![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.png){kind=logo}
![[SEARCH]](/static/img/icons/magnifier-left.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: PRZYKŁADACZ | Następne hasło: PRZYKŁADAĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
PRZYKŁADAĆ (543) vb impf
W inf -kład- (56), -kłåd- (2); -kłåd- SkarŻyw (1); -kład- : -kłåd- SienLek (38:1); w pozostałych formach -kład- (213), -kłåd- (10); -kłåd- SkarJedn, SkarŻyw (3), ReszPrz, ArtKanc; -kład- : -kłåd- BielKron (1:2), CzechRozm (1:2); drugie a jasne.
| inf | przykładać | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | |||||||
| praes | |||||||
| sg | pl | ||||||
| 1 | przykładåm | przykładåmy, przykładąmy | |||||
| 2 | przykładåsz | przykładåcie | |||||
| 3 | przykładå | przykładają | |||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m przykładåł | m pers | -chmy przykładali |
| 3 | m | przykładåł | m pers | przykładali |
| fut | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 1 | m | będę przykładåł |
| 2 | m | będziesz przykładåł, będziesz przykładać, przykładać będziesz |
| 3 | m | będzie przykładåł |
| imperativus | |||
|---|---|---|---|
| sg | pl | ||
| 1 | przykładåjmy | ||
| 2 | przykładåj | przykładåjcie | |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | m pers | bysmy przykładali, bychmy przykładali | |
| 2 | m | byś przykładåł | m pers | byście przykładali |
| 3 | m | by przykładåł | m pers | by przykładali |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| con | by przykładåno | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | przykładając | |||||
inf przykładać (141). ◊ praes 1 sg przykładåm (22). ◊ 2 sg przykładåsz (2). ◊ 3 sg przykładå (41). ◊ 1 pl przykładåmy (15), przykładąmy (1) ActReg. ◊ 2 pl przykładåcie (1). ◊ 3 pl przykładają (20). ◊ praet 1 sg m -m przykładåł (1). ◊ 3 sg m przykładåł (5). ◊ 1 pl m pers -chmy przykładali (1). ◊ 3 pl m pers przykładali (2). ◊ fut 1 sg m będę przykładåł (1). ◊ 2 sg m będziesz przykładåł (11), będziesz przykładać (2), przykładać będziesz (2); przykładać będziesz SienLek; będziesz przykładåł : będziesz przykładać : przykładać będziesz FalZioł (10:2:1). ◊ 3 sg m będzie przykładåł (2). ◊ imp 2 sg przykładåj (216); -åj (97), -(a)j (119). ◊ 1 pl przykładåjmy (1). ◊ 2 pl przykładåjcie (3); -åjcie (2), -(a)jcie (1). ◊ con 2 sg m byś przykładåł (2). ◊ 3 sg m by przykładåł (2). ◊ 1 pl m pers bysmy przykładali (3) CzechRozm, SkarKaz (2), bychmy przykładali (1) RejPos. ◊ 2 pl m pers byście przykładali (2). ◊ [3 pl m pers by przykładali.] ◊ impers con by przykładåno (1). ◊ part praes act przykładając (42).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
- 1. Umieszczać coś w bezpośredniej bliskości czegoś (często coś na czymś), stykać, przytykać, przyłączać
(429)
- Przen (15)
- a. O zewnętrznym stosowaniu środków leczniczych, kosmetycznych itp.
(394)
- Przen (5)
- 2. Kładąc przykrywać, przygniatać, obkładać czymś (o zabiegach leczniczych) (1)
- 3. Dodawać czegoś innego, nowego a. więcej tego samego
(93)
- a. O rzeczach materialnych
(20)
- Przen (3)
- α. O sporządzaniu środków leczniczych (5)
- b. O tekście mówionym lub pisanym: uzupełniać wypowiedź, tekst, dzieło; dopowiadać, dopisywać (48)
- c. O terytorium: przyłączać (1)
- d. O abstraktach (17)
- e. O sumach pieniężnych
(2)
- α. O nakładach (2)
- β. [O dochodach: doliczać, uwzględniać]
- f. Dodawać (o sumowaniu liczb) (1)
- g. O jednostkach czasu; w konstrukcji oznaczającej zwielokrotnienie (1)
- a. O rzeczach materialnych
(20)
- 4. Przyrównywać, odnosić (5)
- 5. [Bić, uderzać]
- 6. Przyzwyczajać, wdrażać, przystosowywać (3)
- 7. W zwrocie: »pilności przykładać« [w tym: w czym (3), do czego (1), około kogo (1), k czemu (1)] = starać się usilnie (11)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (1)
przykładać czego (1): Tu ſie godzi wiedzieć iż troiako ſie mnoży ciepło przirodzone. Pirwſzim obicżaiem w wielgoſci á to przykładaiąc k ſobie rzecży ciepłych, ia[ko] ſą ſzuby [...] GlabGad F6v.
