Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYCZYNIACZ

Następne hasło: PRZYCZYNIAĆ SIĘ »

PRZYCZYNIAĆ (155) vb impf

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	przyczyniać
praes
	sg	pl
1	przyczyniåm	przyczyniåmy
2	przyczyniåsz	przyczyniåcie
3	przyczyniå	przyczyniają

praet
	sg		pl
3	m	przyczyniåł	m pers	przyczyniali
	f	przyczyniała	m an
	n		subst	przyczyniały

fut
	pl
1	m pers	będziem przyczyniać
2	m pers	przyczyniać będziecie
3	m pers	będą przyczyniać

imperativus
	sg	pl
2	przyczyniåj	przyczyniåjcie
3	niech przyczyniå

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bychmy przyczyniali, bysmy przyczyniali
2	m	byś przyczyniåł	m pers
3	m	by przyczyniåł	m pers	by przyczyniali

con praet
	sg
2	m	byś był przyczyniåł

impersonalis
praet		przyczyniåno
con		by przyczyniåno
participia
part praes act		przyczyniając

inf przyczyniać (32). ◊ praes 1 sg przyczyniåm (19). ◊ 2 sg przyczyniåsz (5). ◊ 3 sg przyczyniå (16). ◊ 1 pl przyczyniåmy (4). ◊ 2 pl przyczyniåcie (5). ◊ 3 pl przyczyniają (13). ◊ praet 3 sg m przyczyniåł (8). f przyczyniała (2). ◊ 3 pl m pers przyczyniali (4). subst przyczyniały (2). ◊ fut 1 pl m pers będziem przyczyniać (1). ◊ 2 pl m pers przyczyniać będziecie (1). ◊ 3 pl m pers będą przyczyniać (1). ◊ imp 2 sg przyczyniåj (4). ◊ 3 sg niech przyczyniå (1). ◊ 2 pl przyczyniåjcie (3). ◊ con 2 sg m byś przyczyniåł (1). ◊ 3 sg m by przyczyniåł (4). ◊ 1 pl m pers bychmy przyczyniali (3) RejPos (2), BudBib, bysmy przyczyniali (1) LatHar. ◊ 3 pl m pers by przyczyniali (3). ◊ con praet 2 sg m byś był przyczyniåł (1). ◊ impers praet przyczyniåno (2). ◊ con by przyczyniåno (1). ◊ part praes act przyczyniając (18).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. przyczynić.

Znaczenia

1. Dodawać coś innego, nowego a. więcej tego samego (43)
- a. O rzeczach konkretnych i wielkościach fizycznych (11)
  - α. Dodawać na ilość (6)
    - αα. O zespołach ludzkich (1)
    - ββ. O dobrach materialnych (1)
    - γγ. O czasie (2)
  - β. Dodawać jako składnik mieszaniny (5)
- b. O tekście: pisać, mówić lub wymyślać coś dodatkowo (24)
  - Przen (1)
  - α. O cząstce wyrazowej (1)
- c. O zjawiskach niematerialnych (5)
2. Powiększać, pomnażać (107)
- a. O wielkościach mierzalnych i policzalnych (46)
  - α. O ilości, liczbie (36)
    - αα. O zespołach ludzkich (4)
    - ββ. O wartościach materialnych (13)
  - β. O wielkości terytorium (9)
    - Przen (1)
  - γ. O czasie: przedłużać trwanie (1)
- b. O tekście: przedłużać (2)
- c. O zjawiskach niemierzalnych: intensywności, natężeniu, sile; wzmagać (54)
  - α. O zjawiskach fizycznych (2)
  - β. O zjawiskach psychicznych i społecznych: uczuciach, przeżyciach, działaniach itp. (52)
3. Przypisywać przyczynę (1)
4. Czynić coś dodatkowo (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (3)

1. Dodawać coś innego, nowego a. więcej tego samego; cumulare Mącz, Cn; addere PolAnt, Cn; adaugere Mącz; subicere, subiungere Calep (43): Suffundo, Podliewam/ Prziliewam/ przicziniam. Mącz 140a; Calep [1017]b.

