[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSTAWAĆ (86) vb impf

W inf -staw- (5), -ståw- (2); -staw- KrowObr, Mącz, CzechEpPOrz, WujNT; -ståw- RejPosWstaw; -staw- : -ståw- BielKom (1:1); drugie a jasne. W pozostałych formach -ståw- (44), -staw- (3); -ståw- : -staw- LubPs (1:1), SarnStat (5:2); w przystaj- a jasne. ◊ W tematach praes i imp -ståw- (40), -staj(-) (22); -ståw- BierRaj, BierEz, OpecŻyw, BielŻyw, MurzHist, BielKom (2), GliczKsiąż (2), KrowObr, BibRadz (4), Goski, BielKron (4), LeovPrzep, RejPos (3), BielRozm, GostGosp, Calep, GrabowSet, RybGęśli, WysKaz, SarnStat (7); -staj- FalZioł, GlabGad, BielKronCies, Mącz (4), HistRzym, CzechRozm, SkarŻyw (3), LatHar, SkarKaz (4); -ståw- : -staj- CzechEp (1:1), WujNT (3:1), SkarKazSej (4:1).

Fleksja
inf przystawać
indicativus
praes
sg pl
1 przyståwåm, przystaję
3 przystaje, przyståwå przystają, przyståwają
praet
sg pl
3 m przyståwåł m pers przyståwali
f przystawała m an
n przyståwało subst przyståwały
imperativus
sg pl
2 przyståwåj, przyståj przyståwåjcie

inf przystawać (8). ◊ praes 1 sg przyståwåm (3), przystaję (3). ◊ 3 sg przystaje (11), przyståwå (8). ◊ 3 pl przystają (7), przyståwają (2). ◊ praet 3 sg m przyståwåł (3). f przystawała (1). n przyståwało (6). ◊ 3 pl m pers przyståwali (8). [subst przyståwały.] ◊ imp 2 sg przyståwåj (9), przyståj (1) SkarKazSej. ◊ 2 pl przyståwåjcie (1). ◊ part praes act przyståwając (12), przystając (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Wchodzić w kontakt fizyczny albo być w nim: stykać się, przytykać do jakiejś powierzchni (3):
a. Przylegać; adhaerere PolAnt, Cn; adhaerescere, subhaerere Cn (2):

[przystawać do czego: Abowiem iáko pás przyſthawa do biodr cżłowiecżych/ thákem ia był przyiął ku ſobie wſzytek dom Izraelſki BibRadz Ier 13/11 (Linde); SenekaGórn 357 (Linde).]

przystawać na co (1): Tarcż cudna ná lewicy ná rámię przyſtawa. BielRozm 9.

Zwrot: »ku sobie [= wzajemnie] przystawać« (1): Dłon ſzyroka á głęboka dobrze, znamionuie długi żywot, á zwłaſzcża ieſtli palce dobrze ku ſobie przyſtaią kiedy ie zciſnie. GlabGad P2.
b. Przylepiać się [do czego] (1): Balatro, Błoto/ álbo/ próch który do trzewika/ álbo/ bótów przyſtáye. Mącz 23a.
c. [Przybijać do brzegu [do czego]: Domek nad Wisłą zbudowany [...] wyżej tego miesca, do którego przystawają z przewozem królewskim LustrMalb II 79.]
2. Podchodzić do kogoś, stawać przed kimś [k czemu (żywotne)] (1): Lew gdy iuż ſtałe látá miał/ Przyiaćioł ſobie nábywał. Mnodzy k niemu przyſtawáli/ Zaby mu ſie ſpodobáli. On ich obycżáie mierzył [aż wybrał najtłustszego wieprza] BierEz Sv.
3. Osiedlać się (1): Ktorą im wolnosć daie [pan Orłowski] na cżaſy wieczne [...] ktorzysz to poddani na to imienie puste przystępuią [...] Ieſzcże i tim ktorżybykolwiek chcieli więcey na to imienie puste przistawać, pod tąż Condicią winni ſą się ſprawować iak i pierwsży ZapKościer 1580/11.
4. Wchodzić w jakieś związki międzyludzkie, przyłączać się do kogoś (zwykle do grona); adhaerere JanStat, Cn; accedere, acquiescere PolAnt; attendere Vulg; descendere, venire Cn (49):
Przen [k komu] (1):

