Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZMNOŻYCIELKA

Następne hasło: ROZMNOŻYĆ SIĘ »

ROZMNOŻYĆ (212) vb pf

roz- (211), roſ- (1).

Oba o jasne.

Fleksja

inf	rozmnożyć

praet
	sg		pl
1	m	rozmnożyłem	m pers
2	m	rozmnożyłeś, -eś, -ś rozmnożył	m pers	-eście rozmnożyli
2	f	rozmnożyłaś	m an
3	m	rozmnożył	m pers	rozmnożyli
	f	rozmnożyła	m an
	n		subst	rozmnożyły

plusq
	sg
2	m	-ś był rozmnożył
3	m	był rozmnożył

imperativus
	sg
2	rozmn(o)ż
3	niech, niechåj rozmnoży, rozmn(o)ż

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych rozmnożył	m pers
2	m		m pers	byście rozmnożyli
3	m	by rozmnożył	m pers	by rozmnożyli

con praet
	sg
3	m	by był rozmnożył

inf rozmnożyć (32). ◊ fut 1 sg rozmnożę (40). ◊ 2 sg rozmnożysz (2). ◊ 3 sg rozmnoży (22). ◊ 2 pl rozmnożycie (2). ◊ 3 pl rozmnożą (2). ◊ praet 1 sg m rozmnożyłem (1). ◊ 2 sg m rozmnożyłeś, -eś, -ś rozmnożył (17). f rozmnożyłaś (1). ◊ 3 sg m rozmnożył (46). f rozmnożyła (2). ◊ 2 pl m pers -eście rozmnożyli (1). ◊ 3 pl m pers rozmnożyli (8). subst rozmnożyły (2). ◊ plusq 2 sg m -ś był rozmnożył (1). ◊ 3 sg m był rozmnożył (1). ◊ imp 2 sg rozmn(o)ż (9). ◊ 3 sg niech, niechåj rozmnoży (3), rozmn(o)ż (1) HistRzym. ◊ con 1 sg m bych rozmnożył (1). ◊ 3 sg m by rozmnożył (8). ◊ 2 pl m pers byście rozmnożyli (2). ◊ 3 pl m pers by rozmnożyli (4). ◊ con praet 3 sg m by był rozmnożył (1). ◊ part praet act rozmnożywszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) oraz s.v. rozmnożysto.

Znaczenia

1. Powiększyć; augere Miech, Vulg, Modrz, JanPrzyw (205)
- a. Pod względem wielkości wymiernych: ilości, rozmiarów, objętości, wartości materialnej (118)
  - Przen (2)
  - α. O ludziach (80)
  - β. O zwierzętach: rozpłodzić, wyhodować (1)
  - γ. O roślinach: rozplenić, rozsiać, rozkrzewić (7)
    - Przen (5)
  - δ. O terytorium: rozszerzyć (4)
  - ε. O latach życia: wydłużyć (2)
  - ζ. O bogactwie (8)
    - αα. O majątku, dochodach: podnieść wartość, przysporzyć (7)
    - ββ. O człowieku: wzbogacić
- b. Pod względem wielkości niewymiernych (87)
  - α. O intensywności: nasilić, uczynić mocniejszym, wzbudzić (63)
    - αα. O zjawiskach fizycznych (1)
    - ββ. O zjawiskach psychicznych, cechach, sytuacjach (62)
  - β. O znaczeniu i zasięgu: utwierdzić, rozwinąć, rozszerzyć (24)
    - αα. O Kościele i Królestwie Bożym (4)
    - ββ. O narodzie (2)
    - γγ. O ideach, poglądach, naukach, wierze (17)
    - δδ. O chorobach zakaźnych (1)
2. Szczególnie pobłogosławić, wywyższyć (7)

