tym ſzyroce mowic, y przykłádow siłá ſtárych przyłożyć [errata zmienia: przytoczyć] do tego ſłużących CiekPotr 27; [JanWróż 54].

przyłożyć czego k czemu (1): áby ták ieden káżdy/ choć kto nowo zoſtánie Woiewodą/ Podkomorzym/ [...] mógł poſpołu porządnie/ iáko ná tablicy ſpiſáné powinnośći ſwégo vrzędu mieć. Więc y przywileiów potrzebnych ktemu przyłożyłem/ y Arborem Conſanguinitatis y Affinitatum, y innych wiele rzeczy potrzebnych przydałem. SarnStat *4.

przyłożyć do czego (13): Vdałem ſye był ná to/ żem w Polſkim ięzyku chćiał ták wiele źiół miánowáć/ ilé ich Niemcy ſąśiedźi náſzy w ięzyku ſwym miánuią/ y do kozdego imienia polſkiego właſne láćińſkié/ z Niemieckim przyłożyć SienLek 195; RejAp 195v, 197v, 198; Przyłożę tu do tego owo trefne vſzcżkienie [!]/ kiedy kto nie łápáiąc ſmiechu/ powie co ſtátkiem. GórnDworz Q7, Dd5v, Hh3, Ii7v; KuczbKat 50; CzechRozm 125v; ModrzBaz 15; CzechEp 126; WujNT Apoc 22/18, s. 890; JanNKar D2v; SarnStat 51. Cf »przyłożyć słowa«.

przyłożyć dla kogo (1): dla tych ktorzyby dla Confeſsiey Augſzpurſkiey ábo Sáſkiey/ rozruch iáki chćieli w Kośćiele Bożym doſyć iuż zewſząd vtrapionym cżynić/ przyłożyliſmy tu dla nich ten to Artykuł o Wiecżerzy Páńſkiey. WujJudConf 216.

przyłożyć komu (1): Zdało ſie nam [...] Regeſtr na wſzelkie niemoczy, ktore lekarzſtwem tich zioł bywaią vzdrowiony: wam przyłożyć. FalZioł [‡].

przyłożyć k(u) czemu (15): PatKaz III 153; KromRozm I H4; A też to ſą dwa znáki/ po ktorych práwy koſćyoł boży poznáć możemy/ iż on yeſt ſwyęty y powſſechny. [...] concilium Conſtantinopolſkye duchem S. nádchnyone/ ku onym dwyemá znákom drugye dwá przyłożyło KromRozm III C5v; GliczKsiąż N3v; (nagł) Niewieſki/ y Zakcżyńſcy. (–) TO innocens manibus/ właſnie ták rzec temu/ Może/ et mundo corde/ też przyłożyć k temu. Bo tám cnotá ſzcżyroſcią pyęknie oſádzona RejZwierz 73; Mącz 244b; ku temu co ſie powiedziáło około Dworzániná/ nic przyłożyć więcey niemoże GórnDworz Dd6, I7; CzechEp 128; Skorom przecżytał list wm MM Pana nie iedno oddałem bez odwłoki list w Kr. IM. ale y po przeczytaniu vstną perswazyą moię taką kulistu w dokr. IM przyłożyłem, ilem nawiecey y nalepiey vmiał ActReg 140; GrabowSet F3v; SarnStat 753. Cf przyłożyć czego k czemu, »jeszcze przyłożyć«, »przyłożyć słowa«.

przyłożyć w co (1): Co wźiąwſzy [ojcowie pierwszego koncylijum] od Apoſtołá dla tego w then ſkład Wiáry przyłożyli/ iż táiemnicę Zmartwychwſtánia byc [!] bárzo potrzebną vkázuie tenże Apoſtoł KuczbKat 50.