przyczyniać co do kogo (1): Prawdá ieſt iż rzekomo chwalićie Báránká onego/ ále nie ſámego ábowiem przytzyniaćie inſze Báránki/ do niego: A then Pan niechce przyſády y thowárzyſzow KrowObr 68v.

a. O rzeczach konkretnych i wielkościach fizycznych (11):

α. Dodawać na ilość (6):

przyczyniać czego [w tym: po przeczeniu (1)] (2): Rudero, Polewam materią aſtrychową páwiment czinię/ też rumu przicziniam y nádwożę. Mącz 359d. Cf Zwrot.

Zwrot: »[czego] na kupę przyczyniać« (1): iżby ták wiele tákich podárkow nánoſzono/ áby Moyżeſz miał roſkázáć woźnemu wołáć/ żeby więcey żadney rzecży ná kupę nie przycżyniano. LatHar +4v.

αα. O zespołach ludzkich [kogo do czego] (1): iſz Rzymſka [stolica] záwżdy rodzi iáko płodna/ pogáńſtwá do domu Bożego przycżyniáiąc SkarJedn 398.

ββ. O dobrach materialnych (1):

Z określeniem powtarzalności (1): Gdyż oni [prostaczkowie]/ iáko bezdenkowie/ nie mogąc być nigdy náſyceni/ ani ieſzcże przeſtáć mogą ná tym/ co przodkowie ich/ omamiwſzy guſłámi ſwoimi wiele proſtych y ſzcżyrych ludźi/ z nich wyduśili/ oto ieſzcże co rok przycżyniáią y rolą do roley/ wieś do wśi przydawáią CzechEp 50.

γγ. O czasie (2):

przyczyniać czego (po przeczeniu) [= o ile] (1): W Browárze toki/ kędy ſłody mocżą/ áby nie ſtały prozno: chybá żeby ſie ták ſłodow wiele námocżyło/ coby rozumiał názbyt/ áby ćwierći roku nie przycżyniáć [tj. aby nie musiało leżeć dłużej o ćwierć roku]. GostGosp 134.

Zwrot: »przyczyniać rok do roku« = coś (tu: upadek miasta) nastąpi po upływie roku (1): Arielu/ Arielu miaſto odpocżynienia Dawidowego/ przycżyniayćie rok do roku [addite annum super annum] BudBib Is 29/1.

β. Dodawać jako składnik mieszaniny; admiscere Mącz (5): Admisceo, Przimieſzawam przicziniam. Mącz 224a.

przyczyniać (ile) czego (3): tháki proch ná káżdą ſie rzecż przygodźi/ [...] przycżyniáiąc tłuſtośći trochę y ſmoły tákież/ ná ſzypy/ ná Race/ ná wieńce ſłomiáne BielSpr 73. Cf przyczyniać czego w co.

przyczyniać co do czego (1): Gdy go [małża] warzy w ſkorupach iako ieſth ſam w ſobie/ barzo ſą potrzebne y dobre gich wody w ktorich ſą warzone: przicżiniać ią do inych wodek/ ktore ſą ku piciu ſprawione. FalZioł IV 38b.

przyczyniać czego w co (2): W ten proch co kulę ſypieſz/ przycżyniay Burſztynu BielSat N2v, N2v.

b. O tekście: pisać, mówić lub wymyślać coś dodatkowo (24):

przyczyniać czego [w tym: po przeczeniu (2)] (5): Pierwſzy Artykuł był od nich [panów] piſány/ áby oni ſobie kapłany wybierali ku powiádániu ſłowá bożego/ nieprżycżyniaiąc ludzkich vſtaw. BielKron 203; RejPos [105]; Y v nas ſię ták dźieie/ iż złe rżeczy w dobre odmieniamy y dla tego przycżyniamy Conſtitucey ábo ich popráwiamy GórnRozm C4. Cf »słow przyczyniać«.

