[zaloguj się]
[pdf]

RODZIĆ (460) vb impf

o jasne.

Fleksja
inf rodzić
indicativus
praes
sg pl
1 rodzę rodzimy, rodziémy
2 rodzisz
3 rodzi rodzą
praet
sg pl
1 f rodziłam, -em rodziła m an
2 f -ś rodziła m an
3 m rodził m pers rodzili
f rodziła m an
n subst rodziły
fut
sg pl
1 m będę rodził m pers
2 f będziesz rodzić, rodzić będziesz, będziesz rodziła m an
3 m będzie rodził m pers będą rodzić
f będzie rodziła, rodzić będzie, będzie rodzić m an
n będzie rodzić subst będą rodzić, rodzić będą
imperativus
sg pl
2 r(o)dź rodźcie
3 niech, niechåj rodzi niech rodzą
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy rodzili
f bym rodziła m an
3 m by rodził m pers by rodzili
f rodziłaby, by rodziła m an
n by rodziło subst by rodziły

inf rodzić (59). ◊ praes 1 sg rodzę (30). ◊ 2 sg rodzisz (6). ◊ 3 sg rodzi (205). ◊ 1 pl rodzimy (1) SkarKazSej, rodziémy (1) ZawJeft. ◊ 3 pl rodzą (54). ◊ praet 1 sg f rodziłam, -em rodziła (2). ◊ 2 sg f -ś rodziła (1). ◊ 3 sg m rodził (4). f rodziła (21). ◊ 3 pl m pers rodzili (4). subst rodziły (8). ◊ fut 1 sg m będę rodził (1). ◊ 2 sg f będziesz rodzić BibRadz (2), rodzić będziesz (1) BielKron, będziesz rodziła (1) KrowObr. ◊ 3 sg m będzie rodził (2). f będzie rodziła (6), rodzić będzie (3), będzie rodzić (2); będzie rodziła GliczKsiąż, KrowObr, BielKron, KuczbKat, KołakSzczęśl; rodzić będzie BibRadz, CzechRozm; będzie rodziła : będzie rodzić : rodzić będzie Leop (–:1:1), WerKaz (1:1). n będzie rodzić (1). ◊ 3 pl m pers będą rodzić (2). subst będą rodzić (2) Leop, BiałKaz, rodzić będą (2) BibRadz, RejPos. ◊ imp 2 sg r(o)dź (2). ◊ 3 sg niech, niechåj rodzi (2). ◊ 2 pl rodźcie (1). ◊ 3 pl niech rodzą (1). ◊ con 1 sg f bym rodziła (1). ◊ 3 sg m by rodził (2). f rodziłaby, by rodziła (7). n by rodziło (2). ◊ 1 pl m pers bysmy rodzili (1). ◊ 3 pl m pers by rodzili (3). subst by rodziły (3). ◊ part praes act rodząc (15).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Wydawać na świat potomstwo; parere Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; generare PolAnt, Mącz, Calep, Cn; gignere, progenerare, progignere Mącz, Calep, Cn; parturire Mącz, PolAnt, Calag, Cn; procreare Vulg, Calep, Cn; creare, genere, pergignere Calep; edere a. eniti partum Cn (182): Poráżon ieſt Effráim/ korzeń ich wyſuſzon ieſt/ owocu nikaki nie vcżynią: Aby theż y rodzili/ pobiye co namilſſe żywotá ich. Leop Os 9/16; Progenero, Rodzę/ przimnażam rodzáyu. Mącz 143d, 143c, 145d [2 r.]; BudBib Os 9/16; Calep 450b, 451a, 455a, 780b, 852b (9).

rodzić kogo (1): Bóg [...] ieſt ſam przez ſię/ á nikt go nie rodzi RejWiz 114.

Przen [w tym: kogo, co (14)] (15): nas náturá ták bárzo mdłe rodzi/ Ze nas ſnádnie ku złemu ſwawola przywodzi. RejWiz 101; Leop Is 66/8; [zagadka:] Ieſt ieden dom chwalebny/ wſzemu ſwiátu potrzebny/ [...] z goſpodarzem chodźi żywot iemu rodźi HistRzym 24; Hábdank Polſki Herb dawny. Ludźie rodźił z cnotą. Ktorzy Krolom Coronie ſłużyli zochotą. BiałKaz Nv; (nagł) Ian Tworowſki ná Bucżaczu. (–) [...] Iuż żaden z wáſzych Grekow nie rownay ſie iemu. Káżdemu ſie ia ręcżę ták pokaże ſmiele/ Rodź nam miła kráino tákich ludzi wiele. PaprPan X2; Pánu/ czyniąc powinné dzięki/ śpiéwayćie [...] Który burze zgromadza/ źiemię dżdżem chłodźi/ trawę buyną po górách wyſokich rodźi. KochPs 213; SkarŻyw 363; KochPieś 13; Cny Herkuleśie Polſki: boday śiłá/ Podobnych tobie/ oycżyzná rodźiłá. GrochKal 22; Pátrz/ co zá ſercá Scyros nędzny wyſep rodźi. Tákich/ coby ſie brácką krwią zlali/ nie płodźi. GórnTroas 28; nie tylko Mária Bogárodzicá ieſt błogoſłáwiona/ ále y ći wſzyścy/ ktorzy ſłowo Boże duchownie w ſercu poczynáią/ [...] á poczęte rodzą/ y iákoby pierśiámi karmią/ gdy ſłowá ſłyſzánego ſtrzegą y pełnią ie. WujNT 243, Gal 4/24; SkarKazSej 667a.

rodzić komu (1): Lecż też do ſtołu nie ládá potráwy/ Y gołębiniec rodźi nam dźiurawy. KlonFlis Cv.