przyłożyć gdzie (8): Boć nie może nikt ná iednym mieyſcu wſzytkiego piſmá przyłożyć. Lecż wiele ſie ich zgadza że thy ſłowá w ſtárych Greckich exemplarzach nie znáyduią ſie SarnUzn [G2]v; GórnDworz Q7; WujJudConf 216; Ale bym cżego nie opuśćił/ tedy tu przyłożył Apoſtoł ſwięty groźby RejPosWstaw [1103]; O tym ſz/ [...] coby zá rozumienié było onégo [...] Stániſłáwá Orzechowſkiégo, zdáło mi ſie z liſtu iego właſną ręką do nieboſczyká P. Oycá mego piſánégo tu przyłożyć. JanNKar F3; Przyłoży tu czytelnik Státut o drógách niżéy. SarnStat 503, 1304. Cf »przyłożyć [co] swego«.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe [w tym: niemało, wiele, więcej] (3): Y wyele inſſych hiſtoriy mogłby cżłowyek przywyesć/ yáko ſynowye vpadſſy/ ná rodzice ſwe nárzekáyą/ [...] y wiele mowyę mogłbych przyłożyć/ bych ſnadź nyeimał ſie zá to/ że káżdemu tá rzecż yáſna yeſt GliczKsiąż E6; GórnDworz Hh3; WujNT 238.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (8); zaimek względny (6), iż, że (5), aby (2)] (13): ſthą perſoną daley rozmauyayącz to kthym modlytwam przyloſyla yz kozdą laſką kozdą cznotą wyyąwſzy laſką poſzwyączenya zuyelką robothą y praczą nabyla PatKaz III 153; Weźmiſz to wſſyſtko piſánye przedſye/ á ktemu też przyłoż to/ co nyedawno de Interim piſał KromRozm I H4; przyłożył to Quintilianus áby ten ktori ſie byerze ná tho żeby dobrem oratorem zoſtał/ ludzi ſie nye chronił GliczKsiąż K5v; Mącz 244b; SarnUzn D5v; SienLek 29; Ku temu też y to przyłożę/ áby [dworzanin] oſtátnim ná plác nie przyieżdzał GórnDworz I7; Ia tobye Cżytelniku/ com widział to piſzę/ Acżem trochę przyłożył co s Fránciey ſłyſzę. StryjWjaz A3; CzechEp 128; GrabowSet F3v; Do czego y to muſzę przyłożyć ná więtſzą ſromotę náſzę, że nam Grámmátiki Polſkié cudzoźiemcy opiſuią. JanNKar D2v, F3; SarnStat 671.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: ty to słowa (1)] (7): ij przylożyl [Jezus]: Ale abyſcie wiedzieli żetz ſyn cżlowieka/ má motz na ziemi odpuſſcżatz grzechy. Tedy rzekl niemotznému. Wſtáń wezmi loże ſweé a ijdźi [Matth 9/6] OpecŻyw 43v; BielŻyw 114; A iżebyś rozumyał/ iż ſye tá obyetnicá nye tylko ná ápoſtoły/ [...] ále ná wſſyſtko krzeſciyáńſtwo ſcyągáłá/ przyłożył: A będźye ſwámi ná wyeki myeſzkał. KromRozm II ſ2v, x4v; RejZwierz 73; KuczbKat 50; á iſz Láćińſki kośćioł żadney wtym przygány nie ma/ iſz do wyznania wiáry przyłożył y od Syná [lege: „i od Syna”]. SkarJedn 274.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem to; iż, że] (2): Biskup płocki N. Noskowski to jeno przyłożył, że minnyce niedostatek prze to, iż WKM nie bijesz pieniędzy swych. Diar 24; SarnStat 1090.

W przeciwstawieniach: »przyłożyć ... ująć (3), umniejszyć« (4): Oto iáko ſłyſzyſz iż ktho przyłoży kłamliwie álbo wywrotnie co do tych prawdziwych ſłow Duchá ſwięthego/ iż Pan przyłoży nań wſzytki plagi, [...] A ktho vymie namniey s prawdy Páńſkiey [...] iż go theż vymie Pan i wypiſze s kſiąg wiernych á przebránych ſwoich. RejAp 198, 195v; CzechEp 126; WujNT Apoc 22/18 [zawsze przekład tego samego tekstu].

Zwroty: »jeszcze, nad to przyłożyć« [w tym: ku czemu (1)] (2:1): Ale ábykáżdy [!] rozumyał tę náſſę rzecż/ yeſſcże nyeco przyłożem. GliczKsiąż O7; Wierz mi żeć też przycżyni niemáłey pilnośći/ Aby ſie gdzye dowiedzyał też twoich przypadkow/ A ſnadź ieſzcże przyłoży/ gdyż nie będzye ſwiádkow. RejWiz 188; RejPosWstaw 44.

»przyłożyć słowa« [w tym: do czego (2), k czemu (1)] [szyk zmienny] (4): BielŻyw 114; Iáko też oná vſtáwá w nowym zakonie/ máłoć też ieſth k rzecży podobna/ iż opłokawſzy głowę kęſem wody/ á przyłożywſzy máło ſłow do tego/ ma być cżłowiek iáko z nowu národzony RejPos 32; A ieſli ktemu przyłożyſz ſłowá Páwłá s. kthore nápiſał do Rzymiánow w VI. mnimam żeć iuż nic nie będzye niedoſtáwáło. RejPosWstaw [213]v; Potym/ trzebá Mátheuſzowe y Lukáſzowe ſłowá/ [...] do tych przyłożyć: y nimi ie wyłożyć. CzechEp 305.