przyczyniać do kogo, do czego (4): Gdyż ná nas Sálomon woła/ ábychmy prawdziwie á mocnie ſtali przy thych wiernych á nieodmiennych ſłowiech Páná náſzego. Vpomináiąc á vpewniáiąc nás w tym/ ábychmy do nich nic nie przykłádáli áni przycżyniáli RejPos 190, 284; GrzegŚm 6; ArtKanc P7v.

przyczyniać czemu (1): którzy [panowie lubelski, kijowski i przemysłki] do przyſzłégo Séymu koronnégo máią [...] zgodźić wſzytki Státutá y Conſtituciȩ ſéymowé/ [...] nie odſtępuiąc w niczym Práwá poſpolitégo/ áni mu nie vymuiąc/ áni przyczyniaiąc SarnStat 57.

przyczyniać co (po przeczeniu: nic) (9): KrowObr 45; Tu ſłyſzymy Apoſtołá ſwiętego ſrodze ſie fráſuiąc á dziwnie przeklináiąc tákiego káżdego kthoby co ſmiał przycżyniáć álbo vymowáć álbo iákiemi ſłowy ſtrofowáć opácżnemi thy ſwięte táiemnice iego [Pana] RejAp 196; RejPos 161, 190 [2 r.], 284; Ták on [Antychryst] wſzędźie przycżyniał do Bogá iednego żywego/ iſtność ſwoię troiáką: do Kryſtuſá vkrzyżowánego/ wiecżnego ſwego: do krztu prawdźiwego/ dźiećinne ſwe błazeńſthwo do prawdźiwey wiecżerzy Páńſkiey ſwego chlebowego Kryſthuſá GrzegŚm L; BudBib b3v; LatHar 136.

przyczyniać nad co (1): Co my tu będźiem ſpomináć Nád piſmo święte przycżyniáć. MWilkHist B.

W połączeniu szeregowym (1): A iáko ná ſwiátká dobre^go/ nie należy áby miał/ co inſze^go ſwiádtzyć/ álbo mowić/ álbo przytzyniać/ álbo vmnieyſzáć/ iedno to ſwiádtzyć y mowić/ co widzi/ álbo ſlyſzy tak też y ná zwolenniki prawdziwe Kryſtuſowe/ nienależy nic inſzego powiedáć [...]/ iedno to co ktory widzi/ álbo ſlyſzy KrowObr 45.

W przeciwstawieniu: »przyczyniać ... ujmować« (1): Będąć [fałszywi prorocy] przycżyniáć do słowá mego/ w drugich mieyſcách też vymowáć z niego/ iákobych omylną/ zoſtáwił im náukę zbáwienną. ArtKanc P7v.

Zwroty: »słow przyczyniać« (2): Ciż [łacinnicy] y owo ſłowo Apokalipſis wynálezli/ y Trichapton: VLáćinnikow lub v Rzymian iż też ſłow prżycżyniano/ á zwłaſzcża gdy kto co z Greckiego ięzyka przekładał/ iawno z Cicerona y z Quintilianá. BudBib b4v, I 341d marg.

»więcej przyczyniać« (3): HistRzym 15v; tedy to poſtánowienie ſwoie ſwięte porucżył był [Jezus] zwolennikom ſwoim/ á zwierzył ſie im tego mocno/ áby nic inſzego nie powiedáli/ áni więcey przycżyniáli/ iedno Ewányelią ſwiętą RejPos 291v, 284.

Szeregi: »przykładać abo (ani) przyczyniać« (2): ktore [postanowienie pańskie] nieomylnie y wiernie á wiecżnie on [Pan] iuż ſwiátu poſtánowić racżył/ ſrodze zákázuiąc/ áby iuż żaden tey ſmiáłośći nie był/ áby do tego co iuż więcey przykłádáć ábo przycżyniáć ſmiał RejPos 284, 190.

