[zaloguj się]
[pdf]

MNOŻYĆ (250) vb impf

o jasne.

Fleksja
inf mnożyć
indicativus
praes
sg pl
1 mnożę
2 mnożysz
3 mnoży mnożą
praet
sg pl
1 m -m mnożył m pers
2 m -ś mnożył m pers
3 m mnożył m pers mnożyli
f mnożyła, mnoż(e)ła m an
fut
sg
3 m będzie mnożyć
f będzie mnożyła
n będzie mnożyło
imperativus
sg
2 mnóż
3 niech mnoży
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy mnożyli
3 m by mnożył, (bo)dåj(że) mnożył m pers by mnożyli
f by mnożyła m an
n by mnożyło subst by mnożyły, by mnożyli

inf mnożyć (36). ◊ praes 1 sg mnożę (8). ◊ 2 sg mnożysz (9). ◊ 3 sg mnoży (78). ◊ 3 pl mnożą (38). ◊ praet 1 sg m -m mnożył (2). ◊ 2 sg m -ś mnożył (1). ◊ 3 sg m mnożył (7). f mnożyła (4), mnoż(e)ła (1) PaprUp.◊ 3 pl m pers mnożyli (3). ◊ fut 3 sg m będzie mnożyć (1). f będzie mnożyła (2). n będzie mnożyło (1). ◊ imp 2 sg mnóż (16); -ó- (2), -(o)- (14). ◊ 3 sg niech mnoży (2).◊ con 3 sg m by mnożył (20), (bo)dåj(że) mnożył (4). f by mnożyła (1). n by mnożyło (2). ◊ 1 pl m pers bysmy mnożyli (1). ◊ 3 pl m pers by mnożyli (4). subst by mnożyły (1) ZawJeft, by mnożyli (1) [n] RejPs. ◊ part praes act mnożąc (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) i XVIII w.

1. Powodować wzrost, rozwój, obfitość czego, przyczyniać, rozszerzać, krzewić; wzbogacać; multiplicare PolAnt, Cn; augere Calep, Cn; dilatare, proferre Mącz; adaugere, ampliare Calep; ad maximum numerum perducere, propagare Cn [w tym: kogo, co (205)] (211): Trćiná iż ſwoię mdłoſć znáłá [...] Mnożyłá ſwoie korzenie. BierEz K; Moſzcż [...] wiatry mnoży y nadyma cżłowieka. FalZioł I 156a, *3d, I 5d, 16a, 25c, 63a (21); ale zębi roſtą z wilgotnoſci potraw, ktora też krew y ciało mnożi każdy dzien. GlabGad C3, A7v [2 r.], Hv, H5v, K8, L4; Więc urzędnicy drapają [...] Włodując niesprawiedliwie, Swą rzecz mnożą barzo lściwie BierRozm 15; á wſſakoż ták możnemi vczynił był ie iż poſiadáli rozliczne národy/ y mnożył potomki ich do wielkiego rozſſerzenia RejPs 154v, 105, 158v, 173v; A ze ſtá zwas ieden ſiędzie Tákim kſtałtem ná vrzędzie Aby iedno prawdę mnożył A ſwe pożytki odłożył RejRozpr C2v, Cv, G4v; kv ſkonyczenyv thich rzeczi kthore myedzi poddanemy yego Kro. mcz y pana Voyewodzynimy nyeprziyazny mnozha LibLeg 11/164, 11/160; Bo wiem ony roſſołowie Flegmę mnożą y niezdrowie RejKup R, k8; tym ktorzy boga miłuią wſzyſtko ieſt ku dobręmu/ tym zaś ktorzy niemiłuią [...] nieieſt nic tak dobrego coby złego ich niemnożyło MurzHist O3v, G4v, Tv; MurzNT 111; Diar 48; DiarDop 103; Iuż ich lator[oſł]ki yáko Cedrowye Boży/ Ná wyzſſą wyroſły gdiż ye ſam Pan Bog mnoży. LubPs S3v; RejWiz 143, 187v; OrzRozm C2 marg, Iv, P2v, R3; BielKron 327v, 418v; Fines atque pomeria regni sui proferre et dilatare, Páńſtwo ſwoye roſpościeráć/ Mnożyć. Mącz 124a; Proletarii [...] Vbodzi ludzie byli v Rzimiánów którzi nie bogáctwy ále dźiećmi á płodu wychowywániem poſpolitą rzecz mnożyli Mącz 325a; iáko ći ludźie [Herbortowie] miłość á pokóy miedzy námi w Przemyſkiéy Ziemi mnożą OrzQuin B4v; SienLek 7, 8 [3 r.], 9v [3 r.], 147v, S3; HistRzym 83v; RejPos 52v marg, 333v; BielSat N4v; RejZwierc 107 marg, Bbb2; Páńſtwá Sármáckie mnożyć/ cudzych kniemu doſtáć StryjWjaz A4, A4v [2 r.], C2, C3, ModrzBaz 2v, 74; Oczko 16; Przenáśládowánie kośćielne kośćioł mnoży. SkarŻyw 536 marg, 306, 507; ReszList 188; BielSen 8; ArtKanc P4; GórnRozm A2v; Calep 22a, 64b, 114b, 382a, [1112]b; Spráwiedliwość poſłuſzeńſtwo rodźi: poſłuſzeńſtwo rząd: rząd bogáctwo: A ten to mnoży/ kto dobre płáći/ á złe karze. GostGosp 2; GostGospSieb +2v; GrabowSet M2v, N, V2; Czym nie tylko żadney krzywdy nie czynią Pánu Chriſtuſowi/ ále owſzem chwałę iego mnożą. WujNT 669, Aaaaaa2; A gdyż bićié Monéty wierné źiemie bárzo mnoży [foecundet JanStat 903] SarnStat 1119, 121; KlonKr B3v; PowodPr 68; SkarKaz 315b; CzahTr I; KlonWor **3v, 47; [bowiem płeć głádzi á krew dobrą mnoży [cżyni FalZioł I 52b]. SienHerb 64b].

