[zaloguj się]
[pdf]

PRZYDAWAĆ (496) vb impf

W inf: -daw- (43), -dåw- (24); -daw- KromRozm III, GliczKsiąż, Leop, BibRadz, BielSpr, WujJud (9), WujJudConf, BudNT, ModrzBaz, Oczko, WujNT (3); -dåw- RejWiz, RejZwierz, SarnUzn, RejAp (2), GórnDworz, CzechEp (10); -daw- : -dåw- KrowObr (1:3), Mącz (2:1), RejPos (1:1), CzechRozm (12:1), NiemObr (5:1), SarnStat (1:1), drugie a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie); w pozostałych formach: -daj- (w tym 1 r. błędne znakowanie), -dåw- (w tym 6 r. błędne znakowanie).

Formy tematów praes: -dåw- (186), -daj- (184); -dåw- BierEz (2), KlerPow, BielŻyw, GlabGad (8), RejPs, LibMal, SeklWyzn, MurzNT (2), KromRozm III (3), Diar, KrowObr (27), RejFig, BibRadz (5), GrzegRóżn, Prot, LeovPrzep (4), HistRzym, RejPosWiecz2 (2), BielSat, KuczbKat (4), RejPosRozpr, BiałKaz, BudNT (3), KarnNap, ModrzBaz (6), NiemObr (18), KochPam, ArtKanc, ActReg (2), Calep (6), PowodPr (2); -daj- FalZioł, RejJóz, RejKup, GliczKsiąż (2), GroicPorz (2), Leop (3), KwiatKsiąż (2), OrzQuin (2), SarnUzn (17), GórnDworz, RejZwierc, RejPosWstaw, SkarJedn (2), SkarŻyw (3), ZapKościer, KochTr, Calep (4), Phil, WyprPl, LatHar (2), KołakCath, WysKaz (7), JanNKar, JanNKarGórn, SkarKaz (3), GosłCast (2), KlonWor; -dåw- : -daj- LubPs (11:4), BielKron (4:1), Mącz (13:7), WujJud (16:3), CzechRozm (2:34), Oczko (2:1), CzechEp (9:40), WujNT (15:11), SarnStat (4:18).

Fleksja
inf przydawać
indicativus
praes
sg pl
1 przydåwåm, przydaję przydajemy, przydajem, przydåwåmy
2 przydåwåsz, przydajesz przydåwåcie, przydajecie
3 przydaje, przydåwå przydåwają, przydają
praet
sg pl
1 m m pers -smy przydåwali, -chmy przydåwali
3 m przydåwåł m pers przydåwali
fut
sg
1 m będę przydåwåł
imperativus
sg pl
1 przydåwåjmy
2 przydåwåj przydåwåjcie
conditionalis
sg pl
1 m bym przydåwåł m pers bysmy przydåwali
2 m m pers byście przydåwali
3 m by przydåwåł m pers by przydåwali
impersonalis
praet przydåwåno
con by przydåwåno
participia
part praes act przydając, przydåwając, przydajęcy

inf przydawać (73). ◊ praes 1 sg przydåwåm (21), przydaję (14). ◊ 2 sg przydåwåsz (8), przydajesz (2). ◊ 3 sg przydaje (105), przydåwå (79). ◊ 1 pl przydajemy (13), przydajem (1) KwiatKsiąż, przydåwåmy (6). ◊ 2 pl przydåwåcie (16), przydajecie (2). ◊ 3 pl przydåwają (35), przydają (23). ◊ praet 3 sg m przydåwåł (11). ◊ 1 pl m pers -smy przydåwali (1) SeklKat, -chmy przydåwali (1) BibRadz. ◊ 3 pl m pers przydåwali (9). ◊ fut 1 sg m będę przydåwåł (1). ◊ imp 2 sg przydåwåj (6). ◊ 1 pl przydåwåjmy (2). ◊ 2 pl przydåwåjcie (1). ◊ con 1 sg m bym przydåwåł (1). ◊ 3 sg m by przydåwåł (5). ◊ 1 pl m pers bysmy przydåwali (3). ◊ 2 pl m pers byście przydåwali (2). ◊ 3 pl m pers by przydåwali (3). ◊ impers praet przydåwåno (5); -åno (4), BibRadz, ModrzBaz, NiemObr (2); -ano (1) WujJud. ◊ con by przydåwåno (2). ◊ part praes act przydając (23), przydåwając (21), przydajęcy (1) SarnUzn.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. przydać.

1. Dokładać, dodawać czegoś powodując zwiększenie ilości lub różnorodności, wzbogacać dodatkowo o taki sam lub inny element, uzupełniać; addere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; adicere Mącz, JanStat, Cn; adhibere, coaddere, subiungere Mącz, Calep, Cn; augere Mącz, Cn; affingere, superaddere Calep, Cn; apponere, impendere, subnectere Mącz; superordinare JanStat; adiungere, astruere, coadicere, superadicere Cn (397): Impendo, Nákłádam/ kłádę/ przidáwam. Mącz 289a, 92a, 151c, 162a, 310a; Addo – Przicziniam, Przidawam. Calep 22a, 23b, 209a, [1017]b, 1030b.

przydawać co ku czemu (1): Subnecto, id est, subiungo, To k temu prziſádzam/ przidáyę/ przipominam/ też podwięzuyę/ podpinam. Mącz 244b.

W przeciwstawieniu: »przydawać ... wymować« (1): Addendo deducendoque, Przydáyąc y wymuyąc. Mącz 92b.

a. O rzeczach materialnych i wielkościach wymiernych (12):
α. Dawać komuś lub na jakiś cel [co] (3):

przydawać komu, czemu (2): IEden kiedy ſzedł w drogę/ [...] Y nálazł wor orzechow/ iądrká wſzytki wybrał/ Księdzu potym ſkorupy ták y z worem oddał. Rzekł/ otoż maſz nápoły/ á ieſzcżeć náddawam/ Abowiem więcey łupin/ y worći przydawam. RejFig Ee2; Parapherna, vel Paraphernalia, Wypráwá/ to yeſt ſzáty/ klenoty/ y ynſze domowe ſprzęty które przidáyą poſágowi. Mącz 277a.

Przen [do czego] (1): Zdziewictwá powołał ią [Dorotę] Pan Bog ná męcżenſtwo/ do wieńcá zliliey/ ten teſz z cżerwoney rożey przydáiąc. SkarŻyw 124.
β. Dodawać składnik (o sporządzaniu lekarstw) [czego, ile czego] (2):

przydawać do czego (1): przydawáią do piérwſzégo háuſtu álbo mánny/ álbo ſiropi roſati ſolutivi vncią iáką Oczko 20.

przydawać ku czemu (1): Ale lepiey ſtey Haleny piłułek pożiwać Ktore zową powietrzne/ bo tham przydaią ku tey Halenie Mirry y Szafranu FalZioł III 2d.

γ. Przyłączać terytorium [co do czego] (1): Gdyż oni [księża papiescy] [...]/ nie mogąc być nigdy náſyceni/ [...] oto ieſzcże co rok przycżyniáią y rolą do roley/ wieś do wśi przydawáią CzechEp 50.
δ. Używać dodatkowo lub nakazywać użycie [w tym: co, ile czego, czego (po przeczeniu) (4)] (5): [stary wąż, tj. szatan] nácżynił y poſtáwił z ludźi drugich Kryſtuſow/ ále iż w nich nic nie było pewnego/ przeto im przydał wodę cżárowáną/ á gdy y thá nic nie pomogłá/ otho przydáwa Sol/ y popioł/ y inſze rzecży ſtworzone GrzegRóżn Ev.

przydawać czego (1): Okázále goduią w potráwach dla roſkoſzy/ á winá przydawáią áby żywoty vweſelili [Eccle 10/19]. BielKron 82.

przydawać do kogo, do czego (3): KrowObr 80v [2 r.]; W Zydowſkim ſthoi/ Z przymierzem ſoli/ dla tego iż ſol nie dopuſzcza żadnego nákáżenia/ ábo iż theż do ofiar záwżdy ią przidawano BibRadz I 241a marg.