»przyłożyć [co] swego, z swego« [w tym: gdzie (1)] [szyk zmienny] (1:1): A ták mam zá tho iż cżłowiek bácżny wſzytko to moie położenie/ y obmowę w dobre obroći/ áni tego gánić będzie/ iżem ia y thu/ y owdzie cożkolwiek ſwego przyłożył GórnDworz B6v; Auguſtin S. mowi/ iż Páweł S. [...] więcey czynił á niżli był winien: [...] Przyłożył też nie máło z ſwego/ kiedy nie máiąc o pánieńſtwie Páńſkiego roſkazánia/ iednák ono rádził. WujNT 238.

Szeregi: »przyłożyć i przydać« (1): SarnStat *4 cf przyłożyć czego k czemu.

»przyłożyć, przysadzić« (1): Annecto etiam idem quod subiungo, ut quae mihi videbantur annexui, Co mi ſie zdáło tom k temu prziłożył/ prziſádźył. Mącz 244b.

»przytknąć a przyłożyć« (1): Co wſſytko y lepyey poyąć y v ſiebye vwáżyć możem s thego przykłádu ktory ku tey náuce przydknyem á przyłożem. GliczKsiąż N3v.

»przyłożyć albo wymyślić« (1): Oto ſłyſzyſz: Iż ieſliby kto ſmiał co przyłożyć álbo wymyſlic [!] co do ſłow do tych/ niechay Pan Bog nań przyłoży wſzytki plagi ſrogie ty ktore ſą w thych kſięgach nápiſáne. RejAp 197v.

c. O abstraktach [w tym: co, ile czego (11)] (15):

przyłożyć czego (5): pan pozyſzcże ſobie v poddánych miłość/ y wziętość [...] kiedy będzie dobre wywyſzſzał/ y pomierne bogáćił/ á záſię gdy będzie mądrze zábiegał temu/ á nákoniec by też y ſurowośći nieco przyłożyć/ iákoby zli/ á burzliwi ludzie/ nigdy w ziemi iego możni nie byli GórnDworz Hh8v; Bo złość nigdyć ſie z żadnym cżłowiekiem nie rodzi/ iedno mu s cżáſem á ze złego wychowánia á iáko ze zwycżáiem przypádnie. Tákże też ze zwycżáiem/ gdy ktemu poſtráchu iákiego do tego przyłoży/ ſnádnie odpáść może. RejZwierc 78; zachodzono temu á prawie kupowano krziwde yego aby ſie nie yednal on obrazoni/ by tilko on Dom prziloziwſzi potwarzi zniſczic mogli PaprUp G4. Cf przyłożyć czego komu; W przen.

przyłożyć czego komu (1): Y rzekli Apoſtołowie pánu: Przyłoż nam wiáry. BudNT Luc 17/5.

przyłożyć do kogo, do czego (4): RejZwierc 78; Lecż Pan Chriſtus roſkazał Zwolennikom ſwoim/ áby náucżáli y opowiedáli Ewángelią po wſzyſtkim świećie/ pozwierzchne Sákramentá do tego przyłożywſzy/ dla nápomnienia náſzego. WujJudConf 49v; CzechRozm 212; ſczęśćia téż ſkuśić niewádźi: Bóg bowiém á náturá/ iáko Philozophowie mówią/ á do tych experientią przyłożyć może/ wiele mogą JanNKar A4.

przyłożyć k czemu (3): WLaſnie to nam ieſt rzecz przyleżąca ábychmy rozmáyćie chwaląc/ wyſlawiáli dobrodzieyſtwá páná ſwego á nietylko náſſym proſtym głoſem ale y rozmaite gry y muzyki ktemu przyłożywſſy. RejPs 137; Zbyerz Pánye wſſytki w gromádę tákowe ich złośći/ A przyłoż k nim tyle dwoye [= dwa razy tyle] ſrogich nyepráwośći/ Aby k twey ſpráwyedliwośći nigdy nie mogli przydź LubPs Qv; RejPos 148v.

przyłożyć na kogo (1): A vbłogoſláwiwſſi nas wſſytki ták małe iák y wielkie/ ieſſcze ſnádz więcey przyłoży dobrodzieyſtwá ſwego ná nas y nápotomki naſſe. RejPs 170.

