[zaloguj się]
[pdf]

OKŁADAĆ (112) vb impf

o oraz oba a jasne.

Fleksja
inf okładać
indicativus
praes
sg pl
1 okładåm
3 okładå okładają
praet
sg pl
3 m okładåł m pers
n subst okładały
fut
sg
2 m będziesz okładåł
3 m będzie okładåł
imperativus
sg
2 okładåj

inf okładać (37). ◊ praes 1 sg okładåm (7). ◊ 3 sg okładå (11). ◊ 3 pl okładają (5). ◊ praet 3 sg m okładåł (1). ◊ 3 pl subst okładały (1). ◊ fut 2 sg m będziesz okładåł (5). ◊ 3 sg m będzie okładåł (1). ◊ imp 2 sg okładåj (42). ◊ part praes act okładając (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Kłaść coś dookoła czegoś i może na coś; circumponere Calep, Cn; circumaggerare Cn (10): Circumpono – Oklądąm. Calep 198b.

okładać co czym (2): CHłopá w ſkrzyni rytego w koſcioł wſzrotowáli/ Skło mu w pierśi wpráwiwſzy/ zmártwywſtániem zwáli. Báby go gomołkámi iáycy okłádáły/ Kiedy w ono zwierciádło w ſwiętá cáłowáły. RejFig Bb5v; CzechEp 81.

okładać czym (4): Suffarcino, Podkáſuyę/ ſzmáćiskámi okłádam. Mącz 427c. Cf okładać co czym, Zwrot.

Zwrot: »okładać burdami« = obarczać ciężarami (1): Gravo, Obciążam/ okładam burdami. Mącz 149c.
Przen [czym] (2):
Zwrot: »cieniem okładać« = ociemniać, zaciemniać (1): Inumbro, Opaco, et umbra tego – Czieniem okłądąm. Calep 560a.
a) Nakładać zbyt uciążliwe obowiązki [kogo] (1): żebyſmy nowotnym á ieſzcże też ſłábym folgowáć vmieli: nie okłádáiąc ich tym cżegoby záraz znośić nie mogli. CzechEp 169.
a. Przybijać lub przyszywać coś dookoła czegoś (3): Praetexto – Koło kraiow okładam lamuię. Calep 843a.

okładać co (2): Limbolarius, Kráẃiec który bramuye á okłáda ſzáty. Mącz 193d. Cf okładać co czym.

okładać co czym (1): Subscus, Liſtwá ktoremi dile/ tárćice ták ná dłuż yáko y przek ſpuſzczáyą y skrzinie okłádáyą. Mącz 426b.

2. Kłaść na czymś warstwę czegoś, owijać czymś, smarować, przypisywać (99):

okładać czym (4): Incero – Obwoſzcząm woskiem okładam. Calep 518b. Cf okładać co czym.

okładać co czym (3): FalZioł IV 35b; Pabulari frutices fimo, Szczepy gnoyem okłádáć. Mącz 272a; BielSpr 74v.

W charakterystycznych połączeniach: okładać siodła, szczepy, okładać gnojem, woskiem, ziemią.

Zwrot: »plastrem okładać« = szczepić drzewa sposobem emplastrowania (1): Emplastro – Obwiezuię, [!] ſzczepij, plaſtrem okkładąm. Calep 361b.
Przen [kogo czym] (2): (marg) Probá kto iest Christiáninem, morderzli, cżyli mord ćierpiący? (–) Tenli co prześláduie/ inſtyguię/ krwie prágnie bliźniego [...]? Cżyli ktory nie życżąc nikomu nic złego/ pobożności ſwey pilnuiąc/ woli to ſam od inſzego ćierpieć/ niż kogo tym okłádáć y w to złe wdáwáć? CzechEp 25.
Zwrot: »zewsząd okładać« (1): Niechżeć tedy będzye cżeść y chwałá wiecżnie Pánie Iezu Kryſte/ zá ták niewymowne z łáſki twey ſwiętey nam ſpráwione dobrodzyeyſtwá twoye/ ktoremi nas ze wſząd práwie okłádáć á nápełniáć racżyſz RejPosWstaw 22v.
a. Robić okłady lecznicze (92): Zołć wołowa pomaga na piſzczenie w vſzu/ gdy z bawełną okłada FalZioł IV 5c, I 66a, 89c; Ná Dymioná rumnowy oleiek ſłuży/ gdy nim pomázuią/ álbo nátłukſzy roſchodniku ſok s niego wyćiſni/ á w nim chuſtę maczáiąc okłáday. SienLek 119, 177v.