Szereg: »nie przykładać ani przydawać« (1): kiedybyśćie w ſámym Kryſtuſie S. Bożym/ vzdrowienie duſzne y ćieleſne/ [...] pokłádáli [...] tedybyśćie do Kryſthuſá/ Oleiow/ [...] Soli/ Piwá/ Iábłek/ y inſzych rzetzy wymyſlonych/ nieprzykłádáli/ áni przydawáli/ iáko przydawaćie KrowObr 80v.
Przen (1):
Zwrot: »olej na ogień przydawać« = podsycać ogień (1): Ieſli Ceres Bogini/ s cudnośćią przeſtáwa/ Ieſzcże więcey oleiu/ ná ogień przydáwa. BielSat D3.
ε. Powiększać o wielkość mierzalną [co] (1):
Zwrot: »nad prawą wagę przydawać« (1): Superpondium, Nádważenie co zwłaſzczá nád práwą wagę przydawáyą. Mącz 434b.
b. O tekście mówionym lub pisanym; appingere, ascribere, superdicere, supericere Cn [w tym: co, czego po przeczeniu (209)] (334):
α. Uzupełniać wypowiedź, tekst, dzieło, zbiór tekstów; dopowiadać, dopisywać (327): GliczKsiąż D5v; Przydáie ná oſtátek [Jodokus Damuderius] ſwoie widzenie/ áby złoczyńcá przed innymi mękámi/ naprzod był bit miotłámi GroicPorz ii2; I coſz ty thedy bluznierzu maſz ieſztze przydawać dáley? KrowObr 178v; Ezáiaſz [...] Nápomina wierne áby vfáli w Pánu/ á przydawa przycżynę przecż tho cżynić máią. BibRadz Is 26 arg, *5v; KwiatKsiąż H3v; Bo [św. Paweł] názwawſzy to Myſterium znáiomośći mowi/ Bogá/ y przydáie wykład/ y Oycá/ y Syná. SarnUzn Gv, [G2]v, F8v; Przydawaćie záś wykłády y Confeſsie ſwe rozlicżne/ ktore chcećie żeby nie inácżey iedno iáko ſłowo Boże wſzyſcy trzymáli. WujJud 29; A dałby to Pan Bog/ byśćie tho z ſercá mowili/ łátwiebychmy ſie zgodźili: Lecż wy Excepcye ſwoie przydawaćie/ á ſobie ſąd nád Conciliámi zoſtáwiaćie. WujJud 157v, 114v, 259; A ten tytuł/ ábo to opiſánie Bog nád Bogi/ Pan nád Pány/ Bog wielki/ mocny/ y ſtráſliwy/ cżemu przydáieſz? CzechRozm 5v, 110v, 131; ModrzBaz 88, 99v; CzechEp 39, 110; Affingo – Przidawąm, zmiſzlam. Calep 39b.

przydawać do czego [w tym: bez dopełnienia bliższego (11)] (39): Nieprzydawayćie do ſlowá/ ktore wam mowię/ áni vmnieyſzayćie ſniego [Vulg Deut 4/2] KrowObr 108v, 51v; WujJud 29 marg, Mm2; CzechRozm 34; SkarJedn 76; Wſzelka mowá Boża ieſt wycżyśćiona/ y ieſt tarcżą tym ktorzy ſię ná nię ſpuſzcżáią. Nie przydawayże do mow iego/ ábyś nie był ſtrofowan/ y kłamcą ználeźion [Prov 30/6]. CzechEp 114, 114, 122, 138, 172, 232, 358; nie godźiło ſię tedy X⟨iędzu⟩ K⟨anonikowi⟩ cudze ſłowá przypomináiąć [!]/ do nich z ſwego wymyſłu przydáwáć. NiemObr 123, 50, 82, 124, 132; Bárzo to mieyſce kole w oczy Kálwiniſty. Y przetoż ie rozmáićie pſuią y fáłſzuią/ przydawáiąc do ſłowá Bożego wykręty ſwe. WujNT 386, 342, 378 marg, 890 marg, Yyyyy4, Bbbbbb; SarnStat [1281]. Cf Zwroty.

przydawać komu (7): Ten Ammonius yednego cżáſu gdy ſie dowyedzyał/ że nyektorzy yego diſcypułowye ná obyedzye yedno potráwy ſlodkye yedli/ ſyná ſwego kazał náłożyć y yemu chłoſtę dáć/ mowyąc mu/ że nigdy obyad dobry być nie może bez octu/ przydayąc mu tho/ iż ku ſlodkosći trzebá nyekyedy kwásnego. GliczKsiąż F8v; ModrzBaz 59v; SkarJedn 76; Mogłoby ſię ieſzcże więcey ku tey rzecży przycżynić: ále kto ná tym nie przeſtánie/ temu y co więcey prożno przydawáć. NiemObr 120; LatHar 508. Cf »jeszcze przydawać«, »przydawać słowa«.

przydawać czemu [w tym: bez dopełnienia bliższego (6)] (21): KromRozm II x2v; to yeſt obyczay kácyrſki/ ná cudzych wymyſlech nyeprzeſtáwáć/ Ale im co przydáwáć/ álbo co nowego/ choćya ſproſtnieyſſego czáſem/ wymyſláć. KromRozm III C3; Confeſsioniſte Piſmu Bożemu záſię przydawáią. WujJud 97v marg, 74v, 76 [2 r.], 87 marg, 87v marg, 90v marg, Ll4v. Cf Zwroty.

przydawać k(u) czemu [w tym: bez dopełnienia bliższego (2)] (35): MurzNT 56, 135v marg; KrowObr 55; Leop 3.Reg 22/19; BielKron 429v; KwiatKsiąż H3v; Mącz 178b; SarnUzn B7, H; A gdy ták doſkonáły był y ieſt záwżdy ſam w ſobie zakon/ on Boży wiecżny/ iákom to z ſłow twych wyrozumiáł/ ktory záwżdy trwa: á coż potrzebá było Moyżeſzow/ ku niemu/ piſány przydáwáć? CzechRozm 88v, 42, 49, 73, 163v; ModrzBaz 139; Ale rzecże [ksiądz kanonik] [...] iż wedle Pſal. 32. Słowem páńſkim niebioſá ſą vtwierdzone. Ku cżemv też przydáie dowod z Mądro. 9.a. y 2.Pet. 3.b. CzechEp 277, 63, 339; NiemObr 29, 136; Bráćia [...] á wſzák człowieczego teſtámentu vtwierdzonego nikt nie łamie/ áni k niemu przydawa. WujNT Gal 3/15; SarnStat 276, 657, 940, 989. Cf Zwroty.

przydawać nad co (2): Nád poſpolite modlenie godzin kápłáńſkich/ Pánny Máryey godziny/ śiedm pſálmow y zá vmárłe przydawał [św. Antoniusz]/ y rzadko to kiedy z potrzeby opuśćił. SkarŻyw 412; CzechEp 63.

przydawać za co [= jako co] (2): iż przez duchá ś. nie rozumie [Anjoł] iedno moc Bożą/ przeto za iedenże wykład ſłow ſwych przydáie: y moc naywyżſzego záćmi tobie. CzechRozm 158v; CzechEp 407.

przydawać o kim, o czym (11): to co o Hipokritách przydawaćie ktoż nie widźi ná kogo przymawiaćie/ á iáko ſámi ſtan święty nie chrześćiáńſkie ſzcżypiećie y hydźićie. WujJud 212v; ná to co tám w trzećim wierſzu przydáie [Izajasz]/ o zakonie y ſłowie/ ktore z Syonu y z Ieruzálem wyniść miáło/ nic práwie bácżyć niechcą [Żydowie]. CzechRozm 111, 131; ModrzBaz 80v; Lecż gdy z drugiey ſtrony w to co o Bogu y ſynu iego X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ przydáie/ temu iuż nie wierzymy CzechEp 203, 275, 320; Tymi ſłowy Neſtoryus ſwoię opinią wywodźił/ przydawáiąc: o wtorey oſobie/ ktorą on λόγομ ſynem Bożym názywał: iż ten nie złącżył ſię w iednę oſobę/ z cżłowiekiem Iezuſem NiemObr 136; WujNT Ioann 3 arg. Cf »jeszcze przydawać«.