Zwrot: »rodzić płod« (1): ábowiem thy ſą dwie vmowie/ iedná ktora ieſt Agár/ od gory Syon/ rodząc płod ku niewolſtwu [in servitutem generans]. BibRadz Gal 4/24.
Szeregi: »płodzić i rodzić« (1): Impuber, Młódy/ Któremu yeſzcze łóno nieobraſtá/ Który yeſzcze płodzić y rodźić nie może. Mącz 329a.

»rodzić y porodzić« (1): izaż [...] iż rodziłá y porodziłá [quia parturivit et peperit] Syon ſyny ſwoie? Leop Is 66/8.

a. O kobietach; też: odbywać poród [w tym: intransit. (69)] (116): Blogoſlawioné tzo nierodzily/ ij ſſcżęſné ktoré nie karmily OpecŻyw 136v; Ty iakmiarz przycżyny odchodzenia płodu Niewiaſtam brzemiennem przydawaią ſie, ktore z więtſzą boleſcią tak odbywaią, Niżli gdy według biegu rodzą: przirodzonego. FalZioł V 31, V 17c, 32v, 34v; Leop Gen 16/5, Luc 23/29; BibRadz Gen 16/2, 18/13, Is 54/1, Ier 16/3; niewiáſty ſą bárzo płodne/ gdy brzemienna żadney ſie roboty nie chroni/ á gdy rodźi żadney boleśći nie ma/ názáiutrz będźie weſoła BielKron 447, 8v [2 r.], 28; Charta virgo, Práwa pánna/ która yeſzcze nie rodźiła. Mącz 51b, 133c, 248b, 278b, c [2 r.], 381c; Niechczę o tym mowić/ iáko wielki z białychgłow pożitek/ nád ten/ iż rodzą/ ſwiat ma GórnDworz Aa2; RejPos 100, 106, 125v; BielSat C3v, D4; CzechRozm 133v, 135v [3 r.], 148v, 155 [5 r.], **2; Calag 214a; SkarŻyw 285, 477, 480; CzechEp 23; BielRozm 31; Calep 352a, [756]a; LatHar 724; WujNT Luc 23/29, Ioann 16/21.

rodzić kogo, co (41): PatKaz II 91; SeklKat T4v; RejWiz 178; dawayćie ſynom wáſſym żony/ á corki wáſze wydawayćie zá mąż/ á niech rodzą ſyny y corki Leop Ier 29/24, 4.Esdr 5/6; RejPos 5v; KuczbKat 250; BudBib Ier 29/27; KochTr 22; Gdybychmy práwem mieli roſtrzygnąć té rzeczy/ Czyiéy opiece właſnie przynależą dźieći: Przeſzlibychmy was [ojców] práwem któré ie rodźiémy/ Y żywotá ich znowu przeſtrzégáć vmiémy. ZawJeft 40; SkarKazSej 669a; KlonWor 59, 63. Cf rodzić kogo komu, [Fraza], »w boleści rodzić«, »dziatki rodzić«, »martwy płod rodzić«.

rodzić kogo komu (6): á Xantipa żona moia siny mi rodzi. BielŻyw 48. Cf »dziatki rodzić«.

W połączeniach szeregowych (2): eua myala wgrzechu począcz ſwe ſyny a ſczyąſżkoſzczyą noſycz y zboleſzczyą rodzycz PatKaz II 91; Mátcżyn vrząd ieſt/ iżby płod pocżęłá/ rodźiłá/ y wychowáłá. KuczbKat 250.

W przeciwstawieniu: »rodzić ... grześć« (1): co z więtſzym vtrapieniém bywa/ Czy ie [dziatki] rodźić/ czy ie grzéść? KochTr 22.

W porównaniach (5): SeklKat T4v; W piekle przybytki duſz/ żywotowi niewieśćiemu przyrownáne ſą. Bo iáko tá ktora rodzi ſpieſzy ſie aby vſſlá potrzebie rodzenia: táko y ty przybytki kwápią ſie oddáć te rzecży co im porucżono. Leop 4.Esdr 4/42, Ier 22/4; Czemużem thedy widźiał áno káżdy mąż chwyta ſię zá biodry rękomá/ iákoby o na [!] niewiáſtá ktora rodźi [...]? BibRadz Ier 30/6; SkarKazSej 699a. Cf [Fraza].

[Fraza: »jak [kogo] matka rodziła«: Kazáłeś ią zewłocżyć/ iák ią mátká rodziłá/ Stoiałá ták nagucżká NeothAcros C3v.]
Zwroty: »bez boleści, lekko, łaczno rodzić« (1:1:1): Ty niewiaſty ktore cięſzkie czo zdziatkami chodzą: przywięzuą [!] go [rybę echynusa] do ſiebie/ thy nigdy nie porzuczą/ á gdy cżas przydzie rodzenia/ tedy lekko rodzą FalZioł IV 34c, V 18c; SkarŻyw 262.

»w boleści (a. z boleścią, a. zjęta boleścią), z ciężkością (a. ciężko) rodzić« [w tym: kogo (3)] = cum dolore parere PolAnt [szyk zmienny] (8:3): PatKaz II 91; FalZioł V 17b; Niewiaſta ktora takową rękę ma iako namieniono, taka albo nie płodna bywa abo zcięſzkoſcią rodzi GlabGad Pv; BielKom G3; KrowObr 225; BibRadz Gen 3/16; [Bóg] Rzekł theż ku niewieſcie/ rozmnożę nędze twoie/ y w boleśći rodzić będzyeſz BielKron 2, 16; bo inne ćięſzko bárzo dzieći mátká iego rodząc/ gdj tjm [tj. nim] chodziłá [...] żadney ćięſzkośći niemiáłá. SkarŻyw 307; WerKaz 292; SiebRozmyśl Mv.

