![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.png){kind=logo}
![[SEARCH]](/static/img/icons/magnifier-left.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: RODZIĆ | Następne hasło: RODZIENICA » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
RODZIĆ SIĘ (650) vb impf
sie (448), się (202).
o jasne.
| inf | rodzić się | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | |||||
| praes | |||||
| sg | pl | ||||
| 1 | rodzę się | rodzimy się, rodzi(e)my się, rodzim się, rodzi(e)m się | |||
| 3 | rodzi się | rodzą się | |||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | rodziłem się, -m się rodził | m pers | -smy, -esmy się rodzili |
| f | -m się rodziła | m an | ||
| 2 | m | -ś, -eś się rodził, ty się rodził | m pers | -ście, -eście się rodzili |
| f | -ś się rodziła | m an | ||
| 3 | m | rodził się | m pers | rodzili się |
| f | rodziła się | m an | ||
| n | rodziło się | subst | rodziły się | |
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 2 | m | rodzić się będziesz | m pers | |
| 3 | m | będzie się rodzić | m pers | będą się rodzić |
| n | będzie się rodziło | subst | będą się rodzić | |
| imperativus | |
|---|---|
| sg | |
| 3 | niechåj się rodzi |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | by się rodził, bodåj się rodził | m pers | by się rodzili, bo(g)dåj się rodzili |
| f | bodåj się rodziła | m an | ||
| n | by się rodziło, bo(g)dåj się rodziło | subst | by się rodziły, bogdåj się rodziły | |
| con praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 2 | m | m pers | byście byli się rodzili | |
| f | bodåj ty była się rodziła | m an | ||
| 3 | m | by był się rodził, bodåj był się rodził | m pers | |
inf rodzić się (35). ◊ praes 1 sg rodzę się (7). ◊ 3 sg rodzi się (248). ◊ 1 pl rodzimy się (22), rodzi(e)my się (2), rodzim się (8), rodzi(e)m się (2); -imy RejWiz, Prot, SienLek, GórnDworz, RejPos (4), BiałKat, KuczbKat, RejZwierc (2), RejPosWstaw, ModrzBaz (2), ArtKanc, LatHar, SarnStat, VotSzl, GosłCast (2); -(e)my KołakCath; -im SeklWyzn, SeklKat (2), SkarKaz (4); -(e)m SkarŻyw; -imy : -(e)my : -im : -(e)m SkarJedn (–:–:1:1), Calep (1:1). ◊ 3 pl rodzą się (170). ◊ praet 1 sg m rodziłem się, -m się rodził (4). f -m się rodziła (1). ◊ 2 sg m -ś, -eś się rodził (2) SkarŻyw, OrzJan, ty się rodził BudBib (1). f -ś się rodziła (3). ◊ 3 sg m rodził się (35). f rodziła się (3). n rodziło się (7). ◊ 1 pl m pers -smy, -esmy się rodzili (2). ◊ 2 pl m pers -ście, -eście się rodzili (4). ◊ 3 pl m pers rodzili się (25). subst rodziły się (5). ◊ fut 2 sg m rodzić się będziesz (1). ◊ 3 sg m będzie się rodzić (2). n będzie się rodziło (1). ◊ 3 pl m pers będą się rodzić (4). subst będą się rodzić (5). ◊ imp 3 sg niechåj się rodzi (2). ◊ con 3 sg m by się rodził (8), bodåj się rodził (1). f bodåj się rodziła (1). n by się rodziło (4), bo(g)dåj się rodziło (3). ◊ 3 pl m pers by się rodzili (9), bo(g)dåj się rodzili (2). subst by się rodziły (3), bogdåj się rodziły (1). ◊ con praet 2 sg f bodåj ty była się rodziła (1). ◊ 3 sg m by był się rodził (2), bodåj był się rodził (1). ◊ 2 pl m pers byście byli się rodzili (1). ◊ part praes act rodząc się (12).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
- 1. Przychodzić na świat, być wydawanym na świat
(480)
- Przen (1)
- a. O ludziach
(406)
- Przen (28)
- α. Być kim, jakim od urodzenia, mieć coś wrodzone, być z góry przeznaczonym do czegoś
(135)
- Przen
(14)
- a) Odradzać się przez wiarę (10)
- Przen
(14)
- b. O zwierzętach
(71)
- Przen (1)
- 2. O roślinach: wyrastać, rosnąć
(80)
- Przen (9)
- 3. Powstawać, pojawiać się, brać początek, pochodzić (90)
rodzić się od kogo (11): bo to czo ſyą od kogo vrodzy ſprzyrodzenya ma myloſzcz ktemu od kogo ſyą rodzy ktorą myloſzczą ząda dobrego themu kogo mylvye PatKaz I 9; gdi prawi mąż będzie pożywał korzenia thego ziela niemało/ thedy ſyny będzie miewał/ ale gdy trochę go z ie [!]/ tedy ſie dziewki od niego będą rodzić. FalZioł I 127a; KRewnoſć/ ieſt powinowácthwo iedney Perſony ku drugiey/ gdy iedná rodźi ſye od drugiey/ álbo dwie od iedney. GroicPorz ff; Ciotczoni bráćia álbo śioſtry/ ktorzy ſye rodzą odedwu Syoſtr. GroicPorz ff2v, ff2 [5 r.], ff2v [2 r.]. [Cf też α. rodzić się w czym RejPos 49v].