przyłożyć nad co [= do czego] (2): Przyłoż złoſć nad złoſć gich [Appone iniquitatem super iniquitatem eorum Ps 68/28]/ á niewnidą w ſprawiedliwoſć twoię. TarDuch A7v; modl ſię zá niewolniki twemi do Iehowy Bogá twego/ że nie pomrzemy/ boſmy przyłożyli nád wſzytkie grzechy naſze złość (tę) proſząc ſobie krolá. BudBib 1.Reg 12/19.

przyłożyć nad kim (1): Obiecuią [lege: obiecuje] to mocno tym goſpodarzom á tym opiekálnikom twoim/ iż ieſliby co ieſzcże ſwego nád to przyłożyli nád tobą z náuki á z dobrych przykładow ſwoich/ iż on [Pan] im to chce ſowito nágrodzić RejPos 211.

W przen (1):
Zwrot: »dusze (G) przyłożyć« (1): Lecz wy dziś mili kápłani Buyni iáko hardzi páni A ná wáſſe ty vtráty Nieznioſą was wáſſe płáty By też więc duſſe przyłożyć Muſi ſkąd inąd dołożyć RejRozpr B4.
d. O osobach [w tym: kogo (A) (5)] (6):

przyłożyć do kogo, do czego (3): BudBib 2.Reg 24/3; CzechEp 157; Do tych [dobrodziejów] przećię przyłożyć mogę/ onégo pámięći nieśmiertelnéy Królá náſzégo Stephaná JanNKar Bv.

przyłożyć k czemu (1): Y kázáć ći ewányelią y krzćić nikomu inemu pan Kryſtus nye roſkazał/ yedno dwyemánaſcye álbo yedennaſcye ápoſtołom/ á chceſzli k temu przyłożyć drugye vcznye/ ktorzy ná on czás ſnimi byli: A yednák to namyáſtkom ich biſkupom á kápłanom ſlużyło KromRozm III N3v.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): Y rzekł Ioaw do krolá/ niech przyłoży Iehowá Bog twoy do (tego) ludu tylko á tylko ſto kroć [= sto razy tyle] BudBib 2.Reg 24/3.

Zwrot: »przyłożyć straż [komu]« = otoczyć opieką (1): ábowiem bog ſpráwiedliwoſć vmiłował y przyłożył wieczną ſtraż wybranem ſwoiem. RejPs 56.
Przen (1):
Zwrot: »przyłożyć do ojcow« = pogrzebać (1): Tákże im dał [Matatiasz swoim synom] błogoſláwieńſtwo/ á potym przyłożono go do oycow iego [et appositus est ad patres suos]. Leop 1.Mach 2/69.
e. O sumach pieniężnych [w tym: co (11), kogo (1) (Przen)] (13):
α. O nakładach (13): RejZwierc 251; Iuż pułdźiewiętá maćie/ prawdźiwie że doſyć: [...] (–) Przyłóżćie ſpułzłotégo WyprPl B2v; [Przyłoſćie ieſſcze dwie mágierze [= denary węgierskie]/ nieprzyłożę wam żadnego pieniądzá więcey. Wokabul 1539 L2v].

przyłożyć do czego (3): [mówi Maria Jakobi:] Awo ſto Dukatow moich Przyłożćieſz wy też co do nich. MWilkHist C2; WyprPl B4v. Cf »przyłożyć swego«.

przyłożyć czemu (1): Cztéry groſze przyłożę z tych śiedmi káżdému [= każdemu z siedmiu czerwonych złotych]. WyprPl B4v.

przyłożyć ku czemu (1): MetrKor 40/811 cf Szereg.

przyłożyć na co (2): Zydowie nad the pięniadze ktore kazdy rok zwykly dawać. Trzy thyſiąncze zlothich monethy, a lyczby naſſy Polſkiey, na obronę thego roczną przylozić [zwykli]. ConPiotr 31v; PowodPr 83.

Zwroty: »przyłożyć co swego« [w tym: do czego (1), ku czemu (1)] [szyk zmienny] (2): A [Samarytanin] oddawſzy go [znalezionego przy drodze człowieka] tám goſpodarzowi á opiekálnikowi/ dał mu dwoię zapłátę/ ieſzcże mu obiecał nágrodzić/ ieſliby co do tego przyłożył ſwego. RejPos 210 [idem] 210v.