W przeciwstawieniu: »odstąpić ... przystawać« (1): Ma thedy wiele naprzod/ komu to Bog dáie: Iż odſtąpi Kupidá/ k Minerwie przyſtáie. BielKronCies Mmmm3.

a. Przyłączać się do kogoś, wchodzić w towarzystwo z kimś; stawać się mieszkańcem, osiedlać się (9): [Synu moy nie przyſtawayże ieſliby ćię grzeſznicy zwieść chćieli. BibRadz Prov 1/10 (Linde).]

przystawać do kogo, do czego (żywotne) (6): Słyſzałem tu oſoby rozmawáć/ Niewiem do kogo tu mam prziſtáwáć BielKom E4v, Dv; LubPs Rv; BielKron 464; Calep 310b; Y iśćiło ſię Proroctwo Izáiaſzá: Iż wilcy do báránow/ lwi do owiec/ lámpártowie do ćielątek przyſtawáli SkarKazSej 679b.

przystawać do czego (1): Do miáſtá ludźie ſię kupią dla tego: áby ieden z drugiego miał pomoc (marg) Do miáſtá dla pomocy przyſtáią. (–) SkarKaz 633a.

przystawać ku komu (2): BielKom E6; LubPs X2v cf W przen.

W przeciwstawieniu: »odstawać ... przystawać« (1): Descisco, Deficio, ad aliam partem me confero – Odſtawam a do drugiego prziſtawam, odſtępuię. Calep 310b.

W przen (2): Ták rádzę miły Iuſtinie/ Nie przyſtaway ku tey pśinie [tj. Wenus] BielKom E6; Serce złośćiwe ku mnye nigdy nye przyſtawáło LubPs X2v.
b. O małżeństwie; przen (o Chrystusie) (1):
Zwrot: »mężowi przystawać« (1): Chćieli ią [św. Austrebertę] rodzicy zá mąż dáć: ále oná innemu mężowi przyſtáiąc/ ſercem zupełnym/ z płácżem prośiłá Páná Bogá/ áby [...] SkarŻyw 192.
c. Być czyimś stronnikiem, opowiadać się po czyjejś stronie, wspierać (5):

przystawać do kogo (2): ktory [Joab] też przeſtawał z Adoniaſzem/ ácz nie przyſtawał do Abſálomá BibRadz 3.Reg 2/28, Iudith 14 arg.

przystawać k(u) komu (3): Neutralis, Kto ze dwu ſtrón ku żadney nie prziſtáye. Mącz 246c; MAiąc baczenié [...] ná ſłużby záwżdy wierné/ którémi Prȩłaći/ Pánowie/ Przełożeni/ Szláchtá [...] niegdy téż ná woynach [...] knam przyſtawáiąc/ [...] wdźięczną chęć nam pokázowáli SarnStat 136 [idem] 450.

d. Uznawać czyjąś władzę, zwierzchność; przyłączać się do jakiegoś państwa (3):

przystawać do kogo (1): Bo to tám wſzytko opiſano/ iáko ich wiele do niego [Antiocha] á ieſzcże z narodu Ofiárownicżego przyſtawáło CzechEp 369.

przystawać do czego (1): IZ obywátele Kśięſtwá Mázoweckiégo [...] przyſtawáiąc do Korony Polſkiéy/ [...] to ſobie wárowáli: áby [...] SarnStat 1146.

przystawać k komu (1): kthory [Otoman] widząc iż kniemu wielki lud [turecki] przyſtawa/ przyiął ſnimi wiárę Sáráceńſką BielKron 239v; [ták iż dobrowolnie k niemu [Aleksandrowi] ſame kráginy przyſtáwáły BielKron 1551 29].