»przyczyniać ani (albo) ujmować« [szyk 4:1] (5): RejAp 196; Ale páthrzay iáko ná cię ćiſz ſtárzy Rycerze á ćiſz Prorocy ſwięći wołáią/ ábyś nie przycżyniał áni vymował naymniey od ſłowá á od náuki ſwięthey Páná tego. RejPos A5; SarnStat 57, 1062, 1191. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»(ani) przyczyniać ani umniejszać« [szyk 2:1] (3): Ale cokolwiek było potrzebá ku zbáwieniu náſzemu/ nic ſie nie opuśćiło/ á ná piſmie nam ieſt wſzytko zoſtáwiono. Ták iż iuż nic/ áni vmnieyſzáć/ áni przycżyniáć nie trzebá. RejPos 161; BudBib b3v; LatHar 136. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]»

przyczyniać ani wymyślać« [szyk 1:1] (2): á sſtánąć ſie [mamy] przybytkiem [...] Duchá iego ſwiętego/ gdy ſie ták ſpráwowáć [...] będzyemy/ iáko nas [...] Pan [...] náucżyć á poſtánowić racżył. Abychmy nic/ choćby ſie co zdáło dobrze w vmyſle náſzym/ nie przycżyniáli áni wymyſláli ſobie. RejPos 190, [105].

Przen (1):

Zwrot: »więcej przyczyniać« (1): Tám ſkoro do namiotow złá wieść przybieżáłá/ Wieść: ktorą (mowią) záwżdy więcey przycżyniáłá. IPS áni ieść/ áni pić [...] Nie mogł/ ále vbogich iął więźniow żałowáć. KmitaSpit B3.

α. O cząstce wyrazowej [czego] (1): wſzytkie ſłowá by niewiem iákiego ięzyka/ my możemy y mamy deklinowáć/ to ieſt końcá iych náchyláć/ onego ſłowá ſylab przyczyniaiąc/ álbo oſtáneczną odmieniáiąc. BudBib cv.

c. O zjawiskach niematerialnych (5):

przyczyniać czego (3): Właſnie ćię tá Dálilá żoná twoiá ogoliłá/ grzechow do ſwoich grzechow przycżyniáiąc. SkarJedn 132. Cf przyczyniać czego komu, Zwrot.

przyczyniać czego komu [sobie] (2): CzechEp 81 cf Z określeniem powtarzalności; SkarKaz 348a cf Szereg.

przyczyniać co (2): Y ták pocżęłá [Maria, bratanica św. Abramiusza] w roſpácż w pádáć/ á do pierwſzego grzechu/ ieſzcże więtſze przycżyniáć. SkarŻyw [237]. Cf Zwrot.

przyczyniać do czego (2): SkarJedn 132 cf przyczyniać czego; SkarŻyw [237] cf przyczyniać co.

Z określeniem powtarzalności (1): A nie tylkoć przy iuż záſtárzałych błędźiech vpornie oślep práwie ſtoią: ále ſobie ieſzcże y nowych co rok przycżyniáiąc CzechEp 81.

Zwrot: »jeszcze przyczyniać« [w tym: czego (1), co (1), komu [sobie] (1), ku czemu (1)] (2): Haec aliis nefariis cumulant atque adaugent, To yeſzcze ku ynſzim niecnotam przycziniáyą Mącz 71d; CzechEp 81.

Szereg: »rodzić i przyczyniać« (1): Tá wiárá nie ſámá vſpráwiedliwia/ ále rodźić y przyczyniáć ſobie innego towárzyſtwá cnot ś. muśi. SkarKaz 348a.

2. Powiększać, pomnażać; augere Modrz, Calep, JanStat, Cn; addere PolAnt, Calep, Cn; multiplicare Calep, JanStat, Cn; ampliare, cumulare Calep, Cn; amplificare, augmentare, exaggerare Cn (107): Aggero – przicziniąm, przigromadzam. Calep 43b, 64b.

Z określeniem krotności (2): Quadruplico – Weczwor naſob, prziczimam [!], albo przim:nazani [!]. Calep 883b, 237a.

