[zaloguj się]

POŻYCZAĆ (90) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf pożyczać
indicativus
praes
sg pl
1 pożyczåm pożyczåmy
2 pożyczåcie
3 pożyczå pożyczają
praet
sg pl
1 m -em pożyczåł m pers
f -m pożyczała m an
2 f pożyczałaś m an
3 m pożyczåł m pers pożyczali
f pożyczała m an
fut
sg
2 m pożyczać będziesz
imperativus
sg pl
2 pożyczåj pożyczåjcie
3 niechaj pożyczå
conditionalis
sg pl
2 m byś pożyczåł m pers
f by pożyczała m an
3 m by pożyczåł m pers by pożyczali
f by pożyczała m an
impersonalis
praet pożyczåno
participia
part praet act pożyczając

inf pożyczać (12).praes 1 sg pożyczåm (9).3 sg pożyczå (24).1 pl pożyczåmy (2).2 pl pożyczåcie (2).3 pl pożyczają (11).praet 1 sg m -em pożyczåł (1). f -m pożyczała (1).2 sg f pożyczałaś (1).3 sg m pożyczåł (4). f pożyczała (1).3 pl m pers pożyczali (2).fut 2 sg m pożyczać będziesz (1).imp 2 sg pożyczåj (1).3 sg niechaj pożyczå (1).2 pl pożyczåjcie (2).con 2 sg m byś pożyczåł (1).2 sg f by pożyczała (1).3 sg m by pożyczåł (2). f by pożyczała (1).3 pl m pers by pożyczali (3).impers praet pożyczåno (2).part praet act pożyczając (5).

stp, Cn notuje, Linde także XVIIXVIII w. s.v. pożyczyć.

Dawać lub brać coś pod warunkiem zwrotu; mutuare Mącz, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; commodare, credere Mącz, Cn; fenerare Vulg, Cn; dare mutuum Mącz; accipere mutuum PolAnt; dare a. rogare utendum Cn (90): A ktorych że tedy vtzynkow dobrych vtzymy ludzi? [...] Aby pożytzáli / á nic ſie od tego nienádziewali KrowObr 62v; Mącz 61c [3 r.], 239c [2 r.]; Káżdego dniá miłoſierdzie cżyni y pożycża/ á naſienie iego w błogosłáwieńſtwie. BudBib Ps 36/26; ModrzBaz 124v; Pożycza człowiek zły/ á nieoddáie/ Dobry dáruie/ á przećię mu sſtáie KochPs 53; Calep 223b; Drugie kury bywáią/ y gęśi bydź máią/ kiedy żytá ná borg przedawáią/ álbo w nowe pożycżáią GostGosp 108; y máłpá [o niewieście] biega do chłopá pożycżáiąc: y nie wroći mu GostGosp 124; W żyćiu chćiałbym tákiego [ziemianina]/ coby [...] nie łákom: nie furyat: tymże mniey ſycofántá. nie dłużen: nie pożycża: práwá nie wiedźie GostGospPon 169; Przetoż miłuyćie nieprzyiaćioły wáſze: czyńćie dobrze y pożyczayćie/ niczego ſię ſtąd nie ſpodźiewáiąc WujNT Luc 6/35, s. 217, 218; gdy ten co pożycza pomoc ſobie może: tedy dozwaláią w téy mierze od tákiégo pożytek álbo lichwę bráć SarnStat 1273; [Zetkali ſie vbogi z tym co pożycża/ á obudwu ieſt Pan oſwiećićielem. Leop Prov 29/13 (Linde s.v. pożycznik); Volck Tttv].