e. Stawać się, być wyznawcą Boga, religii, kościoła (27):

przystawać do kogo [= Boga lub bóstwa] (9): Nie wątp w boiáźni Páńſkiey/ á nie przyſtaway do niego ſercem rozdwoionem. BibRadz Eccli 1/27; CzechRozm 259v [2 r.]; SkarŻyw 397; CzechEp 358; CzechEpPOrz **3v; Niechcę cżártá ſłucháć Pánie: [...] do ćiebie przyſtáię Pánie. LatHar 614; przyſtawayćie do tego/ ktory was ſtworżył/ ſtóyćie z nim á będźiećie ſtać y nie vpádniećie WysKaz 7; SkarKazSej 678a.

przystawać do czego (8): [poczęły młode wdowy] gárdźić Pánem Iezu Kryſtuſem/ [...] y od wiáry pierwſzey odſtawáć/ [...] á przyſtáwáć do náuk pogáńſkich KrowObr 142v, 186v; SkarŻyw 394; WujNT [405], 431; SkarKaz 633b. Cf Zwrot.

przystawać komu (1): od rzekam ſyα cyebye ſſatanye a prziſtawam tobye Kriſte Ieſu nazarenſky BierRaj 21.

przystawać k komu [= Bogu] (1): Pámięć dam świátu temu/ Ze ſerce me vfáiąc/ Láſkę odnioſło/ k tobie przyſtawáiąc. GrabowSet Lv.

przystawać k(u) czemu (4): aby zostawiwszy nas przy wolności chrześcijańskiej wedle tej konfesyjej [...] wolno było każdemu k niej przystać albo i nie przystawać Diar 30; Haereticus, Rotnik ten który ku yákiey ſekcie prziſtáye/ odſzczepieniec. Mącz 152c; RejPosWstaw [1434]. Cf Zwrot.

przystawać na co (1): á [Adamici] náſypawſzy go [popiół] w wino/ nowotnym kápłáńcom dawáli pić/ tákież tym ktorzy ná ich ſektę przyſtawáli. BielKron 185.

W przeciwstawieniach: »odrzekać się, odstawać, odstępować, puszczać się ... przystawać« (4): BierRaj 21; KrowObr 142v; Y ták ieſt/ iſz ći ktorzy ſię kośćiołá puſzcżáią/ á do kácerſtwá przyſtáią: imię Chryſtuſowe pomiátáć [...] muſzą SkarŻyw 394; Właſny znák haeretykow/ [...] ieſt/ od Kátholickiey wiáry odſtępowáć/ y przyſtáwáć do náuk obłędnych/ miniſtrow czártowſkich. WujNT 728.

Zwrot: »do wiary, k wierze przystawać« [szyk zmienny] (2:1): Tego cżáſu/ zácżynáłá ſie nowa Sektá niektorych w Niemcech [...]. á ktey wierze przyſtawał Károloſtádius BielKron 198; RejPos 22; trzećia vſtáwá to ma: ábyſmy iednego ſámego P. Bogá mieli/ nigdy do inego y do wiar innych nie przyſtáiąc [...] żebychmy go czćić vmieli SkarKazSej 678a.
W przen (1): Ieden ſtan ieſt ludźi w ćiele/ y tu ná źiemi mieſzkáiących: ktorzy do tego miáſtá [Jeruzalem niebieskiego] przyſtáią y wpiſuią ſię. SkarKaz 633b.
Przen: Odstępować od Boga (3):

przystawać do kogo (3): niewiernie obchodziſz ſie z nim s tákim Pánem ſwym/ ſzukáiąc ſobie inych pánow/ przyſtawáiąc do nich RejPos 74v; SkarŻyw 173; WujNT 1.Tim 4/1.