rodzić się z kogo, z czego (24): TarDuch A8v; GroicPorz ff; Bo ktorzy ſię z niepráwych rodzą ſynowie/ ſą ſwiadkowie niepráwośći przećiwko rodzicom Leop Sap 4/6; RejZwierz 60v; BibRadz I 9a marg; BielKron 20v, 97v; BiałKat 186; GrzegŚm A3; A nawięcey niech to roſkázuie Pleban/ iż mamy w vććiwośći miec oyce [...] z ktorycheſmy śię rodźili KuczbKat 305, 115; BudBib Eccli 14/19; CzechRozm 154v; ModrzBaz 56v; Ktory [Chrystus] gdyby cżłowiekiem nie był/ tedyby ſię z cżłowieká nie rodźił/ nie iadłby/ nie piłby/ nie roſłby [...] ániby vmierał etc. CzechEp 308; Ibráim Báſzá/ nigdy/ póki żyw był/ zápomnieć tego niemógł/ że ſie z oycá krześćiániná rodźił OrzJan 36, 21; Teraz rodźimy ſię z plugáwey ziemſkiey máteryey/ naśienia ludzkiego. LatHar 667; WujNT 13; Przed láty zwano Niemce Teutones, od bożká iákiégoś Teutoná, o którym coś báią, że ſie z bréły źiemie rodźił JanNKar D; SkarKaz 489a. Cf »z nieuczciwego łona się rodzić«, »z niewiasty się rodzić«.
rodzić się komu, czemu (15): było tho v Rzymyánow że mátki Kármentáli bogini cżyniły offyáry zá dziatki ktore ſie im ſkoro rodziły. GliczKsiąż C7v; OrzRozm D2; Mącz 36b; OrzQuin Q4 [2 r.], S [3 r.], Sv [2 r.]; RejZwierc 6v; BudBib Gen 37/3; CzechRozm 148v; Nie vmiem pochlebowáć powiem prawdę ſmiele/ Bogday ſie nam rodziło tákich ludzi wiele. PaprPan I2v; GórnRozm A.
rodzić się w czym (1): Rzadko ſłycháć/ áby ſię kto w więtſzey nędzy rodźił/ iáko ten Krol Anyołow/ y Pan nád pány y Krol nád krolmi. SkarKaz 489b.
rodzić się skąd [= z kogo] (1): A to ſię teſz działo w táiemnicy: áby náſz krol niebá y ziemie/ rodząc ſię z Dawidowego domu/ krew tylo z niego brał/ á zacnośći y pánowánia świeckiego niebráł. SkarŻyw 241.
rodzić się gdzie (54): BielŻyw 23; Leop Ier 16/3, 22/26, Act 22/3; RejZwierz 40v; OrzList e2; OrzRozm G2v, P3; Gálli ktore dziś zowiemy Fráncuzy/ od wſchodu ſłońcá w wielkich pocżciech ludzi/ bo ich zyemiá tá nie mogłá znośić w ktorey ſie rodzili/ przyſzli do Włoſkich kráin BielKron 102v, 8, 198, 334; Abowiem czemu ſie będąc młodymi zwyczáiemy/ tegoſmy będąc ſtárſzymi zwykli náſladować: [...] I tego też czo ieſt w mieśćiech gdzieſmy ſię rodźily zwycżáiu nawięcey náſladuiemy KwiatKsiąż Fv; Mącz 268d [2 r.]; OrzQuin S; Náleźli tho przes doświádcżenie/ iż młodź tá ktora ſie ná wśi rodźi/ godnieyſza ieſt ku ćwicżeniu rzecżam Rycerſkim BielSpr 2, 1v [3 r.]; KochMon 26; StryjWjaz B2v; PaprPan Fv, I4, K3, Q3, Aa; ponieważ áni mieyſce ná ktorem ſie rodzimy/ áni mury/ o ktorych ſię nam zda iákoby nas od nieprzyiaćielá bezpiecżnemi cżynić miáły [...] niemoże być właśniey názwáne oycżyżną [!] náſzą/ iáko nabożeńſtwo ku Pánu Bogu. ModrzBaz 4; KochOdpr Cv; SkarŻyw 206, 347, 452, 501, 542, 546; Wieńcow tákże potrzebáć wiele nágotowáć/ Ktorémi przydźie wdźięcznie támże podárowáć Bogá domu onégo/ w którym ſye rodźiłá [panna] PudłFr 71; GórnTroas 59, 64; GrabowSet B4, Y2; KochFrag 40; Wyśćie ſie bowiém ze wſzyſtkich bezmáłá narodów prawdźiwie w Rzeczypoſpolitéy wolnéy rodźili OrzJan 15, 18, 128; JanNKar A4, C4v; SarnStat 514, 526, 756; SkarKaz 420a; tedy też y ty mieyſcá w ktorych ſię rodzimy/ oyczyzną náſzą poniekąd názwáne być mogą. VotSzl A4; GosłCast 63; SkarKazSej 692a; KlonFlis B4.