mnożyć czego [składnia zależna od „bronić”, „strzec” lub „szczycić”] (5): a praw y dobrego ſtanv waſchego bronycz y mnoſzycz MetrKor 31/621; GroicPorz c; obiecuiąc bronić Páńſtwá ſwego/ y mnożyć go wedle przyśięgi ſwey OrzRozm M2v; Mącz 81c; StryjWjaz B4.

mnożyć komu [= dla kogo] (13): RejPs 26v, 164v; Dayżecz pan Bog ſzcżęſcie mnożył By twoy ſtan tak żaczny był RejJóz A6v; SeklKat L4v; LubPs T2; GroicPorz c; RejPos 51v, 53, 298v; RejZwierc 200; BudBib 2.Esdr 9/37; Zyẃ y W. M. w dobrym zdrowiu y w fortunách wſzelákich: mnożąc Bogu chwałę w Páwłowicach GostGosp +4v; SarnStat 121.

mnożyć komu [= w kim] (14): Kur rzekł [...] Y przyrodzenia nie káżę/ Gdy kokoſzam iáycá mnożę. BierEz H4; OpecŻyw 167; Anyż [...] Naſienie męſzcżyznam mnoży y w pierſiach mleko FalZioł III 16b, *3f, I 51b, 68c, 119d, II 3c, IV 2a; A im dáley tym ſrodzey trudny żal mi mnożyſz. LubPs M, L4; SienLek 87; RejPos 119v; Y ćiebie ſzkodá milcżeć o gromádo święta/ Ktorym dech zmárłym mnoży Cnotá ſkrzydłopięta. RybGęśli D4.

mnożyć ku czemu (1): Przecż k wyętſſey żáłośći mey duſſo ma mnyę trwożyſz A tym wyętſſy záwżdy żal ku żáłośći mnożyſz LubPs L4v.