1. Powiększyć; augere Miech, Vulg, Modrz, JanPrzyw; multiplicare Miech, Vulg, PolAnt, Modrz [w tym: kogo, co (203)] (205):

a. Pod względem wielkości wymiernych: ilości, rozmiarów, objętości, wartości materialnej (118): SWiętá Ewanieliá pokladá/ ijż pán Iezus dwa krotz rozmnożyl chléb a nakármil wielé tyſięcy ludzi OpecŻyw 52, 92; WróbŻołt 64/11; Leop Os 10/1; Chodziłáś też do krolá z oliwą y rozmnożyłáś oleyki twoie BudBib Is 57/9, I 329a marg; BudNT 2.Cor 9/10; A ták niechby do nich [do skrzynek dla ubogich] káżdy kładł/ ileby mu iego pobożna chęć porádźiłá. Rozmnoży Pan Bog tákowe iáłmużny: y dawáiącym/ że im záwżdy będźie doſtawáło zkądby dawáli: y biorącym/ ieſli będą ſkromnie prośić/ pobożnie bráć/ á miernie tego vżywáć. ModrzBaz [38]v; [Dunin] kilká ábo kilka dźieśiąt z ćioſánego kámieniá Kośćiołow zmurował/ lecz tego ná ták wielkie Kroleſtwo nie wiele było: Niemcy dopiero w Polſcze mury rozmnożyli. GórnRozm L4; WujNT 115.

rozmnożyć komu (1): Wſzedł Heliaſz do vbogiey wdowy y mąkę iey y żywność rozmnożył. SkarKaz 579a.

rozmnożyć czym (1): Błogoſłáwił tedy rybam onym/ to ieſt przeżegnał ie/ y tym przeżegnániem y błogoſłáwieńſtwem rozmnożył ie. WujNT 155.

Zwrot: »obfitość [czego] rozmnożyć« (1): Chwalże wierne Ieruzálem iuż Páná tákowego/ [...] Ktory pokoy w gránicach twych wſzędy ſławnie záłożył/ A obfitość zboża w tobie k twey żywnośći rozmnożył. LubPs ff2v.

Szereg: »przysporzyć a rozmnożyć« (1): A o tym ſię nawięcey ſtarać mamy/ iżebyſmy ty [księgi] ktorycheſmy od przodkow naſzych doſtali/ ieſlibiſmy ſami ſnadź ich prziſporzić a rozmnozyć niemogli/ potomnym ludziom całe á nienaruſzone zoſtawiali KwiatKsiąż Hv.

Przen (2): Rozmnoży zaśiewki wáſze [2.Cor 9/10].) To ieſt y dobrá docześne/ y dobrá duchowne/ przez ktorebyśćie zbáwieni byli. WujNT 640.

Szereg: »i rozmnożyć i przysporzyć« (1): A ktory dodáie naśienia śieiącemu; doda też chlebá ku iedzeniu: y rozmnoży zaśiewki wáſze/ y przyſporzy [et multiplicabit ... et augebit] vrodzáiow ſpráwiedliwośći wáſzey. WujNT 2.Cor 9/10.

α. O ludziach (80):

αα. O zbiorowościach ludzkich: uczynić licznym, liczniejszym (73): Strus mu [Selimowi, który nazwał się biczem Bożym] záraz zátym rzekł: Ieśliś ieſt bicż Boży/ Cżemuſz tedy ten twoy bicż dobrych nie rozmnoży? A złych cżemu nie karze/ co lud Boży trapią BielSen 8.

rozmnożyć komu (1): Rozmnożył mu [św. Piotrowi] Pan Bog trzodę vcżniow iego/ iſz im inych mieyſc ſzukáć muśiał/ y pobudował klaſztorow niemáło SkarŻyw 472.

Zwrot: »w liczbie rozmnożyć« (2): Y pilnie trzodę onę ſpráwuiąc/ [św. Niceta] prętko klaſztor on wlidżbie ſług Bożych y w cnotách doſkonáłośći/ rozmnożył. SkarŻyw 298, 463.

