« Poprzednie hasło: POMŁOŚĆ | Następne hasło: POMNAŻAĆ SIĘ » |
POMNAŻAĆ (50) vb impf
o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); w inf -mna- (8) Mącz (4), GrzegŚm, BudNT, ModrzBaz, ArtKanc, -mnå- (8) GroicPorz, RejPos, RejPosWstaw (2), Oczko, LatHar, SarnStat (2); w pozostałych formach -mnå-.
inf | pomnażać | ||||
---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||
praes | |||||
sg | pl | ||||
1 | pomnåżåm | pomnåżåmy | |||
3 | pomnåżå | pomnåżają |
praet | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | pomnåżåł |
f | pomnåżała |
imperativus | |
---|---|
sg | |
2 | pomnåżåj |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | by pomnåżåł | m pers | by pomnåżali |
inf pomnażać (15). ◊ praes 1 sg pomnåżåm (7). ◊ 3 sg pomnåżå (13). ◊ 1 pl pomnåżåmy (1). ◊ 3 pl pomnåżają (2). ◊ praet 3 sg m pomnåżåł (2). f pomnåżała (1). ◊ imp 2 sg pomnåżåj (2). ◊ con 3 sg m by pomnåżåł (4). ◊ 3 pl m pers by pomnåżali (1). ◊ part praes act pomnåżając (1) ModrzBaz, pomnåżając (1) Oczko.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn).
pomnażać czego (7): Propagare religionem, Bożey chwały pomnáżáć. Mącz 325d, 353b; Oczko 14; Vweſelił ſię y [św. Józef] przyśćiem trzech krolow: y onym nabożnym witánim ich/ y powiádánim o gwiazdzie y co dzień więcey pomnażał wiáry ſwey SkarŻyw 243. Cf pomnażać czego z czego; czego komu.
pomnażać czego z czego (1): Kryſtus máłe ſtadko ćieſzy/ pomnaża go zmáłey rzeſzy/ bo on fam mieſzka miedzy námi ArtKanc K12.
pomnażać czego komu (2): Tedy [Tyberyjus] ieſzcze więtſzym był iáłmużnikiem/ á Pan Bog mu wſzytkiego pomnażał/ pátrząc ná dobre ſerce iego. SkarŻyw 101; SkarKaz 420a.
pomnażać co (24): [wódka rozmarynowa] Chęć ku iedzeniu ſtraczoną przywracza y duchy ożiwiaiącze pomnaża FalZioł II 10d, IV 47c; BVrmiſtrzá z Rádą vrząd ná thym ieſth [...] o poſpolitym dobrym rádźić/ poſpolithą rzecz pomnażać GroicPorz b3v; Mącz 72a; SienLek 14v; RejPos 307; to świádectwo około ſkłonney ku grzechow przepuſzcżeniu woley Bożey/ y wiárę náſzę pomnaża/ y żywi nádźieię/ y miłość zápala KuczbKat 415; WujJud 213v; RejPosWstaw [412]v; ModrzBaz 25, 68; Refocillo – Ochładząm, ſiełi pomnaząm, poſieliąm. Calep 904b; Phil P; Pierwſzy Duchowny vrząd ieſt: Chwalę bożą pomnażáć SarnStat 192, 166; Iákie vpadki kroleſtwom y policyom herezye czynią/ á iáko ſámá Kátholicka wiárá świeckie kroleſtwá zátrzymawa/ y ſzcżęśćia ich pomnaża/ ná drugim kazániu dali P. Bog vſłyſzyćie. SkarKazSej 682b. Cf pomnażać co komu; co przez co; co czym; co w kim; Zwrot.
pomnażać co komu (1): Też Lactuka domowa [...] mleko paniam w pierſiach pomnaża FalZioł I 74a.
pomnażać co przez co (1): ieſzcże więtſzą nádźieię o nim [o synu, dziecięciu natury dobrej] pomnażay przez náuki vcżćiwe KlonWor 4.
pomnażać co czym (1): SienLek Vuu3v; [Owa Confederátia/ ktora w pokoiu bliźniego od błędu ſłowem Bożym [...] odwodźić chce/ gási miłość á wáſzá coniuratia ktora miecżem [...] mizernego cżłowieká o błąd á złe wyćwicżenie/ iego zámordowáć vśiłuie/ miłość ku bliźniemu dekretem twoim pomnaza? Respons E2v].
pomnażać co w kim (4): GrzegŚm 53; KuczbKat 5; ModrzBaz 66v; Tákowey wiáry nayprzednieyſzy ſpráwcá ieſt pan Bog ſam/ ktoremu ſię ták vpodobáło/ áby przez pewne śrzodki/ tákowey wiáry ludźiom vżycżał/ y w nich ią pomnażał. NiemObr 69.