mnożyć w kim, w czym (26): FalZioł ‡6c, I 51b, 56c, 71a, II 13b, III 16b, 20b; GlabGad F5v; RejRozpr K3v; SeklKat S2; RejKup bb7; a iako roſpacz moię to wſzyſtko wemnie mnoży/ czem wy mnie cieſzycie MurzHist R4v; MurzNT 111 marg; OrzRozm Q2v; BielKron 330v; OrzQuin L2v, R4v; SienLek 83, S3; Bo wiárá nigdy nie prożnuie w cżłowieku [...] záwżdy á záwżdy/ zá ſpráwą Duchá s. będzye mnożyłá w tobie co dáley to lepſze ſpráwy twoie. RejPos 119v; BiałKat 386; PaprUp A3; ZawJeft 43; GrabowSet L2v; Mnóż w nas nádźieię/ przyſpórz práwéy wiáry KochFrag 29; CiekPotr 53.

W połączeniach szeregowych (2): wolą miłego Pana Boga miedzy poddanemi swemi sławić, mnożyć, i jej każdą mocą bronić Diar 88; WujJudConf 213v.

W przeciwstawieniach: »mnożyć ... niszczyć (4), gasić(3), tłumić (3), psuć, tępić, ubożyć, ujmować« [w tym: tłumić i niszczyć (1), tłumić, niszczyć, gasić (1)] (11): thák Prokurator dowćipem ſwoim ſpráwiedliwoſć mnoży/ á nieſpráwiedliwoſć tłumi. GroicPorz e2v, c, dd4; Ten ięzyk niecnotę w ludźiach gáśi/ cnotę mnoży OrzRozm Q2v; OrzQuin L2v, R4v; SienLek 83, S3; WujNT 478. Cf Przysłowie.

Przysłowie: Zgodá máłe rzecży mnoży/ Niezgodá wiele ich vboży. BierEz 14; Zgodá rzecży máłe Mnoży; Niezgodá pſuie rzecży choć ſpániáłe. KlonWor 51.
Zwrot: »rzecz mnożyć« = mówić dużo, rozwodzić się (1): A tak wieczey rzeczi niemnoż A to czo chczeſs na Wage włoż RejKup bb8.
Szereg: »mnożyć albo kochać« (1): I tho dobrze rog [w kopycie] mnoży / álbo kocha SienLek 177.

»mnożyć i mocnić (a. umocniać)« (2): BiałKat 386; iż te narody Pogáńſkie dla tego Bog mnożył y mocnił/ áby nimi ćwicżył [...] lud ſobie wybrány. PowodPr 13.

»mnożyć i (a) naprawiać« (3): Layno tego zwierzęcia z oliwą przyprawione/ włoſy mnoży y naprawia. FalZioł IV 9a; SienLek 144v [2 r.].

»mnożyć i posilać« (1): Pirwſze dwie pokarm mnożi y poſila, á przez nich żywienie być nie może. GlabGad Lv.

»rodzić a (i) mnożyć« (2): BielŻyw 136; ále zlość ludzka vprzedzáiąca/ rodźi y mnoży oſtre/ a okrutne kaźni. GórnRozm 13.

»siać (a. rozsiewać) a (i) mnożyć« [szyk 3:1] (4): że ten turbuje, ktory choć w najwiętszem uspokojeniu ludzi złą nauką rozsiewa a mnoży DiarDop 103; RejPos 63v; SkarJedn 328, 329.

»mnożyć a rozszyrzać« (3): y o potomſtwo twoie wſzędy ſie ſtára/ á wſzędy mnożyć á rozſzyrzáć ie obiecuie. RejPos 44, 51v, 53.

»mnożyć i (a) szczepić« [szyk 1:1] (2): RejZwierc 200; ábyſmy zgodę y iedność królowi między poddánymi ſwémi mnożyli y ſczepili. SarnStat 121.