ααα. Przez liczne potomstwo w wielu pokoleniach uczynić wielkim narodem; o pojedynczej osobie: uczynić protoplastą wielkiego narodu; crescere facere Vulg; multiplicare facere PolAnt (69): y nalazł [Lech] Sląſkie y Wielkiey polſki krainy puſte y nieſprawiane robotą tamże ſwe wſzytkie rozſadziwſzy, rozmnożył Lechi ktore Polaki zową. MiechGlab 43; RejPs 161; RejJóz P7v; Ale potomſtwo z Iudy [Pan] ſobye wdzyęcżne obrał/ [...] Zá ſtałość ktorą w nich znał dziwnye ye rozmnożył. LubPs S2, ff4v; Y vcżynię ſnimi przymierze pokoiu/ vmowá wiecżna im będzie: y vgruntuię ie/ y rozmnożę/ á dam poſwięcenie moie pośrzod ich ná wieki. Leop Ez 37/26, Gen 26/24, Is 9/3, Zach 10/8; A ia założę przymierze ſwe miedzy mną y miedzy tobą/ á nádder ćię rozmnożę. BibRadz Gen 17/2, Gen 16/10, 17/6; BielKron 335; (marg) Przecż Pan chociay w gniewie rozmnożył cżłowieká. (–) A niechcąc puſto zoſtáwić mieyſcá onego/ s kthorego był ſtraćił cżártá niewiernego/ dopuśćił ſie tu rozmnożyć cżłowiekowi onemu [...]/ áby [...] oſádził im ono mieyſce RejPos 53, 15; Y w wiedzie ćię Iehowá Bog twoy do ziemie/ ktorą poſiedli byli oycowie twoi/ y poſiądzieſz ią/ á zdárzy ćię/ y rozmnoży ćię nád oyce twoie BudBib Deut 30/5, Gen 17/20, Deut 1/10, 1.Par 4/38, Is 9/3, Ez 37/26, Bar 2/30; Oto ia cżynię z tobą przymierze moie/ á będzieſz oycem wiela narodow. Ia rozmnożę ćię bárzo/ y vcżynięć to że z ćiebie wiele narodow wynidzie CzechRozm 75, 75, 116v; Syn Izáków nád Nilem śiadł przeźrzoczyſtym: Gdźie pan lud ſwóy ták wielce rozmnożył/ że go Silnieyſzym nieprzijaćiół vczynił iego. KochPs 158; SkarŻyw 263, 478; Y on Eneas z Troiey [...] Afryckie pierwey brzegi/ potym Włoſkie ſtrony Oſiadł/ narod rozmnożył Troiáńſki ſtrapiony. StryjKron 56; [Panie] Niech wſzędy ná rátunek mnie twa łáſká ſtánie/ Byś nas ná świát ſtworzył/ nie ćięſzkać to byłá/ Zniſzcżone potopem/ twa moc rozmnożyłá GrabowSet C; WujNT Hebr 6/14; [SkarKaz 508a (Linde)].

rozmnożyć komu [„sobie”] (2): Powſtań możny Boże rácż ſam zyemyę ſądzić/ To dzyedzictwo twoye rácż łáſkáwye rządzić/ Coś ye ſobye ze wſſech narodow rozmnożył LubPs S5v, T5.

rozmnożyć gdzie (8): Iawan thedy przy morzu Ionſkim rozmnożył Graeki [Graecos edidit et multiplicavit], takież y Słowaki Eoliki y Heladiki á to przez ſina Heliſę. MiechGlab 42; Y był myeſſkáyąc w zyemi Chám cżáſu nyemáłego/ A rozmnożył tám obfitość narodu ſwoyego LubPs Y; Leop Gen 41/52; OrzRozm K4; BielKron 11, 17v; RejPos 53v; gdyżeś miły Pánie według ſwey wielkośći/ rozmnożył ſyny ludzkie w tey źiemſkiey niſkośći ArtKanc Q3v.

W przeciwstawieniu: »rozmnożyć ... być umniejszony« (1): A odwołam ie záſie do źiemie kthorąm przyſiągł oycom ich/ Abráhámowi/ Izáákowi/ y Iakobowi/ y będą w niey pánowáć y rozmnożę ie/ á nie będą vmnieyſſeni. Leop Bar 2/33[34].

