[zaloguj się]
[pdf]

DAWAN (222) part praet pass impf

dawan (75), dawany (34), dawan a. dawany (113); dawan March1, OpecŻyw, GlabGad, March3, RejPs, KromRozm III, KrowObr (4), BielKron, KwiatKsiąż, SienLek (2), RejZwierc, Oczko, GostGosp; dawany GroicPorz (2), Leop, BibRadz, ReszHoz, ActReg (2), LatHar, VotSzl; dawan : dawany FalZioł (5 : 2), UstPraw (2 :1), Mącz (6 : 5), RejAp (5 : 1), RejPosWiecz3 (4 : 1), KuczbKat (1 : 1), WujJudConf (2 : 1), ModrzBaz (1 : 2), WujNT (2 : 2), SarnStat (30 : 9).

Pierwsze a pochylone (w tym 6 r. błędne znakowanie). ◊ W formach niezłożonych m i n sg drugie a pochylone; w f sg -a- (14) -å- (9); -a- March1, SarnStat (13); -å- March3, KrowObr (2), SienLek, RejAp (3), RejZwierc, WujJudConf; W formach złożonych a jasne. [W SarnStat we wszystkich formach N sg f -a-].

Fleksja
sg
mNdåwån, dåwany fNdåwana, dåwanå, dawan(a) nNdåwåno, dåwåné
pl
N m pers dåwani
G dåwanych
inne formy
pl N subst m i pl t - dåwané, dåwany; pl N subst f i pl t - dåwané, dåwany; pl N subst n i pl t - dåwané

sg m N (praed) dåwån (26), dåwany (7). ◊ f N (praed) dåwana (23), dåwanå (17), dawan(a) (6); -a March1, March3, KrowObr (2), SienLek, RejZwierc, WujJudConf; -å UstPraw, Mącz (3), ModrzBaz (2), ReszHoz, WujNT, VotSzl; -a : -å RejAp (3 : 1), SarnStat (13 : 7). ◊ n N (praed) dåwåno (22), dåwåné (10); -o FalZioł (5), GlabGad, KromRozm III, KrowObr, UstPraw, KwiatKsiąż, RejAp, Oczko, GostGosp; -é Leop, BibRadz, WujJudConf, ActReg (2), LatHar, WujNT; -o : -é RejPosWiecz3 (1 : 1), SarnStat (8 : 2); ~ -é (2), -(e) (8). ◊ pl N m pers dåwani (11). ◊ subst m i pl t (praed) dåwané (48), dåwany (2) UstPraw, BielKron; ~ -é (33), -(e) (15). f (praed) dåwané (23), dåwany (2) RejPs, SienLek; ~ -é (14), -(e) (9). n (praed) dåwané (24); -é (16), -(e) (8). ◊ G dåwanych (1).

Sł stp s.v. dawać, Cn brak, Linde XVIII – XIX w. s.v. dawać.

I. W znaczeniu właściwym ῾datus᾽ (108):
1. Przekazywany na własność lub na pewien czas (56):
a. Darowywany, udzielany darmo, rozdawany (10): Apophoretum, Dar który bywał dawan w ſwiętá Sáturnuſowe Mącz 12d; ReszHoz 124.

dawan komu (5): RejPs 157v; RejAp 158v; y tymże vbogim ná kożdy rok ma bydź dawano przyodźianié ſłuſzné [debet annuatim tribui JanStat 39]. SarnStat 374; Téż Sól báłwánowa/ która bywa dawána [quod datur JanStat 43] Mniſzkóm do Wrocłáwiá/ [...] nie ma bydź kłádźiona ná liczbę. SarnStat 378, 374.

dawan na co (3): Leop 3.Esdr 2/7; Popanum, Kołacz/ ſzeroki pláczek ná ofiárę dawány v ſtárych. Mącz 312b, 118a.