»z swego własnego, de suo przyłożyć« (1:1): ActReg 90; Ktory gdy odchodził/ Brutus był do tego powodem/ że mu s ſkárbu poſpolithego było dánych dwádzieſciá Tálenthow/ á on s ſwych właſnych pieć [!] przyłożył. Phil E3.

Szereg: »przyłożyć a zapłacić« (1): then nakym prawo przewyodv, zwicziaſczi [lege: zwycięzcy], kv glowny ſummye ſkazany yedna kopą podolſkye przilozicz a zaplaczicz zawyną a staroſczye swemv theſz za wyne, zlothi Moldawſki bandzye powynyeyy dacz. MetrKor 40/811.
Przen (1): [rzekł Piotr do swego sługi:] Oto maſz pieniądze [...] do tey ſummy mnie teſz ſamego práwi przyłożyſz. Bo chcę ábyś mię do Hieruzálem záwioſł/ y tám mię przedaſz ktoremu Chrześćiáninowi. SkarŻyw 98.
β. [O dochodach: doliczyć, uwzględnić (1): Summa pożytków z tego samego frymarku [...], nie przyłożywszy mostowego, tylko ex laneis, hortis, [...] cokolwiek ziemiańskiego beło przed frymarkiem, to wszytko teraz czyni [...] mc. 145/34 LustrLub 85.]
f. Dodać [co, ile czego] (2):
α. Ο działaniu arytmetycznym (1):

przyłożyć do czego (1): Tau cżterzy ſtá. Przyłoż Reſz do Tau będzie ſześć ſet/ Mem też y dwoie Iod cżyni 60. BudNT Kk8.

[przyłożyć ku czemu: Paratae pecuniae zł 71 gr 9, za słód za piwo długu zł 63 gr 7; [razem zł] 134 gr 16. Ku temu przyłożyć co [zł] 2233 [gr] 6 InwMieszcz 1590 nr 283.]

β. O liczbie lat [ku czemu] (1): A ácześ nam dał krolá nieſkończonego á nieták krotko trwáiącego iáko yni národowye á wſſákoż ieſſcze przyłoż lat co nawięcey ku látom iego dla wielkiey dobrotliwoſći iego. RejPs 89v.
4. Użyć swoich możliwości dla osiągnięcia czegoś, bardzo się postarać; adhibere Mącz, Modrz; dare PolAnt, Modrz; ponere Vulg; attendere, incumbere, intendere Mącz; addere PolAnt; adicere Modrz; apponere, extendere JanStat; contendere Cn (62):

przyłożyć czego (46): Adhibere animum, Przyłożyć bácznośći. Mącz 151c. Cf Zwroty, W przen.

przyłożyć co (19): CzechRozm A3v cf przyłożyć ku czemu. Cf Zwroty, W przen.

przyłożyć do czego (13): Bo y nie tylko ſáméy pracéy pieczołowánia y dozoru goſpodarzowégo potrzebuie [stawów wymierzanie i rybienie] [...]/ ále y dowćipu niemáłégo y w Miernickiéy náuce [...] biegłoſci iákiéykolwiek do tego przyłożyć muśiſz. Strum A3. Cf Zwroty, W przen.

przyłożyć ku czemu (13): ktore [przyczyny] ku temu wam końcowi/ przed ocży przełożę/ żebyśćie wy ony obacżywſzy/ á ſwoy zdrowy y ſpráwiedliwy rozſądek [tj. ocenę] ku nim przyłożywſzy: nigdy ſie iuż ná potym prawdzie zbáwienney nie ſprzeciwiáli CzechRozm A3v. Cf »chęć przyłożyć«, »myśl przyłożyć«, »pilności przyłożyć«, W przen.

W przeciwstawieniu: »odjąć ... przyłożyć« (1): tę chęć ktorą będzie miał [dworzanin] ku vpodobánemu ciáłu/ niechay zá pomoczą rozumu odeimie od ciáłá/ á przyłoży ią ku ſámey ſzcżyrey pięknośći GórnDworz Mm3v.

Zwroty: »chęć (a. chuć) przyłożyć« [w tym: do czego (3), ku czemu (2)] = animum adicere Modrz [szyk zmienny] (5): Do czego [zajmowania się sprawami państwa] gdy WKM chuć swą przyłożyć a już zacząć będziesz raczył, Pan Bog ratunkiem swem nie omieszka Diar 22; GórnDworz Ll2v, Mm3v; ModrzBaz 73v; bo by też z ſproſnośći ſwey nabárźiey niechćiał [człowiek] chęći do zdrowia á pokrzepienia go przyłożyć/ chorobá która zá káżdym żywiącym chodźi/ ſámá do tego vſtáwicznie ćiśnie. Oczko 1v.