W porównaniach (13): Leop Gen 26/4; A potomſtwo twe ták rozmnożę iáko proch źiemſki [ponam semen tuum sicut pulverem terrae] BibRadz Gen 13/16, Gen 22/17, Eccli 44/21; BielKron 11v, 13, 14; Támże błogoſłáwił ſynowi onemu [Izaakowi]/ á obyecał iáko gwiazdy niebieſkye rozmnożyć narod á potomſtwo iego. RejPos 42, 297v; BudBib Eccli 44/21; A vbogiégo záś pan w przypadku záłożył/ Y iáko ſtádo owiec rozmnożył. KochPs 166; [Bóg do Abrahama:] vbłogoſłáwię ćię y rozmnożę plemię twoie iáko gwiazdy ná niebie/ y iáko piáſek ná brzegách morſkich SkarŻyw 286; KołakSzczęśl C3.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożyć człowieka, lud, narod(y) (8), obfitość narodu, plemię (4), potomstwo (potomki) (12), rodzaj, syny ludzkie; rozmnożyć barzo (3), nadder, (barzo) wielce (5).

Zwroty: »rozmnożyć od narodu do narodu« (1): Witay źiemio święta nam z dawná od bogow obiecaná/ zdrowo nas w ſobie záchoway á rozmnoż od narodu do narodu ná wieki wiecżne BielKron 318.

»rozmnożyć w wielki narod (a. lud), na wielki lud« = facere a. ponere in gentem magnam PolAnt [szyk zmienny] (4:2): rzekł mu [Jakubowi] bog/ [...] nieboý ſię ále idz do eiptu bo wim ia cyebye rozmnożę w wielký lud HistJóz Ev; BibRadz Gen 21/18; rzekł Pan Bog do Abráámá: Wynidź s ſwey zyemie y z oycá twego domu y przyrodzonych twoich/ á podź do zyemie ktorą tobie vkażę/ á tám cie rozmnożę ná wielki lud. BielKron 11, 17v; BudBib Gen 12/2; PowodPr 13.

»w potomkoch (a. w potomstwie) rozmnożyć« (2): KlerWes A; Ktore obrzezánie nie zárazći było/ gdy Abráhám vwierzył iż go BOG w potomſtwie rozmnożyć miał [...] ále potym nie rychło CzechRozm 75v.

»rozmnożyć rozmnożysto« (1): [Anioł do Agar służebnicy Sary:] Rozmnożę/ mowi rozmnożyſtho plemię twoie [Multiplicans ... multiplicabo semen tuum]/ á nie będzie mogło być zlicżone dla wielkośći. Leop Gen 16/10.

Szeregi: »rozpłodzić i rozmnożyć« (1): Y rzekł do mnie: oto ćię roſpłodzę y rozmnożę ćię [crescere facio te et multiplicari faciam te]/ y vcżynię ćię zgromádzeniem ludzi BudBib Gen 48/4.

»(i) rozrodzić i rozmnożyć« = crescere facere et multiplicare facere PolAnt [szyk 2:1] (3): A oto będę błogoſláwił iemu [Ismaelowi]/ y rozrodzę go/ y rozmnożę go bárzo wielce: Dwoienaśćie Kſiążąt z niego ſię národzą/ á rozſzerzę z niego wielki narod. BibRadz Gen 17/20, Gen 28/3, Lev 26/9.

»rozmnożyć i rozszerzyć« (1): A Chamowe potomſtwo [Noe] przeklął mowiąc: Rozmnoż Pánie Boże Sema/ y rozſzerz Iaphetá y Potomki iego náwieki/ á Cham niech będzie ſługą ich/ z potomkámi ſwoimi wiecznie. StryjKron 6.

Przen [komu („sobie”)] (1): iż gdy ſie iuż thá niewiáſtá vſpokoiłá ná oney puſzcży/ tárgnął ſie ſmok ná potomſtwo iey/ ktore oná ſobie rozmnożyłá wiernemi á prawdziwemi náukámi ſwemi RejAp 104v.

ββ. O indywidualnych osobach: dać lub mieć potomstwo w pierwszym pokoleniu (5): Weyzrzyćie na Awráhámá oycá ſwego/ y ná Sarę rodzićielkę wáſzę/ bo iednego wezwałem go/ y vbłogosławiłem go/ á rozmnożyłem go. BudBib Is 51/2.

rozmnożyć z kim (2): BibRadz *3; áby cię Pan Bog racżył pomnożyć s tą niewiáſtą ktorą bierzeſz do ſwego domu/ iáko rozmnożył Iakobá z Lią á Rachel BielKron 53v.