α. Ofiarowywany [za kogo] (1): To ieſt Ciáło moie/ ktore zá was bywa dawáne LatHar 75.
b. Uiszczany jako zapłata, przekazywany tytułem wywiązywania się z przyjętych zobowiązań; dostarczany; imperatus Modrz (38): Leop 1.Esdr 6/8; BibRadz Dan 1/5; Mącz 342c; Pobor ná potrzebę Rzecżypoſpolitey vſtáwiony ma być dawan [et solvendum tributum Reipublicae causa imperatum] ModrzBaz 125; chcemy/ áby przerzeczona winá do náſzéy Komory byłá dawáná [applicetur JanStat 642]. SarnStat 516, 185, 186 [2 r.], 312, 351, 515 [2 r.], 1179.

dawan komu [w tym: komu na co (2)] (20): Wſzem nierządnicam dawáne bywáią zapłáty [dantur mercedes] Leop Ez 16/33, Deut 26 arg; UstPraw I4v; ModrzBaz 18v; OrzJan 44; gdźie do tego czáſu nam ſnopowa dźieśięćiná nie byłá dawáná [decima non dabatur JanStat 230] SarnStat 187; Plebanowi z Niepołomic bywáią dawáné [dantur JanStat 43] ná kożdy rok cztéry kámienie łoiu SarnStat 378, 178, 282, 377 [3 r.], 378 [2 r.], 576 (15).

dawan na co (6): tedy ná kożdégo koniá má bydź dawan [pro quolibet equo, debet dari JanStat 41] ieden korzec owſá SarnStat 376, 547, 937, 1063, 1193; VotSzl D3.

W charakterystycznych połączeniach: dawan (-a, -e) czynsz, dziesięcina (4), grosz, grzywna (3), lichwa, opatrzenie (2), pensyja (2), pobor, potrzeba, wina, zapłata (3).

Wyrażenie: »darmo dawan« (2): á ták vſtáwiamy/ áby w ratuſzach korce były ſpráwiedliwéy miáry: któré dármo máią bydź dawáné ludźióm ku mierze [qui etiam gratis debent dari hominibus JanStat 1056] SarnStat 282, 281.
Szereg: »płacon i dawan« (1): zá tymże pułgroſzkiem ma bydź zápiſano do Akt/ y Piſárzowi ma bydź płácono y dawano/ á nieináczéy. SarnStat 1158.
c. Sprzedawany, wymieniany rzecz za rzecz (7): Hamata munera dicuntur, Dáry które dla tego bywáyą dáwáne nádziewáyąc ſie záś zá to co wziąć. Mącz 153a; RejAp 114; iż Sól innym ſpoſobem nie ma bydź do Węgier dawáná [non debet ... dari JanStat 38]/ iedno kożdy Cętnar po cztérzy groſze SarnStat 373, 373 [3 r.].

dawan komu (1): Téż vſtáwiamy: áby báłwan ſoli/ [...] obywátelóm króleſtwá nie był ináczéy dawan [non debet alio modo dare JanStat 40]/ iedno po dwie grzywnie. SarnStat 375.

2. Podawany, wręczany (41): ROk licowny dány/ ma bydź w tegodniu dawan [in una septimana dari debet JanStat 548] SarnStat 675.

dawan komu (7): Laurea et item laureola, Wieniec z bobkowego liścia który bywał dawan temu który zwićięſtwo otrzimał. Mącz 186a; Nam pileus servis cum manu mittebantur dabatur, Czapká byłá dawána niewolnikóm gdy ye z niewoli puſzczano. Mącz 299c, 66a, 271c, 475a; Obyczay liſtu, który zwykł Woznemu bydz dawan [litterarum ministeriali dari solitarum JanStat 521]. SarnStat 573, 346.

W charakterystycznych połączeniach: dawan(-a) korona, kwit, list, wieniec (3).

a. O potrawach i lekach: praebendus Modrz (23): Naſienie iego ma być dawano z wodą miodową FalZioł I 59b, I 11c, 63c, III 31d, V 19b; Czo przy iedzoniu pirwey ma być dawano ieſtli piwo albo wino. GlabGad K7; SienLek 59; Potym té ſyrupy przez dni pięć álbo ſześć/ tákże ráno będą dawáné. Oczko 34v, 27, 34v [2 r.].

dawan komu, czemu (12): á przeto niema być paniam dawano brzemiennem to picie FalZioł I 24d, I 1b, 45d [2 r.], V 26, 40v; KwiatKsiąż D2; SienLek 32; RejPos Wiecz3 97v; Iedłá iákie máią być dzyeciom dawáne. RejZwierc A5 [idem] 6v; żywność ſkromniey iym [ubogim] ma być dawána [et victus parcior illis praebendus est] y pracámi trzebá iym dokucżáć ModrzBaz [38].