W przeciwstawieniu: »odstępować ... przystawać« (2): zá trochą poćiechy świeckiey Pána Bogá y łáſki grzeſzący odſtępuie/ á do cżártá przyſtáie. SkarŻyw 173; WujNT 1.Tim 4/1.

f. Być, zostawać czyimś sługą, wstępować na służbę; addicere se, adstringere se ad servitutem Cn (3): Dworká ma prośić áby ią wpiſano w Inwentarz kiedy przyſtawa: áby okazáłá w rok/ álbo kiedy odſtawa/ goſpodárſtwo y ſłużbę GostGosp 18.

przystawać do kogo (1): RejPos 74v cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »odstępować ... przystawać« (1): ieſliże ten ſługá nie godnieyſzy pomſty/ ktory przyſtawſzy do páná ſwoiego/ [...] odſtępuie od niego/ á przyſtawa do nieprzyiacioł iego RejPos 74v.

Przen [k komu] (1): Gdyż tedy buina Cnotá ſobie y ſwoim płáći Ták dobrze że ná służbie iey nikt nie vtráći. Co żywo k niey przyſtaway RybGęśli D4.
5. Godzić się na coś, przyjmować, akceptować; acquiescere Mącz, Cn; adhaerere, attendere Vulg; favere Mącz; accedere, annuere, assentiri, cedere, concedere, ire a. venire in sententiam, subscribere, subsequi Cn (27): Acquiesco [...]. Aliquando consencio, condescendo, Przizwalam/ Prziſtáyę. Mącz 341c.

przystawać do kogo [= do czyich poglądów] (3): Przeto táką mądrość opiſuiąc ś. Iákub/ zowie ią bonis conſentientem, ktora do dobrego y do dobrych/ nie do [...] złą rzecz prowádzących/ choć ich ieſt więcey/ przyſtáie. SkarKazSej 661b, 661b. Cf Zwrot.

przystawać czemu (1): A prośbam Poſłów Ziemſkich przyſtawáiąc/ vſtáwuiemy y dawamy im Grody: W Wiſkiéy źiemi [...] w Wąſoſzu: [...] Zembrowſkiému w Zembrowie SarnStat 1151.

przystawać k(u) czemu (7): FalZioł IV 45c; BielŻyw 110; Twarz ſucha á rozwlokła vkazuie cżłowieka [...] trudnich obicżaiow, wſzako ku vproſzeniu łaſkawego ten też nie leda kcżemu rad przyſtaie. GlabGad N2; GliczKsiąż K2, P5; Hipárchus/ Leucypus powiedáli być duſzę ciepłość przyrodżoną/ [...] k temu też Stoicy przyſtawáli. BielKron 127v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przystawać na co (4): Niektorzy w mozgu/ drudzy w ſercu powiedáli ią [duszę] być/ [...] ná to przyſtawáią Kryzypus/ Archeláus. BielKron 127v, 107v, 445; Favere sententiae alicuius, Być w tym rownego mniémánia/ s niém trzimáć Prziſtáwáć ná yego rzecz. Mącz 120a; [BielKron 1554 309].

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikami: do tego (1), k temu (1)] (2): á iżeby ty miał być známienitſzy niżli twoy oćiec/ ktemu ia nie przyſtáię. HistRzym 3; Rozum ludzki rychley do tego przyſtáie: iż Bog záwżdy miał ſłowo y mądrość SkarKaz 486b.

Zwrot: »w sądzie [= w opinii] [do kogo = do czyjego zdania] przystawać« (1): Nie náśláduy poſpolſtwá/ ábyś co złego czynił: áni w ſądźie do wiela perſon przyſtáy/ prawdy odſtępuiąc. SkarKazSej 661b.
a. Stosować się do czegoś, słuchać czegoś, postępować zgodnie z czymś, podporządkowywać się, poddawać się czemuś (10):

przystawać do kogo (1): Bo nie kápłani do krolow świeckich/ ále krolowie do kápłanow [...] y do praw ich przyſtawáli. SkarKazSej 679b.