W połączeniu szeregowym (1): Bo ſię ten [Jezus Chrystus] raz pocżął/ y vrodźił/ y vmárł/ y ieſt wzbudzony: więcey mu ſię pocżynáć/ rodźić/ vmieráć nie trzebá CzechEp 144.
W przeciwstawieniu: »rodzić się ... umierać (a. umrzeć)« (3): BielKron 150v; Dźiś Krolem ieſt/ á iutro vmrze [...] Toć śię to/ y temu wielkiemu / y zacnemu Krolowi przydáło/ ktory iſz śię był vrodźił/ pod Decret Boży podliegł/ że zá cżáſem teſz vmrzeć muśiał/ iáko wſzyſcy ktorzy śię rodzą. BiałKaz Hv; A ná tey drodze [tj. drodze życia] nie máſz pewnego czáſu/ iáko długo ná niey być. Iednemu krotka/ drugiemu długa. Ieden wnet przydźie/ y zá dźień ieden: iáko dźieći co dźiś ſię rodzą y dźiś vmieráią. SkarKaz 422b.
W porównaniach (2): GliczKsiąż B2; Niektorzy teſz byli ktorych żadna pámiątká nie oſtáłá/ á ktorzy ták zeſzli iákoby nigdy nie byli ná świećie/ y ták ſię z nimi ſtáło iákoby ſię nigdy nie rodzili BudBib Eccli 44/9.
»martwo się rodzić« (1): Vopiscus. Niewczeſny/ álbo zoſtáły bliznek/ to yeſt/ gdy ieden [...] martwo ſie rodźi Mącz 507d.
»z niewiaſty się rodzić« = być człowiekiem (2): Abowięmći powiedám że miedzy tymi ktorzy śię zniewiáſt rodzą [in genitos mulierum]/ więtſzy prorok nad Iáná chrćiciela żadny nie ieſt MurzNT Luc 7/28; CzechEp 293.
»na świat się rodzić« [szyk zmienny] (14): Co [tj. trudności, ból, troski i szkody] cżłowieká nie minie/ gdy ſie ná ſwiát rodzi/ Będzie ſie chwiał tám y ſam/ by w ſzaloney łodzi BielKom B2; RejWiz 21; Agrippa, Któri przi porodzeniu nogámi á nie głową ná świát ſie rodźi. Mącz 6b; tákże też możemy powiedzieć o białychgłowach/ iż ſie rodzą ná ſwiát przygodnie/ á s trefunku. GórnDworz X5v; RejPos 152, 154; gdy śię kto ná ten świát rodźi/ y mámki y miſtrzá potrzebuie KuczbKat 130; CzechRozm 116, 157v, 181v; PaprPan Y2; WerKaz 301; Smierć potka z nas káżdego/ ten dług wſzyſcy zápłáćimy/ ktorzy ſię ná świát rodźimy. ArtKanc S18; GosłCast 43.
rodzić się od czego (1): BielKron 127v cf W porównaniu.
rodzić się u kogo (1): (nagł) Mikołay/ Kryſztow/ Andrzey Reyowie. (–) Trzebá tu Nikánorá Poety Greckiego/ Iżeby [...] Sam porządnie wypiſał ich cne obycżáie/ Ktorych ná wſzytko práwie hoynie im doſtáie/ Maſz thu męſtwo á rozum v náſzych ſie rodzi PaprPan S.
rodzić się z kogo, z czego (4): tego nie mamy rozumieć/ żeby ſie Iſtność z Iſtnośći miáłá rodzić/ álbo Iehoua ex Iehoua. SarnUzn E2; CzechRozm 28. Cf Zwrot.
rodzić się gdzie (2): RejZwierz 49; Cnotá ſię ná niebie rodźi/ Która z bogiem záwżdy chodźi KochMRot A2.
W porównaniu (1): Drudzy mnimáli duſze od duſz ſie rodzić iáko ciáło od ciáłá. BielKron 127v.
rodzić się gdzie (2): Iuż wiéſz/ iż ſłowo Bożé ieſt Syn Boży: [...] któré śię vſtáwicznie rodźi w mądrośći Boſkiégo vmyſłu. BiałKat 106. Cf »rodzić się bez matki«.
»[gdzie] rodzić się bez matki« (1): [św. Agnieszka] miłośćią Iezuſa Chryſtuſa zięta/ cżyſtość mu poſlubiłá: niechcąc nigdy inſzego małżonká mieć/ okrom iego/ ktory ſię wniebie/ rodzi bez mátki SkarŻyw 67.
