[zaloguj się]
[pdf]

DOKAZOWAĆ (35) vb impf

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
inf dokazować
indicativus
praes
sg pl
1 dokazuję
2 dokazujesz dokazujecie
3 dokazuje dokazują
praet
sg pl
2 m dokazowåłeś m pers
3 m dokazowåł m pers dokazowåli
f dokazowała m an
imperativus
pl
3 niechåy dokazują

inf dokazować (1). ◊ praes 1 sg dokazuję (1). ◊ 2 sg dokazujesz (1). ◊ 3 sg dokazuje (7). ◊ 2 pl dokazujecie (1). ◊ 3 pl dokazują (4). ◊ praet 2 sg m dokazowåłeś (1). ◊ 3 sg m dokazowåł (10). f dokazowała (1). ◊ 3 pl m pers dokazowåli (3). ◊ fut 1 sg będę dokazować (1). ◊ 3 pl dokazować będą (1). ◊ imp 3 pl niechåy dokazują (1). ◊ part praes act dokazując (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. dokazać.

1. Czynić, działać, osiągać, dokonywać czego: efficere, facere, obtinere, perpetrare, pertendere, pervincere Cn (18): HistHel C3; Silna ieſt ręká páńſka/ śiłá dokázuie KochPs 178; [Jan Tarnowski] nád mniémánié y nád nádźieię wáſzę/ częſto wiele dokázował. OrzJan 66, 61.

dokazować czego (9): Iednego cżaſu gdy na pałaczu krolewſkim przi krolu był tham ryczerſkich á dworzſkich ſztuk dworzanie dokazowali BielŻyw 63; Bánáiás ſyn Ioiády mężá bárzo mocnego/ ktory wiele rzeczy dokázował [qui multa opera perpetrabat] Leop 1.Par 11/22; BibRadz 4.Esdr 15/16; OrzJan 66, 93; WSzechmogący y wiecżny Boże/ ktory ſam dźiwnych y cudownych rzecży dokázuieſz/ rácż opátrzyć ſługi twoie LatHar 627. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [tego: iż] (1): cżáſu troſzecżkę wolnieyſzego záchwyćiwſzy/ nunc tandem tego/ com iuż chwilę vmyſlił dokázuię RybGęśli A2.

Zwroty: »morderstwa [nad kim] dokazować« = mordować (1): cżemu tákiego morderſtwá nád temi dokázuiećie/ ktore do ſwego mieſzkánia záwlecżećie? LatHar 152.

»zwycięstwa [nad kim] dokazować« = zwyciężać (1): bárzo máło tych co prawdźiwego zwycięſthwá nád ſobą y nád namiętnościámi ſwoimi dokázuią WysKaz 13.

a. Walczyć (5): Po Ortigiey byłá Pentezilea/ ktora dokázowáłá v Troiey/ iákom o niey piſał. BielKron 297v.

dokazować przeciw komu (1): Hurdá Gynwiłowic [...] miał Syná Dowmantá wielkiey dzielności Mężá/ ktory z Kieyſtutem przeważnie á czeſto dokázował przeciw Krzyżakom StryjKron 355.

Zwrot: »mężnie dokazować« (2): Thenże w pruſkiey bithwie mężnie dokażuiąc zginął. MiechGlab 30; StryjKron 617.
W przen (1):
Zwrot: »kuflem dokazować« (1): Skoro trochę podroście kuflem dokázuie/ Vpiwſzy ſie/ ná ſzkápie po izbie hárcuie. BielSjem 21.
2. Dowodzić, okazywać, przekonywać [czego] (17): moc wzroku [...] proſto ſpołem pochodzi ku rzetżi widomey, Dokazuie tego podobienſtwo Iż gdy kto ſtoi w dole głębokim, tędy ku niebu patrząc może gwiazdy widziec GlabGad B6; BielSpr 28; Ztądże piſzcżkowie y lane świece: ktore dozwolono było iáwnie miewáć przed ſobą Duelliuſowi/ [...] dla męſtwá ktorego w bitwie przećiw Kártáginenſom mężnie dokázował [ob rem adversus Poenos preclare gestam], ModrzBaz 118v.

dokazować komu czym (1): ijż ijm tego [że jest Krystusem] dokazuie ſlowy ij vcżynki/ oto go chcieli kamionowatz. OpecŻyw 65v.

dokazować czym (4): Alexander ktory był [...] nazwan Wielkim/ tego tak mową czeſto iako vcżynkami cżeśćiey dokazował. KwiatKsiąż Mv; KochSz C3; WujNT 835. Cf dokazować komu czym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (2); iż (2)] (2): OpecŻyw 23; Wſzakoż tego y ſam rozum dokazuie cżłowiecży/ iż Licżba ieſt nauka barzo zaczna y pożytecżna. KłosAlg Av.

Zwroty: »męstwa dokazować« [w tym: nad kim (2), przeciw komu (1)] [szyk zmienny] (1): [Herkules gdzie] o beſtyey iákiey ábo Smoku vsłyſzał/ tám bieżał/ á nád nim męſtwá dokázował. SkarŻyw 189; wſzyſcy dla zwycięſtwá/ Dokázuią iák Litwá ták Tátarzy męſtwá StryjKron 732; Káżdy ſie tego bárzo łácno dowie/ Ze Rycerz męſtwá ręką dokázuie KochCz C3; WerGośc 237; ArtKanc L4; WyprPl A4; KmitaSpit A2v.
Szeregi: »dochodzić i dokazować« (1): Náucżyſz ſię ſurowey iego ſpráwiedliwośći/ ktorey nád źieloną gáłąſką ták ſrodze dochodźił y dokázował. LatHar 258.

»dowodzić i dokazować« (1): Iżes grzechu niemiál/ dowodzi ij téż dokazuie tego oyttza twego wiecżnoſtz OpecŻyw 23.

W przen [czego] (1):
Zwrot: »męstwa dokazować« (1): á ći tego [zamieszania] nawięcey cżynią/ ktorzy ſą niezwycżáyni/ pierzchliwi/ [...] iedno domá prożnuiąc [...] przy kuflu męſtwá dokázuiąc BielSpr 25v.

Synonimy: 1. czynić, dokonywać, działać; 2. dowodzić. przekonywać.

Formacje pochodne cf KAZAĆ.

Cf DOKAZOWANIE

TK