pożyczać czego (39): LibMal 1543/69,1546/116; Ci wſzyſcy co przed tym pożycżáli chlebá/ A teraz rozdáiąc máią go czo trzebá. LubPs hh2; Leop Luc 11 arg; Mącz 239c [2 r.]; HistRzym 49v; Radniey włoż włoſienicę właſną twego ćiáłá/ Niżliby gdźie ná pychę drogich [szat] pożycżáłá BielSat Dv [idem BielRozm]; A ſą tácy Vrzędnicy co chłopóm gnoiu pożycżáią/ á potym przynieśie báńkę gorzałki áby mu go odpuśćił. Strum L4; BielRozm 24; PaprUp C2v; GostGosp 108; SarnStat 692, 694; Lecż krom łákomſtwá y ćięſzka potrzebá/ Każe pożycżáć ná za wiślu chlebá KlonFlis C3; [Bogáty vbogim roſkázuie: á ktho cżego pożycża [qui accipit mutuum]/ sługą ieſth onego kthory mu pożycża [foenerantis]. Leop Prov 22/7 (Linde)]. Cf »pożyczać na czas«, »pieniędzy pożyczać«, »na potrzebę pożyczać«, »pożyczać sobie«.

pożyczać co (2): Iakom ya vczyebye nyepozyczala dwnasczye Cop naszwa potrzeba y szwego mazą ZapWar 1526 nr 2305; wſchithko schaczuye sobie iako dwie sczie zlotich wmoneczye stim czo iey thez na potrzebi iey samey, y ſinom iey poziczal MetrKor 1539/77.

pożyczać czego (po przeczeniu) (4): ModrzBaz 111v; GostGosp 40, 165; A żaden nie ma pożyczáć ryſztunku do woyny. SarnStat 431.

pożyczać od kogo (1): y będźie ſzczęſćił [Pan Bóg] wſzytki ſpráwy twoie/ thy wielu narodom vżyczáć będźieſz/ áni od kogo pożyczáć nie będźieſz. BibRadz Deut 28/12.

pożyczać u kogo (8): Nexu obligare, Tym obyczáyem zápiſáć/ áby przepádáł być właſnym/ á niewolnikiem tego v którego pożicza yeſli ná czás nie zápłáćy. Mącz 244b, 239c; ModrzBaz 111v; PaprUp C2v; Mánnę też lećie trzęſą: á v kmieći iey nie pożycżáć/ ieno ſobiemieć w dworze. GostGosp 165; Są też ludźie niewdźięcżni: ktorzy w niedoſtátku Pożycżáią v ludzi/ lub w iákim vpadku. A potym/ [...] Nie oddáią pieniędzy KlonWor 72. Cf »pieniędzy pożyczać«, »na potrzebę pożyczać«.

pożyczać komu [w tym: z dopełnieniem bliższym (14)] (23): Item zeſnal iſch Crzczankowſki woyth Slyeſzinſki yemu kony poſziczal LibMal 1543/69; Leop Luc 11 arg; y nápożycżáli v Egipcian nacżynia złotego/ ſrebmego/ y ſzat/ bo im był Pan Bog dał łáſkę przed ocżymá Egipcian iż im pożycżáli á wierzyli/ á ták złupili Egipciány. BielKron 30; A ták zá máłe pieniądze ludziom zboża po troſze przedawano/ przez zły cżás ie chcęcy záchowáć/ á ktorzy pieniędzy nie mieli/ tym nowym oddáć pożycżano/ álbo odrobić. BielKron 375,30; Sunt quibus credas male, Są którym niedobrze pożyczáć. Mącz 67d, 239c; Strum L4; KochPs 54; GostGosp 40; ábowiemći y grzeſznicy grzeſznikom pożycżáią/ áby tyleſz odebráli. WujNT Luc 6/34, Luc 6/34, s. 217, 218; SarnStat 692, 694; Pożycżayże bliźniemu: lecż ſię nie ſpodźieway Lichwy KlonWor 79; [Leop Prov 22/7 (Linde)]. Cf »pożyczać bez lichwy«, »pieniędzy pożyczać«, »na potrzebę pożyczać«.

pożyczać gdzie (2): Ktora [małżonka] niema właſnych ſzat/ tá indźie pożycza/ Nie káżda ſie mężowi ſtych zbytkow wylicża. BielSat Dv [idem] BielRozm 24.