przystawać do czego (4): do których [konstytucji] przyſtáwáiąc [...] náyduiemy: Iż [...] SarnStat 79, 735; Ia ſię P Bogu memu wiárą zálećić chcę [...]. Ták iáko ſię ią zálećił Noe/ o potopie ktorego nie widźiał do rzeczy niepodobnych przyſtáiąc SkarKaz 160a; SkarKazSej 679b.

przystawać czemu (2): Dobrey náuce przyſtaway/ A mądrey rády nie wzgardzay BierEz G; SkarŻyw 598.

przystawać k(u) czemu (3): Ieſli kto inácżey vcży/ á nie przyſtawa ku zdrowym powieśćiam Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ [...] nádał [lege: nadął] ſię nic nie vmieiąc CzechEp 102; WujNT Rom 12/9; [LustrRaw 1564/79]. Cf Zwrot.

[przystawać na co: Nie przyſtháy ná zwodzenie niewiáſty: Boć vſtá nieuććiwey niewiáſty/ ſą iáko plaſtr miodu rozpływáiący ſie Leop Prov 5/2 (Linde).]

W przeciwstawieniu: »brzydzić się ... przystawać« (1): kto czyni miłośierdźie z weſelem. [...] Brzydząc ſię złym: przyſtawáiąc ku dobremu. WujNT Rom 12/9.

Zwrot: »przystawać k [czyjej] radzie« (1): Ták ſie rad záchowuie Sors [= Los, osoba dramatu]/ Wnet po deſperáciey mors/ Nie przyſtaway k iego rádzye BielKom F2v.
Przen [czemu] (1): Dać iem [dzieciom twoim] bóg nie iednego oica miaſto ciebie [...] iedno ié ty ſwą ſtałością poćwierdź a ciała bezecnego powieśćiám nieprzyſtáwái MurzHist N3v.
6. Przystosowywać, dostosowywać, uzgadniać [do czego] (1): ZWYCZAIE WOIEWODZTWA MAZOWECKIEGO. Z ſtárego Státutu/ przyſtawáiąc do práwá Koronnego/ wyięte/ y zoſtáwione ná Seymie Wálnym Torunſkim SarnStat 1155.
7. Zajmować się czymś, czynić coś [k(u) czemu] (3): Myla matuchna mylego pana yezuſa [...] ku dobrym uczynkom przyſtauala a wnych doſtatecznye thrwala PatKaz III 151; Trzećiak [= jeden z aspektów astrologicznych] Venuſſá [...] w drogę iſcz dobry czaſz małżenyſtwo zaczynay/ y ku roſkoſſam wſſiſtkiem przyſtaway. Goski A4.

W przeciwstawieniu: »zamieszkawać ... przystawać« (1): ale zaſie ieſtli chwály bożé zamieſſkáwámy/ k rzecżám ſwietſkim przyſtáwaiątz/ ſluſſno nás wypędzi pán Iezus ſ koſciola ſwégo OpecŻyw 58.

8. Powiększać się, rozrastać (1):
Zwrot: »w szerość przystawać« (1): á po wyśćiu lat po trzy kroć śiedmi/ to ieſt/ po dwudźieſtu lath y iednym/ męſzczyzna záraſta/ y od tego roku w ſzerość przyſtawa: á po dwudźieſtu lat y ośmi/ [...] iuż dáley człowięk przeſtáie rość w mięſz LeovPrzep I.
9. [Dojrzewać: acżkolwie y ná źimę [jęczmień] może być śian/ á bywa rány/ ále co ná wioſnę śieią pozdniey przyſtáie. Cresc 1571 162.]

Synonimy: 1.a. przylegać; 2. podchodzić; 4. przyłęczać się; 5. dopuszczać, pozwalać, przyjmować, zezwalać, zgadzać się.

Formacje współrdzenne cf 1.STAĆ.

Cf [PRZYSTAJAĆ], PRZYSTAJĄCY, PRZYSTAWAJĄCY, PRZYSTAWANIE

LWil