Zwroty: »rozmnożyć w dziatkach« (1): P. Bog mu [Jakubowi] ſam wielce nágrodził: [...] y ktemu rozmnożył go wdziatkách iſz po dwudzieſtu lat/ dwánaśćie mu ſynow dał P. Bog/ á iednę corkę. SkarŻyw 347.

»rozmnożyć potomstwo« (1): Ani ſynowie wáſzy rozmnożą potomſtwá [procreationem non facient]/ bo opuśćili roſkazánie moie BudBib 4.Esdr 1/34.

γγ. O terytorium: zaludnić (2): gdy Adámá pan bog z Ewą w ſtadło małżeńſkye wpráwił y roſkazał/ áby płod wywyodzili á ſwyát rozmnożyli. GliczKsiąż B6v; Angelczykowie też y Scotowie [...] początki ſwoie wywodzą/ od Albiny Krolewny Syriyſkiey/ ktora z trzydzieśćią y dwiemá Sioſtr ſwoich/ pobiwſzy męże ſwoie/ [...] do Angliey Morzem przyżeglowáły/ y rozmnożyły Angelſkie Kroleſtwo. StryjKron 61.

β. O zwierzętach: rozpłodzić, wyhodować (1): Pan zdárzył/ że y ſámi wnet ſye rozrodźili/ Y wiélkié mnoſtwo ſtad rozmnożyli. KochPs 166.

γ. O roślinach: rozplenić, rozsiać, rozkrzewić (7): Náwiedziłeś źiemię y nápoiłeś ią [...]. rozmnoz [!] wſſyſthkie zniey roſnące Leop Ps 64/11.

Zwrot: »hojnie rozmnożyć« (1): O wſzechmogący Boże [...]/ my teraz ćiebie prośimy/ żebyś zboże náſze záſiane/ y ktore ſiać mamy raczył hoynie rozmnożyć/ áby kłośiſto rosło StryjKron 160.

Przen (5): RejPs 120v; Owa Bog cżáſu ſwego wſpomni Dzyeciartkowſkie/ S tey máłey látoroſłki rozmnoży Tákowſkie. PaprPan H2v.

rozmnożyć komu [„sobie”] (2): Iedno rácz łáſkáwem wzrokiem ſwem wezrzeć ná nas [...]/ wſſákeś ty ſobie ſam tę winnicę rozmnożył na tem mieſcu z ktoregoś wymiotał ſprzećiwniki ſwoie. RejPs 120; RejPos 58v.

Szeregi: »rozsiać a rozmnożyć« (1): Iż nieprzyiaciel przyſzedſzy w nocy/ tho ieſt/ chytrze/ ćicho/ á potáiemnie/ rozſiał á rozmnożył ten złośćiwy kąkol/ w wiernym naſieniu iego RejPos 54.

»uszczepić a rozmnożyć« (1): [W Ewangelii Pan ukazał sprawę swego królestwa] A zwłaſzcżá thego kthore tu ſobye ná tym ſwiecie [...] nie inácżey iedno iáko wdzięcżną winnicę ku roſkoſzam ſwoim/ vſzcżepić á rozmnożyć racżył RejPos 58v.

δ. O terytorium: rozszerzyć; dilatare Miech (4):

rozmnożyć czym (1): Szoſti kroł Turecki był Mahomet ktori dani cieſzkie poddanym vſtawiał, y panſtwo ſwe naiazdami rozmnożył. MiechGlab 67.

W połączeniu szeregowym (1): Ktoby oycżyznę á mieyſce vrodzenia ſwego rozſzerzył/ rozmnożył/ ozdobił/ vbogáćił/ áby w licżbie Bogow nieśmiertelnych był. GostGospSieb +3.

Zwrot: »państwo rozmnożyć« = dominium et imperium augere, fines imperii dilatare Miech (3): Po ſmierci Otomanowey naſtał iego ſin Archanes w chciwoſci panowania y wſmiałoſci oyczu podobien/ ale w rzecżach walecżnych daleko ſprawnieyſzy. A przetho pańſtwo od oycza nabyte: nie tilko zachował ale też rozmnożył MiechGlab 65, 67; SkarŻyw 358.