»dziatki (a. dzieci, a. dziateczki) rodzić« [w tym: komu (5)] = genere liberos, filios procreare Vulg; parere filios PolAnt [szyk zmienny] (22): FalZioł V 18c; BielKom G3; w ſtárym zakonye nyepłodnosć byłá wyelka háńba y ſromotá y tá nyewyáſtá/ ktora dzyatek nye rodziłá/ yákoby przeklęta byłá. GliczKsiąż C3; LubPs hh2v; GroicPorz mm2; KrowObr 67v, 225; Leop Gen 16/8; BibRadz Gen 3/16, 16/1; Primipara, Pierwiaſtká która pirwe dźieći rodźi. Mącz 322b; GórnDworz Z8v; CzechRozm 164 [2 r.]; KochPs 71; SkarŻyw 63, 180, 307; WerKaz 292; KochPieś 42; Chcę tedy áby młodſze [wdowy] ſzły zá mąż: dźieći rodźiły/ dom rządźiły WujNT 1.Tim 5/14; SiebRozmyśl Nv.

»martwe, martwy płod, martwo rodzić« = abortare Mącz; aboriri Calep (1:1:1): [Samojedź] cżárty chwalą y wierzą cżárom/ bo wiele ich co w ſobie cżártowſką náuką zábijáią płody/ ták iż martwo rodzą. BielKron 445; Mącz [269]a; Aborior – Martwe rodzę. Calep 7a.

Przen [kogo, co] (12): BibRadz Gal 4/27; HistRzym [39]v; [stolica] Rzymſka záwżdy rodzi iáko płodna/ pogáńſtwá do domu Bożego przycżyniáiąc: á Cárogrocka iáko od mátki ſwey odſtąpiłá/ ták przeklęſtwo niepłodnośći wzięłá SkarJedn 398, 397, D4v; Poznaſz iáko tá mátká kościoł Rzymſki odpocżątku święte rodziłá y rodzi SkarŻyw A3v; [słowa Hekuby:] Nie on chytry Vlyſſes/ nie towárzyſz iego/ [...] ogniá ták ſrogiégo Przyczyną: lecz to ogień ón/ którym rodźiłá/ Ten pali GórnTroas 10; WujNT Gal 4/27.

W porównaniach (2): á ty [stolico Rzymska] iáko Mátká płodna/ y Sará ſtára wzgrzybiáłośći twey/ nowe Chrześćiány rodziſz SkarJedn 397; SkarŻyw 601.

Zwrot: »rodzić potomstwo« (1): [wg Filona niewiasty chrześcijańskie zachowują dziewictwo] pocżytáiąc ſobie zá rzecż nieprzyſtoyną/ áby roſkoſzy ſłużyć miáło nacżynie ná przyimowánie mądrośći zgotowáne [...] niepokalánego á nieśmiertelnego łożá pragną: z ktorego rodzą nigdy nieumieráiące potomſtwo SkarŻyw 363.
α. O Matce Boskiej (8): OpecŻyw 17v; to mocz boſka wnyey [Maryi] ſprauyla to yeſt przeczyw naturze bycz panną y rodzycz PatKaz II 66v; WujNT Apoc 12/2.

rodzić kogo, co (5): CzechRozm 157; Tyś przeſzłá wſzytkie błogoſłáwiona miedzy niewiáſtámi: prze táki owoc żywotá twego: ktory rodząc dziewiſtwá nietráćiſz SkarŻyw 112; Boś go téż nie w królewſkich páłacach rodźiłá SiebRozmyśl G, F3v; SkarKaz 579a.

W połączeniu szeregowym (1): Aliśćiby tego ſyná BOżego nie ſámá Márya pocżynáłá/ w ſobie miáłá/ y rodźiłá/ ále też y Symeon. CzechRozm 157.

b. O samicach zwierząt (31): BierEz Nv; ta to riba [torpus, tj. drętwa] kiedy rodzi/ tedy wynidzie na brzeg y rodzi naſienie/ á po oſmdzieſiąt dzieci miewa FalZioł IV 40b, IV 4a, b [2 r.], 11d, 38d; Bowiem oni [ptacy] nie mogą thak długo w ſobie noſić płodu iako zwierzęta gdiż tilko lecie rodzą/ á więcey też dzieci miewaią niż one, ktoreby ſie nie mogły razem zmieſcić w tak małym ptaku GlabGad H6v; Leop Iob 39/1, 3; BibRadz Ps 144/13; BielKron 116; Foetifico, Koćić ſie/ álbo rodzić. Mącz 133c; KochPs 209; GostGosp 120; [A temu źwierzętá ktore rychło rodzą/ rychło też przeſtáią rodzić ŚmiglLichwa 18].

rodzić co (15): [lwica do liszki:] Rodziſz liſy trzy álbo dwá/ Iać iednego ále wżdy Lwá. BierEz K4v, K4v; FalZioł IV 40b; źwyerzę záwſſe ſobye podobne rodzi: Wilk wilká/ Nyedźwyedź nyedźwiedzyá/ Orzeł orłá GliczKsiąż D2v; Leop Gen 31/6; RejZwierz 69v; BielKron 15; lękliwych Mężna Orlicá gołębi nie rodźi SzarzRyt B4v. Cf Zwroty.

Zwroty: »dzieci (a. dziatki, a. dziateczki) rodzić« [szyk zmienny] (5): Máłpá dwoie dzieći rodzi BierEz M; drugie zwierzęta iż dzieci więcey rodzą, przeto też więcey nacżynia takiego [tj. cycków] potrzebuią. GlabGad D6v; Cżemu ptaci nie rodzą tak dzieci, iako inſze zwierzęta. GlabGad H6v; Ná głos Páńſki Ieleń dzyatecżki ſwe rodzi LubPs G4v; Nie ſobie ptaſzek miłych dziatek rodźi/ Y owcá w wełnie nie dla ſiebie chodzi StryjKron 279.

