Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RODZAJSTWO

Następne hasło: RODZĄCY SIĘ »

RODZĄCY (119) part praes act

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	rodzący	f	N	rodzącå	n	N	rodzącé
	G	rodząc(e)go		G	rodząc(e)j		G
	D			D	rodząc(e)j		D
	A	rodząc(e)go		A	rodzącą		A	rodząc(e)
	I	rodzącym		I	rodzącą		I	rodzącym
	L	rodzącym		L	rodzący		L
	V			V	rodzącå		V

pl
N	subst	rodząc(e)
G		rodzących
D		rodzącym
A	subst	rodząc(e)
I	f	rodząc(e)mi
L		rodzących

sg m N rodzący (37). ◊ G rodząc(e)go (3). ◊ A rodząc(e)go (1). ◊ I rodzącym (2). ◊ L rodzącym (1). ◊ f N rodzącå (20); -å (15), -a (1), -(a) (2); -å : -a CzechRozm (1:1). ◊ G rodząc(e)j (17). ◊ D rodząc(e)j (3). ◊ A rodzącą (4). ◊ I rodzącą (1). ◊ L rodzący (1) GrabowSet Q4. ◊ V rodzącå (1). ◊ n N rodzącé (9); -é (1), -(e) (8). ◊ A rodząc(e) (2). ◊ I rodzącym (1). ◊ pl N subst rodząc(e) (2). ◊ G rodzących (2). ◊ D rodzącym (4). ◊ A subst rodząc(e) (5). ◊ I f rodząc(e)mi (1). ◊ L rodzących (2).

Sł stp s.v. rodzić, Cn notuje, Linde brak.

Znaczenia

1. O kobiecie: wydająca na świat potomstwo (44)
- α. W funkcji rzeczownika: »rodząca« (18)
2. Powołujący do życia (10)
- a. O mężczyźnie (1)
- b. O Bogu (9)
3. Wydający plon, owoc (o roślinach i roli) (45)
- Przen (1)
4. Powodujący zaistnienie, powstanie (12)
- Przen (1)
- a. O elementach przyrody (8)
5. Płodny (2)
- Przen (1)
6. Wyrażenie: »członek rodzący« = męski narząd płciowy (6)

1. O kobiecie: wydająca na świat potomstwo; parturiens PolAnt, Cn (44): żona Acháſowá z Krolem ná on cżas/ oględáć murow [...] chodziła/ á iuż práwie rodziłá/ gdyż Ioledet/ rodzącą znácży/ ieſlibyſmy ſie zá ſłowká chwytáć chćieli/ á nie tę coby potym nie rychło rodzić miáłá. CzechRozm 135v.

rodząca kogo (6): KrowObr 187; CzechRozm 141, 142; Gemellipara – Dwoie rodząca Calep 449a; Pánno bez boleśći Syná Bożego w Bethleem rodząca/ modl ſię zá ná⟨mi⟩. LatHar 501; WujNT 726.

W porównaniach (3): Mátko Páná mego [...] Ty iako iedná znich miedzy nimi pokorną ſtoiſz: miedzy niecżyſtymi/ iákobj niecżyſta: miedzy corkámi Iáwy/ iákobj zboleśćią y pomazánim rodząca. SkarŻyw 112; LatHar 368; WujNT 710 marg.

Wyrażenia: »matka rodząca« (2): thakież z ſtrony chore^go albo niemocznego dzieciątka/ ktore pomoczy ſobie żadney dać niemoże: ku richłemu na ſwiat wyſzciu ſtąd bywa cięſzkoſć z boleſcią matcze rodzączey. FalZioł V 17d; WujNT 787.