W charakterystycznych połączeniach: dawan (-a, -e) jedło (2), lekarstwo (4), pokarm, żywność.

b. O sakramentach (10): RejPosWiecz3 99; możem zezwolić y zezwalamy ná tę mowę [...] iż pod chlebem álbo z chlebem bywa dawáne Ciáło Páńſkie. WujJudConf 255.

dawan komu (8): A iż nam ná tey wiecżerzy dawan bywa pokarm w śmierći Páná Kryſtuſowey ſpráwiony RejPosWiecz3 96, 96, 97v; A naprzod niema być [sakrament ostatniego pomazania] dawan tym/ ktorzy ſą dobrze zdrowymi. KuczbKat 230, 230; WujJudConf 247; WujNT 30 marg, Bbbbbb4.

W charakterystycznych połączeniach: dawan (-a, -e) ciało (3), krew (2), pokarm (2), sakrament (4).

3. Przeznaczany na coś; powierzany (11):

dawan komu (3): LibLeg 10/91; Ktemu/ nie káżdemu ćiáłu iednákie ſzáty bywáią dawáne [adduntur]/ ále káżdemu wedle wzroſtu ModrzBaz 45; GostGosp 136.

dawan na co (2): Dzieći ktoryḿ śiedḿ lat minęły miedzy rowne ſobie w lećiech ná ćwicżenie dawány były BielKron 272v; Mącz 316a.

Wyrażenie: »dawana za mąż« (1): VStáwiamy/ iż gdy która pánienká będźie dawáná zá mąż [maritatur JanStat 566]/ w poſágu álbo w dárze pieniężnym niech ma dóſyc SarnStat 635.

W charakterystycznych połączeniach: dawan na ćwiczenie, na nauki.

a. Skazywany, wydawany (5): tácy [żebracy] máią być poimáni á do náſzych zamkow dawáni. UstPraw I4.

dawan w co komu (1): á potym/ ábo w niewolą temu kogo vſzkodźili/ [gwałtownicy] byli dawáni [addicerentur]: ábo inſzym karániem karáni ModrzBaz 139v.

dawan komu za co [= jako] (1): Drudzy do Ruſi vćiekáli/ á ći od Ruſi Thátárom dawáni zá tribut. BielKron 366.

dawan ku czemu (1): niech będą przez vrząd mieyſki, pod którym będą, imáni, y ku ſypániu grobli, wáłów mieyſkich dawáni. SarnStat 520.

Wyrażenie: »do więzienia dawan« (1): niechby iego ſtárániem/ pracą y nakłádem [gwałtownicy] byli ſzukáni/ imáni/ y do więźienia dawáni. [in vincula coniicerentur] ModrzBaz 139v.
II. Czyniony ῾factus᾽ (114):
1. Sprawiany; zsyłany (przez Boga); udzielany; datur (29): OpecŻyw 54; ten [papież] vſtáwił áby ſluby małżeńſkie były iáwne á nie pokątnie dawáne. BielKron 162; A vyźrzawſzy Symon/ że przez wkłádánie rąk Apostolſkich był dawan [daretur] Duch święty; przynioſł im pięniądze WujNT Act 8/18; CiekPotr 50.