»rodzić płod« [szyk zmienny] (2): PatKaz III 102v; Bo ieſli kiedy rzekł: Pſtre [owce] będą myto twoie: wſſyſtkie owce rodziły pſtry płod [pariebant omnes oves varios foetus]. Leop Gen 31/8.

Szereg: »poczynać i rodzić« (1): [węgorz matki nie ma] bo vchem poczyna y plod rodzy PatKaz III 102v.
α. W zwrocie: »jajca rodzić« = znosić jaja (1): thy riby [sepie] pływaią parami/ na każdy cżas iaycza rodzą FalZioł IV 38d.
[Przen (aluzja do nazwiska Hus, tj. gęś) [komu]: Stáráłći ſie otho Arcybiſkup pilnie; áby był Wiklefowę naukę z Cżech wyniſzcżył: ále/ dla niedbałoſci Krolewſkiey/ [...] trudno było do końcá. bo Krolowi oná Huś złote iáycá rodźiła. HerbOdpow Xx4.]
2. Powoływać do życia, płodzić; parturire PolAnt, Vulg; generare, parere Vulg; creare Calep (77): [o ludzie izraelskim:] Nie będą poproznicy robić/ áni będą rodzić w záburzeniu: iż náśienie błogoſláwionych Páńſkich ieſt Leop Is 65/23; I zaż ia/ ktory inym każę rodzić/ ſam nie będę rodził/ mowi Pan? Leop Is 66/9; BibRadz Is 65/23; Calep 268b.

rodzić kogo, co (14): Leop Ier 29/26; (nagł) Iwonia s ſyny. (–) [...] Chociaż też z chromą nogą iáko widżiſz [!] chodzi/ Ale ſyny mężnieyſze niż on Othon rodzi. PaprPan Aav, D2v; kto cżłeká rodzi: ſam pierwey cżłekiem być ma SkarŻyw 312; Bog zoſobná y drzewom y źiołam/ y ptáſtwu y rybam y źwierzętom y ludźiom dał naśienie mieć w ſobie/ áby ſobie rzecż podobną rodźili. CzechEp 293, 183 [2 r.], 339 marg; człowiek rodźi człowieká teyże nátury iáko ſam SkarKaz 516a, 608b. Cf Zwrot.

Zwrot: »dzieci rodzić« [szyk zmienny] (4): Małżeńſtwo drudgy złe bárzo y ſzkodliwe dzieći y Bogu ku zelżywośći y ku ſkázie Rzecżypoſpolitey y blizniego rodzi SkarŻyw 180; A dzieći ktore oni ſynowie Boży z onymi niewiáſtámi ludzkiemi z pokolenia Kaimowego/ rodzili: ieſzcże dáleko były gorſze SkarŻyw 269, 456; Ná wſzyſtki zbytki świátá ludzie ſie vdáli/ Co żywo przećiw ſobie okrutnie powſtáli. Oćiec z ſynem/ brát z brátem/ cżęſto zá łeb chodzą/ Nie właſnych obycżáiow ſwoich dzieći rodzą. BielRozm 4.
Przen [w tym: kogo, co (44)] (57): Cżas ſtarego zakonu był niepłodny bo nie rodził thakiey łaski ktoraby proſto otworziła vlicżkę niebieską WróbŻołt V v; Tak ze też chrzeſt duchownie nas rodzy/ odnawia SeklKat T4v; Nowa Ewányelia złé ludźie rodźi. OrzQuin L2v marg; WujJud 110; IEzus Pan miáł być wtorym Adámem/ ktoryby też rodźić miał ſyny iáko on pierwſzy CzechRozm 155v; Pan Bog obrońcá y ſtroſz winnice ſwey [...] w nowym Teſtámenćie wzbudza ná popráwę y odnowienie zakonow (ktore kośćiołowi wierne y mądre robotniki rodzą [...]) ludzie z wielkimi dáry ſwymi SkarŻyw 463, 180, 456 [2 r.]; Duch S. záſię/ áni rodźi/ áni vrodzonym ieſt/ ále od obudwu pochodzącym LatHar 380; Gdźie v nich [heretyków] rozdźiał świeckiego od duchownego? [...] gdźie v nich Apoſtolſka ſtolicá? gdźie biſkupi coby święćili y ſługi kośćielne rodźili? SkarKaz 608b, 607b [2r.].

rodzić do czego (1): [stolica św. Piotra] O iáko wiele teraz Narodow y Krolow po Indyach wſchodnych y zachodnych/ do chrztu świętego vrodziłá/ y co dzień rodzi. SkarŻyw 601.

rodzić komu (3): ſtan Biſkupi rodzićielem ieſt/ y rodzi oyce kośćiołowi. SkarŻyw 456. Cf »dziatki rodzić«, »potomstwo rodzić«.

rodzić czym (2): Biſkupi náucżyćiele poświęcenim rodzą. SkarŻyw 456; SkarKaz 607b.

W przeciwstawieniu: »rodzić ... zabijać« (1): Obá [tj. anioł Gabriel i Judasz] mowią AVE: ále nie obá iednym vmyſłem. Bo iedno AVE rodźi/ drugie zábiia. Klon Wor **2v.

Zwroty: »dziatki [komu] rodzić« (1): ten wtory niebieſki duchowny Adam [tj. Jezus]/ duchowne też ku żywotowi duchownemu dźiatki Bogu rodźi. CzechRozm 155v.

»potomstwo [komu], w potomstwie rodzić« (1:1): wtory ten Adam [tj. Jezus]/ dlá tego ſpráwiony ieſt/ áby też potomſtwo Bogu rodźił. CzechRozm 155v, 155v.