przydawać gdzie (56): A ták thu właſnie przydawa w tey modlitwie Iż ći ktorzy ſtrzegli ná duſzę moię/ vcżynili o mnie rádę ſpołecżną LubPs A4; to ieſt ich [sług kościoła] prawdziwa ſłużbá y chwałá Boża/ też áby ſie vſtáwicżnie modlili zá kościoł ſwięty. A thu [Psalm 134] przydawa známienite záſlubienie/ iż tym ktorzy ták vrząd ſwoy pełnić á ſpráwowáć będą/ że tákim Pan wiecżnie błogoſławić będzye. LubPs dd3v, P4v, Q4, S4, Z2v [2 r.], Z3, dd3v; tám dáley przydawa/ iż ſię thy wdowy młode potzęły náprzećiwko Kryſtuſowi leſkotáć. KrowObr 142v, 48, 67v, 73, 110v; Prot A2v; SarnUzn D; Przydawáią tę Clauſulę poſpolićie w przyśiędze: Ták mi Pan Bog pomoż/ y wſzyſcy Swięći. WujJud 61v, 20v, 197v; WujJudConf 74v; CzechRozm 50v, 111, 116, 168, 177, 185v; CzechEp 70, 77, 87, 148, 149 (10); NiemObr 90, 94, 170; Y ták áż do odpráwienia ſześćidźieśiąt Zdrowych Máryi/ nabożeńſtwo ſwe prowádźić/ [...] á ná pocżątku káżdego dźieśiątká/ Paćierz przydáiąc LatHar 525; WujNT 187; SarnSat 172, 224. Cf »jeszcze przydawać«, »przydawać słowa«.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe [w tym: więcej (2), wiele, namniej] (4): Bo gdźieby to niebyło/ nigdyby był Pan Bog niezákázował ták ſrodze/ żeby áni przydawano namniey áni vmnieyſzano/ w tym to Práwie iego WujJudConf 74v; ále też do ich [przedniejszych ojców] piſm wiele przydawano o cżym nie myślili. NiemObr 124; Lecż iż ſię o wierze/ [...] nie máło piſáło/ ná ten cżás więcey przydáwáć niechcę. NiemObr 180, 132.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (33); iż, że (41), zaimek względny (10), jako(by) ‘że’ (3), aby, (i)żeby ‘że’ (5), zaimek pytajny (1)] (60): MurzNT 56; Przydawa też ná końcu/ iáko bożnicá záginąć miáłá LubPs P4v; Przydáie też ná końcu/ co zá chwałá miáłá ſie dzyać Pánu w ſwięthym koſciele iego LubPs Q4, A4, E4v, T2v; Powiadaſz/ iż Kryſtus zá nas doſic vtzynił/ ále kthemu przedſię przidawaſz/ iż nie doſić ieſth wiedzieć/ y wierzyć/ iż Pan Kryſtus vćierpiał KrowObr 55, 142v, 200; GliczKsiąż F8v; To iedno tu przydawam/ że w Polſzcze przyiázni Poetowie nie máią/ y ſą máło ważni. Prot A2v; cżemu tákże Oyczá y Duchá s. bythność ktora ſie też raz w perſonie Anyelſkiey/ álbo też gołębicżey pokázowáłá zwáć [personą] nie mam? Ktemu przydáięcy/ że [...] SarnUzn B7, G3v; LeovPrzep D, I4v; RejPosWiecz2 92v; RejPosWiecz3 97; Confeſsioniſte piſmu Bożemu przydawáią/ cżego w nim nie máſz. WujJud 87 marg, 167v, 197v, 259; Co mowiſz iż Bogá nikt nigdy nie widział: tedy y ia temu wierzę przeto też y to k temu przydáie [lege: przydaję] iż go Moyżeſz nie widział CzechRozm 49, 15v, 39, 42, 99, 118 (11); ModrzBaz 81, 139; SkarJedn 311; A co potym X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ zá śiodmy dowod ſwoy przydawa. Zeby to kiedy Ian ś. piſáć miał/ iż Antichriſt z ſwoim dworem/ mieſzkánie ſwe záſádźi ná piaſku CzechEp 407, 33, 93, 96, 172, 215 (11); Wolał tedy [Eutyches] ták wyznáć: Iż ſyn Boży przedwieczny/ [...] odmienił cżłowiecżeńſtwo w boſtwo: przydawáiąc y to/ iż podleyſza rzecż zacnieyſzey/ vſtępić muśiáłá/ iáko cżłowiecżeńſtwo Boſtwu. NiemObr 139, 28, 29, 136, 170, 171; WujNT przedm 11, s. 187, 388; STátut o Reyeſtrzéch kupieckich/ [...] w mocy zoſtáwiwſzy/ to ktemu przydáiemy: Iż kupcy ſámi długów w reyeſtrzéch ſwych nápiſánych od ſláchty/ niż trzy látá wynidą/ máią ſie vpomináć. SarnStat 276, 224, 989, 1071, [1281].

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym [w tym z zapowiednikiem: to (1); iż] (2): Ktorymi też ſłowy znácżnie Bogá iedynego/ ktory ieſt oćiec/ wyſtáwia nam [ksiądz kanonik] przed ocży: gdy o nim to przydáie: iż mężá ktorego wzbudźił od vmárłych/ to ieſt Iezuſá Chriſtuſá/ ſędźią świátá poſtánowił. CzechEp 275; NiemObr 136.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikami: to (21), tak (3), ono (1); przytoczenie poprzedzone słowami: (tak) mowiąc (16), (ty itp.) słowa (38)] (130): MurzNT 135v marg; A wnet przydawa pod przyſyęgą [Chrystus] Záprawdę powyedam wąm/ co kolwyek zwyążećye ná źyemi/ będźye zwyązano y w nyebye KromRozm III F4v, N8; Nadobne wypiſánie Kroleſtwá Kryſtuſowego/ kthore zácżyna od ſprawce kroleſtwá tego. Gdzye mowi: Kzekł [!] Pan. A tu gdzye przydawa do Páná mego ábo Pánu memu LubPs Z2v, Z2v, Z3; Pan Kryſtus powieda mowiąc. Dármo mię chwalą/ vtząc náuk y vſtaw ludzkich. I ieſztze przydawa ták mowiąc. Slepi ſa [!]/ y ſlepych wodzowie KrowObr 61v, 48, 67v, 73, 104, 110v [2 r.], 141v, 156; Gdy do Turká piſze [Wasyl] przydawa k ſwemu Tytułowi/ brátu náſzemu vmiłowánemu/ też to przydawa/ poſyłamy k tobie náſzego wiernego/ etć. BielKron 429v; obádwá [Ojciec i Syn] ſą IEHOVA. Cżego też potwirdza y druga przycżyná. Abowiem tu przydáie [Bóg] mowiąc: Ktorym cie wywiodł z ziemie Egipſkiey. SarnUzn D, B5v, C7v, E3v, E4, F8 [2 r.] (10); LeovPrzep F4; Bo ták tu mowi [Pan]: ktorzy vwierzą w mię przez náukę á kazánie tych to Apoſtołow moich. Y przydawa/ áby też y oni iedno w nas byli. RejPosWiecz2 92v; KuczbKat 110; WujJud 20v; BudNT Ii3v; Bo ſie dálſze ſłowá do Timoteuſzá z tym wykłádem łácno ſtoſuią/ gdy ták przydáie mowiąc: Vſprawiedliwiony w duchu CzechRozm 40, 30v, 50v, 90v, 109v, 110v (17); A niżey potym przydáie Eraſmus. Bádamy ſię o tym cżego wiedźieć nie możemy CzechEp 77, 40, 70, 87, 98, 130 [2 r.] (22); NiemObr 90, 94; ActReg 165; Phil L2; WujNT przedm 4, 13, s. 603; bo ták cżyta Ieronim ś. [...] y záraz przydáie. Pro hac orabit ad te omnis ſanctus WysKaz 17, 24, 29, 30; SarnStat 172, 657, 696, 1269, 1297; PowodPr 66, 81; SkarKaz 80b; Ieſli dáley niechcę iść/ prożno mię w tym winiſz. Dla tego więc przydáią/ ábo Excluſiuè Práwni ludzie: ábo więc piſzą Incluſiuè. KlonWor 80. Cf »przydawać słowa«.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem: to; iż] (2): y Pan moy krzyżownikom ſwym nie łáiał/ ále zá ich grzechow odpuſzcżenie modlił ſię/ to przydáiąc: Iſz niewiedzą co cżynią SkarŻyw 566. Cf »przydawać słowa«.