dawan komu, czemu (23): March1 A3v; March3 V2v; Troiaką tu rzecż wysławia ktora ma byc panu bogu dawana. WróbŻołt I6v, P5v; ComCrac 19; Przes ćię nam bywa dawano odpuſztzenie grzechow. KrowObr 176v, 23v, 44v, 177; Leop Sap 18/4; A pocżćiwość też táka ma być dawána przełożonemu tu ná ſwiecie RejAp 191v, 9v, 180, 191v; RejZwierc 199; WujJudConf 113v; ModrzBaz 37; Oczko 34; WujNT 728, Xxxxx3; áby nápotym ſkárgam y obrażániu ſpólnému nie byłá dawáná przyczyná [aliqua subsit occasio JanStat 590] SarnStat 649, 1069 marg. Cf dawan komu w czym.

dawany komu w czym (1): ZGORSZENIE y obráżenie blizniemu/ ani w náuce ani w żywocie/ nie ma być dawáne. WujNT Dddddd.

dawan przeciwko komu (1): Pomoc od Polaków ma bydź dawána przećiwko Pruſkiému Miſtrzowi. SarnStat 1070 marg.

dawan na co (1): Duch ś. na nim [bierzmowaniu] dawan bywa na vmocnienie wiernych. WujNT Xxxxx2v.

W charakterystycznych połączeniach: dawan (-a, -e) chwała (5), cześć (4), duch (4), łaska (3), odpuszczenie, poczciwość, pomoc, przyczyna, ratunek, wiara, zapłata.

2. Wyznaczany, przydzielany; deferendus Modrz; dari consuetus JanPrzyw (41): Iużem okazał/ że vrzędy dobrze bywáią dawáne [recte mandari honores]/ ieſli ie godnym dawáią ModrzBaz 45; TAkże Dilácia nie ma bydź dawána wedle Práwá/ tylko ieſliby tákiéy ſtroná potrzebowáłá. SarnStat 765, 71, 86, 767, 838, 839, 1153, 1157.

dawan do czego (2): áby ludźie narodu proſtégo do głównych Kośćiołów dawáni nie byli [ne dentur JanStat 199]/ tylko ludźie narodu y krwie Polſkiéy SarnStat 180 [idem] 197.

dawan komu (28): Doſtoieńſtwá y vrzędy niemáią być dawáne/ iedno ludzyom mieſzkáiącym w zyemi ośiádłym. UstPraw A4; MycPrz I B3v; mieyſcá cżelnieyſze máią im [ludziom mężnym] być dawáne [donandi]/ y vrzędy ModrzBaz 119, 40v, 74, 74v, 133, 134; ActReg 16, 42 [2 r.]; A beneficia kośćiołów Gréckich/ ludźióm téyże Gréckiéy wiáry dawáné bydź máią. SarnStat 115, 35, 70, 73 [2 r.], 115, 177 (19).

dawan w czym (1): Kommiſſarze w których ſpráwách máią bydź dawáni. SarnStat 838.

W charakterystycznych połączeniach: dawan (-a, -e) beneficyjum (3), dostojeństwo (9), dygnitarstwo, dygnitarz, dylacyja, kanonija (2), komisarz (2), komisyja, ludzie (2), marszałkostwo, officyjum, pisarz, (pod)kanclerstwo (3), starostwo, urząd (11).

a. Przypisywany [czemu] (1): Przeto tu nauka będzie dawana Philoſophiey, to ieſt, mądroſci przyrodzonej GlabGad A5.
3. praw. Ustanawiany; nadawany (43): ActReg 73; LIſty gléytowné żadné/ któréby były Práwu poſpolitému przećiwné/ nie máią bydź dawáné [dari debent JanStat 629] SarnStat 158, 85, 1046, 1202.

dawan komu, czemu [w tym: komu przeciwko komu (1), czemu na co (1)] (9): ComCrac 18; Przywileie/ któré zwykły bydź dawáné ludźiom Powſzechnéy wiáry [dari Catholicis solita JanStat 744]/ wedle zamknienia w ſobie ninieyſzégo Przywileiu dáiemy y vżyczamy. SarnStat 987, 26, 79, 915, 921, 946 (8).

dawan ku czemu (1): áby żadna niepámięć nie mogłá ich [praw] záćmić/ [...] któré dawáné od Królów y Kśiążąt ku poſpolitému poddánych pożytku bywáią [quae a regibus et principibus ad communem subditorum utilitatem fiunt JanPrzyw 41] SarnStat 941.

dawan przeciwko komu, czemu (2): ComCrac 18; Artykuły SEymikowé niemáią być dawáné przećiwko Rzeczypoſpolitéy. OrzQuin Dv marg.

dawan na co (6): My tedy bacząc to bydź ku krzywdźie Przywileiom Koronnym/ któré ná Iármárki bywáią dawáné [dari consuetorum JanPrzyw 47]/ vſtáwiamy SarnStat 946, 34, 70, 86, 891 marg, 946.