»zaś, znowu rodzić« = odradzać; iterum parturire PolAnt, Vulg (2:2): Tenći ocyec yeſt náucżycyel kożdy/ ktory znowu cżlowyeká rodzi/ gdy go w mądrosć á w ſpráwy ſmyſlne wpráwuye. GliczKsiąż N7; BibRadz Gal 4/19; Nie lękayćie ſie nic ſynacżkowie moi mili/ ktore ia was ſobie iáko znowu rodzę/ gdyżem ia ieſth opiekalnikiem wáſzym. RejPos Ooo2; Dźiatki moie/ ktore záś boleiąc rodzę/ áżby był Chriſtus w was wykſztałtowan. WujNT Gal 4/19.

Szereg: »nie rodzić ani urodzić« (1): Záwſtydz ſię Cydonie/ bo rzekło morze/ moc morſka rzekąc. Nie rodziłám/ áni vrodziłám [Non parturivi, et non peperi]/ áni wychowáłám młodzieńcow BudBib Is 23/4.
a) O relacji Bóg Ojciec – Chrystus Syn (30): Kryſtus z cżłowieká vrodzony nie mogł być rożney nátury od inſzych ludźi/ [...] choćia ſam oćiec rodźi/ á Syn Boży ſię vrodźił GrzegRóżn L, L4 [2 r.], M3v; BiałKat a4; A ieſli nie ſą trzey Bogowie/ te trzy perſony/ ále tylko ábo názwiſká/ ábo włáſnośći/ tey iedney iſtnośći/ tedy tey rzecży w ſkutku nie máſz: ále tylko názwiſko rodźi drugie názwiſko CzechEp 146; Bo ieſli perſoná/ á nie iſtność rodźiłá/ á perſoná bez iſtnośći nic nie ieſt/ iedno ćień ábo máſzkárá w vmyśle cżłowiecżym ſpłodzoná: tedy też nic z tákiey perſony nie może być przez ſię będącego. CzechEp 146, 143, 144 [2 r.], 145 [6 r.], 146, 256; LatHar 379, 380; Inny Oćiec ktory Syná rodźi. inny Syn ktory ſię od niego rodźi. inny Duch ś. od obudwu pochodzący. SkarKaz 276b, 484b, 485a [2 r.], 486b.
Zwroty: »z siebie rodzić« (3): Iż oćiec/ ieſt ſam prawdziwy Bog/ ktory z ſiebie ſyná rodzi/ y duchowi bytność dáie. CzechRozm 19v; Trzy ſą imioná á wſzytkie táż iſtność. Ktorą iſtność/ [...] Pomeryuſz z inſzymi/ názywa Bogiem: ktory z śiebie rodźi mądrość [...] A iż tá mądrość ktorą w ſobie Bog ma/ ábo ktorą z śiebie rodźi/ ieſt ſynem CzechEp 222.

»wiecznie rodzić« (1): żadnego z ániołow nie názwał Bog Oćiec Synem ſwoim: iáko Chriſtuſá názwał/ nie Synem iákim przyiętym/ ále przyrodzonym: ktorego on dziśia/ to ieſt wiecznie rodzi. WujNT 754.

»rodzić z żywota« (1): Mowi Bog ociecz [...] O moy miły ſynu ia ciebie rodzę z żywota, to ieſth z iſtnoſci moiey od wiekow niż było ſłońce y wſzythko ſtworzenie. WróbŻołt ll8.