pomnażać kogo w czym [= sprawiać, że ktoś będzie miał czegoś więcej lub o większej intensywności] (4): będźieſz mogł [antykryzysowe nauki] y ine tym podobne łatwie przyſtoynie rozeznáć/ A to Páná Bogá/ przez iego miłego iednorodzonego ſyná proſząc/ ábyćię [!] Duchem ſwoim Swiętym oświecáć y w prawdźie pomnáżáć racżył GrzegŚm 67; Páná Bogá proſzę/ áby W. mć iáko pocżął/ ták y do końcá racżył w poznániu prawdy/ y we wſzelákiey zbożnośći ku cżći ſwoiey ze wſzem W. mći domem pomnáżáć/ á od wſzego złego bronić/ Amen. BudNT przedm a6v; Bądź wiecżna chwałá Oycu, y Synu/ y tobie Duchowi świętemu/ zá wſzyſtko coś dał z ſwey miłośći/ w cżym nas ty ſam rácż pomnáżáć/ á przywiedź k ſwey rádośći. ArtKanc H7v; LatHar 627.
pomnażać czego a. co czym (1): Bo P. Bog ná to dał przyrodzony rozum: áby go ſobie człowiek pracą ſwoią pomnażał SkarKazSej 662b.
pomnażać do ilu (1): A ieſli dni trzydźieśći śiedźiéć będźie/ że tego chorobá potrzebę pokaże/ wyśiadáiąc z przodku godźin ná dźień trzy/ á pomnażáiąć áż do ſzéśći/ półtorá ſtá to przynieśie Oczko 27v.
W połączeniu szeregowym (1): A przetoż wſzytcy ktorzi vcżniámi Chriſtuſowemi chcą być/ máią ſie o to pilnie ſtáráć/ áby ſię zwad/ nieprzyiáźni y waśni wyſtrzegáli: á pokoy y zgodę ze wſzytkiemi w cáłośći záchowáli/ forytowáli/ á iáko mogąc pomnażáli. ModrzBaz 68.
W przeciwstawieniach: »pomnażać ... gasić, niszczyć, wykorzeniać, wyrzucać, być przyczyną zguby i zniszczenia« (3): [pobożna i bogobojna zwirzchność] prawdę Bożą y przepowiádánie iey/ z ſzcżyrą á z prawdźiwą wiárą pomnaża. Fáłſze/ nabożeńſtwá zmyślone ze wſzelką niepráwością y báłwochwálſtwem wyrzuca/ niſzczy y wykorzenia. WujJud 213v; [cieplicznych wód niechaj żaden nie używa na gorączkę] gdyż káżda gorączká [...] przećiw przyrodzeniu grzeie: á wody té/ ieſli tęż moc máią/ niegáśić by iéy/ ále ieſzcze ſnaść pomnażáćby miáły. Oczko 14; PRzełożywſzy tedy powinność dobrego obywátelá y miłoſniká oycżyzny/ zoſtáie to ſámo do vkazánia/ czo ieſt przycżyną zguby y zniſzcżenia pańſtw y kroleſtw/ á co ie w cáłośći y zupełnośći záchowywa y pomnaża. Phil P.
W charakterystycznych połączeniach: pomnażać bożej chwały, majętności, wiary (2), wszytkiego; pomnażać błąd chwałę bożą (3), cieczenie krwie, dobrodziejstwa, ducha, duchy ożywiające, gorączkę, krolestwo, miłość, mleko w piersiach, nadzieję, państwo, pociechy, pokoj (2), pospolitą rzecz, prawdę, rozum, sieły, stadko, szczęście, uczciwość, wiarę (2), wilgoć, żywot wiecżny, pomnażać w cnotach, w łasce, w prawdzie (w poznaniu prawdy) (2), w zbożności.
»pomnażać a poszczęściać« (1): A thy ábyś nam pomnażáć á poſzcżęſciáć racżył wſzythki pociechy náſze/ według woley á przeźrzenia ſwoiego ſwięthego RejPos 307.
»zachowywać i pomnażać« (3): áby [król] był wodzem y pocżątkiem/ pokoy y wſzeláką vcżiwość ták w źiemi ſwey záchowywáć y pomnáżáć/ iáko iey też na pogránicżu od nieprzyiáćielá bronić [pacis cum honestate tum domi colendae, tum foris ab hoste tuendae dux et author esset]. ModrzBaz 25; Phil P; rácz ią [królową] z litośćiwey dobroći twoiey długowiecżnym zdrowiem y ſzczęśćiem obdárzoną/ ná gośćiniec wiekuiſtego zbáwienia prowádźić/ y w cnotách y łáſce twey ſwiętey záchowywáć y pomnażáć LatHar 627. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
pomnażać czego (po przeczeniu) (1): RejPosWstaw 42 cf »szczęścić a pomnażać«.
pomnażać kogo, co [= Rzeczpospolitą] (2): KochPs 25; Zadne bowiem bogáctwá/ żadne dochody/ żadne cłá/ nie ták pomnażáią/ y beſpiecżną cżynią káżdą R.P. Iáko to/ gdy Obywáthele ſą s ſobą zgodni ku záchowaniu ſie iey Phil B2.
»wspierać, pomnażać« (1): Twoiá mnie tarcz/ twoiá ręká można wſpieráłá/ Twoiá wieczna dobrotliwosć mnie pomnażáłá KochPs 25.
Synonimy: 1. przyczyniać, przykładać, przysparzać, rozciągać, rozszerzać; a. fortunić, krzepić; 2. poczynać, rodzić, zapalać.
Formacje współrdzenne cf MNOŻYĆ.
Cf POMNAŻAJĄCY, POMNAŻANIE, POMNAŻANY
LW