»z Ojca, od Ojca (a. Boga) się rodzić« [szyk zmienny] (5:2): [u Trójcy Świętej] tha myla panna yeſt początha zwyecznoſzczy wſynu bozym ktory ſyn zwyecznoſzczy zoczcza ſyą rodzy PatKaz II 30, 30; CzechRozm 33v; Lecż gdy wyznawamy/ iſz z Pánny národził ſię y práwy cżłek/ iáko z cżłeká: y prawy Bog ten ktory ſię przedwiecżnie z Oycá iako Bog z Bogá rodźi/ wſzytki fałſze kácerſkie potępiamy SkarŻyw 358; WujNT 431; Ty perſony rożnośći inſzey miedzy ſobą nie máią/ iedno z ſtrony pochodzenia. Iż Syn rodźi ſię przed wieki od Oycá/ nie Oćiec od Syná. SkarKaz 276a, 276b.
»przed wieki (a. (przed)wiecznie, a. z wieczności) się rodzić« [w tym: czym z czego (1)] [szyk zmienny] (6): PatKaz II 30, 30; SkarŻyw 358; Iż iedná ieſt Boſka iſtność: iż w niey ſą trzy perſony: iż ſię wtora myślą z ſercá/ álbo z vmyſłu przed wieki rodźi: iż tá wtora ieſt ſynem Bożym CzechEp 174; Fáłſzuiąć te ſłowá Brzeſzczánie/ Budny y Czechowic/ chcąc wyniſzczyć ten wykład powſzechny o niedośćigłym národzeniu Páná Chriſtuſowym/ ktorym ſię z Oycá przed wieki rodzi. WujNT 431; SkarKaz 276a.
rodzić się do czego (1): Nie rodźił ſie téż ile baczę do miłośći: Co ſie dźiało/ dźiało ſie z ſzátáńſkiéy/ chytrośći GosłCast 61.
rodzić się z kogo (11): ſam nas tego rozum vcży/ iż z dobrych/ dobrzy ſie rodzą GórnDworz D3v; ModrzBaz [41]v [3 r.], 53v; Oczko 23; Bo iáko z Iádámá ſię/ y krwie iego w przeklęſtwie rodząc/ bez woley náſzey/ ſamym rodzenim mamy potępienie/ ták z Chryſtuſa przez chrzeſt S. w dziećińſtwie ſię odradzáiąc/ mamy zbáwienie. SkarŻyw 3, 290; KochFrag 43; [Bóg] Małżeńſki ſtan vtwierdźił/ by z niego ſynowie Vcżćiwi ſię rodźili SapEpit B3; SzarzRyt B4v.
rodzić się komu (2): Wiédz to pewnie/ że między ludźmi REX fit, DVX naſcitur: sſtawáią ſye Królowie ludźióm/ á Kśiążętá ſye im rodzą. OrzQuin S; Abowiem iáko Philozophi piſzą iż cżłowiek nie ſam ſie tylko ſobie rodzi iáko bezrozumne źwirzę/ ále cżęść ſobie/ cżęść oycżyznie/ á cżęść też przyiacielom. RejZwierc 103.
rodzić się ku czemu (1): ták potym zacność Swiątośći byłá mu przydaná/ áby śie ludźie ku prawdźiwey Bogá y Zbáwićielá naſzego Páná Ieſu Chriſtá ſłużbie rodźili/ y wychowáni byli. KuczbKat 255.
rodzić się na co (2): ZNáć/ że ſie człowiek nie ná roſkoſz rodźi/ Bo z płáczem ná ten nędzny świát przychodźi. KochFrag 38; [upominam was] ábyśćie przyſzłą niewolą od śiebie odráźili/ nád którą/ ácz człowiekowi nic ćiężſzégo bydź niemoże/ tym więcéy iednák wam/ którzyśćie ſie ná wolność y ná pánowánie rodźili/ byłáby rzecz dáleko ćiężſza. OrzJan 15.
rodzić się kim, jakim, jaki (11): GroicPorz C4; Ieſli [brat zmarłego] nie będźie chćiał [pojąć bezdzietnej wdowy] ma iey wydźierżeć Stoſz/ to ieſt/ [ona] da mu w gębę trzewikiem z iąwſzy z lewey nogi [...] á rzecże: boday ſie chłopem nie rodźił. BielKron 465; Vſpráwiedliwienie/ ieſt przenieśienie z onego ſtanu/ w ktorym ſie cżłowiek rodźi ſynem pirwſzego Adámá/ ná ſtan łáſki y policżenia miedzy ſyny Boże WujJud 93v; Bądź ſye kto zacnym rodźił/ y bogátym/ Bądź niewolnikiem: v śmierći nic ná tym KochPieś 43; WujNT 555 marg, 556, 595 marg, Zzzzzv; Acz wiárę nam Pan Bog dáie do rzeczy duchownych/ ktora ieſt w duchowieńſtwie rozumem náſzym/ y bez niey bylibyſmy iáko ći co ſię głupimi z nátury rodzą SkarKaz 45b. Cf »grzesznym sie rodzić«.