przykładać do czego (3): BierEz I4v; [św. Piotr] przynieść młodziencá y z oną odćiętą nogą kazał. ktorą po gorącey do Páná Bogá modlitwie/ przykładáiąc do cżłonká przy ktorym byłá/ cudownie wnetże mocą Boſką vzdrowił y ſpoił SkarŻyw 373; Groby Męczennikow wſzędy czćimy/ y święty proch do oczu przykłádáiąc/ ieſli możemy cáłuiemy WujNT 385.
przykładać k komu, ku czemu (3): Cżemu rzecż ktorą miłuiemy obłapiaiącz ku pierſiom przytulamy. (–) Bowiem miłoſć z ſercza pochodzi ktore w pierſiach przebywa, także lubą rzecż ku ſerczu przykładámy iako iemu właſną GlabGad D6, F6v. Cf »pieczęć przykładać«.
»ręce przykładać« = składać ręce do modlitwy (1): Potym [Heliasz] ręce trzy rázy/ rozſzyrzywſzy nád nim [martwym synem wdowy]/ Przykłádał/ á wołáiąc/ ták ſie modlił zá nim HistHel B2v.
»ucho przykładać« (1): Białych głow ſpowiedzi nigdy w kąćie ſłucháć niechćiał [św. Brunon]/ iedno ná mieyſcu iáwnym y ocżom ludzkim przeyrzyſtym: á od widzenia twarzy ich/ ocży odwracáiąc/ vcho tylko przykładał. SkarŻyw 292.
»pieczęć przykładać« (1): gdyż kto ieſt vbogi w duchu/ á ćichy też w duchu/ iuż też wſzytko w duchu znośić może/ káżdą krzywdę ſwoię y káżde vćiſnienie ſwoie: wiedząc tho iſtotnie od Páná ſwoiego/ ták iáko y thu w tey Ewányeliey ſwiętey [Matth 5] nieomylną im pyecżęć ná to przykłádáć racży/ powiedáiąc im tho iſtotnie/ iż im to ná wielkie á ná pewne pociechy ich wyniść ma. RejPos 265v.
»[ku czemu] ręce przykładać« (1): A to będzie nawięczſſy obyczay moy ku chwale twey [Boże] iż ku káżdei ſpráwie ſwey zwielką poczćiwoſćią imienia twego ręce ſwe będę przykłádał RejPs 91v.
»przykładać serce« [w tym: k czemu (2), do kogo (1)] = troszczyć się, angażować się uczuciowo; cor apponere Vulg; applicare animum Cn [szyk zmienny] (6): Niedufaycie w żłoſci [!] waſzey/ á nieżądaycie drapieſtwa/ á ieſtli bogacztwa wam będą przymnażać ſie nie przykładaycie ſercza. To ieſt, nie miłuycie ich gorączo WróbŻołt 61/11; mowię to s cięſzkośći/ Ze niewiem coś ty [Panie] obacżył w cżłowieku zá godnośći/ Iż ták ná wielkie zacnośći wyſtáwuieſz ſtan iego/ A ná wſzem chutliwe ſerce thák przykłádaſz do niego. LubPs hh6v, P; KochPs 89, 116; ArtKanc Q11v.
przykładać czego [w tym: po przeczeniu (2)] (47): Gdy zaiącz morzki z ije [!]/ thym go lecżą od iadu: przykładaiącz iego [małża] mięſa. FalZioł IV 38a; Ale ty rzeczy na proch z tłucżone [!]/ długo maią być warzone, Oczthu trochę mocznego k nim przylejeſz/ á thego przykładać będzieſz. FalZioł V 41v; Ten plaſtr ma być tak długo przykładan na rany/ aże ſie żyły zroſtą zaſie. A ieſtliby było wieczey potrzeba: thedy zaſie vcżynić tenże plaſt [!] á przykładać z nowu Pamphili, y ſlaz poſpołu ſtłucżone FalZioł V 115v; Gdyby iuż ta tłuſtoſć [plamy] wyſzła á po nieyby zoſtało mieſtce znakomite gdzie była tedy na tho przykładay chleba pſzenicżnego ciepłego FalZioł V 118, I 6c, 13b, d, 21b, 41v (28); Dobrze téż ná kurcz/ gdźiekolwiek ieſt/ przykłádáć poleiu/ nátłukſzy go z miodem á z ſolą SienLek 143v; Wyczyśćiwſzy ránę/ iuż ią goić tymi máśćiámi/ ktore ćiáło mnożą: nietrzebá iuż bárzo rány máczáć iedno co potrzeb ku wymywániu/ wełny świéżey téż nieprzykłádáć. SienLek 147v, 48v, 66v, 132v, 136v, 145v (15). Cf »maści przykładać«, »plastru przykładać«.