a. W celowo absurdalnej interpretacji biblizmu, przypisującej rodzenie mężczyznom [kogo] (2):
Szereg: »poczynać (a. począć), (i) rodzić« (2): A ták Fáres/ Zárá/ Bohos/ Obed/ Sálomon nie będą biegiem przyrodzonym [...] vrodzeni: ále z tych mianowánych mężow w ktore áſz wſtąpić niewiáſty ich muśiały/ á oni ie też pocżynáć y rodzić: á nie niewiáſty ony z ich naſienia: A ieſli áſz/ ek [= ex]/ to ieſt z nich pocżęli: tedy też toſz co pocżęli/ rodzić záś muśieli. CzechRozm 158.
3. Wydawać plon, owoc, kwiat; rozmnażać; powodować urodzaj (o ziemi, roślinach i ogólnie pojętej przyrodzie); germinare Vulg, PolAnt; generare Vulg; parere PolAnt; ferre Mącz; proferre Modrz [w tym: co (83)] (113): BierEz P3; NA wioſnę ſie wſzytki rzecży odnawiaią/ bo od gorączoſci á wilkoſci cżaſu: ziemia ſie otwarza. A rozmagitych barw zioł y drzewa kwiecia rodzi. FalZioł V 53v; Czokolwiek ziemia rodzi to wſzitko ku vżywaniu ludzſkiemu ieſt. BielŻyw 118; Izaſz może bráćia moi mili Figá iágody winne rodźić? álbo winny korzeń figi? Leop Iac 3/12; BibRadz I 1d marg, Is 66/8; Ten theż wyſep s przyrodzenia rodźi Maſtykę/ Aloes/ Cynámon/ Imbier/ y źiárná cżyrwone nád Pierz gorzkie BielKron 441v, A5; Bifera arbor, Drzewo ktore yednego roku dwa kroć rodźi Mącz 24d; Fert uvas acerbas et ingustabiles, Rodźy yágody bárdzo gorskie ku yedzeniu nie godne. Mącz 150c; Stirpesco, Przi pniu zoſtawam/ nie rozraſtam ſie [...] bez owocu bywam/ nie rodzę. Mącz 417a, 64b, 66d, 212c, 274d, 353d; RejPosWiecz3 98; nie rośćże iáko krzywa ſoſná w boru/ kthora nic więczey nie vmie iedno iż ſie zyeleni/ á przedſię kole á ſzyſzki ſmierdzące rodzi RejZwierc 18, B4v; BudBib I 414b marg; Strum P2; ModrzBaz 20v, 119v; á kto niedoznał/ że y v nas po wielu mieyſc/ wód thák róznych doſyć? iż od iednéy bydło tyie/ polá rodzą roſſy wdźięczné wſtáią Oczko 4, A3v, 3v; SkarŻyw 369; IAka oliwká máła pod wyſokim ſádem Idźie z źięmie ku gorze máćierzyńſkim śládem/ Ieſzcze áni gáłązek/ áni liſtków rodząc KochTr 6; CzechEp 293; [mówi lipa:] Iábłek wprawdźie nie rodzę/ lecz mię pan ták kłádźie/ Iáko ſczep napłodnieyſzy w Heſperyſkim ſádźié. KochFr 43, 8; KochEpitCat 111; ReszList 184; KochSob 56; Calep 428a, 1076b; Słoniny ná flis máią opátrowáć w ten cżás naywięcey/ kiedy zołądź rodźi GostGosp 68; Kędy śiáno miąſze łąká rodźi/ tedy ie śiec ſkoro po Swiątkách/ á będźie dobre GostGosp 104; gnoie Ieśienne lepſze ſą y ſporzey ná nich rola rodźi GostGosp 108, 6 [2 r.]; Co płodna źiemiá/ y co morze rodźi/ Co ręká ludzka koſztownie zrobiłá [...] To wſzytko porwie czás nie náſycony/ A nań nie naydźie ná świećie obrony. GórnTroas 30, 56, 65; GrabowSet T3v; LatHar 38, [249]; Bo źiemiá ktora deſzcz częſto ná ſię pádáiący piie/ y rodźi źiele vżyteczne tym przez ktore bywa ſpráwowána; bierze błogoſłáwieńſwo od Bogá. WujNT Hebr 6/7, Iac 3/12; WysKaz 11; Mędrzec pogáńſki vpátrował to/ iż iedná źiemiá nie zwykłá rodźić/ y oſobliwych doſtátkow żywnośći/ y oſobliwych mężow. PowodPr 70; SkarKaz 121b, 551a; Widźieli iż dla lepſzego rodzáiu iedny gáłęźie vćináią/ áby drugie lepiey rodźiły. SkarKazSej 669b; Ryb też doſtátek práwie dobrey wody Rodzą ieźiorá/ ſtáwy/ rzeki/ brody. Owá Polakom ná nicżym nie ſchodźi KlonFlis C2; Co Polſká [ziemia] rodźi nie przeſtáiem ná tym/ Y iuż nam kramne á zamorſkie rzecży Záwſze ná piecży. KlonFlis C4v, Cv, C4, D2v; KlonWor 76, 79.

rodzić z czego (1): ale natura rozą ſzczyrnya rodzy PatKaz I 4v.

rodzić komu, czemu (13): ziemia rodzi pożywienie zwierzętam y ludziem WróbŻołt hh6v; gdy oná [ziemia] tobye wżdam wten cżás będzye rodziłá oſet y ćirnye [Vulg Gen 3/18] GliczKsiąż Hv [przekład tego samego tekstu: KrowObr, BibRadz, BielKron, KuczbKat, WerKaz]; KrowObr 225; BibRadz Gen 3/18; BielKron 2; KuczbKat 375; [Adam] przeklął ziemię iſz mu dobrowolnie rodzić nic dobrego nie miáłá SkarŻyw 262; WerKaz 291; Tobie kwóli/ rozliczné kwiátki Wioſná rodźi KochPieś 72 [idem ArtKanc P14]; ArtKanc K5v, P14; Kołak Szczęśl B; Spráwiedliwſzego ſtanu niemáſz iáko rolny: Ktoremu źiemiá dochod rodźi dobrowlony. KlonWor 76.

W porównaniach (5): Ziemiá mátká wſzyſtkich rzecży/ Ziele rodzi iáko dzieći BierEz Cv; KrowObr 95; ModrzBaz 8v; Iáko płonne gruſzki z láſu przeſádzone lepſzy owoc rodzą: [...] Ták y młodym niezdrowe ieſt wychowánie domowe. SkarKaz 420b, 162a.

Przysłowie: Z Dawná to ták poſpołu/ iedno z drugim chodzi/ Poſpolicie dobry ſzcżep/ dobry owoc rodzi. RejZwierz 74v.
Zwroty: »owoc rodzić« = facere a. ferre fructum Vulg; fructificare, induere fructum Mącz [szyk zmienny] (14): RejZwierz 74v; Caelebs arbor, Niepłodne drzewo/ które żadnego owocu nie rodzi Mącz 30a, 66a, 169b; RejPos 156v; [kapłani pogańscy] wodą tylko á chlebem/ ábo owocámi ktore źiemiá rodźi/ w cżyſtośći/ oſobnie od obcowánia inſzych ludźi/ żywi byli. WerGośc 259; Nie może drzewo dobre/ owocow złych rodźić: áni drzewo złe owocow dobrych rodźić. WujNT Matth 7/18, Matth 7/17 [2 r.], 19, Mar 4/28, Ioann 15/4; SkarKaz 420b.

»(sam a. sama) z siebie rodzić« = ultro fructificare Vulg (3): By też Rola byłá Nalepſza/ iednák z ſiebie Pſzenice nie rodźi/ Oráć trzeba Prot C4; látorośl nie może rodźić owocu ſámá z ſiebie [ferre fructum a semetipso]/ ieſli nie będźie trwáć w winney máćicy WujNT Ioann 15/4, Mar 4/28.