»cirpcu [= cierpliwości] przyłożyć« (1): Przećiwne temu [płakaniu po przegranej] ieſt/ gdy kto ſkurczywſzy rámioná/ á cirpcu przyłożywſzy/ głádce co rzecże. GórnDworz R6v.

»przyłożyć czasu« (1): Przed tem był then obycżay/ że ſie w ſzkołách młodzyeńcy długo bárzo vcżyli/ rozumyeyąc być rzecż potrzebną/ áby ktoby wtem coby było y potrzebnego y pożythecżnego chcyał godnosći nábyć/ przyłożył nyemáło cżáſu/ gdi cżás wſſytkyego przyſparza y przybáwya GliczKsiąż Nv.

»fałszu przyłożyć« (2): (nagł) Kupiecz vczy falſowaċ pachole. (–) [...] Trzeba pylnie wſytko baczyċ Kto chcze zwyſſyċ a nieſtraczyċ. Trzeba y falſu przylozyċ Kto chcze wiecſy pozytek mieċ. RejKup Ev; RejWiz 31v.

»[do czego] mocy [= siły] przyłożyć« (1): tákżeby mieli y drudzy Bráćiſzkowie przykłádni tę spráwę v ſiebie w Klaſztorzech záchowáć/ pámiętáiąc na ninieyſze y ná przyſzłe cżáſy/ iáko wſzyſtki rzecży záwichrzone są/ iż z tego odmęthu nie możem nigdy wypłynąć/ ieśli do wiosłá mocy nie przyłożymy wſzyſcy. BielSpr cv.

»[do czego] mocy [= władzy] przyłożyć« (1): [Duchowni] piſáli też krzywdy ſwoie ktore mieli od przełożonych ſwoich/ ktore y ná ſeymie poſpolitym przekłádáli w Wormácyey proſząc Ceſárzá/ áby ſwey mocy do tego przyłożył. BielKron 199v.

»myśl, umysł przyłożyć« = pomyśleć, zastanowić się, rozważyć [w tym: k(u) czemu (3)] (4:1): LubPs Rv; Ieſſcze po wtore przyłożyli Filiſtynowie myſli/ y przyćiągnęli [Et addiderunt adhuc Philisthiim, ut ascenderent] á pokłádli ſie w padole Ráffaim. Leop 2.Reg 5/22, Ps 76/8; [pisał Luter do króla angielskiego] od potwarzec áby vſzy zaſłonił/ á ku prawdziwemu vznániu vmyſł ſwoy przyłożył BielKron 204; RejPos 23.

[»przyłożyć palcy swych«: [słowa do katów:] Nuſz iedno teraz/ przyłoſzćie pálcy ſwych/ á pokoſztuyćie śiły wáſzey/ áby ią wżdy kiedy [męczony święty] pocżuł. SkarŻyw 72.]

»pilności, pilność przyłożyć« [w tym: do czego (4), ku komu, k(u) czemu (5), o co (1), [przy kim, w czym]; aby, iż(e)by (13), jakoby ‘aby’ (1)] = incumbere curam Mącz; diligentiam a. operam adhibere Modrz; diligentiam apponere a. extendere JanStat [szyk zmienny] (25:5): Pilnośći ku niemu [nowemu koniowi] przyłożył/ Iżby go záwżdy chędożył. BierEz O4v; Przy thakowym rodzeniu ma baba pilnoſci przyłożyć iżeby rącżki dziecięcze nadoł mogła przychylać FalZioł V 21b, II 3a; BielŻywGlab nlb 12; POſluchayćie máło á pilnie wſſyſcy národowie ſwiátá/ [...] ábowiem przyłożę pilnoſći ábych wam ſluſſnie dał wyrozumieć rozmowę ku wam ſwoię. RejPs 72v, 110v; IEdno ten ſam ktory przychylił vmyſł ſwoy k zakonowi Nawyżſzego/ [...] ſzukáć będzie mądrośći wſzech ludźi ſtárodawnych/ á przyłoży pilnośći ſwey ku Prorokom [Sapientiam omnium antiquorum exquiret, et in prophetiis vacabit]. BibRadz Eccli 39/1; Kſiążętá y Senat wſzytek dáli odpowiedź wten ſpoſob/ dzyękuiąc mu zá to/ iż chce pilnośći przyłożyć o poſtánowienie dobre rzecży poſpolitey BielKron 199, 93v, 147, 211, 224v; Intende saltem nervos tuos, Prziłóż yedno pilnośćy. Mącz 246a, 16d, 70b, 444c [2 r.], 496b; do cżego ktho chce przyść/ muśi śiłá pilnośći przyłożyć/ bárzo wiele cżáſu ſtrawić GórnDworz M5; ModrzBaz 8v, 10, 22, 95, 118v; WerKaz 279; ActReg 105; GostGosp 8; tedy wſzelką pilność do tego przyłożymy/ y przyłożyć roſkażemy/ áby ći łotrowie y zbóycy byli przez vrzędniki Króleſtwá náſzégo ſzukáni SarnStat 202, 195; [oni teſz [kaznodzieje]/ oſobliwie wvczeniu Catechiſmu/ podług wielkiei potrzeby pilnośći ile iem możno/ przy tych ludziach ktorzy ięzyka Niemieckiego nievmieią przyłożyć maią. UstKościel 110].