Szeregi: »dawan i pozwalan« (1): to [prawo] inſzym Woiewództwam było przez przodki náſzé Króle Polſkié dawano y pozwalano. SarnStat 1147.

»zlecony i dawany« (1): Wſzákże té zamki ſzláchćicóm obywátelóm kráiów tych/ [...] zléconé y dawáné bydź máią SarnStat 26.

W charakterystycznych połączeniach: dawan (-a, -e) artykuł, deklaracyja, dożywocie, ekspektatywa (3), glejt, lenno, list (2), przywilej (4), wieczność, wolność.

a. Wystawiany, sporządzany (o aktach prawnych) (19): Liſty ſpráwiedliwośći hámuiącé od Duchownych do Sądów nie máią bydź dawáné. SarnStat 936 marg, 243, 319, 774, 775, 875.

dawan z czego (4): zániechawſzy [...] téż kwitów/ któré z práwá zwykły bydź dawáné y pozwaláné/ [...] odpowiádáć/ [będzie powinien] SarnStat 686 [idem (3)] 1249, 1251, 1257.

dawan komu [w tym: komu na co (1)] (4): To tákowe liſty [pargaminowe] tylko ſláchćie zá náſzą łáſką máią być dawány UstPraw H2; Także też Literae moratoriae, alias Zelázné liſty/ mieſczánóm y Zydóm przećiwko ſzláchćie z ſtrony niepłácenia długów/ nie máią bydź dawáné. SarnStat 243, 377, 845.

dawan na co, na kogo (5): Pozew Liſtowny/ iáko/ á ná ktore ludźi ma być od Sędźiego dawány. GroicPorz nn4v, nn4v; KOmmiſsie ná gránice záwſze máią bydź z Káncellariiéy náſzéy/ bez wſzelákiéy trudnośći káżdému potrzebuiącému dawáné. SarnStat 846, 533, 1155.

dawan za czym [= przez co] (2): Podnieſienie wywołánia ktore bywa dawano zá złem przewodem práwá UstPraw Kv, H2.

W charakterystycznych połączeniach: dawan (-a) komisyja, kwit (5), list (6), pozew (5).

Szereg: »dawan i pozwalan« (4): zániechawſzy [...] też kwitów któré z práwá zwykły bydź dawáné y pozwaláné/ [...] odpowiádáć [będzie powinien] SarnStat 1257 [idem (3)] 686, 1249, 1251.
b. Nazywany, mianowany, ustalany (3): yáko w woyſce háſlo bywa dawano/ áby ſye ludźye/ [...] ználi. KromRozm III C3v.

dawan komu (2): Imioná iákie dziećiam máią być dawáne. WujNT 196 marg [idem] Zzzzz.

W charakterystycznym połączeniu: dawane imię (2).

4. W połączeniu frazeologicznym nie związanym ze znaczeniami (1):
Fraza: »głos był dawan« = głosowano (1): Centuriata, Ná których pány rádne obierano/ á z káżdey Centuriey głos yeden był dawan. Mącz 61b.

Synonimy: I. 1. b. płacony; c. przedawany; 2. podawany, wnoszon; 3. poruczany, zlecany, zostawiany; a. skazowan; II. 1. okazowany, oznajmionowany, posyłany, przynoszon, sprawian, użyczany, zalecany; 2. obierany, wybieran; 3. czynion, pozwalany, ustawian, wydawan, zapisowany, zlecony; a. pozwalany.

Cf DAWAĆ, DAWAĆ SIĘ

SB