rodzić się w czym (19): SeklKat Q4; iedno iáko w Kśięſtwách Kśiążętá z gniewu Bożégo pánuią/ ták téż w Kśięſtwách ludźie w gniewie Bożym ſye rodzą. OrzQuin Sv; [człowiek] doſyć vcżynić nie może ſwiętey woley Páná ſwego w krewkośći onego cżłowiecżeńſtwá ſwego/ w kthorey ſie záwżdy rodzi iákoż od onego przodká ſwego. RejPos 49v; A w tym ſie przeklęciu wſzyſcy rodzimy. A to ieſt on grzech pirworodny [...] RejPos 152v, 16v, 49v; A gdyż powiádáią że w piérworodnéy ſpráwiedliwośći dźiatki ſye rodzą/ niewinné od grzéchu: tedy dowodzą iż im chrztu nie potrzebá BiałKat 253v; Głod/ mor/ źimno/ niewcżeſność/ nigdy im [Litwinom i Prusom] nie ſzkodzą/ Bo ſie oni w tey nędzy/ poſpolićie rodzą. BielSat M4; SkarŻyw 3. Cf »w grzechu się rodzić«.
rodzić się z czym (22): SeklWyzn d4; RejWiz 9v; RejZwierz 77v; A przeto iż teraz rodzą ſie ludzie z więtſzym nierowno dowćipem/ niż ſie ná on cżáś rodzili: więc [...] GórnDworz I, E5 [2 r.], N7v; RejPos 152v, 154 marg; RejZwierc 78v; SkarJedn A2v [2 r.]; iáko mowi S. Ambroży: iſz ſię święći nierodzili z cnotámi/ ále na nie tákże robili SkarŻyw 121; Nie wſzyſcy z iednym ſczęśćiém ná świat ſye rodzą KochPieś 17; KochTarn 77; LatHar 247; SarnStat 1272; Z wielką ſię ſkłonnośćią do złego ludźie rodzą. SkarKaz 420a; Rodźim ſię z rozumem/ y mamy rozum ſkoro ſię vrodźim: ále rozumienia nie rychło mamy/ áni onego rozumu vżywamy záraz SkarKaz 484b, 420a [2 r.]; Ieſt napierwſze Práwo/ ktore Pan Bog ná ſercách náſzych pálcem ſwoim nápiſał/ z ktorym ſię káżdy rozumny rodźi: y zowie ſię przyrodzonym. SkarKazSej 696a.
rodzić się gdzie (7): Ieſzce piſali ći to Hiſtorici aby tam [w północnych krainach] rodzili ſie ludzie iedno oko w cżole maiąci MiechGlab nlb 9; Diar 66; Leop Eccle 4/12; AEtipus był mężny miedzy Greki w Troiey/ Beſpiecżnie wiárę daycie w tym powieśći moiey/ Iże náſzy Czołowſcy ſą tákowey śiły/ Bogday ſie wſzytko w Polſzcże ták mężni rodzili PaprPan L3v, G; gdyś swiadomeś wḿ iakoto dom rodowity, y iako ochotni Pacholcy, się wnim rodzą, dorzeczy rycerskich ActReg 132; SkarKazSej 692a marg.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Odpowiedział Ieſus. [...] ia ná to rodziłem ſię/ y na to przyſzedłem ná świát [in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum]/ ábym poświadcżał prawdzie. BudNT Ioann 18/37.
»rodzić się i przyść na świat« (1): BudNT Ioann 18/37 cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
rodzić się kim (4): A ponieważ że iuż wiéſz z piſmá że ſye my ſyny gniewu rodźimy: poznayże fáłſz tych/ którzy przećiwko piſmu mówią BiałKat 253v, 253v; y rodźim ſię/ iáko piſmo mowi/ ſynowie gniewu. SkarKaz 577a, 577a marg.
rodzić się z czego z czym (1): zniey [z oblubienicy Chrystusowej, tj. Kościoła] ſie dopiero práwi święci zdoſkonáłośćią niebu y Chryſtuſowi przyſtoyną rodzić pocżęli. SkarŻyw A5.
rodzić się k czemu w czym [= gdzie] (1): Do twego Domu wierni ſie ſchadzáią/ [...] gdzie twe Imię wysławiáią. [...] w nim ſię rodzą k práwemu wierzeniu/ z twego Duchá naświętſzego. ArtKanc K8.
rodzić się na kogo (1): Dotknął też ś. Ian y trzećiego rodzáiu ludźi wiernych/ ktorzy będąc ludźmi/ ná ſyny Boże rodźić ſię mogą SkarKaz 484b.
rodzić się w kogo (1): By owiecżki ſłucháły w zgromádzeniu wiernych/ k niemu ſię wyłącżáły od náuk fáłſzywych/ z nowu ſię wſzyſcy rodząc w cżłowieká nowego ArtKanc N16.
rodzić się kim (4): Krzeſt ieſt odrodzenie duchowne/ przez ktore rodźimy śie ſynmi Bożymi. KuczbKat 130; SkarJedn A2v; SkarKaz 516b; Wiárá Kátholicka pilnie y częſto náucza/ áby káżdy Bogá ſię bał/ á krolá czćił/ [...] áby káżdy vrzędom/ krolowi/ y ſprawcom iego podlegał/ áby ſię ich mieczá bał/ áby o niepoſłuſzeńſtwo ku nim ſumnienie miał. y rodzą ſię Kátholicy ſynámi poſłuſzeńſtwá. SkarKazSej 687a.