Zwrot: »więcej przyczyniać« (1): Conduplico – Dwoie, dwa razi więcey przicziniąm. Calep 237a.

Szereg: »przyczyniać, (albo) przymnażać« (2): Augeo – Mnozę, przicziniąm, przimnaząm. Calep 114b, 883b.

a. O wielkościach mierzalnych i policzalnych [w tym: kogo, (ile) czego (po przeczeniu: nic) (38)] (46):

α. O ilości, liczbie (36): Oczko 19v; Nowych galer prziczinia [tj. Turek]/ ſtarich poprawuie/ Wioſła rzędem roſkłada/ żagłow przipatruie. KochSat Cv; Lignor, Drew przycziniam/ Gromądzę [!]. Mącz 193b, 237a [2 r.]; Ale ieſli więcey ije [chory] niżli przed tym zwyczay miał tedy ma ſye wſtrzymáć ieden dźień nie iedząc/ názáiutrz od troſzki począć/ á potym ná káżdy dźień potroſze iedłá przyczyniáć/ áż ku práwey mierze przyydźie. SienLek 92; Vrzędnik gdy do Páná przyſtánie/ [...] ma ták tego przeſtrzegáć/ áby káżdey rzecży przycżyniał: á ma mieć ſtátkow potrzebnych w domu doſtátek GostGosp 10; Młynarz ma tramow przycżyniáć/ kędy ieſt Tracż GostGosp 60, 8, 84, 86; vſtáwuiemy ſéymik Powiátowy w Háliczu: áby tám obyczáiem innych Powiátowych ſéymików Káſztelan z ſzláchtą Poſły obiérał/ nieprzyczyniáiąc ich nád dawny zwyczay SarnStat 32.

przyczyniać co (1): Przeto przepurgowawſzy go [chorego] dobrze/ [...] ſpoſabiáią go do wody/ [...] od mnieyſzéy miáry począwſzy/ á przyczyniáiąc iéy/ [...] ták iż od óſmégo [dnia] záś vmnieyſzáć przydźie/ ónąż miárką/ którą przyczyniano/ áż ſye przywiedźie do piérwſzéy Oczko 19v.

przyczyniać komu (1): Ieſli telko ćiáło ſchnie á więdnie/ á chory/ máło ije/ przyczyniáć mu potroſze iedzenia: á ſtrzedz iżby mnoſtwo przechowánia [tj. strawienia] nieſzkodźiło. SienLek 92.

Zwroty: »jeszcze przyczyniać« (1): Bo/ kogoś ty vderzył/ oni [źli ludzie] dobijáią/ A ránnym ieſzcze ran przyczyniáią. KochPs 101.

»więcej przyczyniać« (1): á tám gdzie ſię ná ſwoich ſynodziech o zgodę ſtáráią [heretycy]: niezgody y Heretyctwá y ſect więcey przycżyniáią. SkarJedn 19.

Szereg: »(ani) przyczyniać ani umniejszać« = multiplicare neque reddere JanStat (3): VRzędów y Doſtoynośći/ áni ich przyczyniáć/ áni ich vmnieyſzáć nie będźiemy: iedno té któré ſą w Práwie opiſáné y poſtánowioné. SarnStat 81, 81, 967.

αα. O zespołach ludzkich (4):

przyczyniać komu (3): Przycżyniać Bog dość mężnych ku pomocy tobie/ Bierz ie Wielmożny pánie do tey rády ſobie. PaprPan Bv, B4; Sława iego wielka/ ktora ſię co dzień ſzerzyłá/ ſług P. Bogu [...] przycżyniáłá. SkarŻyw 250.

przyczyniać nad co (1): Iechowá Bog oycow wáſzych niech przycżynia nád to iáko ieſteśćie (tyle) tyſiąc kroć BudBib Deut 1/11.

Z określeniem krotności (1): BudBib Deut 1/11 cf przyczyniać nad co.