»prace(j) przyłożyć« [w tym: do czego (1); aby (1), jakoby (1)] = dare operam PolAnt, Modrz [szyk zmienny] (3): BudNT Luc 12/58; Tenże [ustawca] ma prace przyłożyć/ áby iedne práwá nápiſał wſzytkim powiátom/ ktore pod iednego Páná rozſkázowániem ſą. ModrzBaz 100; Owa kto chce bydź dobrym goſpodarzem/ trzebá mu pilnośći do tego y pracey przyłożyć GostGosp 8.

»rozumu przyłożyć« (1): Attendere animum, Rozumu ſwego prziłożyć. Mącz 444b.

»sił(y) przyłożyć« (2): Contentionem animi adhibere, Sił á pilnośći ſwych prziłożić. Mącz 444c; Stałá Troia póki on [Achilles] śiły nie przyłożył GórnTroas 19.

»starania przyłożyć« [w tym: do czego (1); aby (1), jakoby (1)] = labore conniti Modrz (2): bo ieſli ſtáránia y pilnośći wielkiey [hetman] nieprzyłoży [nisi curam et diligentiam adhibuerit]/ áby śię wſzytko dobrze á porządnie dźiało/ muśi o zwyćięſtwie zwątpić ModrzBaz 8v, 9.

[»ucha przyłożyć« = zacząć pilnie słuchać: Accessi, astiti, animum compressi, aurem admovi. Przyſtąpiłem/ ſtanąłem/ oddechem zátáił vchám przyłożył. TerentMatKęt O4.]

»ustawiczności przyłożyć« (1): Arator nisi incurvus praevaricatur. Proverbium, Nic ſie trwałego nie mnoży/ yeſli ſie pilnośći á vſtawicznośći nie przyłoży. Mącz 16d.

»zwierzchność przyłożyć [do tego, aby]« (1): Cżego W.Kro.M. ſnádnie dokázáć możeſz/ gdy do tego zwierzchność ſwą przyłożyſz/ áby w Kroleſtwie twoim tákowe ſproſtne á iádowite Kśiąſzki y piſánia/ [...] mieyſcá niemiáły. WujJud Bv.

W przen (8):
Zwroty: »dusze przyłożyć« (1): [kupiec uczy pacholę fałszować] Prędkoċ ſię każdy zubozy Ieſly duſſe nieprzylozy. RejKup e2.

»przyłożyć serca, serce« [w tym: k(u) czemu (4), do czego (1); aby (1)] = ponere cor Vulg (4:3): RejKup r5v; bo od pierwſſego dniá kthoregoś przyłożył ſercá twego ku wyrozumieniu/ ábyś ſie dręcżył przed oblicżnośćią Bogá thwego/ wyſlucháne ſą ſłowá twoie Leop Dan 10/12, Is 41/22; Y przyłożyłem ſerce ſwe ktemu ieſzcże/ ábych poznał mądrość [Et apposui cor meum, ut scirem sapientiam Vulg Eccle 8/16] BielKron 81; RejPos 23; CzechRozm 240; Dźiś ieſli w vſzy ſwoie vſłyſzyćie Naświętobliwſzy głos iego/ pomnićie Sercá przyłożyć KochPs 143.

5. Uderzyć, zbić (4):

przyłożyć czym (1): Kiedy ſie nań [żona na męża] rozgniewa/ názywa go/ ſmrodzie: Grochu poſpie [lege: posypie]/ przyłoży deſzcżołką ná wſchodzie BielSjem 10. Cf [przyłożyć kogo czym].

[przyłożyć kogo czym: wnet go wſzyſcy ſześć kijámi przyłożyli/ y tuż ná mieyſcu zábili StryjKron 363.]