W połączeniach tautologicznych typu: przyda(wa)jąc rzec (6), przydawać mowiąc (1): A Michal przidawayącz rzekl. Ba yeſzczecz dzyw nyeyſcha [lege: dziwniejszą] powyem LibMal 1554/188v; Leop 3.Reg 22/19; WujJud 98v; A co przydáią mowiąc: Ze Chriſtus náſz nie przyſzedł puſzcżáć pokoiu ná świát/ ále miecż/ thedy y w tym prawdę mowią CzechRozm 113; NiemObr 136; y prágnąc przerzeczoné Prȩłaty/ Pány króleſtwá Polſkiégo/ w tym ártykule około obiéránia Królá/ nam równé iáko rzeczono ieſt vczynić/ to przydawáiąc obiáſniamy: Iż gdj vmrze Książę Litewſkié/ [...] SarnStat 1000, 1300.

W połączeniach szeregowych (8): BibRadz II 118b marg; Boć to ieſt właſnie przydáwáć ſłowu Bożemu/ y vmnieyſzáć go/ á ná lewo ſie odchyláć/ fáłſzywe wymyſły/ y obłędliwe odſzcżepieńſtwá/ iádowite á záráźliwe náuki ſłowu Bożemu przećiwne/ ſłowem Bożym okrywáć/ y tym ie názywáć. WujJud 76; Nád to/ bárzo wielka śmiáłość/ przydáwáć co ábo vymowáć/ ábo też ácż nic/ odmieniáć/ z ſłowá Bożego CzechRozm 13v, 69v, 138; CzechEp 232, 343; WujNT przedm 20.

W przeciwstawieniach: »przydawać ... ujmować (14), umniejszać (12), obcinać (2), opuszczać (2), odmieniać, wymować« (32): SeklWyzn d4v; KromRozm II x2v; przydáli Wemſzalech wáſzych nád roſkazánie Boże/ gdzie pan mowi: Nieprzydaway/ áni vmnieyſzay. To tylko tzyń/ co ia tobie roſkázuię. KrowObr 202, 51v, 108v, 151v; ktory ieſt koniec á práwy cel zakonu/ do ktorego oni nic nieprzydawáli/ áni też od niego nic nie vymowáli/ ále wiernie oznáymowáli do cżego ſię on ćiągnął BibRadz I 353v, Deut 12/32; Cżemuſz tedy tho czo Bog zámilcżał oni máią przydawáć? zwłaſzcżá iż Bog mowi: Przeklęty ktory przydáie álbo vymuie. SarnUzn G3v; RejAp 159; Heretici piſmo boże obćináią/ y do niego ſwe fáłſze przidawáią. WujJud 29 marg, 74v marg, 76 marg, 197v, Mm2; WujJudConf 29, 74v; BudNT przedm c3v; [Justyn, Ireneusz, Tertulian] ſwoią Filozofią/ onę proſtą ſzcżyrość mowy y piſmá Apoſtolſkiego/ wyſzpácáć fárbuiąc ią pocżęli: [...] A to w tym iż przydawáli/ y vymowáli/ áby iedno do ſiebie mogli ich co nawięcey z ſzkoł pogáńſkich przytárgnąć. CzechRozm 20v; O cżym nic niemáſz w piſmie ś. Do ktorego/ iákoś ono y ſam wſpominał/ przydáwáć co ábo od niego vymowáć/ wielka ieſt śmiáłość CzechRozm 34, 14v, 34, 82v, 99; A iż ná ſámey náuce Chriſtuſowey ſtárey y Apoſtolſkiey przeſtawamy/ ten ieſt tego znák pewny/ iż ſię nic nád nię nie domyślámy: áni ſię od niey ná práwo ábo ná lewo nie odchylamy/ vymuiąc co ábo przydáiąc CzechEp 360, 122; o ktorych [biskupów] świádectwie y náuce wętpić nie mamy/ áni do ich náuki/ nie tylko ludźie inſzy/ ále y Aniołowie przydáwáć ábo vymowáć nie mogą. NiemObr 50, 170; WujNT 342, Apoc 22 arg; SarnStat 1280.

Zwroty: »z głowy przydawać« (1): De tuo isthuc addis, Z twoyey to głowy przidawaſz álbo mówiſz. Mącz 78b.

»jeszcze (nadzwysz a. (nad to) co(ś) więcej) przydawać« [w tym: k(u) czemu (7), komu (1), czemu (1), o kim, o czym (2), gdzie (1)] [szyk zmienny] (25): Przydawa też ieſzcże ktemu [prorok]/ iáko oná bożnicá złych á niewiernych w niwecż ſie obroćić myáłá LubPs E4v; Inſze bluznierſthwá opuſztzam/ kthore tham ieſztze przydawaćie/ aby przed tym Zwonem [kościelnym] vćiekał nieprzyiaćiel KrowObr 103; Przydawaćie teſz ieſztze niemnieyſze bluznierſtwo ku temu/ kiedy thák do rąk kxiędzá nowego mowićie. [...] KrowObr 125, 58, 61v, 104, 156; thego przerzeczonego złączenia ſkutki/ [...] przez pięć álbo ſześć lat przyſzłych nawięczey ſie pełnić będą: ku czemu to ieſzcze przydawam/ iż ludźie/ ktorym czáſu ich národzenia/ ná wſchodźie Słońcá Lew známię niebieſkie było/ [...] thákowi coś dźiwnego będą chćieli wymyſláć. LeovPrzep D, F4; A temu wſzytkiemu przydáiemy ieſzcże nádzwyſz krociuchne zebránie wſzytkiey náuki Piotrá ſ. RejPosWstaw [1433]; BiałKaz G3; ktorey powieśći ſwey oto ieſzcże podporę tę przydáią/ iż ták Mátheuſz 1. v 18. nápiſał. CzechRozm 156v, 90v, 112, 145v, 156v; Ale niż rzecż tę ſámego Chriſtuſá Páná dekretem zámknę/ to ieſzcże przydawam. Naprzod/ iż rzecż [...] CzechEp 33, 63, 93, 98, 136, 201, 220, 336; WysKaz 24.

»nic (więcej a. swego, a. z swego) nie przydawać; nie godzi się, nie śmieć nic przydawać« [w tym: do czego (11), czemu (6), ku czemu (1)] [szyk zmienny] (18:5:1): SeklWyzn d4v; The ſą ſłowá ktore mowił Pan do wſſytkiego zboru wáſſego/ [...] głoſsem wielkim nic więcey nieprzydáiąc [nihil addens] Leop Deut 5/22, Iob 29/22; A thenći dobrze ſzáfuie słowem Bożym/ ktory [...] nic nie opuſzcża [...] nic też nie przydawa z ſwego/ nic nie vymuie/ nie thárga/ nie ćiągnie gwałtownie BibRadz II 118b marg, Deut 12/32, I 353v; GrzegRóżn I4v; Bo ieſli ſie nic Piſmu przydáwáć nie godźi/ tedy pewna rzecż/ że wſzyſtkie Luterſkie kśięgi nic inſzego nie ſą/ iedno prozną pracą y ſzcżerą zdrádą/ á zwodzeniem nędznego poſpolitego ludu. WujJud 75, 29v, 74v marg, Nn3v, Nn6v; WujJudConf 29; ná to pámiętáć będę: że ſię wiernemu do ſłowá Bożego nic przydáwáć/ áni też co od niego vimowáć nie godzi CzechRozm 14v, 69v, 82v; [Tertulian ukazuje] iż ſię nam nie godźi nic przydawáć [do Pisma św.] wedle zdánia náſzego: máiąc Apoſztoły Páńſkie powodem: ktorzy też nic ſwego nie przydawáli: ále wiernie narodom to co od Páná wźięli podawáli CzechEp 133, 114 [3 r.], 343; WujNT przedm 20, Apoc 22 arg.