W przeciwstawieniu: »ujmować ... przyczyniać« (1): Nie vymuycieſz im [mądrym] pocżtu rácżey przycżyniaycie/ Boć tego dobrze godni ſámi to zeznaycie. PaprPan B4.

ββ. O wartościach materialnych (13): ták on [senator] zwał one ſpołki/ lub pieniądze/ ktoreby wſzytcy wedle możnośći ſwey káżdy raz zrzućili/ á potymby iych co rok przycżyniáli. ModrzBaz 121; ActReg 135; Opráwiáć zamek: pożytków y dochodów zamkowych przyczyniáć, to iest goſpodarzem dobrym bydź. SarnStat 492, 799, 827, 965; Iáko poſtąpić wzgorę mam/ á ia ſłáby/ ſłábego y wątłego zdrowia y nog zemdlonych/ á tákim będąc tłomokow y worow świeckich zabaw/ pieniędzy/ bogáctwá y niepotrzebney ſtráwy przyczyniam y ná ſię kłádę? SkarKaz 123b.

przyczyniać co (1): GostGosp 54 cf W połączeniu szeregowym.

przyczyniać komu [sobie] (1): Dobrze/ tylko mi ſłowo chćiey żyśćić ſkutecżnie/ Gdyż ták ſobie przycżyniaſz w tey mierze ſtátecżnie PaxLiz C.

przyczyniać na kogo (1): Iáko theż drudzy ná vbogye ludzi robot y płátow przycżyniáią. RejPos 252.

przyczyniać po ile [= podnosić cenę] (2): Gdy s nim [rzemieślnikiem] ſtátkow tárguieſz/ ſtroiow y naćżynia [!]/ Co wſpomni ná vtrátę/ po groſzu przycżynia. BielSat C3 [idem] BielRozm 20.

W połączeniu szeregowym (1): iáko ſtátki piwne piwnicy/ ták też śpichlerzowi y wſzemu dworowi należące/ ma opátrowáć [klucznik]/ chowáć/ y przyczyniáć. GostGosp 54.

Szereg: »nabywać a przyczyniać« (1): y pocżął był [cnotliwy] iákoś przyłákomſzym nábywáć á przycżyniáć oney máiętnośći ſwoiey RejZwierc 174v.

β. O wielkości terytorium (9): BYŁ tho [Przemysław] práwy Krol Polſki zá cżáſu onego/ Popráwiał y przycżyniał tu Kroleſtwá tego. PaprPan Dd2; BielRozm 8; GórnRozm M2v; Vrzędnik ma łąk przycżyniáć/ roley przykopáć GostGosp 8; wſzyſcy którzy ieno prowádźić y przyczyniáć gruntów nieumieią/ ſą ludźmi wzgárdzonémi/ lekkiémi/ y porzuconémi. OrzJan 52.

W przeciwstawieniu: »przyczyniać ... umniejszać« (2): bo ći mocarze ná thym záwżdy ſą áby przycżyniáli ſwoich dźierżaw/ á nigdy nie vmnieyſzáli BielSpr 75v; SarnStat 12.

Zwrot: »jeszcze więcej przyczyniać« (1): ále to był ták ſpoſobił [Lech] potomkom ſwym/ áby ſtárſzy brát rządził/ á młodſzy go ſłucháli iáko oycá. A ſtey zgody nie tylko oycżyzny bronili/ ále ieſzcże więcey przycżyniáli BielKron 339v.

Przen (1):

W przeciwstawieniu: »ucinać ... przyczyniać« (1): [...] vćináiąc plácu mowam y gadkam bluźnierſkim niepobożnym/ á plácu przycżyniáiąc do pilnego y trzeźwiego wedle ſłowá Bożego/ o Bogu y o ſynu iego Iezuśie Chriſtuśie rozmyſlánia CzechEp 77.