przykładać czego a. co (2): Laudanum z maſtyką zmieſzane/ przykhładayże go na zęby y na dziąſla/ vtwierdza y vmocnia zęby wdziąſlach FalZioł III 27b. Cf »plastru przykładać«.
przykładać dla czego (2): Drugie dla zapalenia wątroby/ możeſz przikładać faczeletek rozmocżiwſzi w Mlecżowey wodzie FalZioł I 43a, III 36b.
przykładać komu, czemu (żywotne) (12): Też maiorana scżyrwoną lebiodką vwarzona w wodzie albo w winie w chuſcianym vorecżku/ á pothym ciepło przykładay ſobie na żywot/ vſmierza mocznie boleſć kthora z wiatrow pochodzi FalZioł I 84a; Głowa ieſliby niemocznego bolała. [...] Potym wezmi chuſtę cienką/ zmacżayże ią pierwey w oczcie/ pothym wyżmi cżyſcie oczet á złoż ią we throie albo we czworo/ potym zmacżay w thych wodkach á przykładay mu na głowę na cżoło y na ſkroni nawięczey FalZioł V 69v, I 100d, IV 12a, 24d; á tego mu [koniowi] po kilká dni przykłáday/ pothym mu záſypuy palonym háłunem SienLek 175, 179v, 181v, 183v. Cf »maści przykładać«, »plastr przykładać«.
przykładać naprzeciw czemu (1): weźmi náśienia koźiorożcowego tártego/ zmieſzay z mąką ięczmienną/ roſtworzywſzy oleiem rożánym/ á tho náprzećiw wątrobie [tj. dolegliwościom wątroby] przykłáday. SienLek 90.
przykładać na co [= miejsce na ciele lub dolegliwość umiejscowioną] (281): Wezmi naſienia ſwoyſkiego kopru/ korzenia wyſokiego ſlazu a ſmalczu wieprzowego, ſtłucż naſienie y kruſzenie ſlazowe, á potim zmieſzay s ſmaltzem á przikładay na wrzedzienicze. FalZioł I 7c; Też gdy ko mu [!] ielita wychodzą/ warz ſok tego ziela zwinem á włoż dziewanny zgarſć/ á potym przikładay onego na ſtolecz albo ſiedz wtym/ tedy ielito daley niebędzie wychodziło. FalZioł I 13d; Sok złothogłowow z drożdzami winnymi á zmirrą á ſtrochą ſzafranu zmieſzany ieſt dobrze na ięcżmyki y na opuchlinę ktora bywa pod ocżyma prżykładaiącż chuſtę na ty mieſcza. FalZioł I 15d; Też proch Cżiemierzycze cżarney zmieſzany z miodem/ á thego przykładay na fiſthułę FalZioł I 46c; Vwarzenie Lacthuki w wodzie ſtrochą ocztu/ ieſth dobra na wrzedzienicze gorącze/ przykładaiącz tego na ty bolącżki. FalZioł I 73d; Na pępek przykładać [mech dębowy] takież/ cżyrwoną niemocz zaſtanawia. FalZioł I 151a; LActucżana wodka [...] Na wrzody y na bolącżkhi y też na mieſtcza gorącze przykładać/ chłodzi ie FalZioł II 7c; Też wzrok oſtrzy gdy ta Halena/ to ieſt proch iey będzie z wodką rożaną zmieſzany/ á w tym rozmacżaiącz chuſthę na ocży chore będzieſz przykładać. FalZioł III 2c; Też ſlezionę [oślą] z wodą ſtarwſzy gdy na czycze przykłada/ tedy mleko przyciąga. FalZioł IV 4d; Gnoy iego [wielbłąda] z miodem zmieſzany/ Na bolącżki nabiegłe dobrze przikładać FalZioł IV 7c; Gdyby Iaſkolęciu ocży były wyjęte/ tedy zaſię drugie naraſtaią/ á to cżynią ſtare Iaſkołki ziele Czelidoniją im na oczi przykładaiącz. FalZioł IV 24d; A położ na tę chuſtę ten worecżek Tawtowy z tymi rzecżami aby ſie rozgrzał, Potym to tak na ſercze przykładay/ możeſz y na pierſi przykładać FalZioł V 68v; Drudzy pod bolącżką priſzcż działaią. Biorą Cantarides robaki/ á ſtłukłſzy ie: przykładaią na gołe ciało FalZioł V 71; Stłucż gorcżyczę z mydłem weneczkiem/ á przyley trochę wina/ vcżyń z tego iakoby plaſtr na liſcie bzowem/ albo omanowem/ albo chrzanowym/ to przykładay na bolącżkę. FalZioł V 71; Wezmi Iarzęczego woſku/ thak wiele iako małe kokoſze iaie, Terpentiny [...]