okładać kogo (1), co (59): Theż biegunkę cżyrwoną zaſtanawia gdy thym zielem brzuch będzieſz okładał FalZioł I 95b; Też ſtłucż to kwiecie s ſadłem kacżem á bolącżki thwarde okładać FalZioł I 154b; LActucżana wodka w gorącżkach ieſt nalepſza/ gdy ią pije y macżaiącz w niey chuſtę iaką okłada głowę y ſkronie FalZioł II 7c; Wezmi otrąb żytnych á vpal ie w ſkorupie nowey/ Potym zetrzy á rozpuſć/ okładay mieſtcze ſpalone FalZioł V 113v, I 15c, 20d, 25c [2 r.], 32c, 47a (37); á vwierćiawſzy miętki z octem głowę mu okłáday SienLek 51; Ná to wárzyć ſzáłwią ogrodną w winie á tą ony mieſtcá záráżone okłádáć. SienLek 62v; Popioł z iáſtkołek palonych z miodem zmieſzawſzy/ gdy nim gárdło okłáda/ wſzelki wrzod gárdłowy zbiera y leczy. SienLek 81v, 51, 54, 56v, 86v, 120v (21); Oczko 17, 18.

okładać około czego (1): FalZioł I [1152]b cf »plastr okładać«.

okładać komu [w tym: sobie (4)] (11): tym dziecięciu brzuch ſtwardziały okładać FalZioł I 62d; á okładay ſobie tym krzyże y dymiona FalZioł I 90b; Też na to vwarzywſzy w oczcie gnoiu kurzego/ okładayże mu geſto á ciepło obwięzuiącz. FalZioł IV 23b, I 25b, c, 32c, 144b; SienLek 51, 54, 175v, 182v.

okładać na co (3): tym zielem okładay ciepło dymiona y na mieſcze taiemne FalZioł I 20d; ſthego plaſtr vcżynić á okhładać na ociekłoſć ocżu/ na bolącżki/ y na ſkażone rany y na wrzody FalZioł I 87c, I 70d.

okładać czym (55): dzieci timi ziołi okładać FalZioł I 64a; też możeſz tym zielem ciepło okładać maciczę. FalZioł I 84a; tym ſie mazać á liſciem babcżanym z wierzchu okładać. FalZioł I 142c; gdy ſie komu noga zapali z ſiniałą cżyrwonoſcią/ thedy tym kwaſem okładay FalZioł III 42d, I 15c, 20d, 25b, c, 32c (29); liśćiem mákowym ſkronie okłádáią. SienLek 56v; MIeſtcá ſtłuczoné á śinné/ wodnym iemiołem okłáday SienLek 148, 51, 53v, 54, 62v, 81v (24); A iż przy tákich deſcenſách [...] guzy twárdé/ miéyſcá opuchłé/ á náćiékłé bywáią/ té błotem iáko rzeczą pożyteczną/ okłádáć ſyę godzi Oczko 17, 18.

okładać nad czym (1): gdi tak że na lędzwi/ na łono, y nad łonem będzieſz okładał FalZioł I 70d.

W charakterystycznych połączeniach: okładać dziecię; okładać dziecięciu; okładać bolączki twarde, brzuch (6), cycki, członek tajemny, członek wywiniony, czoło (3), dnę nożną, dymiona (6), gardło (3), głowę (7), krczycę, krzyże (2), lędźwi (2), łono, macicę (4), miejsce [jakie] (10), nyrki, puchlinę, rany głowne, sadzel (zły) (3), serce (2), skronie (5), stawy spuchłe, szyję, żołądek; okładać około wrzodow; okładać na lędźwi, na miejsce tajemne, na ociekłość oczu; okładać błotem, ciastem, gąszczem, kwasem, liściem [jakim] (2), mięsem, miodem, rakami, zielem (8), ziemią.

Zwroty: »ciepło okładać« [szyk zmienny] (9): to ziele rozmocżywſzy w winie á przigrzać go przed ogniem/ á tak tim ciepło głowę okładać FalZioł I 141d, I 20d, 32c, 84a, 101a, 142d, V 75v; Dobrze téż ſzyię ćiepło okłádáć/ gdy ią kurcz łamie SienLek 143, 150.

»plastr, plastrem okładać« (1:1): y około wrzodow ciało roziadaiączych plaſtr then okładać FalZioł I [1152]b; Potym/ to błoto kłádąc przez dni kilkánaśćie/ záwżdy w wánnie omywáią/ á z niéy wychodząc/ máśćiámi miękczą/ álbo plaſtry okłádáią Oczko 18.

Przen [co czym] (1): Ale ią [duszę] ćirpliwoſcią trzy iáko piołunem/ Potym powſciągliwoſcią poſyṕ by háłunem. Cnotą miáſto chłodnego okłáday ią wſzędy/ By ſie nie zápaliłá w ony pirwſze błędy. RejWiz 79.
3. Zadawać częste ciosy. uderzać, gdzie popadnie [czym] (3): Szpetnie więc przed tym Bąkiem tu pogáni [tj. Tatarzy] ięcżą. Bo ták ich mężnie płoſza [...] Rohátyną okłáda PaprPan Bb, Bbv.

okładać kogo po czym (1): Dobrze tego doználi po nim kołpacżnicy [tj. Tatarzy]/ Gdy ich ſzáblą okłádał po łbu po vżicy. PaprPan Z3v.

Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.

Cf OBKŁADAĆ, OKŁADAJĄCY, OKŁADANIE, OKŁADANY

LWil