W połączeniu z określeniem zabezpieczenia pożyczki [w tym: na listy (zastawne) (3), super bona onerata (2), na zakłady (1), na zapisy (1), za pieczęcią koronną (1)] (6): Báczmyſz iedno iż Páńſtwo ták ieſt zaẃiedźione/ Traktatámi/ długami/ wielce ieſt ſtrwożone. [...] Zá pieczęćią Koronną tego pożyczano MycPrz I B4v; zákázuiemy: áby żydowie ná liſty y zapiſy pieniędzy nie pożyczáli/ iedno tylko ná zakłády [prohibemus: ne Iudei super literas et inscriptiones pecunias mutuent: sed solum super pignora JanStat 1125] SarnStat 260, 259, 260, 688, 760.

Zwroty: »pożyczać na czas [czego]« (1): Bo Commodatum zowią, gdy kto pożycza ná czás áby mu záś tóż wróćił, koniá, śiékiéry, etć. SarnStat 1272.

»na lichwę pożyczać« = credere foenus Mącz (2): Foeneror, Ná lichwę pieniędzy pożyczam/ lichfą ſie obchodzę. Mącz 133b, 133b.

»pożyczać bez (wszelakiej) lichwy, nie biorąc żadnej lify« [w tym: komu (2)] [szyk zmienny] (2:1): Ktore ſą dobre vczinki tego bożego przikazania? (–) Zakladać blizniego ſwego/ poziczać mu niebiorąc odniego zadnei liphy SeklKat L2; [dobrzy a pobożni ludzie] mieyſce iedno/ ktore Montem pietatis názwáli wynáleźli/ ná ktorym wedla roſkazánia Páná Chryſtuſowego potrzebuiącym ludźiom pieniędzy dármo bez wſzelákiey lichwy pożycżáią. ReszHoz 128; WujNT Luc 6 arg.

»pieniędzy pożyczać« [w tym: komu (3), u kogo (1), z czego [= skąd] (1)] = pecunias mutuare JanStat [szyk zmienny] (21): UstPraw I4; Creditor, Ten który pieniędzy pożycza. Mącz 67d, 133b [2 r.]; Káżdego dniá przez rok powinienem wrácżáć [!] dwá pieniądzá/ kthorychem z młodu pożycżał HistRzym 49v, 49v, 51; RejZwierc 101; ReszHoz 128; ieſliby Rzecżpoſpolita ná ten cżás żadney obrony niepotrzebowáłá/ áboby ſkárby wielkie miáłá/ mogliby obywátele ſwoi/ ktoby chćiał z tego ſkárbu tyle pieniędzy pożycżáć [possent inde cives ... mutui nomine sumere]/ ileby zaſtáwy ábo rękoiemſtwá ná to mogł mieć. ModrzBaz 124v; tedy tákowa máiętność przy tym/ który pieniędzy pożyczáł [!] [per mutatorem pecuniae JanStat 552]/ zwykłá ná wieki zoſtáwáć SarnStat 781; ieſli kto względem pożytku pieniędzy pożycza, iáko Zydowie czynią płát nieznośny od pieniędzy biorąc: To zową lichwą SarnStat 1273, 259, 260 [2 r.], 276, 407, 688, 760; żebyſmy mieli pewny záwſze depozyt [...]/ ták iż czáſu potrzeby mielibychmy ſię do czego rzućić/ nie biegáiąc áni pożycżáiąc pieniędzy v nieżyczliwych ſąśiad VotSzl E2; CzahTr L4.

»na potrzebę (potrzeby), ku potrzebie pożyczać« [w tym: czego (1), u kogo (1), komu (1)] [szyk zmienny] (2:1): ZapWar 1526 nr 2305; MetrKor 1539/77; Utenda vasa rogare, Státków ku potrzebie ſwey pożyczáć. Mącz 510b.

»na słowo pożyczać« (1): gdy mi pieniędzy ná ſłowo pożycża/ Wymowek niepotrzebnych w ten cżás nie wylicża. CzahTr L4.

»pożyczać sobie [= dla siebie] [czego]« (1): Złoſnik muśi pożycżáć ſobye záwżdy chlebá/ A wyemy rozdáwáyąc będzye myał co trzebá. LubPs K2.