»przydawać (te a. ty(ż), a. one) słowa(-o) (a. słowko, a. wiele słow, a. dwie słowie)« [w tym: z przytoczeniem (38), z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (1); gdzie (12), do czego (3), czemu (2), ku czemu (2), komu (1), przez kogo [= za pośrednictwem kogo] (1)] [szyk zmienny] (47): SeklKat Cv; ábowiem ták powiádaſz/ [...] I przydawaſz ieſztze thy ſlowá. I co pożytetzno ieſth wierzyć iż nam zbáwienie náſze/ ieſt przes ſmierć Páná Kryſtuſowę ſpráwione? KrowObr 58, 124, 128v, 139, 156, 198; BibRadz *5v; Excipere lectionem sub praeceptore, yego ſłowá piſzáć [!] które ku wykładu á wyrozumieniu textu przidawa. Mącz 35d; SarnUzn F5v; Tu iuż fáłſzuiećie Piſmo Boże/ przydawáiąc to ſłowko Sámego WujJud 53v, 98v; Nie tylko lepak Greckie kśięgi niektore słowá przydawáią/ ále też cżaſem potrzebne rzecży á prawdziwe opuſzcżáią. BudNT przedm c3v, przedm b8, cv; CzechRozm 40, 110v, 130; A ták iuż dálſze ſłowá I.M. przydawam/ ktore ták nápiſał [Stanisław Farnowiusz]. Cżechowic lepak z podobną trzodą ſwą/ ták to opák wykrąca/ iż ten ſyn Boży nie ieſt Bogiem CzechEp 341, 220, 341, 342, 360, 381; Y trochę niżey ty ſłowá przydawa: Nayprzyſtoyniey nam w tákich rzecżách/ poddáwáć rozum pod poſłuſzeńſtwo wiáry páná Chriſtuſowey NiemObr 143, 32, 49, 60, 80, 85 (11); Więc po onych ſłowiech Páńſkich: Káżdy ktory ſię gniewa ná brátá ſwego/ Graeckie przydawáią te dwie ſłowie/ Bez przyczyny/ ktorych nie było w ſtárych kśięgách Graeckich WujNT przedm 12, przedm 4, 11, 12, 24, s. 186 (10); SarnStat 1273; SkarKaz 606b.

Szeregi: »i przydawać i dokładać« [szyk 1:1] (2): Potym y to przydáię y tego też dokłádam: Iż to dáleko inſza ieſt/ być w kſztáłćie Bożym/ á być Bogiem. CzechEp 316, 98.

»przydawać albo (i) mowić« [szyk 2:1] (3): Mącz 78b, 178b; Bo ták tu mowi [...]. Y przydawa/ áby też y oni iedno w nas byli. RejPosWiecz2 92v.

»przydawać i twierdzić« (1): Co lácno [!] y ſam poznáć możeſz iż to błąd/ y nie ládá śmiáłość przydáwáć y twierdzić to/ cżego nigdziey piſmo ś. nie mowi CzechRozm 39.

»przydawać i wyrażać« (1): która [zgoda] byłá [...] miedzy zamki Rádźiniém y Rogoźnem [...]/ vczyniona/ áż do wźięćia y opánowánia ich przez Miſtrzá y Zakon iego/ 1431. To oſobliwie przydáiąc y wyrażáiąc [addito et expresso JanStat 847]: áby wſzyſtkim ludźiom y Kupcom [...] było wolno przedáwáć tákowé rzeczy [...] przez żadnégo zátrudnienia SarnStat 1071.

»wywracać i przydawać« (1): A iż X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ wywraca ty ſłowá/ przyſzedł w ćiáło/ tákowych ſłow w prawdźiwym texćie piſmá ś. nie máſz/ á kto śmie wywrácáć y przydáwáć niechay ſię boi. NiemObr 162.

β. O literach (2): Ale nie mowi [Izajasz] zgołá. Oto Almá brzemienna/ ále mowi: Oto tá Almá pewną białogłowę pokázuiąc/ gdy He przydáie ktore Grámmátycy zową Háiedia rzecż przytomną pokázuiące/ A ták koniecżnie do Máryey śćiągáć ſie to nie może CzechRozm 133v.

przydawać do czego (1): Dla ſkromnośći iednák, miáſto litery/ z/ którè do/ c/ przydáiemy, rychléybym rzékł, żeby nád/ c/ położyć punkt miąſzy tym ſpoſobem/ ċ/ ábo więc ták/ ć. JanNKar E2v.

γ. O wymowie spółgłoski [czemu] (1): Znák ten/ '/ literą nie ieſt/ ále kázzdei liteŗe nád ktorą ſtoi/ tęn dwięk/ i [tj. zmiękczenie]/ pŗydáie. JanNKarGórn G3v.
δ. O dodatkowym członie nazwy (4): á potym y drugie názwiſko/ to ieſt Bethulę przydáie/ cżegoby iśćie nie trzebá było przydáwáć/ gdyby Almá/ ſłowko to ſámo przez ſię dziewicę nienáruſzoną znácżyło. CzechRozm 130, 130, 130v.
c. O abstraktach (wartościach duchowych, uczuciach, doznaniach, działaniach i zjawiskach) [w tym: co, ile czego, czego (po przeczeniu) (30)] (38): Cżemu dzieciom wino nie ſłuży. (–) Bowiem one maią doſić ognia przyrodzonego y wilgotnoſci doſtatecżney, przeto nie trzeba im przydawać więtſzego ognia GlabGad H; wcżem [zaprawianiu potrawy słodkiej octem] ich [kucharzy] rodzicy miłuyąc dzieći ſwe náſládowáć máyą podcżás theż ku miłosći yákoby ſlodkyey rzecży/ wzbyeránya [= karania biciem] nyeyákye myáſto octhu nyechayby przydawáli. GliczKsiąż F8; Gdyż bláſku nie potrzebá przydawáć gdzye złoto/ Sámo ſie záwżdy błyſzcży RejWiz 91v; Ták on [Antychryst] wſzędźie przycżyniał do Bogá iednego żywego/ iſtność ſwoię troiáką (marg) Przydawał wſzędźie Antykryſt ſwoie. (–) GrzegŚm 6, 29 marg; WysKaz 22; A że ná Krzćie przydawáno Exorcizmy/ świádkowie ſą; Gregorius Nazian. [...] Ambroſius [...] Auguſtinus WujJud 168v, 167; A ia proſzę áby to [wydłużanie siedzenia w wodzie cieplicznej] było nie znagłá/ ále od máłá począwſzy/ záwżdy co przydáiąc/ tedy łatwie vhámowáć á odiąć/ ieſliby co z tego nieſpodźianégo przyſzło/ możem. Oczko 27v; ActReg 101.

przydawać czego komu, czemu (3): RejAp 42v; tedy/ co by to zá rozum/ ſuche ſuſzyć/ á ćiepłému ćiepłá/ ku zbytku przydáwáć? Oczko 13. Cf przydawać czego komu czym.

przydawać czego komu czym (1): Przeto Chorążowie y drudzy przełożeni máią być ſercá dobrego/ ſprawni/ nie vkázowáć po ſobie poſtáwy trwożoney iedno weſołą/ przydáwáć wſzyſthkim dobrey myſli twarzą weſołą BielSpr 6v.