ε. O latach życia: wydłużyć (2):

W porównaniu (1): Leop Iob 29/18 cf »rozmnożyć dni«.

Zwroty: »rozmnożyć dni« = żyć długo (1): Y mawiałem/ w gniazdecżku ſwym vmrę/ á iáko drzewo Pálmowe rozmnożę dni [multiplicabo dies]. Leop Iob 29/18.

»rozmnożyć dni długość« = dać długie życie (1): Swyádectwá twe Pánye náſz były ná wſſem wyerne/ W ktorycheś nam okazał dobroći nyezmyerne/ Słuſſe tedy ná twoy dom chowáć gi w świątośći/ Gdyżeś hoynye rozmnożył dni yego długośći LubPs V3.

»hojnie rozmnożyć« (1): LubPs V3 cf »rozmnożyć dni długość«.

ζ. O bogactwie (8):

αα. O majątku, dochodach: podnieść wartość, przysporzyć (7): (marg) Przécz śię práwdźie dźiśieiſzyi heretikowie ſprzeciwiaią (–) Iedni aby tą drogą i przykrywką ſnadnie a wrzeczy dobrem obyczaięm moc i bogactwa ſwoie rozmnożyli MurzNT 108v; GostGospSieb +3; Błogoſłáwił P. Bog domowi Egipczyániná dla Iozephá/ y rozmnożył máiętność iego y domá/ y w polu. SkarKaz 579a.

rozmnożyć komu (1): Y gdy go [Aleksandra] pánowie karáli kiedy w ſkárbie nic nie bywáło/ tedy powiedział: Iż to pewnieyſzy v mnie ſkarb o to ći co ie widzicie/ ktorzy mnie wiele ſkárbow rozmnożyć mogą. RejZwierc 44v.

rozmnożyć czym (1): [nie ma nic bardziej użytecznego dla szlachcica niż spisany dozór domowy] ták/ że tylko to cżytáiąc/ [...] może Niderlándſkiego goſpodárſtwá nie widząc domowym bárzo dobrze dom rozmnożyć. GostGospSieb +3v.

rozmnożyć w czym (1): y bogoſláwił pan bog domowi onego páná dla Iozefa/ y rozmnożył táko wdomiech/ wrolach wſſytko iego ymienye HistJóz A3.

W charakterystycznych połączeniach: bogactwa rozmnożyć, dom, imienie, majętność (2), wiele skarbow.

Zwrot: »rozmnożyć bogactwy« (1): Viſitaſti terram et inebriaſti eam: multiplicaſti locupletare eam. Nawiedziłes ziemię miły panie/ y vpoiłes ią y rozmnożyłes ią bogacztwy wielkiemi. WróbŻołt 64/10.

ββ. O człowieku: wzbogacić (1): A Pan bárzo wielce vbłogoſłáwił páná mego (marg) Rozmnozył zbogáćił/ iáko ſię niżey w drugich słowiech okázuie. (–)/ y zacnie go wywyżſzył/ á nádał mu doſyć/ owiec/ wołow/ śrebrá/ złotá/ ſług/ ſłużebnic/ wielbłądow y oſłow. BibRadz Gen 24/35.

b. Pod względem wielkości niewymiernych; ampliare JanStat; amplificare Vulg (87):

α. O intensywności: nasilić, uczynić mocniejszym, wzbudzić (63):

αα. O zjawiskach fizycznych (1): [Pan] Wypuśćił ſtrzały ſwoie/ y rozmiothał ie: gromy rozmnożył/ y zámąćił imi. Leop Ps 17/15.