γ. O czasie: przedłużać trwanie (1): Tedy mocą Séymu tego przyczyniamy czáſu do ſądzenia y odpráwowánia ſądów Ziemſkich SarnStat 722.

b. O tekście: przedłużać [czego] (2): Po ktorei deliberacyey szędziego staroſty abo vrzęndu iego ivz ſtrona zadna niebędzie mogla prze ſwey popravovacz ani przycziniacz ComCrac 18v.

przyczyniać komu [sobie] (1): A ták gdy go iym [heretykom Pisma Świętego] nie zſtawáło/ tedy go więc ſobie przycżyniali. BudNT przedm b8.

c. O zjawiskach niemierzalnych: intensywności, natężeniu, sile; wzmagać [w tym: czego (51)] (54):

α. O zjawiskach fizycznych (2): Constrepo, Przyczyniam ſzmeru/ ſzumu/ trzasku. Mącz 420c.

przyczyniać co (1): FalZioł V [30]v cf Szereg.

Szereg: »rozmnażać i przyczyniać« (1): Trzecie [dlaczego łaźnia szkodzi brzemiennym niewiastom] iż ciepło zewnętrzne, ono ktore wnątrz ieſt rozmnaża y przycżynia. FalZioł V [30]v.

β. O zjawiskach psychicznych i społecznych: uczuciach, przeżyciach, działaniach itp. (52): BielKron 79; Bo w mnoſtwie mądrośći mnoſtwo vfráſowánia/ á kto przycżynia vmieiętnośći/ przycżynia żalu. BudBib Eccle 1/18; Kátowie ktorzy męki przycżyniáią rádzi/ ochotnie to vcżynili [tj. ukrzyżowali św. Piotra głową w dół]. SkarŻyw 601; Więc prżyczyniaćie kaźni ná wyſtępki/ á nie ſzukaćie tych ſpoſobow/ iákoby vkrżywdzonym do tákich zbrodni nie prżychodźiło. GórnRozm F2; Calep 22b; Bo z tąd wſzyſtkie náuki pomnożenie bráły/ Gdy ich przemyſły ludzkie zlekká przycżyniáły. GostGospGroch kt; GórnTroas 61, 73; Gdy wyćiągniećie ręce wáſze/ odwrocę ocży moie: á gdy przycżyniáć prośb będziećie/ nie wyſłucham was. LatHar [+10]v, 319; WujNT 591; [WujBib Eccle 1/18 (Linde s.v. przyczynić)]. [Cf też a.α.ββ. SkarKaz 123b.]

przyczyniać do czego (2): BudBib Iob 14/17; Bo dáie wam P. Bog krole pobożne y święte/ ktorzy [...] co dźień więcey práwom y przyſtoynym wolnośćiam wáſzym dogadzáią/ y do nich przyczyniáią. SkarKazSej 693a.

przyczyniać komu [w tym: sobie (10)] (23): grzeſznego niepoświąca [zakon boży]/ ále mu grzechow przytzynia. KrowObr 43v; iuż dáley tym odſzcżepieńſtwem/ nam ſmutku/ á ſobie potępienia nie przycżyniayćie SkarJedn 404; co dzień gniewu ſobie Bożego przycżyniaſz/ gdy ſię z grzechu nieporywaſz. SkarŻyw 168; Pogánom P. Bog ná złe Chrześćiány siły przycżynia. SkarŻyw 558 marg; grzechy náſze/ mocy pogáńſtwu przycżjniáią SkarŻyw 560, 235, 460, 461, 558, 582; Ale wy nic inego w vśćiech nie maćie/ iedno Wolność/ Wolność/ y chcećie żeby iey wam káżdy Krol nowy prżyczyniał GórnRozm I4; iż záwżdy/ kiedy z dobrym ſumnienim modlitwę czyniſz/ zapłáty ſobie v P. Bogá przyczyniaſz LatHar +8v; y ieſzcże gotow [Bóg]/ wdźięcżnemu á pilnemu/ dárow ſwoich przycżyniáć LatHar 674, 132, 319, 463, 559, 566; WujNT 547; kto dobrze vżywa dárow Bożych/ przyczynia mu ich Pan Bog SkarKaz 80b, 120b. Cf »jeszcze przyczyniać«.