Iron. (1): Tu ſie obiecuią ſlużyć Dom ten y potomki mnożyć [...] Więc práwie mnożą potomki Obbiegáiąc cudze domki Vrzędow ſwych vżywáią Bo ie oyczy názywaią RejRozpr Cv.

a. Zapewniać pomyślny rozwój, szczęścić komu; krzepić, wzmacniać [w tym: kogo (12), co (9)] (23): RejJóz A2v, L4, P; Miłuie pan Bog takowe y mnozy ie tu natim ſwiecie/ ktorzi ſię rządzą wedle przikazania iego kazdi wedle ſtanu ſwego. SeklKat H4v; iże wy mnięmacie/ abych iá ty nędze na ktore patrzycie/ za roſkoſz ſobie miáł/ i ſám chcąc ten mói zamilkły vmysł mnożył MurzHist R2v; Dobrorzecżcyeſz Anyeli Pánu co was ſtworzył [...] By káżdy wolą yego w ſłowyech yego mnożył [facientes verbum eius Vulg Ps 102/20] LubPs X5, bb2v marg; Poki Duch w tobie będźie/ miey w ſercu ty ſłowá/ Z tym niech ćię Bog on mnoży w łáſce ſwey záchowa. Prot D4; StryjWjaz C2v; KmitaPsal A5v.

mnożyć na czym (2): áby was y Miáſto wáſze w pokoiu chowáć/ y ná wſzem dobrym mnożyć racżył ReszPrz 113; ArtKanc M4v.

mnożyć w czym (4): RejPos 23, 23v; BiałKat a2; áby cie Pan Bog w cnotach y w dobrych ſpráwach twych ták mnożył iáko zácżąć racżył. RejZwierc 182v.

W połączeniu szeregowym (1): iáko Pan Bog w oney ich niewinnośći mnożyć/ ſzyrzyć/ á błogoſłáwić im racżył/ iż y nieprzyiaciele ſwoie hoynie bijáli RejZwierc 267v.

W przeciwstawieniach: »mnożyć ... gubić (2), łomić, wykorzeniać« [w tym: wykorzeniać i gubić (1)] (3): nieprzyiaćielá łomi/ á przyiaćielá miáſtá ſwego czći/ raczy/ mnoży. OrzRozm Q2v; BielKron 463v; Ktory ſzcżyre rad mnożyſz/ obłudne z świátá Wykorzeniaſz/ y gubiſz ná wiecżne látá. RybGęśli D2v.

Szeregi: »mnożyć i błogosławić« [szyk 2:1] (3): ABowiem páthrzay iákie záwżdy Pan miał bacżenie ná ſzedziwe látá/ y iáko ie mnożił y błogoſłáwił RejZwierc 124; ReszList 192; ArtKanc M4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»mnożyć i fortnnić« (1): Bo y Pan Bog mnożył ie [Żydów]/ y záwſze fortunił/ Y od wſzech nieprzyiacioł/ bárzo mocno bronił. HistHel A.

»mnożyć a szczepić« [szyk 1:1] (2): áby tę winnicę wdzięcżną Pánu ſwemu/ á tho zebránie ſwięte wiernych iego/ iemu ſzcżepili á mnożyli w wierze ſwięthey á w náukach iego RejPos 23, 23v.