rodzić się z czego (i (a) z czego) [= o rodzicach] (7): pczoly [...] ſyą zmatek krom oczczow rodzą PatKaz III 102v; Dukiel tez ieſt riba ku Karaſiowi podobna, rodzi ſie z karpia y z Karaſia/ á tak naturę gich ma oboię FalZioł IV 41b, IV 12c; Burdo, Muł który ſie z konia/ y z osła rodźi. Mącz 28b, 156b; Azaż by też drugiey bayki tákże pokázáć nie trzebá/ żeby wężowe naśienie/ wężem też nie było po proſtu/ ále wężem z wężoſtwá [...] złożone [...] Ale ieſli przez naśienie wężowe/ to co ſię z wężá rodźi/ tedy też y przez naśienie niewieśćie nieco inſzego też iedno co ſię rodźi z niewiáſty/ rozumieć muśiemy. CzechEp 293; Ze Lwá nie Ryś, lecz tákze Lew ſię rodzi KlonKr F2v.
rodzić się z kogo, z czego [= o środowisku] (8): POwiadaią iż weſz zciała ſie rodzi/ á dziurkami przez ſkorę wyłazi FalZioł IV 16c; MVcha [...] Rodzi ſie z plugawych wilgotnoſci FalZioł IV 28d, Iv 28c, 29c, d [2 r.]; Phoenix, Yediny ptak w Arábiey [...] ſam ſie zápala á z tego ſie zaś popiołu rodźi. Mącz 298c; Tocży nas robáctwo w ziemi/ y rodzi ſię z nas/ y gnijemy w ziemi. LatHar 668.
rodzić się z czego [= dzięki czemu] (1): Powiedaią iże ſie pocżynaią Sępowie y rodzą telko z pocżałowania FalZioł IV 27a.
rodzić się z czym [= mając coś od urodzenia] (2): Cżemu zwierzęta nie ktore rodzą ſie z zębami. GlabGad C4, C3.
rodzić się w czym (1): weźmi łożyſko w kthorym ſye koźlę rodźi/ á vſuſzywſzy vtłucz [...] SienLek 114v.
rodzić się jak [= jaki] (3): GlabGad B4v; pies [...] ſye ſlepo rodźi/ á do dźiewiątego dnia niewidźi. GroicPorz ll3; Gdyż o krucżętoch ták powiedáią/ iż ſie biało rodzą RejPos 81v.
rodzić się gdzie (23): Robaki ktore ſie w cżłowiecze rodzą, Żabią żołcią zatraczaią. FalZioł IV 15b; Felchus ieſt woł albo byk morzki [...] na ziemi/ ſie rodzi iako ine zwierzę y czyczki dzieci karmi FalZioł IV 35c; Szcżuka ieſt riba rzecżna/ rodzi ſie w ſtawie y wieziorze FalZioł IV 36d; MInog ieſt riba długa, cżarna, W rzekach ſie rodzi/ gdzie ieſt opoka kamień FalZioł IV 44a; Piwo białe cżyſte vkiſiałe/ [...] á w ktoremby ſie cżerwie nie rodziły/ z wody cżyſtey ciekączey/ y dobremi drwy vwarzone. FalZioł V 64v, IV 4b, 32d, 34d, 39d, 40a (15); Tey cżęśći świátá [tj. Afryki] ieſt więtſzá połowicá puſtey/ cżęśćią dla wielkiego gorącá/ cżęśćią też dla źwierząt iádowitych ktore ſie tám rodzą w puſtyniach BielKron 269v, 268v, 276; Mącz 238b; Robak kthory ſye rodźi w głowce Oſtropezdrowey gdy go włoży wząb wyprochniáły/ wnet boleść przeſtánie. SienLek 77v; ModrzBaz 65v; człowiek nie mieſzka w wodźie/ iáko ryby ktore ſię w niey rodzą y kocháią [= wzrastają] SkarKaz 118a.
W porównaniach (2): IAko Fenix ieden ptak ná ſwiecie ſie rodzi/ Ták z nim rowno ten to náſz zacny Hálká chodzi PaprPan D3v; A iáko cżerw nie w káżdem ſię drzewie rodźi/ ále tylko w słodkiem: ták też zazdrość/ przyzwoitſza bywa tym/ ktorzi ſą bárzo wyſokiego ſercá/ á sławy prágnącego. ModrzBaz 65v.