»niewiasta, pani rodząca« [szyk 9:4] (9:4): Lożyſko, Ieſt rzecż ſwiadoma wſzyſtkiem babam y paniam rodzączym/ poſpolicie z dzieciątkiem wychodzi FalZioł V 25; Tedy niewiaſty na wioſnę rodzące, łaczno á leda za przycżyną odchod płodu miewaią FalZioł V 30v, V 20b, 21c, 24 [2 r.], 28v; KrowObr 187; Adhibetur Lucina ad partum Bogini Lucina bywa wzywána od niewiaſt rodzących Mącz 151c, 201b; LatHar 386; gdy rzeką/ Pokoy y beſpieczeńſtwo: tedy nagłe zginienie przyidźie ná nie/ iáko bol niewieśćie brzemienney (marg) rodzącey. (–) [sicut dolor in utero habenti] WujNT 1.Thess 5/3, Ioann 16 arg.

Szereg: »poczynająca i rodząca« (2): Oto Almá poczynáiąca y rodząca ſyná/ á názowieſz [...] imię iego Emánuel CzechRozm 142, 141.

α. W funkcji rzeczownika: »rodząca« = feta Cn (18): Dayże pić rodzączey [soku dyptanowego] z winem/ ieſtli ſie nie rozgorzała, bo gdy ſie zapali tedy z wodą ciepłą/ á tak płod bez vrazu wynidzie. FalZioł V 33, V 32v [3 r.], 33 [6 r.], 33v [4 r.]; dziwnye ſie ná myſlach ſwoich zátrwożyli/ Bo yáko bol rodzącey ták ye bol zdeymował LubPs N; KwiatKsiąż A4v; ábowiem ieſli właſnośći ſłow przyſtrzegáć chcemy/ tedy Ezáiaſz ták mowi/ oto Alma pánieńká ábo dziewicá pocżęłá/ á rodzącá ábo ktora rodziłá bo ieſt Benoni Participium praeſens CzechRozm 133v; SkarŻyw 113.

W porównaniach (4): Potym Apoſtoł piſze: Iż miáłá [oblubienica] w żywocie pocżęthego ſyná/ á wołałá iákoby rodząca. RejAp 99v, 98v; Osłábiał Dámáſzek/ vdał ſię vćiekáć z ięłá [!] go trwogá (y) vćiſk/ á boleśći poimáły go iáko rodzącą. BudBib Ier 49/24, Ier 6/24.

2. Powołujący do życia (10):

a. O mężczyźnie (1):

Wyrażenie: »dziatki rodzący« (1): Nie trudno ſie domyślić: iż wprzod z nich [papieży] mnogiego widzą z wielą wſzetecżnic dziatki rodzącego. CzechEp 417.

b. O Bogu (9): ſyn bozy zoczcza zwyecznoſzczy rodzączy, obral ſobye matką dzyeuyczą maryą PatKaz II 39, 26v, 49, 74; zowie tegóż Syná Bogá Oycá/ Słowem/ które ná początku było/ nie ſłowem mówiącym/ kthóre z czáſem przychodźi [...] ále ónym Słowem/ które był Bóg/ to ieſt rodząca Perſoná BiałKat a4v; Chryzoſtom S. gdy mowi/ wſzytko to co oćiec ma y ſyn tákże ma: okrom tego iż on ieſt rodzący á ſyn ieſt rodzony SkarJedn 280; CzechEp 222; SkarKaz 485b [2 r.].

3. Wydający plon, owoc (o roślinach i roli); faciens a. afferens fructum Vulg; ferens fructum, fructifer, fructuarius, fructuosus, frugifer, germinans Cn [w tym: co (36)] (45): panna ukazana moyzeſſouy przeſz ducha ſzwyątego uekrzu zyelouem a ognyem palayączym y kwyatek ſzlyczny rodzączy y ouocz ſlodky dauayącz PatKaz II 56; Aesculus, Drzewo nieyákie żołądź rodzące. Mącz 108c; Vinearius collis, Góra wino rodząca. Mącz 498a, 22c, 131b, 155c, 240b, 263d (15); RejAp 59; Oto dałem wam wſzelkie źiołá rodzące naſienie áby wam bylo [!] ku iedzeniu CzechRozm 133; SkarŻyw 26; Olivifer – Oliwe rodząci Calep 728a, 130b, 278b, 424b, 457a, 462b (13); ná Wioſnę targi/ Iármárki/ áby [gospodarz] odpráwił/ iákoby Lećie pracey o tym nie wiodł/ iedno rodzących pożytkow nád wſzyſtkie pożytki ſtrzegł GostGosp 66.