przydawać do czego (2): Exorcyzmy kośćielne [tj. księża w egzorcyzmach] ſą z piſmem świętym zgodne: ktore do imieniá Páná Iezuſowego przydawáią poſty y modlitwy rozliczne/ ná wygnánie czártow. WujNT 72; SkarKaz 312a.

przydawać komu, czemu (7): Mącz 20b; Zá temi tedy ktorem wylicżył cnotámi/ wſpániáła myſl idzie/ y nieczo im przydáie ozdoby/ ále oná ſámá przez ſię nie żywie GórnDworz Ff8, K4v. Cf przydawać czego komu, czemu; czemu czym.

przydawać czemu czym (1): Gdyż ſámo ſłowo Boże trwa ná wieki: ieſt [...] ták doſkonáłe/ żemu [!] cżyſtośći y świátłá do prawdy y doſkonáłośći/ ludźiom przydawáć namniey/ z rozumu ſwego/ Filozofią/ Loiką y dowćipem nie trzebá. CzechEp 139.

przydawać k(u) czemu (5): [Pan] ku ſwym [obietnic]am przydawa znáki dla náſzey mdłośći/ áby nas tim więcey pobudzał y vtwierdzał. BibRadz I 5d marg; OrzQuin T4; RejPos 32; ku teyże łáſce BOżey vcżynkow náſzych przydáwáć nie trzebá? CzechRozm 216v, 71v.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): oni [Żydowie] [...] ták wiele y ták długo/ ku onemu nabożeńſtwu [Szabatowi] przydawáli/ że potym ſłowo Boże/ y Bogá też ſamego opuśćiwſzy/ do báłwánow ſie vdáli. CzechRozm 71v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); że (1), zaimek względny (1)] (2): KrowObr 197; [do księżny Słuckiej] áleś też przećiw Małżonkowi ſwemu znák prawdźiwey á nieodmienney miłośći nienáruſzenie zápiecżętowáłá. K temu przydáiąc y to żeś koniecżnie W.X.M. kazánie to [...] mieć chćiáłá. WysKaz X3.

Podmiotem jest tekst (1): A rády też niektore przydáie Ewángelia: á to co zepſowáli Pháryzeuſzowie/ to nápráwuie. SkarKaz 311b.

W przeciwstawieniach: »ujmować, odjąć ... przydawać« (2): A wſſákoż nye ták ſye to yednocenye [kościoła] ma rozumyeć/ iżeby on [papież] záwżdy rozne á ſporne zgádzáć myał/ yáko yednacze myędzy ludźmi czynyą/ nyewinnemu nyeco vymuyąc/ á winnemu przydawáyąc KromRozm III N4; RejAp 42v.

Zwrot: »nic swego nie przydawać« (1): Ieſliż tedy ták w vżywániu iej [Wieczerzy Pańskiej] trwał [Kościół]/ pewnie nic ſwego nie przydawał. RejPosWstaw [1434].
Szeregi: »okazować a przydawać« (1): Augere magno cumulo beneficium, Co dáley to więcey dobrodzieyſtwá komu okázowáć/ á przidawáć. Mącz 20b.

»przykładać, przydawać« (1): Roſkázuie tedy nam Pan IEZVS, ábyſmy [...] do zwierzchowney ſpráwiedliwośći wnętrzną przykłádáli/ do vczynkowey y ręczney ſerdeczną przydawáli. SkarKaz 312a.

»przydawać a przysparzać« (1): á temu [wiernemu człowiekowi] ieſzcże záwżdy obiecuie [Pan] przydawáć á przyſparzáć bogáctwá tego [tj. łask pańskich]. RejAp 42v.

»zmyślać i przydawać« (1): áni Piotr/ áni Márek Swięty/ tych kąſkow [tj. tekstów modlitw i śpiewów] przydáli/ ále ie Papieżowie według zdánia ſwego ſmyſláli y przydawáli. KrowObr 195v.

Przen (2):

przydawać do czego (1): Słuchayże iż to vbior ma być z vſpráwiedliwienia ſwiętych/ ále nie tylko s ſámego iednego. [...] Ale kthoby tego wdzyęcżen nie był/ á nie przydawał też zá pomocą Pánſką inych vbiorow do tego vbioru/ tedy y thenby co naprzednieyſzy vbior á klenot muſiał zginąc iemu. RejAp 158v.

przydawać komu (1): Y tá grá ták tu idźie trybem nieodmiennym/ Tobie że ſczęśćié do tąd było nie przemiennym/ Przydáiąc więcéy dobrá/ niżli przećiwnośći GosłCast 37.

α. W konstrukcjach oznaczających zwielokrotnienie (6):

przydawać co do czego (1): ludzie sobie nadmogli, wyciągnęli się wielkiemi kosztami przyszło by im zcięszkoscią znowu się wtym ogłodzęniu y znisczęniu wielakraiow ywyciągnieniu swym takprętko ziezdzac y koszt dokosztu, ktorego już drugim niestanie przydawać. ActReg 134.

przydawać czego czemu (1): [bogacze i mocarze] wiedzą że w grzechách krom ſkruchy vmieráiący do piekłá idą/ gdzież ná wieki będą męcżeni. A wſzákoż oni tego niedbáiąc grzechow grzechom przydawáią. HistRzym 98.

przydawać czego (po przeczeniu) do czego (2): RejZwierz 6; ModrzBaz 10 cf Przysłowie.

przydawać czego (po przeczeniu) ku czemu komu (1): [Bóg] nie kazał záraz po vrodzeniu obrzezowáć [dziatek]/ áby im thák bolu ku bolowi ſwieżemu nie przydawano. SarnUzn C3.

przydawać czego a. co ku czemu (1): Oſtátecżny ſłopień ieſt onych ludźi/ ktorzy choćiaż nietylko nieżáłuią zá grzechy y wyſtępności/ ále też złośći ku złośćiam przydawáią/ przedśię niewſtydáią śie cżęſto grzechow odpuſzcżenia od Páná Bogá prośić KuczbKat 360.

Przysłowie: RejZwierz 6; ábowiem ten wiek [tj. młodość] gorącośćią ſobie wrodzoną pała: niepotrzebá ogniá do ogniá przydáwáć ModrzBaz 10.
d. W obliczeniach matematycznych: sumować [co ku czemu] (1): A ieſlibyſmy mieli temu podobnego złączenia czekáć/ miáłoby wynidź práwie do niego ośḿ ſet lat: ktore látá przydawáiąc ku látom tego złaczenia [!]/ czyniłyby ſześć tyśięcy czterzyſtá lat. LeovPrzep Fv.
2. Przydzielać, wyznaczać na pomocnika, opiekuna, towarzysza; adiungere JanStat [kogo, co (a. Przen)] (17): A ſtárſze nád ſzpitálmi y iáko dozorniki cżynił [św. Chryzostom] ty kápłany/ ktorzy żon nigdy nie mieli. przydáiąc y lekárze/ ktorzyby zdrowie chorych vbogich/ opátrowáli. SkarŻyw 87.

przydawać do czego (3): A iżby więcéy Aktorem nieſzydźiłá pozwána ſtroná/ tedy czás per quindenam, to ieſt zá dwie Niedźieli náznáczáią (y Woźnégo do tego przydáią) SarnStat 803; Przydáią więc dla cautele z práwá Woźnégo álbo Komorniká álbo y Deputatá Szláchćicá: do ſpráwiedliwośći, do Viziiéy, do pomiárów, wydánia kmiecych rzeczy, etć. SarnStat 1276, 1196.

przydawać komu (2): Woźny Ziemſki w onym Woiewództwie będźie mógł wſzyſtkié vrzędy ſwé powinné wykonywáć/ choćiażby go téż vrząd żaden ſtronie do tego nie przydawał SarnStat 1196, 275.

przydawać ku czemu (1): pracą y pilność wſzyſtkę weſpółek z Celniki/ któré wam ku téy pracéy ſtrzeżeniu przydáiemy/ czyńćie SarnStat 275.