Szereg: »rodzić albo wypuszczać z siebie« (1): Pánná Márya ieſt przyrownaná Rożey y Liliey/ á iáko ćiernie rodzi álbo wypuſztza z ſiebie Rożą/ ták też żydowká/ wypuśćiłá álbo vrodziłá Máryą. KrowObr 95.
Przen (19): BEdzie ſie weſelić puſta y bezdrożna/ y rozráduie ſie puſthyni/ á zákwitnie iáko Lilia. Rodząc będzie rodzić Leop Is 35/2; Abowiem źiele złego náſienia wſiáne ieſt w ſercu Adámowym od pocżątku: to iáko wiele nie pobożnośći zrodziło do tych miaſth/ y będzie rodzić niż prziydzie żniwo? Leop 4.Esdr 4/30, Is 18/5; Wyſoki Cyprys ſtoi miedzy Iábłonkámi/ Nic pożytku nie czyni ſwoiemi ſzyſzkámi. Tákżeć ten Pan [Leostenes, dowódca najemników] by Cyprys/ iednoć ſzyſzki rodzi/ Tym ſláchetnym Iábłonkam náſzym nie záſzkodzi. RejZwierz 37; Iuż tá Stolicá Cárogrocka/ wedle Proroctwá S. Papieżow/ vſchłe ieſt y przeklęte drzewo/ rodzić więcey niemoże SkarJedn 387; [ksiądz kanonik natkał w swoje „Wędzidło” wiele rzeczy] á dowieść ich prawdą nie może [...]. Aleć ták muśi być: tákći zdawná tá Antychriſtowſka niwá rodźi. CzechEp 62; WujNT Hebr 6/8; Zgotowány ieſt [kącik] y kupiony krwią twoią [...] tym co ſię w twoy korzeń y máćicę wſzczepili/ y ſokiem ſłodkośći ſzczepu łáſki twoiey wzraſtáią/ y rodzą iágody vczynkow dobrych. SkarKaz 552b.

W porównaniu (1): Kośćy wáſze iáko trawa będą rodźić [Vulg Is 66/14] BiałKaz D4v.

Zwroty: »rodzić owoc« = ferre a. reddere fructum Vulg [szyk zmienny] (6): Leop Apoc 22/2; CzechEp 97; [Jezus mówi do uczniów:] Kto mieſzka we mnie/ á ia w nim; ten wielki owoc rodźi WujNT Ioann 15/5, Ioann 15/2 [2 r.]; heretycy [...] odpádli od łáſki y ćiáłá Chryſtuſowego [...] Zoſtáią tedy iáko ogrod bez wody/ y rola bez deſzczu/ rodźić owocow dobrych nie mogą. SkarKazSej 687b.

»z siebie rodzić« (1): A ieſtże też kośćioł ten kośćiołem Bożym prawdźiwym/ ktory z śiebie táki owoc rodźi? CzechEp 97.

Szeregi: »kwitnąć a (i) rodzić« = florere et germinare Vulg (2): W on dzień winnicá przecżyſtego winá będzie mu ſpiewáć [...] będzie kwitnąć y rodzić Izráel/ y nápełnią wſſyſthek ſwiát náſieniem. Leop Is 27/6; Syn Boży [...] wzywa nas do Ráiu roſkoſzy ſwoich. gdzie ony ſády/ ony owoce/ ony iábłká/ ony roże/ kwitną záwżdy/ á rodżą [!] SkarŻyw 125.

»rodzić a mnożyć« (1): Deſzcż ieſt pocżątek ziemie, zboże rodząc á mnożącz. BielŻyw 136.

4. Sprawiać, że coś się pojawia, powodować powstawanie czegoś, dawać początek czemuś; tworzyć; gignere Mącz, Modrz; generare PolAnt, Vulg; parere Vulg; regenerare Mącz; producere Modrz; conniti, eniti Calep [w tym: co (78)] (87): BierEz K4v; Onać cześć kochanie rodzi, Ktora z miłości pochodzi, Jaka jest miedzy rownymi Przyjacioły powolnymi. BierRozm 18; A to tak ſie rozumie, iz kiedy człowiek ma grzech popełnic, tedy on grzech naprzod bywa poczęti wolą. Potym gi rodzi zły człowiek, ſiłuiąc ku wypełnieniu iego. A na oſtatek iuz więcz porodzi złoſc gdy ią vczynkiem wypełni. WróbŻołt 105v, 7/15, 105v [3 r.], 106, 7/16; RejKup Fv; SeklPieś 31v; Ktemu odrzuć precż głupie gadki/ y w ktorych náuki niemáſz/ wiedząc iż oni rodzą zwády. BibRadz 2.Tim 2/23; Ebrietas gignit varios morbos, Piyáńſtwo rozmaiyte wrzody rodźi. Mącz 145d, 144a; HistRzym 24 [2 r.]; BudNT 2.Tim 2/23; ModrzBaz 56, 60; StryjKron A6; záwżdy prawdá rodźi nienawiść CzechEp *2, 71, 426; KochDz 105; iák śkláne ſzcżęśćie tu ſie ſkim obchodzi/ Ták ábo dobrą w ſercu/ ábo złą myſl rodzi. WisznTr 10; Złoſliwi Planetowie nád námi przewodzą/ Walki/ głody/ y mory/ y wſzyſtko złe rodzą. BielSen 5; Gladkość v czáſu w mocy: z czáſem tá odchodźi: Czás młodą twarz/ czás ſtárą y zmárzczyſtą rodźi. PudłFr 76, 70; GórnRozm Dv marg, I3 marg, L2v; ZawJeft 28; Calep 243a, 363a; GostGosp 2 [2 r.], 154; Nowa przyczyná/ rzewnieyſzy płácz rodźi. GórnTroas 12; GrabowSet E2, M3, M4, N3, Sv; KołakSzczęśl B2; WujNT 2.Tim 2/23, Iac 1/15 [2 r.], s. 787 [2 r.], Bbbbbb2; WysKaz 10, 17 [2 r.]; PowodPr 68; SkarKaz 120b, 348a; GosłCast 27; Miłość rodźi zgodę: á bez zgody miłość być nie może. SkarKazSej 664b, 664b marg, 684b [3 r.].