W przeciwstawieniu: »rodzić się i umierać« (1): W beſtyách z ćiáłá ſię duſzá ktorą żyią rodźi/ y z ćiáłem vmiera: ále w ludzkie ćiáło wlewa P. Bog duſzę/ ktorą [...] ná ſwoie podobieńſtwo tworzy SkarKaz 208a.
rodzić się z czego (5): OpecŻyw 90, 93, PatKaz III 102v; Propago – Stara maczicza winna sktorei wkopanei młode ſie rodzam. Calep [860]a; [Jezus przeklął drzewo figowe:] Niechay ſię więcey z ćiebie owoc nie rodźi ná wieki. Y vſchłá zárázem oná figá. WujNT Matth 21/19.
rodzić się komu (2): Rzymiánie po záśiędźięniu/ pięć Set lat żadnego lekárſtwá niepożywáli/ iedno thego co ſye im w ogrodźie rodźiło SienLek 18; WerGośc 218.
rodzić się na czym (3): BibRadz 3.Esdr 4/16; Mącz 363b; Pálmá ieſt drzewo owocowe/ ná ktorem ſię Dáktyle rodzą. BudBib I 431d marg.
rodzić się w czym [= mając coś na sobie] (1): łuskinié iakie ſą na grochu i na inſzem zbożu ktoré śię włuskiniach rodźi MurzNT Luc 15/16.
rodzić się jaki [= będąc jakim] (1): [na gruntach nieuczciwie przywłaszczonych] ſchną drzewá y źiołá: Sośnie ſie krzywe rodzą KlonWor 4.
rodzić się gdzie (41): Tu ſie poczyna Wypis rzeczy zamorzskiech/ y tez rozmagitego naſienia y inſzich rzeczi ku lekarzſtwam prziſluſzaiączich: ktore ſie za Morzem rodzą FalZioł III 1, +6a, I 35b, 64b; HistAl M2; Leop Lev 25/7; BibRadz 3.Esdr 6/25; OrzRozm H2; támże nie daleko ſą wyſpy kthore zową Moluce/ gdźie ſie rodzą wſzelkie źiołá álbo korzenia/ ktore do nas zá wielkie kupie idą. BielKron 445v, 276v, 454v, 461v; laurifer tellus, Ziemiá ná którey ſie rodźy bobkowe drzewo. Mącz 186a, 80c, 146a, 355b, 463a; SienLek 18; RejZwierc 58; BudBib 3.Esdr 6/25, Eccli 50/12; ták Staw być nie może/ czynión álbo ſypan: tylko kędy źiemiá tępa/ to ieſt/ [...] na któréy ſye téż chléb bárzo nie rad rodźi. Strum N2; ModrzBaz 33; Oczko 2; SkarŻyw 136; KochPam 81; Ze ná świećie rodzą ſye tákowé źiołá/ Których ſmák pámięć domu wygładza zgołá. KochPieś 52; Glabreta – Suche mieiſcze naktorim nicz ſie nie rodzy. Calep 456a; Inſze konfekty y przyſmáki w áptece: tylko to Polſzcże przyſtoi co ſie w Polſzcże rodźi GostGosp 132, 16, 66, 110, 128, 130, 148, 152; GrochKal 3; JanNKar B4v; SarnStat 68. Cf Zwrot.
rodzić się od kogo (1): Wtora przycżyná/ kácerſtwá cżęſte y iadowite/ ktore ſię w Grecyey [...] od ſamychże Pátryárchow/ rodziłj. SkarJedn 168.
rodzić się z kogo, z czego (27): BierEz H; Lactuka miedzi inſzemi chwaſtmi ktorich pożiwamy ieſth nalepſza/ ábowiem ſie ſniey nalepſze wilkoſci rodzą/ to ieſt krew barzo dobra FalZioł I 74a; Cżarny [piasek w nerkach] [...] ſie rodzi z Melankolijey FalZioł V 10v, I 68b; á radoſć ſie takim [mądrym] nie rodzi, iedno z cznoty á z nauki BielŻyw 146; GlabGad A7, D4v, E3; Potym [po liczbie dwoje] ieſt troycza pirwſza licżby nie rowna/ wſzakoż ſama w ſobie doſkonała/ bowiem pocżątek/ ſrzodek y dokonanie w ſobie zamyka/ y wſzitki inſze licżby doskonałe [...] z niey ſie rodzą. KłosAlg A2v; RejJóz H8v; RejWiz 150v; RejFig Cc8; Ex arrogantia odium, ex insolentia arrogantia provenit, Z pychy nienawiść/ z roſpuſty pychá ſie rodźy. Mącz 399a; SienLek 15v; GórnDworz X8, X8v, Z7, Bb7v; RejZwierc 3v; [ustawy] tákowe máią być/ ktore by cżęśćią z dobrego rozſądku y bacżenia ſámy śię w nas rodziły/ á cżęśćią też takie/ ktorebyſmy w ludzioch cnotliwych [...] obacżywſzy [...] do śiebie ie przyimowáli. ModrzBaz 5v; Ponieważ tedy pychá/ ták wiele złego z ſobą przynośi/ á nawięcey ſię rodźi y rośćie z nieznánia ſámego ſiebie: przeto [...] ModrzBaz 56v; SkarŻyw 13, 207; WysKaz 33; O nabożeńſtwie ich ktore ſię z wielkiey wiáry rodźiło/ trudno mowić. SkarKaz 519b, 484b [2 r.].
rodzić się komu (1): Wſzytko ſie mu dobre rodzi/ Kto drogą miernośći chodzi BielKom E8v.
rodzić się miedzy kim (1): Rodzą ſię miedzy tákimi [przeciwnikami w wierze] rozmáite podeyrzenia/ iż mowią: Podobno mi to vczyni ábo iuż vczynił. SkarKazSej 684b.