Przen (2):

przydawać do czego (1): A toż to namocnieyſze y napotrzebnieyſze Krztu świętego lekárſtwo/ náſz miły Pan w wodzie vſtáwić nam racżył/ do ktorey też Duchá ſwego Swiętego przydawa/ okázuiąc dziwną moc ſwoię KarnNap B.

przydawać komu ku czemu (1): Ktory [Chrystus] pothym ſam ku temu znákowi wody miáł wiernym ſwoim przydáwáć Duchá s. RejPos 153v.

a. O Chrystusie i świętych jako orędownikach do Boga [w tym: do kogo, do czego (9)] (10): tzemuſz tedy inſze iednatze y przytzyńce/ przydawaſz do niego [Chrystusa]? KrowObr 209, 209 [2 r.], 209v, [246]; Bo ieſli z łáſki Bożey [jesteśmy usprawiedliwieni]: á coż potrzebá było do tey łáſki przydawáć Chriſtuſá z iego męką. CzechRozm 216v, 122v.

W połączeniu szeregowym (1): przyſz ſie tego áby Kryſtus ſam tylko był doſtátetzny Iednatz y przytzyńcá/ przeto teſz Swięthe vmárłe/ do niego przyſadzaſz/ przyłątzaſz/ y przydawaſz. KrowObr 208v.

Zwrot: »na pomoc przydawać« (1): oto Swięći vmárli ſą inſzymi y drugimi náſzymi Iednatzámi y przytzyńcámi do Bogá/ [...] á ieſli teſz ty [Chrystusie] co możeſz tedy ćie ná pomoc przydawamy/ ábowiem więcey ſwiętym vmárłym dufamy á niſſli tobie. KrowObr 209v.
Przen [co] (1):
Zwrot: »do pomocy [czyjej] przydawać« (1): A iż ſámey Pánnie Máryey niedufaćie y niewierzyćie/ przeto do iey pomocy/ wſzytkich ſwiętych przytzynę przydawaćie KrowObr 168.
3. Pomnażać, zwiększać ilość, intensywność lub wielkość; adicere Vulg; afferre, alere, aspergere Mącz; reddere Modrz; adduplicare, conduplicare, duplicare Cn [w tym: czego, ile czego, czego (po przeczeniu) (41)] (42): Mieyſce y cżás cżęſto śmiáłośći przydawa. BierEz K2; Ciepło [...] ſubtilnoſć cżini á ſłodkoſci przidawa. GlabGad C7, F6v, K; BielKron 93v; Magnum adfert momentum, Wiele ważnośći przidawa/ wielmi bywa pożiteczno. Mącz 230b, [305]c; Wino záiſte tákie ma przyrodzenie/ iż ludźi naprzod cżyni weſołe/ potym [...] dodawa dobrey nádźieie/ [...] potym gdy go ieſzcże lepiey náchyli/ przydawa vfnośći/ śmiáłośći/ do mowienia y cżynienia prędkośći ModrzBaz 52; ábo więc bym iáko nie przydawał żalu więtſzégo/ wſpomináiąc przygody nieſczęſné bráćiéy ſwoiéy y przyiaćiół. OrzJan 122.

przydawać komu, czemu (20): [małpa mówiła do liszki] V ćiebie ieſt wielki ogon/ Do ſámey źiemie rozćiągnion: Vdziel mi go połowicę/ Bych zákryłá ſwą grzeſznicę. Coć po tákowey długośći/ Iż ći przydawa cięſzkośći BierEz R2v; Też gdy vzrzał [Diogenes] iednego młodziencza na twarzy ſzkaradego, ale obycżaiow dobrych y rzekł, dobrota duſze iego wiele kraſi, iego twarzy przydawa. BielŻyw 74; Cżemu ſtyrim [!] wino ſłuży. (–) Bowiem ono zagrzewaiąc przydawa im ciepła przyrodzonego GlabGad H; Abowiem iż ona ſama [sól] z ſiebie ieſt oſtra [...] przetho każdey rzecży ſmaku przydawa wcżeſznoſcią przyſipania. GlabGad I7v; RejPs 145 marg; A ſnadz więczey moia pani/ twey zwirzchnoſći przyſtoi Nie przydawać temu ſtrachu/ kto ſie tak y ſam boi. RejJóz C6, F2v; w długich dnyoch chowaſz tu krolá náſſego/ Przydáyąc mu zacnych lat y w narodzyech yego. LubPs O6, I3; Horrifico, Stráſzę/ boyáźniey komu przydawam. Mącz 158b; Aspergit hoc mihi molestiae haec epistola, Przidáye mi niemáłey troski y ſmutku ten liſt. Mącz 404a, 407c; Tákże y Kredo Apoſtolſkie namniey obrony im [kacerzom] tu nie przydáie. SarnUzn G3; RejZwierc 85v; BudBib Eccli 50/11; KochTr 8; WyprPl Cv; á członkom ćiáłá ktore mniemamy być niepoććiwſze/ tymże więtſzey poććiwośći przydawamy WujNT 1.Cor 12/23; SiebRozmyśl H4; Gdy młódźieńcá wſpominaſz/ bólu mi przydáieſz. GosłCast 28.

przydawać czym (4): łuna kxiężyczowa ma w ſobie moc dawania wilgoti każdey rzecży y zagrzewania acżkolwiek taiemnego, ktorim mięſo martwe wolno zagrzewa y wilgoti przydawa, á tak cżyni zaſmierdzenie. GlabGad H4, I7v; Co nam ten Pſalm okázuie. I. Pobudza á vtwierdza y przidawa wiári nadobną obietnicą o ráthunku Páńſkim. LubPs cc2v marg; Ieſcze ſobie tym płáczem żalu przydáiećie WyprPl Cv.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe [więcej nad co] (1): Ego autem ſemper ſperabo: et adiiciam ſuper omnem laudem tuam. A wſzakoż ia zawżdy w tobie będę miał nadźieię/ á będę przidawał tim więcey nad chwałę twoię. WróbŻołt 70/14.

Szereg: »przydawać albo przyczyniać« (1): cohonesto, Czći przidáwam álbo przicziniam. Mącz 157d.
Przen (9): wſzelka gorzkoſć ma w ſobie moc zagrzewaiączą, także im więcey iey gdzie bywa tam theż więcey zapala, ktore zapalenie ſiły przydawa. GlabGad E6v, H2v; Exercitatio alit vires, Cwiczenie śył przidawa. Mącz 7a; Krzyk w okręćie/ á chmury nocy przydawáią KochPam 85; KołakCath B2v.

przydawać czemu (3): Oto zas maią [Litwini] nowé weſſelé/ Ktoré iÿm przidawa sertza wielé: Ze za pana otrzimali Krolewitza. Sigmunta Auguſta prawégo dziedzitza. KlerPow 2; ták theż pokarm swiętego Ciáłá Páńſkiego/ nietylko duſzę pośila/ ále iey też mocy przydawa KuczbKat 180; WujNT Philipp 1/17.

przydawać czym (1): A wſſákoż nawáłność rzeki v myáſtá ſwyętego/ Nye cżynyąc nic ſſkody żadney/ weſela wyętſſego/ Przydawa byſtroſcyą ſwoyą z łáſki Páná tego LubPs M3v.