rodzić komu, czemu (5): Wſzytki rzecży s cżáſem precż záchodzą/ Nam ná ſwiecie trapioną myſl rodzą BielKom F4v; Swięći Boży tym w duſzách ludzkich pożytek Bogu rodzili/ iſz to pierwey ſami iedli y w gorącym żołądku bogomyſlnośći/ y żyćia cnotliwego ſtrawili/ y tym vtyli/ cżym drugie cżeſtowáli. SkarŻyw 312; Coć zá przyiaćiél ku téy nędzy rádźi? (–) Wiára ma pewna tego oczekiwa/ Która niéma być ku Pánu fałſzywa. (–) Baczę ia że ten węzeł ćię przywodźi Ná hak/ y głowie twéy fráſunki rodźi. ZawJeft 28; Kmieć áby nic z muſſu nie cżynił: bo kto cżás puſzcża/ tedy z muſſu cżynić muśi: á mus ſzkodę rodźi káżdemu GostGosp 30; GrabowSet Y2.

rodzić czym (1): A ták mniemáiąc żeby vſzli potwarzy/ trzech Bogow ſwemi baykámi [...] [heretycy] rodźili. GrzegRóżn F2.

W porównaniu (1): A Kátholicy iáko roſzczki przy winnym żywym y ſłodkim korzeniu záwżdy rodźić dobre święte obyczáie/ ktoremi ſię Rzeczpoſpolita zátrzymawa/ mogą. SkarKazSej 678b.

Zwrot: »z siebie rodzić« (3): Iákub ś. káp. 3. v 15. zowie ią [filozofię] źiemſką duſzną y Dyabelſką mądrośćią: Przeto iż poſpolićie z poſwarkiem przychodźi/ á zazdrośćią ſię gorzką końcży: y ſwary też z śiebie y zazdrości rodźi. CzechEp 232; Záwżdy mamy thrzeźwimi być/ w miernośći ieść, w miernośći pić/ bo obżárſtwo záwſze ſzkodźi/ wſzyſtkie złośći z śiebie rodźi. ArtKanc S17; ZawJeft 30.
Szeregi: »rodzić i mnożyć« (1): Nie ſrogość/ nie okrućieńſtwo/ ludźi ná złośći nápomyka/ ále zlość ludzka vprzedzáiąca/ rodźi y mnoży oſtre/ a okrutne kaźni. GórnRozm I3.

»rodzić, płodzić« (1): Woyná [...]/ śiłá ſtráchow rodźi/ Siłá troſki/ boiáźni/ y niewcżáſow płodźi. KmitaSpit C3.

a. O Bogu [komu] (1): DZiatki moié idźćieſ tędy/ A mijayćie świeckié błędy. [...] Tákći téż wáſz Oyćiec chodźił/ A téż mu Bóg dobrá rodźił. KochMRot A3v.
b. O elementach przyrody ożywionej i nieożywionej (11): Zaięcze mięſo ieſt ſuche/ grubą krew rodzi FalZioł IV 11d; Popioł Zaby w garnczu żywo ſpaloney z miodem zmieſzawſzi albo zſmołą miękką. na łyſey głowie włoſy rodzi. FalZioł IV 15b, IV 3a; GlabGad I5; Conchae cytheriacae, Morskie żółwie którzy perły rodzą Mącz 62c, 209d; Márzec rodźi zbytnie wilkośći/ S tąd bywáią ćieſzkie boleśći SienLek 43, 30; Piwo w Kámiéńcu pieſki [= ludowe wyobrażenie pasożytów gardła] rodźi. Oczko [42]v; PLácżą ćię [Janie Kochanowski] też záwołáne miáſtá/ [...] Naprzod Krákow pośiniáły od ołownych dáchow [...] Gdźie wiſłá ktorą z Kárpatu Callirhóé rodźi Pod mieyſkie mury chodźi. KlonŻal B4v.
Zwrot: »rodzić z siebie« (1): Páiąk vcży prząść rodząc z ſiebie włokno KlonFlis E3v.
5. Fraza: »Boże ją rodź« = jest jakby darem bożym (1): Abowiem tego nic nie bacżymy iż práwie zawod puſzcżamy do kryſu pewnego/ á ſmierć też z námi vſtáwicżnie then zawod puſzcża/ my s cżáſem o zakład bieżymy/ cżás iuż naprzod wyſkocżył dáleko przed námi/ y iuż go podobno nie vgonimy/ á ſmierć ſie z dáleká zá námi iáko chuda ſzkápá Tátárſka wlecże. Acż z mieyſcá nicz nie ieſt/ ále ná zwłokę Boże ią rodź. Bá ná podolſką milę áni ſie zátchnie [tj. tatarska szkapa nie rusza rączo z miejsca, ale jest doskonała na długą podróż, bo jest bardzo wytrwała] RejZwierc 159v.

Synonimy: płodzić; 2. poczynać; 3. mnożyć; 4. pobudzać.

Formacje współrdzenne: rodzić się, narodzić, narodzić się, obrodzić, obrodzić się, odrodzić, odrodzić się, porodzić, porodzić się, przerodzić, przyrodzić, rozrodzić, rozrodzić się, urodzić, urodzić się, wrodzić, wrodzić się, wyrodzić się, zarodzić, zarodzić się; obradzać, obradzać się, odradzać, odradzać się, przeradzać się, przyradzać się, rozradzać, rozradzać się, uradzać, uradzać się, wradzać, wradzać się, wyradzać się, zaradzać, zaradzać się, zradzać się.

Cf RODZĄCY, RODZENIE, RODZIŁY, RODZONY

JR