rodzić się z kim (5): RejRozpr C2v, K4; RejZwierc 78; Niech też y to káżdy obacży/ co ſię nie známi rodźi: iáko bogáctwá/ możność ModrzBaz 57; ięzyk Niemców nie poſzedł áni z Laćińſkiego, ani z Włoſkiego/ [...], ále ieſt ich właſny y z nimi ſie równo rodźił JanNKar D.
rodzić się za czym [= z powodu czego] (2): Wdzięcżnieyſze by było y milſze ſąſieſtwo to/ ktore mamy z ſobą. Boby ſię iedną Wiárą [...] ozdobiło y vmiliło. Odeſzłáby tá grubość y nie vmieiętność Duchownych Ruſkich/ zá ktorą wiele ſię błędow rodzi. SkarJedn 366; á zá vboſtwem nie tylko złość ſie rodźi/ ále y powinna ſłużbá Rzeczypoſpolitey ginie. GórnRozm K3v.
rodzić się na czym (3): Poſt rodźi ſię ná oney piękney cnoćie/ ktorą powśćiągliwośćią od rzeczy wolnych/ ábo wſtrzymawáłośćią zowiem SkarKaz 120b, 120b marg, 121a.
rodzić się w kim (i w czym) (4): ModrzBaz 5v; Boby iuż tu trzech [bogów] Loiká X⟨iędza⟩ K⟨anonika⟩ vrodźiłá/ procż ſłowá á tchu/ ktory ſię y w wołáiącym/ y w ſłowie też wymowionym z vmyſłu rodźi. CzechEp 153; SkarKaz 484b [2 r.].
rodzić się w czym (3): GlabGad E3; ſłowo záśię rodźi ſię w vmyśle mowiącego CzechEp 153; W źwierćiedle záraz ſię iákoby rodźi/ táż perſoná ſámym weyrzenim. SkarKaz 485a.
rodzić się skąd (4): BibRadz Lev 12/2; Rozmáite potráwy/ ktorych człowiek muśi więcey ieść/ á onego zbytku żołądek ſtrawić niemoże: á stąd rodzą ſye wilgośći złe SienLek 12v; Bo nieſkąd inąd/ iáko Cyprian ś. powiáda/ rodzą ſie odſzcżepieńſtwá/ iedno ſtąd/ że Biſkupá Bożego nie ſłuchaćie WujJud 123v; ModrzBaz 134v.
rodzić się gdzie (20): O Zywyelyech y o tych rzeczach ktore ſye nápowyetrzu rodząm. Murm 15; Mymer1 4; PIaſek w vrinie ieſt troiaki [...] Cżirwony piaſek, ten wychodzi od nyrek y tam ſie rodzi. FalZioł V 10v, IV 47c, 48a, 59a, V 10v; GlabGad E4, E5; Ieſzcze to zapewną rzec miey iż w tich tam ſthronach nie rodzi ſie ſrzebro ani złoto, ani żadna ruda MiechGlab 63; Są pecki co ná dupnych gorach wyraſtáią [...] A kiedy máią wſchodzić/ gorá bárzo pierdzi. Támże też nie dáleko rodzą ſie Dyndoty [żartobliwie o wydalaniu odchodów]/ Co też proſto s támtych gor pádáią ná boty. RejFig B2v; BibRadz Gen 2/11, I 408d marg; KochZg A4; SkarJedn 168; PudłFr 6, 14; tám gdźieś dáleko/ gdźie ſie cudá rodzą/ Bez práwá/ y bez wſtydu wſzyſcy nágo chodzą GórnTroas 71; Trudnoby ſię tám miłość rodźić miáłá/ Gdźie ſwar/ gdźie zwádá gniazdo ſwé vſłáłá. KochPij C3; SkarKazSej 673a.
»płod się rodzi« (1): Gdy niewiáſtá wydawſzy naſienie z ſiebie/ prziymuie mężczyńſkie naſienie: Z kąd ſie płod rodźi BibRadz I 63c marg.
»na świat się rodzić« (2): gdyż pożytek/ dla pocżćiwoſći iáko dla ſámego tego końcá ná ſwiát ſie rodzi. GórnDworz Hh2; Léczyć ſie/ á chorą bydź/ rzeczy to iednákié. (–) Nie ták dobré/ zkąd ná świát rodźi ſie złé iákié. GosłCast 43.
»rodzić się abo wychodzić« (1): [niektórzy] niemáiąc przyrodzenia po temu/ do ſzkoł bywáią poſyłáni: zkąd potym rodzą ſię ábo wychodzą oni ludźie nikcżemni [unde seges illa inertissimorum hominum provenit]/ ktorzi potym zoſtawſzy duchownymi/ bywáią Zborowi y vćiążeniem y zelżywośćią. ModrzBaz 134v.
Synonimy: 1. płodzić się, poczynać się, zaczynać się; 3. czynić się, poczynać się, pojawiać się, pokazować się, powstawać, wszczynać się, wychodzić, zstawać się.
Formacje współrdzenne cf RODZIĆ.
Cf RODZĄCY SIĘ, RODZENIE, RODZENIE SIĘ
JR