[»pożyczać sobie [= wzajemnie] [czego]«: Zbrój, koni, przyłbice sobie pożyczali Otwin(?)Erot 121.]

»pożyczać bez zapisu« (1): Którzy pozyczáią pieniędzy bez zapiſu, on którému pozyczono, przyśięgą wſzyſtkiégo zbędzie. SarnStat 276.

Szeregi: »nie pożyczać ani borgować« (1): Kmiotkowie pácholikom dworſkim/ zwłaſzcżá tym oſobliwie co robot doglądáią/ nie máią nic pożycżáć áni borgowáć GostGosp 40.

»dawać i pożyczać« (1): Gdy vbogiego vyrzáłá/ dawáłá [...]. Tá wniey tylo przygáná byłá/ iſz dawáłá názbyt y cżęſto pożycżáłá SkarŻyw 140.

Przen [w tym: czego (5)] (9): BielŻyw 92; Vcżeni ludzye coby pocżęli bez rzemyęsnikow/ by też był nyewyedzyeć yákim Filozoffem/ á nyewiedzyeć yáko rozumem kręćić á wywrácáć vmyał/ przedſię nigdy ſie nye odrzecże pożycżáć á vżywáć prace rzerzemyęsnicey [!]. GliczKsiąż G6; Lecż też liśiey chytrośći y ſkory pożycża/ Brzytka zdrádá Gáchowſka y cudzołożnicża. KlonWor 58.

pożyczać komu (4): SZkodá że tego Ptaſzká nam ták bárzo zmięto/ Iuż ſie nam nie rozmnoży ogon mu odięto. Tylkom w tym przy nádzyei ma tám życżliwego/ Co mu iáiec pożycża on ogoná iego. Owa ſie wżdy złożywſzy ták potomká cnego/ Zoſtáwią nam PaprPan Bb4v. Cf Zwroty.

Fraza peryfr.: »dokąd Bog czasu pożycza« = jak długo żyjemy (1): Nie pomoże dowćip, mądrość/ áni też świecka doſtoyność/ wſzytko w rychle przeminie/ kto tu z Kryſtem nie vmiera/ dokąd Bog cżáſu pożycża/ then ná wieki záginie. ArtKanc O5.
Zwroty: »do czasu sobie [= dla siebie] pożyczać« (1): A też my niebożątká nic ſwego nie mamy/ Bo ták iedno do cżáſu ſobye pożycżamy. Bo ten ſwiát nie ieſt náſz dom/ ále ieſt goſpodá RejWiz 105.

»sobie wzajem pożyczać« (1): Lepſzy fortel rodzeni Lákonowie máią/ Co ſobie iednyéy duſze wzaiem pożycżáią. KochFr 55.

»pożyczać u skrzynie; niechaj skrzynka [komu] pożycza« (1;1): Niech mi ogień wielki goré/ Y kśiąg mam pełną komore: Niechay ſkrzynká mnie ſámému/ Pożycza á nie inſzému. KochMRot A4; Komu Pan Bog dał rozum/ záwżdy ieſt ſwobodny. Wygnał chćiwość nieſytą/ wygnał ſtrách ſzkárády/ [...] Nie pożycza v ſkrzynie/ dármo nie ſzáfuie SzarzRyt C3v.

a. Zapożyczać, przejmować (o pożyczkach językowych) (2):

pożyczać u kogo (1): A przecżbychmy nie mieli v nich [u Słowian] bráć ſłow/ ponieważeſmy z nich poſzli/ [...] Aza lepiey inſzy cżynią/ ktorzy ſwoią rzecżą wzgárdziwſzy/ v Niemcow/ albo v Włochow ſłow pożycżáią? BudBib b4v.

pożyczać z czego (1): Niema ſie co podobáć/ kiedy kto máiąc ſwe włoſne Polſkie ſłowo/ zárzućiwſzy ono/ pożycża ná iego mieyſce s cudzego ięzyká GórnDworz F2v.

Formacje współrdzenne cf ŻYCZYĆ.

Cf POŻYCZAJĄCY, POŻYCZANIE, POŻYCZANY

LW