przyczyniać na kogo, na co (2): ále miłośći Bożey zápomniawſzy/ [Grekowie] wzgárdy/ potwarzy/ y krzywdy bez przycżyny ná Rżymſki kośćioł przycżyniáli SkarJedn 230. [Cf też a.α.ββ. przyczyniać na kogo RejPos 252.]

przyczyniać czym (3): SkarŻyw 319; ZawJeft 39; Zaden nigdy ſzczerze pokutuiący poſtem nie gárdźił/ ále im ſobie ſmutku dla Páná Bogá przyczyniał. SkarKaz 120b.

Z określeniem powtarzalności (1): á gdy co dzień więtſzych grzechow przycżyniáli/ á zá ſtáre niepokutowáli: vmyślił ich [św. Wojciech] drugi raz odbieżeć SkarŻyw 354.

W połączeniu szeregowym (1): Praw/ poććiwośći/ przywileiow/ powagi Rzymſkiego kośćiolá [!]/ y Páná náſzego Papieżá/ y potomkow przerzetzonych záchowáć bronić/ rozmnáżać/ y przytzyniáć/ będę vśiłował. KrowObr 128.

W przeciwstawieniach: »przyczyniać ... ujmować (a. ująć), umniejszać« (3): KromRozm I Av; A ná inymći mieyſcu ieſzcże tego [tj. dobrodziejstw] obiecuie [Pan] przycżyniáć/ á nędznym niewiernikom zawżdy vymowáć á záſlepiáć ocży ich RejAp 40v; vmieija [senatorowie] vſzanowac wolnoſci poſpolitei niechca iey vmnieiſzac owſzeki przitziniac. PaprUp F2v.

Zwroty: »jeszcze przyczyniać« [w tym: komu (2)] (6): Bo iuż ſamo więzienie doſyć fraſunku ma A cięſſze gdy go ſobie ieſzcze kto przyczynia RejJóz I5; RejKup h3; A wy ieſzcze przyczyniaćie tym więcey gniewu ná Izráelá gdy gwałćićie Sábáth? BibRadz 2.Esdr 13/18; RejAp 40v; BudBib 2.Esdr 13/18; PowodPr 65.

»więcej (nawięcej) przyczyniać« [szyk zmienny] (5): národźiło ſye wſſędy piſánya o wyerze álbo religiey/ ták wyele iż nye tylko wyęcey przyczynyáć nyetrzebá/ ále by y dobrze vyąć KromRozm I Av; BibRadz 2.Esdr 13/18; BudBib 2.Esdr 13/18; Iżeſmy do wielkich dni przyſzli/ teraz nawięcey poſtu przycżyniáć y modlitw mamy/ y vcżynić pilną grzechow náſzych ſpowiedz. SkarŻyw 91; SkarKazSej 673a. [Cf też a.α. SkarJedn 19.]

Szereg: »przydawać albo przyczyniać« (1): cohonesto, Czći przidáwam álbo przicziniam. Mącz 157d.

3. Przypisywać przyczynę [co k czemu] (1): Ale czos ty tu wymienił I yakozes ſię nielenił Tu tego włocżicz naſſobie Tocz nicz niepomoże Tobie Bys to był kwierze przicziniał Niemało bys był naprzod miał RejKup aa6.

4. Czynić coś dodatkowo [cum inf] (1): Dla tego oto ia przycżyniam [addo] dziwnie obchodzić ſię z ludem tem BudBib Is 29/14.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): adaggero. Przicziniam. Mącz 5d; Adhibeo, Przydawam/ Przicziniam/ przyſadzam. Mącz 151c; Calep 22a.

Synonimy: 1. dodawać, dokładać, przydawać; 2. pomnażać, przydawać, przykładać, przysparzać, rozciągać, rozszerzać; b. przedłużać.

Formacje współrdzenne cf CZYNIĆ.

Cf PRZYCZYNIANIE

ALKa