ββ. O zjawiskach psychicznych, cechach, sytuacjach (62): Multiplicaſti magnificentiam tuam et conuerſus conſolatus es me. Rozmnożyłes miły panie wielmożnoſc twą á obroćiwſzy ſie ku mnie pocieſzyłes mie. WróbŻołt 70/21; A ták miły pánie [...] rozmnożywſſy pokoy łáſkáwy miedzy niemi [między twoimi wiernymi] ſprzećiwnikom ich y ſwoiem racz według ich záſlugi zápłáćić. RejPs 193, 90v; Słońce áby w dzyeń ſwyećiło ná to ye [Pan] przełożył/ A ná wyeki miłoſierdzye ſwe ſwyęte rozmnożył LubPs dd5, B3v, E4v, I4v, K2, Q3v, dd2v; KrowObr 225; Ale gdyby pomiernie then podſkárbi Boży/ Vżywał ſwoich ſtanow/ śiłá ten rozmnoży/ Pociechy Pánu ſwemu/ á z iego owcżarnie/ Siłá ſie ich do wyzſzey do niebá pogárnie. RejWiz 71v; Bo gdzieby on [Bóg] nierozmnożył miłoſierdzia ſwego/ wſſákby niebył ożywion ſwiát z thymi kthorzy będą dziedźicżyć ná nim. Leop 4.Esdr 7/66[67], Num 32/14, Iob 9/17, Eccli 50/15; Tedy ſie ia też wam przećiwnem ſthánę/ á ſiedḿ kroć więczſze pomſty rozmnożę nád wámi prze złoſći wáſze. BibRadz Lev 26/24, Lev 26/18; á gdy modlitwy rozmnożycie/ nie vſłyſzę ich. BielKron 94, 2, 29; RejAp 178v; Podziękował iemu [Anatagorowi] Apollon rzekąc: Zdrow bądź y ty cny cźłowiecże [!]/ á ten ktory wſzem władnie twą rozmnoż cżeść. HistRzym 22v; Cżynić też to cżáſem racży y nád wiernemi ſwemi/ iż dopuſzcża im też pływáć á topić ſie w tych nawáłnoſciach ſwiátá tego [...]. A to dla tego/ áby doſwiádſzył wiáry á ſtałośći ich [...]/ á pothym áby vkazał hoynieyſzą łáſkę nád nimi/ á rozmnożył zapłátę ich. RejPos 49; A wzbudźmy go wiernemi proźbámi ſwemi/ zupełną nádzieią wołáiąc do niego: Pánie rátuy nas [...]: pewnieć nie opuśći nas/ á pewnieć rozmnoży pociechy náſze. RejPos 51, 49, 60v, 61, 180v; KochPs 175; Zá iego wieku iuſz ſię bárzo ludzie rozkrzewili/ á mnożąc ſię ćiáły/ y złość teſz y niepráwość rozmnożyli. SkarŻyw 269; RIngolt Algimuntowic [...]/ ktory ono był naprzod z Zmodźkich Iáſkiń wyſzedwſzy w Ruśi moc ſwoię rozmnożył/ po ſmierći Oycá [...] ná Xięſtwo Ruſkie/ Podláſkie/ y Siewierſkie podnieſion StryjKron 285; WerKaz 292; ArtKanc M18, P5; Te/ vweſel Pánie/ tych rozmnoż rádośći/ Co mych poćiech widźieć prágną/ z twey lutośći. GrabowSet T4, Rv; LatHar 562; SarnStat 886.

rozmnożyć komu (4): LubPs ee; Macte virtute puer esto, Dziękuy pánu Bogu zá tę cnotę którą cie obdárził/ álbo/ O ty dziecię day ći boże ſzczęście ku twey cnoćie y niechay ći yą rozmnoży. Mącz 203a; RejPos 50; A chcąc od obywátelów Króleſtwá náſzégo ſzkody/ vćiſki/ prace/ y nakłády oddálić/ á pożytki y rozmnożenié im y náſzému Máieſtatu Królewſkiému część [!] y poczćiwość rozmnożyć: Kśięgi práwá [...] położyliſmy SarnStat 955.

rozmnożyć na kogo [= komu] (1): A ieſli nie będzyeſz ſłuchał iego/ rozmnoży ná cię Pan Bog plagi nagorſze y niemocy BielKron 45.

rozmnożyć czym (3): BielŻyw [126]; Co ieſliby kto nieumieiętność ſwoię rozmnożył złośćią/ ázażby mu on iego vrząd niedał do tego przycżyny/ áby miáſto ſpraw vżywał ſwey woli: á miáſto ſpráwiedliwego karánia/ áby krzywdę cżynił? ModrzBaz [41]; LatHar 417.