/ á potym gdy ochłodnie á z twardnieie [!]/ tedy potrozſze na chuſtę będzieſz namazował á na ranę przykładał. FalZioł V 74v; Naprzod to ieſt poſpolita nauka: iż rana nie ma być richło goiona/ ale tak otwarta ma być/ przykładaiącz na nie Atractiwy maſci. FalZioł V 88v; Wezmi wina cżyrwonego [...] á v węgla tak długo warz aż trzecia czeſć wywre/ á gdy to gotowo będzie: wezmi bawełny ſwitek á w thym dobrze zmacżay á na to [na hemoroidy] w zadek przykładay, przywięzać aby ſie dobrze dzierżało FalZioł V 107v, I 6c, 10a, 12c, 13b, 17a (133); Splenium in plurali splenia dicuntur, Nieyáki plaſterek yákoby poduſzeczká z chuſt którą ná rány przikłádáyą álbo co takowego yeſt. Mącz 409c; Aloe tárte z octem zmieſzawſzy/ ná czoło przykłáday gdy głowá boli. SienLek 50v; Albo nátłucz Poleiu z octem á zmąką zmieſzay/ á to ná zágorzelinę y ná inny bol przykłáday. SienLek 51v; Záźiębłe záś oczy/ ták zágrzeieſz/ tłuczony rumien ná oczy przykłáday. Dobre też ná to płucá záięcze przykłádáć. SienLek 67; Niektorzy ná to [krew z nosa] źiemne ślimaki palą/ á popioł s nich w nozdrze ſypą/ álbo ſámy świeżo ſłukſzy ná czoło przykłádáią/ á záſtánawiáią tym kreẃ álbo vpłáwy z noſá. SienLek 73v; Albo weźmi zárowno fig y gorczycznego náśienia/ vwierćże to weſpołek á rozmázawſzy ná chuſtę ná piegi przykłáday SienLek 79; Albo korzeń kobylégo ſzczawiu ſtłukſzy/ ná zły páznogieć przykłáday SienLek 136v; Ale ná inny ból żył/ koźié bobki/ w ocćie á w miedźie warz/ á przykłáday bądź ná ſtłuczony álbo wywiniony raz. SienLek 143v, 40, 41, 48v, 49, 53 (85). Cf »maści przykładać«, »plastr przykładać«.
przykładać w co (3): kthoby miał boleſć w vſzoch/ tego przykładay w vſzy FalZioł III 20d, III 107v. Cf »maści przykładać«.
przykładać z czym (2): Też popioł ſpaloney żabykrew [!] zasſtanawia: na ranę ſypany. Pomaga też bolącżkam na żiłach albo ſtawiech/ gdy z nim przikłada. FalZioł IV 15b; Woſk odmiękcża wſzythki bolącżki/ y na cięſzkoſci pierſi pomaga: z oleykiem Fijołkowym przikładaiącz. FalZioł IV 28b.
przykładać gdzie (10): Zmieſzay wſzytko ſpołem á vcżyń wodno/ á w tym chuſtę macżaiącz: przykładay gdzie boli. FalZioł V 93v, V 93, 93v; Albo práżąc ſol w worku/ ćiepło tám [na żywot pod pępkiem] przykłáday. SienLek 100; Weźmi ſoku z babki/ y z dźiewánny/ á wley ié w ſtáre ſádło roſpuśćiwſzy/ przyłoż woſku á żywice zá rowno/ przecédź á przykłáday gdźieć trzebá SienLek 128, 117, 132v, 163. Cf »plastr przykładać«.
W połączeniu z przysłówkowym określeniem sposobu użycia lekarstwa [w tym: ciepło (25), żywo (o robakach) (1)] (26): Też ieſt dobry balſam na wycżyſcienie macicze/ y na pobudzenie przyrodzoney niemoczy paniam á tho gdy vwarziſz z byliczą y zliſciem bobkowym/ á to przikładay na maciczę ciepło FalZioł I 22b; Też gdy poley będzie zagrzany dobrze w płociennym workhu na panewcze/ á gdy go ktho ſobie będzie ciepło przykhładał na głowę/ tedy rymę z zimney przycżyny wyſuſza y oddala FalZioł I 100d, I 38d, 53c, 71d, 84a, 99c (15); Niektorzy robaki co ie krowkámi zową/ żywo ná pępek przykłádáią/ á ony wyćiągnąwſzy iad wśię/ zdechną SienLek 100v; álbo łáyno wołowe przykłáday ćiepło ná twárde ſtáwy opuchłe. SienLek 120v, 78, 100 [2 r.], 148v, 150 [2 r.], 179v, 184; źiółá ſámé wyżąwſzy/ álbo w chuśćie/ álbo ták ſámé/ ćiepło przykłádáć/ y co kiedy raz oſtydną powtarzáć. Oczko 33.