4. Sprawiać, że coś stanie się czyimś udziałem; ingenerare Mącz; addere Modrz [co] (13): Powieść nie wedle czáſu ieſt iako muzyká w ſmętku/ á karánie y naukę przydáwa mądry wedle czáſu. BibRadz Eccli 22/6; ArtKanc L13.

przydawać komu, czemu (7): O obraziech/ to rozvmiem/ ieſli im nieprzydawaią iakiei chwały/ mogą być wdomv bożym SeklWyzn g2v; Przećiw Egiptcżykom kthorzy Zydy ktemu przywiedli że w nich duffánie mieli/ przydáie [Bóg] poćiechę Zydom z náwrocenia záś do Ieruzálem. Leop Is 18 arg; Wſkazałeś ku mnie y oznaymiłeś dáiąc znáć v ſiebe [!] wielkość złotá/ tym nam więtſzą chuć przydáiąc/ ábyſmy tám dla niego iecháli. BielKron 124; abowiem [mężczyźni] przez to tańćowanie [!] y ciało cżwicżą/ y wielką członkom ochotność a chypkość przidaią KwiatKsiąż P3v. Cf Zwroty.

przydawać ku czemu (1): á myękkye y roſſkoſſne wychowánye sił żadnych nye tylko w mocy ku cżłonkam/ ále też y ku rozumowi przydáwáć nye może. GliczKsiąż E5.

przydawać na kogo (1): A my przes miłoſcz/ a wiare Przichodziem wſhyſczy wte miare. Is yego [Pana] meky pozytky Przidaią na nas vzythky. RejKup m7.

W przeciwstawieniu: »odejmować ... przydawać« (1): on ſzcżęśliwy y błogoſłáwiony żywot [po śmierci]/ nietylko iey [śmierci] żádność ſwoię odeymuie/ ále też iey wielce pożądáną ślicżność przydáie WysKaz 44.

Zwroty: »nic ([czego] a. sam przez się) nie przydawać [komu]« (2): Abowiem zapowiedź nic Práwá nie przydáie nikomu/ iedno tylko czyni pohámowánie ſtátku czyiego GroicPorz ee2; Lecż te ſpráwy tákowe ſą/ iż w tych rzecżách/ ktore z inſzemi ſpolne miewamy/ rownośći/ nic ſáme przez ſię nam zacnośći nieprzydawáią [nihil per se nobis precii addant] ModrzBaz 42.

»przydawać pobiedkę [= zachętę] [komu do czego]« (1): [Posłowie mówili do króla] Bo i Pan Bog, mściciel takowych niesprawiedliwości, tak rozlicznych niepobożności dłużej ręki swej nie zatrzyma, aby karanim swojem nas omieszkać miał, do ktorego Mu wielką przydawamy ku złościam tym pobietkę słowa Jego świętego [...] wzgardzenie Diar 21.

Szereg: »przynosić albo przydawać« (1): Ingenerat praecipuum quendam amorem in eos qui procreati sunt, Przinośy álbo przidawa oſobliwą miłość przeciwko tym. Mącz 143d.
5. Nadawać, ustanawiać, wprowadzać; adicere JanStat, JanPrzyw; apponere JanStat; addere JanPrzyw [co] (9):

przydawać komu, czemu (6): ModrzBaz 118v; ZapKościer 1582/40v; Naprzód co ſie przednieyſzych Artykułów dotycze/ któré z tych dwu Narodów Polſkiégo y Litewſkiégo czynią ieden lud/ y iedno ćiáło: á temu ćiáłu iednę głowę/ y iednégo páná Królá/ y iednę tákiéż Rádę ſpólną przydáią. SarnStat 1011, 53, 888, 952. Cf przydawać czemu czym.

przydawać czemu czym (1): tákowy liſt y vſtáwę/ łáſkę y pozwolenié máiąc wdźięczné y cále [!] władzą náſzą Królewſką moc mu przydáiemy SarnStat 957.

przydawać na kogo (1): á nád to winę dwoiákiéy káźniéy przydawamy ná té/ którzy ináczéy czynić będą SarnStat 943.

cum A cum inf (1): a yemu [Jurkowi] przidaye [pan] te wolnocz lowycz riby do stolu yego. ZapKościer 1582/40v.

W przeciwstawieniu: »odrzucać ... przydawać« (1): wſzyſtki ſpráwy ſzcżyrośći/ vkłádnośći y proſtośći ſtárádawney zniſzcżáły/ gdyż iedny/ [...] bywáią wywrácáne/ drugye ábo dobrowolnie niſzcżeią/ ábo ie chytroſcią odrzucáią/ á inſze przydawáią. RejPosRozpr c3v.

Zwrot: »przydawać mocą przysięgi« (1): (nagł) Temuz [statutowi] podobny Zygmuntá Królá. (–) To przydawáiąc mocą przyśięgi [adiicientes iuramenti ... authoritate JanPrzyw 49]/ [...] wſzyſtkié przerzeczoné wolnośći [...] mieć y záchowáć ná wieczné czáſy [...] mocno mieć chcemy. SarnStat 163.
Szereg: »przykładać i przydawać« (2): Przywileie [...] ninieyſzym Przywileiem odnawiamy/ vtwiérdzamy/ pochwalamy/ y wieczną im moc przykłádamy y przydáiemy [apponimus et addimus JanPrzyw 11]. SarnStat 53 [idem] 888.
6. Stwierdzać coś o kimś lub o czymś, przypisywać coś komuś lub czemuś; appingere, ascribere, assignare, attribuere Calep [w tym: co komu, czemu (6)] (8): Coż to mowićie: Iákoby P.Bog miał iáką niepráwość w ſobie/ niekażećie mu więtſzey niepráwośći przydáwáć? WujJud 65; WujJudConf 65; [Cokolwiek jest i wielkości, I dobroci, i mądrości, Gdy to wszytko w Ojcu trzymam, To też Synowi przydawam WierzNauka 201].

W przeciwstawieniu: »ujmować ... przydawać« (1): (marg) Litwin niczym Polakowi nierowién. (–) Nie vymuię tu áni przydáię nikomu nic/ tylko o rzeczách mówię/ ták iáko ſámé w ſobie poſtánowióné od Bogá ſą OrzQuin Q3v.

Zwroty: »nie przydawać nic« (1): OrzQuin Q3v cf W przeciwstawieniu.

»przydawać onymi słowy« (1): Nád tho/ Dawid Prorok przydawa y moc Angiołom/ onymi ſłowy: Mocni w śile/ cżyniący przykazánie iego. KuczbKat 20.

Szereg: »przypisować, (i) przydawać« [szyk 3:1] (4): tzemu im [diabłom] błogoſlawieńſtwo/ y zaſlugi zywota wietznego przipiſuieſz y przydawaſz? KrowObr 93, 81; Appingo – Przidawąm, przipiſsuię. Calep 83b, 112b.
7. Używać, stosować [co] (3): Zaſię gdyby po wywiedzieniu płodu: niemocz przyrodzona zbytnia była, Tedy przydawać takie lekarzſtwa czoby to zaſtanawiały. FalZioł V 34v, II 17c; [twarde guzy miarkujmy olejkiem] do miękczenia przydawáiąc axungias, medullas, [...] álbo linnitum, któré Montágnáná záléca Oczko 17.
8. Dawać jeść [czemu (żywotne)] (1): Oni tám go [wołowie jelenia w chlewie] zátáili/ Siánem rogi przyłożyli: Y ſługá ien im przydawał/ Ieleniá támo nie widział. BierEz R2v.
9. Zwroty o różnych znaczeniach (6):
»(pracej i) pilności przydawać« = starać się; anniti Mącz; operam dare, laborem impendere, studere, studium adhibere Calep [w tym: do czego (1)] (5): Desudare atque elaborare in re aliqua, Silney pracey y pilnośći przidáwáć. Mącz 427a, 248a; Navo – Przidaię pilnoſczi. Calep 691b, 1012b; Y ták wſzelkiey pilnośći/ przydaway do tego/ Iákobyś mnie Stárcowi/ co ſpráwił wdźięcżnego. PaxLiz Ev.

»przydawać serce [ku czemu]« = zwracać uwagę (1): Nie przydaway ſercá twego [ne accommodes cor tuum Vulg Eccle 7/22] ku złey rzecży ludzi złych BielKron 81.

Synonimy: 1. dokładać, przykładać; b. przyczyniać; d. summować; 3. mnożyć, pomnażać, przymnażać; 4. przyczyniać, przynosić; 5. przykładać, ustanawiać; 6. przyczytać, przypisować; 8. karmić.

Formacje współrdzenne cf DAĆ.

Cf [PRZYDAWAJĄCY], PRZYDAWANIE, PRZYDAWANY

MN