2. Powodować powstawanie czegoś, sprawiać, wzniecać, wzbudzać; płodzić, rodzić [co] (27): abychmy tu thak nieroſly iako płone drzewa ktoreby niemnozyly zadnego pozytecznego owocu RejPs 127; nic vnas brzuchow nie mnoży [Nihil apud nos ventres producit]/ przeto też ieſteſmy krom wrzodow HistAl I5v; SZperunk iż między Ludźmi nienawiſć mnoży/ y nieiáko lekkoſć wyrządza/ niema być ládá dla przyczyny przes Sędźiego dopuſzczon GroicPorz dd3v; KwiatKsiąż G4; A gdźie ty [Boże] kolwiek ſtopę ſwą położyſz/ Obfitość mnożyſz. KochPs 93; Y ták iedno zábićié mnoży wiele złośći? Nieuchronnych kłopotów/ ták wiele trudnośći? ZawJeft 42, 21; káżdy vbogi ſtrzeż ſie y gontow/ bo ty ogień nawiętſzy mnożą gdy ſie zaymą/ y gáśić ſie nie dádzą GostGosp 96, 154; Superfoeto – Młode mnoze iedno podrugim. Calep 1031b, Phil P3; GrabowSet T3; Działy ſię zwády y niemało złego. Zbytek ſię krzewił [...] Kázdy ná ſwoy młyn pilno ćiągnął wodę, A Páni Hálſzká [siostra Kazimierza Wielkiego] mnozyłá niezgodę KlonKr E2v; [Mnoży [Pocżyna FalZioł IV 37a] ikry tá Rybá/ kiedy nawiętſzy wiátr z połnocy ieſt SienHerb 305b].

mnożyć komu [= dla kogo] (6): LubPs X2; widzę że ſie trwożyſz/ A iákąś złą nádzyeię/ o mnie ſobie mnożyſz. RejWiz 143; RejZwierz 141v; á co mu dźiś miło/ To mu będźie zá czáſem wſtyd w oczu mnożiło. KochFr 32; ZawJeft 26; Y domoſtwá pátrzyć bez ſkłádu niewiśćiégo/ Który y nam y mężóm mnoży wiele złégo. GosłCast 45.

mnożyć w kim, w czym (7): a to mnoży wielką boleſtz w ſertzu mym iżeſmy mu w takowé żaloſci dopomotz nie mogli. OpecŻyw 159; RejZwierz 53; KochSob 65; ZawJeft 26; Ieſli moie złośći/ Pánie/ twoy gniew ſrogi/ Ieſliże wyſtępki mnożą we mnie trwogi GrabowSet Cv, C2; A dźiś miáſto nagrody znam wielką niewdźięcżność/ Ktora mnożj w ſercu mjm dźiś nie zmierną ćięſzkość. CzahTr B4.

W przeciwstawieniu: »gubić ... mnożyć« (1): Gniew bacżenie gubi/ myśli mnoży złoſne. GrabowSet N2v.

Szeregi »mnożyć i zapalać« (1): ábyśćie miłość chrześćijáńſką z ſercá y myſli ludzkich wypłoſzyli/ ktorą záś tá to Societas wſzelákim obycżáiem mnoży y zápala RzeszHoz 136.
3. mat. Dodawać do siebie jedną liczbę (mnożną) tyle razy ile jest jedności w drugiej (mnożniku); multiplicare Cn [w tym: co (11)] (12);

mnożyć przez co (7): Mnoż iednę licżbę przez drugą/położywſzy iednę na linijach á drugą napiſawſzy. KłosAlg D4; Kładz zawſze oſtatni termin na linijach iako oto 9. mnożże gi przez ſrzedni. KłosAlg E3, D4v, E3, E4, F3v [2 r.].

mnożyć w co (4): pothym mnoż mianowacża pirwſzego terminu w licżnika trzeciego albo oſtatniego terminu KłosAlg F3v, F3 [3 r.].

a. Być mnożnikiem, liczbą przez którą się mnoży (1): Iedno nie mnożi ani dzieli gdziekolwiek ſtoi. KłosAlg F2v.

Synonimy: 1. kochać, przysparzać, rozszyrzać, szczepić; a. fortunić; 2. poczynać, rodzić, zapalać.

Formacje współrdzenne: mnożyć się, namnożyć, namnożyć się, pomnożyć, pomnożyć się, przymnożyć, przymnożyć się, rozmnożyć, rozmnożyć się, umnożyć, umnożyć się, zamnożyć, zamnożyć się, zmnożyć się; pomnażać, pomnażać się, przemnażać się, przymnażać, przymnażać się, rozmnażać, rozmnażać się, umnażać się, zamnażać, zamnażać się; przymnażywać.

Cf MNOŻĄCY, MNOŻENIE, MNOŻONY

MB