»plastr (a. emplastr), plastru przykładać« [w tym: na co (50), komu (2), gdzie (2)] [szyk zmienny] (62:2): Przykładáł mu [lekarz młodzieńcowi] też płáſtry/ pod ktorymi rany ſie mu iątrziły ForCnR D2v; A gdiby ten plaſtr przykładał na cżłonek thaiemny młodemu męſzcżiznie tedy mu nie będzie roſć FalZioł I 34d; Też liſcie pozimkowe z liſciem iaworowym weſpołek vwarzone/ á ſtego potym vcżiń plaſtr á przikładay gi na złamane goleni FalZioł I 52d; A ten plaſtr y na twardoſć ſleziony y wątroby ieſt dobry poranu przikładaiącz na nie. FalZioł I 81b; Ten plaſtr gdy będzieſz przykładał na rany głęboko gnijącze, goij ie barzo. FalZioł I 102d; albo vcżyń plaſtr zbiałki iaiecżnemi zmieſzawſzy Bolnm [!] armenum/ á naſienia babcżanego k temu przycżyniwſzy/ á na pępek przykładay dla biegunki. FalZioł III 36b; Krew iego [zająca] wyciera ſukno/ á popioł z głowy iego na opadnienie włoſow pomaga: gdy z niedzwiedziem ſadłem Emplaſtr przikłada. FalZioł IV 11d; Też ſtłucz figi z piołynem á z mąką ięcżmienną/ vcżyń z tego iakoby plaſtr á przykładay na bolącżkę. FalZioł V 71, I 37c, 38d, 41a, 44b, 66a (60); NAprzod vkąſzenié człowieczé/ gdyż téż iádowité ieſt/ iáko iad wyćiągnąć: gnoiem z vchá człowieczego ono mieſtce pomázuy/ á ná tho plaſtr goiącey Máśći przykłáday. SienLek 150v, 135v, 146.
»z wierzchu (a. na wierzch) przykładać« [w tym: czego a. co (1)] (8): VOſk ieſth lekarzſtwo: maiącz ſrzodek miedzi zagrzewaniem á oziąbianiem: miedzy wyſuſzaniem á odwilżaniem/ á przetho ieſt rzecż nieiako trawiącza (nie pożywaiącz go) ale z wierzchu przykładaiącz. FalZioł IV 28a; SErcze z wierzchu przykładaiącz tak poſilay FalZioł V 68; tedi nie trzeba żadnego plaſtru na wierzch przykładayć [!]/ ani w ranę żadnego knothu nie kłaſć FalZioł V 111, I 45d, 47b, II 4a, V 115; SienLek 94v, 154v.
przykładać czego na co (1): Cżyńże ſobie ſyroprek z roſtropney mądrośći [...]. Wieſz żeć káżde lekárſtwo gorzkość w ſobie miewa/ Ktorą więc káżda niemoc rádá wybolewa. Tegoż ty ágáryku przykłáday ná duſzę RejWiz 79.
przykładać na co (3): Tákże też gdy bez grzechu powſzedniego być ná tym świećie niemożemy/ że ſobie tęż naświętſzą krew iáko nápewnieyſze ná wſzyſtko złe náſze lekárſtwo przykłádamy WysKaz 32. Cf przykładać czego na co; »plastr przykładać«.
»plastr [na co] przykładać« (1): A ták ſłuchay coć tu zá plaſtr álbo zá lekárſtwo ná thę ránę twoię ten dobrotliwy Pan przykłádáć racży: Oto ſie vznay nędzniku/ oto cżyn pokutę RejAp 31v.
przykładać czego (8): Nákładł Ezop przedeń [przed kapłana] chlebá: Fig y dáktyłow przykłádał/ Aby iadł łágodnie námawiał. BierEz A3; KrowObr 80v; Iákiemże tedy ſumnieniem/ á iákiem beſpiecżeńſtwem bezecni wymyſlácże dziś ſmieią gwałćić tę wolą á tę vſtáwę Páná ſwego [...]/ iż do tey thák zacney ſwiątośći [tj. chrztu]/ ſmieią przykłádáć oleiu/ ſoli/ pluią/ y ine dziwy ſtroią. RejPos 153v. Cf »drew przykładać«.
przykładać co (1): (nagł) Michał pyta czo z Mnichem czinċ [!] (–) Panie a czoż każeſs dzałacz Iużczi niemaſs czo przikładadcz [!] [na wagę] RejKup cc6v.
przykładać do kogo, do czego (4): Kiedyby w ſámego Kryſtuſá wierzyli tedyby do niego nic nie przykłádáli KrowObr 80v marg, 80v; RejPos 153v. Cf »drew przykładać«.
przykładać komu (1): A ten co tu roſkoſzy ná ſwiecie vżywa/ Tám po śmierći po vſzy záwżdy w piekle bywa. Co to wſzytko zmyſlili oni goli łgarze/ Aby im przykłádano więcey ná ołtarze. RejWiz 21v.
Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): RejWiz 21v cf przykładać komu.
»jeszcze przykładać« (1): (nagł) Mjchał Czartowj powieda yż yego Waga [na której ważą grzechy i dobre uczynki] częſka? (–) A maſſli yeſcze przikładaċ Muſſaċ ſię powrozy padaċ RejKup aa7v.
»nie przykładać ani przydawać« (1): Abowiem kiedybyśćie w ſámym Kryſtuſie [...] wſzeláką obronę/ y błogoſláwieńſtwo pokłádáli y iemu ſamemv tylko tześć y chwałę dawáli/ tedybyśćie do Kryſthuſá/ Oleiow [...]/ Iábłek/ y inſzych rzetzy wymyſlonych/ nieprzykłádáli/ áni przydawáli/ iáko przydawaćie KrowObr 80v.
przykładać co ku czemu (1): Boby mogły takie być vcżynki náſze/ ktoreby ſie ni wcżym nie zgodźiły z łáſką Bożą y z męką Chriſtuſową: ábo ktorychby ku rowney wádze wiele niedoſtawáło/ gdybyſmy ie ná ſzale położyć chćieli z BOżym miłoſierdźiem y z śmierćią Chriſtuſową. á takbyſmy ſie ná nich bárzo omylili: gdybyſmy miáſto złotá (iż ták rzekę) y drogiego kámienia/ chwaſty iákie ábo gnoy/ ku onym zacnym y poważnym Boſkim przykładáli. CzechRozm 212.
przykładać kogo [= wymieniać w tekście, przywoływać] (4): dufaćie themu ſmrodliwemu pomázániu oleynemu/ ktoremu duſzne y ćieleſne błogoſláwieńſtwo y zbáwienie przywłaſztzaćie y przypiſuiećie [mówiąc podczas chrztu] Ia ćiebie máżę oleiem zbáwiennym: Tho ieſt/ tákowym Oleiem/ dla ktorego ludzie będą zbáwieni. Wiem/ że teſz potym przykłádaćie s krzyżykiem [tj. czyniąc znak krzyża] Kryſtuſá/ ále tám nádáremne/ imię iego ſwięte w vſthá wáſze bierzećie KrowObr 83; [uczeń pyta:] Skądże to tedy ieſt/ iż káżdégo [apostoła] z oſobná imię do káżdégo członku [tj. części Składu Apostolskiego] przypiſáné ieſt? (–) Acz to dobrze wiem: że piſmá Apoſtołów niektórych nie mamy/ któré do tych członków/ o których zmiánkę maſz/ przykłádamy: ále żebyś wtym wątpić miał/ áby ináczéy miáło być/ nie rádzęć. BiałKat 68v; [to, że Ewangelia nazywa Maryję i Józefa rodzicami, nie dowodzi, że Jezus był synem Józefa:] Na przod iż ieſt Synechdochica locutio/ to ieſt mowá táká/ ktora dla iednego/ y drugich przykłada/ iáko dla iedney właſney mátki może y oycżymá názwáć z nią weſpołek rodźicámi. CzechRozm 160; ModrzBaz 86v.
przykładać do czego (8): OrzRozm G4v; Gdyż ná nas Sálomon woła/ ábychmy prawdziwie á mocnie ſtali przy thych wiernych á nieodmiennych ſłowiech Páná náſzego. Vpomináiąc á vpewniáiąc nás w tym/ ábychmy do nich nic nie przykłádáli áni przycżyniáli RejPos 190, 284; BiałKat 68v; CzechEp 51; ActReg 46; ZOłniérz Quárćiány/ który ma ſie we wſzyſtkim záchowáć wedle Conſtituciiéy Anni 1591 [...]: do któréy to przykłádamy/ áby [...] SarnStat 366. Cf »słow(k)o przykładać«.
przykładać komu czego (1): O nieſzcżęſna gębo á nieſzcżęſne pioro/ ktore ty ſmieſz álbo piſać álbo wyznáwáć kogo inſzego ſwiętym niżli tego Páná prawdziwego [...] Oto ſłuchay á ſłuchay márna beſtio [tj. człowieku]/ iáko Pan z niebá tylko ſie miánuie być ſwiętym/ á ieſzcże ktemu przykłáda ſobie thytułu/ iż prawdziwy. RejAp 38v.
przykładać k(u) czemu (4): KromRozm II ſv; RejPosWstaw [1102]v; Ian Olbr⟨acht⟩ potwiérdza Káźimiérzá Oycá Státutá/ przykłádáiąc knim ſwoie. SarnStat 915 marg, 907.
Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (2): RejPos 284; A cóż rádźiſz Iendrzeiu? [...] Y ſam iuż báczyć możeſz/ że moie poſługi V téy pániéy nie ważné/ któré zna czáś [!] długi [...] Iákiem ia dáry dawał? iákiem rymy ſkłádał? A dźiś mię wſtyd: bom więcéy/ niż było/ przykłádał. KochFr 64.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (11); iż, że (9), aby (3)] (12): Abowiem kazał ſye im [Bóg Żydom] kápłanow [...] dokłádać [...]: To ktemu przykłádáyąc/ kto by kolwyek z pychu roſkazánya kápłáńſkyego ſlucháć nyechćyał/ iż tákowy myał być zábit KromRozm II ſv, d3; A ia záśię to powiedam [...]/ iże ludzie nigdy nie mogą być ták świętobliwi/ áni doſkonále práwi/ áby śię zgołá żadnego wyſtępku nigdy dopuśćić nie mieli: y to ieſzcże przykłádam/ że wiele bywáło ludzi cnoty y náuki [...]/ ktorych śię ſproſne wyſtępki dzierżáły ModrzBaz 6; Naprzod wielgi y ſtary świádek Ireneus [...] (wyſłowiwſzy kośćioł Rzymſki y to powiedziawſzy/ iż [...]) [...] to przykłada/ iż zá cżáſu Klemenſa Papieża [...] gdy w Korynćie [...] wielka ſię niezgodá wſzcżęłá [...] SkarJedn 123; CzechEp 51; ActReg 46; Náoſtátek to przykłádamy/ y tym nas y potomki náſze obowięzuiemy: áby poddánym ták Biſkupim iáko Kápitulnym [...] było wolno [...] do Królá Iego M. ápellowáć SarnStat 1127, 366, 536, 948, [1023], 1104.
Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym (1): A przypomniawſſy ſlowá páńſkye do Pyotrá/ Tyś yeſt Pyotr. rć. przykłáda [papież Damazy] o ſobye/ iż yeſt yego namyáſtkyem KromRozm III P4.
Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (1): Dokłáda ieſzcże dáley Pan náſz/ cżyniąc nam lepſzą otuchę o ſtałośći náſzey/ á twirdząc obietnicámi ſwemi rozlicżne pociechy náſze/ przykłádáiąc tho: Iż ktho zwycięży á wytrwa aż do końcá/ vcżynię go filarem w koſciele Bogá moiego RejAp 41.
Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: to (4), te słowa (1)] (18): OpecŻyw 99v; Páweł S. [...] pedagogyem to yeſt dźyećinnym wodzem álbo ſprawcą zakon [tj. Stary Testament] zowye/ iż przezeń żydowye ku wyerze Kryſtuſowey przyprowádzeni być myeli. Ale wnet przykłáda: Gdy wyárá przyſzłá/ yużeſmy nye pod pedágogyem/ to yeſt/ pod zakonem. KromRozm II i2v, kv, f2v, rv; A powyeda [św. Paweł]/ iż dwoyákyey tći godni [kapłani]/ ktorzy dobrze rządzą [...]. Y przykłáda: zwłaſſczá/ álbo nawyęcey ći/ ktorzy około ſlowá y vczenya prácuyą. KromRozm III K4v, G7, H5, K4v, M5v, M6v, N7, O2; OrzRozm G4v; Chriſtus powſtawſzy zmartwych/ iuż więcey nie vmiera/ śmierć mu więcey niebędźie pánowáłá. A to co w tymże Artykule [Składu Apostolskiego] przykłádáią (Trzećiego dniá)/ Pleban ma wykłádáć/ áby ludźie nie mnimáli/ iż Pan Chriſtus przez wſzyſtki trzy dni w grobie był. KuczbKat 50; CzechRozm 109v; PAnowie Senatorowie/ którzy po téy Conſtituciiéy náſtáwáć będą/ ponieważ téż przy nas ſądzą/ máią do piérwſzych przyśiąg Senatorſkich w przyśiędze ſwéy té ſłowá przykłádáć: et in iudicio iuſte ſententiam dicam. SarnStat 36, 90.
W połączeniu szeregowym (1): kto ſię tráfi á śmie y chce/ tedy mu wolno v Lutheranow ſłowem Bożym ſzermowáć/ mieſzáć/ wywracáć/ przykłádáć/ y odmieniáć/ przemieniáć/ wykłádáć. ReszPrz 44.
»słow(k)o przykładać« [w tym: do czego (1)] (2): Owe znáki parentheſes wiedz że ſię tu nigdy indziey niekłádą/ iedno gdzie ktore słowko dla ſnadnieyſzego z rozumienia [!] przykłádam BudNT przedm d3v; SarnStat 36.
»ani przykładać, ani ujmować« (1): Tákże też wiemy o Moiżeſzu/ tákże też y o wſzytkich Prorokach/ iż im ſrodze záwżdy roſkázowano/ áby to co ſłyſzeli z głoſu ſzcżyrego Páńſkiego/ áby to głośno obwołáli ſwiátu [...]/ á nic áby nie ſmieli áni przykłádác áni vymowáć od tego głoſu ſtráſzliwego RejAp 11v.