Zwrot: »z gory przyłożyć« = prawdopodobnie: dać po głowie (1): Ale kiedy nie może/ kto przediſputowáć/ Iáko z gory przyłożyſz/ muśić wnet cedowáć [tj. przeciwnik musi ci ustąpić]. RejZwierz 73.
Przen (2):

przyłożyć na kogo czym (1): gdzie krzywdę Bożą było káráć/ á ludzkiego zbáwienia y duſz ich áby ſię niezáráziły bronić: tám muśiał [Mojżesz] ná vporne y niekárne oſtrkiem przyłożyć. SkarŻyw 483.

Zwrot: »wici przyłożyć [komu] do boku« (1): Snadź ſie drudzy chcą cżynić tu źiemſkimi Bogi/ Nie wierzą by nád nimi miał Bog ſwoy bicż ſrogi. Idź Woźny/ ſwoie wići przyłoſz im do boku/ Aby nie docżekáli do drugiego roku BielSen 8.
6. Przyzwyczaić kogoś do czegoś [kogo czemu] (2): Pothym gdyby iuż chciała [karmiąca] dziecię odſadzić/ nie ma to być nagle cżyniono/ ále ie pierwey przyłożyć lekkiem karmiam FalZioł V 37; Assuefacere quid aut aliquem alicui rei, Prziłożyć kogo czemu. Mącz 427b.
7. Uznać za ważniejsze [co nad kogo i nad co] (1):
Zwrot: »wyżej przyłożyć« (1): Ia tedy pátrząc ná to Koncylium Konſtáncynſkie w ktorym wyſſſzey przyłożyliśćie zwytzay ſwoy ſzátáńſki/ nád Páná Iezu Kryſtuſá/ y Apoſtoły iego/ y nád pierwſzy kośćioł Swięthy krześćiáńſki/ napiſałem [...] ty ſlowá. KrowObr 205v.
8. Czynić coś w dalszym ciągu lub silniej (kalka z hebrajskiego) (3):

cum inf (2): POtym záſię gniewał ſię Iehowá ná Izráelá (marg) Wł. y przyłożył gniew Iehowy gniewáć ſię na eć. (–) [addidit ... Domini furor contra Israel] BudBib 2.Reg 24/1, I 21b marg.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Dla złośći wynáleſkow ich [pokolenia Efraim]/ z domu mego wyrzucę ie: Nie przyłożę więcey ábym ie miał miłowáć [non addam ut diligam eos]. Leop Os 9/15.

Zwroty: »przyłożyć jeszcze« (1): á oni go [bracia Józefa] tym więcey nienayrzeli. (marg) wlaſnie/ y przyłożyli ieſzcże [adderunt amplius] nienayrzeć go [...] (–) BudBib Gen 37/5.

»przyłożyć więcej« (1): Leop Os 9/15 cf Ze zdaniem.

9. Prawdopodobnie: Złożyć odpowiedzialność [na co] (1): (nagł) Kupiecz vczy falſowaċ pachole. (–) [...] A wierzmy zec nietrzeba ſpaċ Dzys/ kto ſię niechce daċ oſraċ. Bo ieſlyċ prawde rzecz muſſe Muſys przylozyċ na duſſe. Iuż ta wiara [lege: wierę] iako raczy Niechay ſwoie drogę baczy [tj. niech idzie, gdzie chce]. RejKup e3.
10. W zwrotach o różnych znaczeniach (1):
Zwroty: [»gwałtu przyłożyć« = pośpiesznie zdecydować: Co [propozycję darowania służby, tj. zastawy stołowej] Krol vſłyſzawſzy práwie ſie zumiał/ áż nie rychło wiedział co miał odpowiedzieć: gdyż gwałtu przyłożywſzy/ pięć tyśięcy złotych we złoćie iuż vmyſlił był zá nie podáć. HistFort H6v.]

»przyłożyć żądzę« = zechcieć, zapragnąć (1): Vzrzałem między inemi łupy płaſſcż Kármázynowy przewyborny/ y dwieśćie ſyklow ſrebrá/ y práwidło złote iáko pięćdzieſiąt ſyklow: á przyłożywſſy żądzę [concupiscens]/ wźiąłem/ y ſkryłem w źiemi Leop Ios 7/21.

Synonimy: 1. przybliżyć; 2. przycisnąć; 3. przydać, przyłączyć.

Formacje współrdzenne cf ŁOŻYĆ.

Cf PRZYŁOŻENIE, PRZYŁOŻONY

JR, MN