W połączeniu szeregowym (1): [słońce] Cżyni źiemię rodzącą/ Obfitą/ y wſzech ſkárbow dodáiącą. GrabowSet E2v.

Wyrażenia: »drzewo rodzące« = fructifera a. frugifera arbor Cn (3): á ktoby vrąbił drzewo rodzące/ thákowy zá nie dáć ma wiárdunek z winą trzech grzywien. UstPraw E4; A gdy do źiemie oney prziydźiećie/ á będźiećie ſzczepić iákie drzewá rodzące owoc ku iedzeniu [plantaveritis omnem arborem cibi]/ tedy będziećie wyrzucać precz owoc iego/ á do trzech łat [!] mieyćie gi zá nieczyſty BibRadz Lev 19/23; [z góry Etny] płynie iáko ołow [...] oná máteria/ wſi [...] popali y z dobytki takież drzewá rodzące poſuſzy. BielKron 276v.

»owoc rodzący« [szyk 4:3] (7): BibRadz Lev 19/23; Triferus, Trzikroć w rok owoc rodzący Mącz 464d, 309b, 511a; Calep 820b; A przetoż káżde drzewo nie rodzące owocu dobrego [arbor, non faciens fructum] będźie wycięte y w ogień wrzucone. WujNT Luc 3/9; [ukazał mi drzewo żywota] rodzące owocow dwánáśćie [afferens fructus duodecim]/ ná káżdy miesiąc WujNT Apoc 22/2.

»rola rodząca« (1): Ager restibilis, Rola na kożdy rok rodząca Mącz 353d.

Przen (1):

Wyrażenie: »rola rodząca« (1): Ciernie precż wykop/ y oſet kolący/ Siey ná nowinie/ y roli rodzący GrabowSet Q4.

4. Powodujący zaistnienie, powstanie (12): Eſsencia ábo Iſtność rzecż nie rodząca áni vrodzona/ áni pochodząca/ á oná ieſt pocżątkiem wſzytkiego GrzegRóżn K3v; BiałKat 106.

rodzący co (1): Akt czwarty [...] GDźie ma być niefortunné pánienki ráienié/ Rodzącé roźlanié krwie GórnTroas 57.

Przen [kogo] (1): karmię ſię częſto onym v Zácháryaſzá Proroká opowiedźiánym zbożem wybránych twoich/ y pośilam ſię winem/ iako tenże mowi/ pánny rodzącym LatHar 234.

a. O elementach przyrody [co] (8): Thurifer, Kádzidło rodzący. Mącz 455b; Aurifer – Złoto rodzącij Calep 117b; Gemmifer – Perły rodzący. Calep 449b; Lanifer – welne rodząci Calep 580a; Stellifer – Gwiazdi rodząci. Calep 1004a, 639b, 657b, 1095b.

5. Płodny (2): Genitivus, Płodny/ Rodząci Mącz 145d.

Przen (1):

W porównaniu (1): Iák piaſek/ ták moy dowcip nierodzący/ Duſzá/ z fráſunku w ſkałę przemieniona GrabowSet M4.

6. Wyrażenie: »członek rodzący« = męski narząd płciowy (6): KSiążę Selewkus vrodziło ſie w Mácedoniey/ ná ktorego cżłonku rodzącym było známię ná kſtałt kotwice BielKron 128; przywiodą dziećię álbo młodzieńcá/ obrzeżą ſkorę ná cżłonku rodzącym/ ſolą ránę záſypą BielKron 260, 12 [2 r.], 447v, 462v.

Synonimy: płodzący; 5. płodny.

Cf [PORODZAJĄCY], RODZIĆ

DDJ