W połączeniu szeregowym: Wſzákże chcąc Ziemie przerzeczoné Litewſkié [...] w przeſpieczeńſtwie y pewnéy obronie poſtáwić [...]: téſz Ziemie [...] przyłączywſzy ie przerzeczonému Króleſtwu Polſkiému powtóre wćielamy/ y práwie wwnętrznośći kłádźiemy/ przywłaſczamy/ złączamy/ przyłączamy/ ſprzymiérzamy/ y ná wieki przykłádamy [annectimus JanStat 745]/ ſkázuiąc oné [...] Koronie Króleſtwá Polſkiégo SarnStat 987.
przykładać do kogo, do czego (8): KrowObr 159v; [św. Jakub Patriarcha] Ták modlitwą y pokorą do obietnic Boſkich ſobie pomagał: nie tylko im dufáiąc/ ále teſz pracą ſwoię do nich przjkładáiąc SkarŻyw 348; PowodPr 67; SkarKaz 311a, 312a, 349b, 454a; Dla tegoż do Monárchy y Krolá/ przykłáda ludzki rozum rádę y práwá/ krocząc [lege: krocąc] y okreſzáiąc moc iego SkarKazSej 691b.
przykładać k czemu (1): GDyby ſie mnię kto rádził/ iákoby dobrego/ Cżłowieká miał ſtánowić/ we wſzech ſpráwach iego. Tedybych mu wyſtáwił/ tego Spytká cnego/ By brał ná wſzem wizerunk/ s cnotliwych ſpraw iego. Abowiem vkaż mi kto/ k zacnemu ſtanowi/ Coby ieſzcże przykłádáć/ niechay káżdy powie. RejZwierz 61v.
»przykładać nad to« (1): O iákoż ſię ſtąd [z powodu wiary w konieczność zadośćuczynienia za grzechy] wielka krzywdá dźieie krwi nadrożſzey odkupićielá náſzego/ ponieważ oná doſyć vcżyniłá zá wſzyſtkie/ á my iákoby nie vfáiąc y niemáiąc doſyć ná iego doſyćvcżynieniu/ chcemy ieſzcże nád to przykłádáć coś z náſzych vcżynkow? WysKaz 25.
przykładać do czego (1): Lecz ty/ pánie/ złość záwżdy przykłáday do złośći/ Niech [źli ludzie] nie vznáią twoiéy litośći. KochPs 101; [WujBib Eccli 5/5 (Linde)].
przykładać ku czemu (3): Nápierwey Barwierz wſzelki: Ma poznać przyrodzenia zioł [...]. Drugie: ma też poznać niemocy aby ſprawuiącz lekarzſtwo: nie przykładał gorączego ku gorączemu, á tak y zimnego ku zimnemu FalZioł V 96; Cżego ieſli ktorzy nie cżynią [nie ufają w boże miłosierdzie]/ á iż tylko ſobye ony przypadki ſwe przed ocży przekłádáią/ tedy iedno po prożnicy żal ku żalowi tym więcey przykłádáią. LubPs R5.
przykładać na co (1): Zá odpuſſcżony thobie grzech/ nie bądź bez boiáźni/ áni przykłáday grzechu ná grzech [neque adicias peccatum super peccatum] Leop Eccli 5/5.
[przykładać do kogo na kogo, na co [= dokładać się do opłat]: Item ci Kmiecie przykładają do mieszczan na stacyją Królewską mc. 1/24. LustrKrak I 119; Na pasturza do gromady przykładają ... na rok 30 gr LustrWpol I 46.]
przykładać do czego (3): [biskup Bazylius] ofiárował Ceſárzowi troie chlebá ięczmiennego [...]. Ceſarz záſię kazał mu dáć ſiáná mowiąc/ ięcżmieniem konie karmią iáko y ſiánem. Rzekł Bázylius/ gárdziſz dárem Bożym ktory Pan Bog ludzyem dał ku żywnośći/ á ty gi przykłádaſz do ſiáná bydlęcey potráwy BielKron 157; WysKaz 18.
przykładać ku czemu (2): AEquiparo, Przirownawam/ zrownawam/ przikłádam yedno ku drugiemu. Mącz 280a, 280a.
W porównaniu (1): Item, wſzyſtkié przezyſki y condemnatiȩ do onégo Státutu iáko pod ſznur przykłádáią. SarnStat 1296.
przykładać kogo ku czemu (1): GliczKsiąż K5v cf Szereg.
Synonimy: 1. okładać; 2. dodawać, przydawać; b. przyczyniać; c. jednoczyć, przyłęczać; 6. nauczać, przyzwyczajać.
Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.
Cf PRZYKŁADAJĄCY, PRZYKŁADAN, PRZYKŁADANIE
PP