rozmnożyć w kim (8): OpecŻyw 166v; PatKaz II 43v; A on [kapłan] iako poſel boży Wnet wnim [w grzeszniku] nadzieię roſmnoſzy. RejKup k7; Tedy Ezdraſz ſthánąwſzy mowił do nich/ Wyśćie zle vczynili żeśćie poymowáli żony obce/ ábowiemeśćie tak rozmnożyli grzechy w Izráelu [ut adderetis ad peccata Israel]. BibRadz 3.Esdr 9/7; BiałKat 26; Rácżże nam Pánie ocży wſzyſtkim otworzyć/ á z łáſki ſwey świętey to rácż w nas rozmnożyć/ ábyſmy w nowośći żywotá chodźili/ á ćiebie w chwale twey tám wiecżnie widźieli. ArtKanc N4v, E6v; NIezwyćiężonego rycerzá twoiego Floryaná/ Chryſte Pánie/ modlitwą vbłagány/ rácż nas z grzechow náſzych wyſwobodźić: á zaſługámi iego/ łáſkę twą w nas obfićie rozmnożyć LatHar 417.

W połączeniu szeregowym (1): A przetoż miey to w obycżáiu/ o iákąkolwiek miánowićie cnotę prośić Páná tego záwżdy/ kiedy tey świątośći vżywaſz/ ábyć ią dáć/ ábo záchowáć/ ábo rozmnożyć racżył. LatHar 205.

W charakterystycznych połączeniach: rozmnożyć boleści, chwałę, cnotę, cześć (3), dobra(-o) (3), frasunki, gniew, grzech(y) (2), łaskę (2), miłosierdzie (2), miłość (2), moc (2), modlitwy, nadzieję, nędze, niemocy, nieprawość, nieumiejętność, obietnicę, ofiarę, plagi, pociechy(-ę) (12), poczciwość, pokoj, pomsty (2), radości (3), rany, smutek, trudności, uciski, wielmożność(i) (3), zapłatę (3), złość, żal, żałości.

Zwroty: »hojnie rozmnożyć« (3): LubPs Z5v; A iż dobrym á wiernym ſwym/ [Pan] nigdy nie omieſzka ná wſpomożenie ich/ á hoynie vmie kiedy racży rozmnożyć pociechę ich. RejPos 49v, 46v.

»rozmnożyć obficie« [szyk zmienny] (2): Potym też rzekł do niewiáſty. Rozmnożę obfićie [Multiplicando multiplicabo] boleśći thwoie y poczęćie thwe BibRadz Gen 3/16; LatHar 417.

»rozmnożyć szyroko (a. szyrzej)« [szyk zmienny] (2): nic ſie nie lękay/ nic ſie nie fráſuy/ ieſli ſie odwlecże/ ábo ná co inſzego obroći prośbá twoiá/ iedno mocno vtwirdź wiárę á nádzieie o Pánu ſwoim [...]/ á nic go nie doćiſkay vporem ſwoim/ chceſzli áby on ſzyrzey rozmnożył zapłatę á pociechę twoię. RejPos 46v; RejZwierc 176.

W przen (1):

Zwrot: »w sercu rozmnożyć« (1): Nieprzyiaćioł twoich żal w ſercách rozmnożę GrabowSet D2.

β. O znaczeniu i zasięgu: utwierdzić, rozwinąć, rozszerzyć (24):

αα. O Kościele i Królestwie Bożym (4): y [św. Piotr] ták bárzo Rzymſki Kośćioł rozmnożył/ iſz ſię ſłáwa wiáry ich [...] po wſzytkim świećie rozſzerzyłá. SkarŻyw 600; Rácż nas Oycże náſz poćieſzyć/ kroleſtwo thwoie rozmnożyć ArtKanc M18v, H2.

rozmnożyć gdzie (1): [ojciec św. Juliany] Słuſzne odnioſł zá ſwe okrućieńſtwo y niepokáiáne ſerce/ karánie/ tu ná ziemi/ y tám wiecżne. ktorego Chryſte nas vchoway á rozmnoſz ſławę twoię wſzędzie. SkarŻyw 152.

ββ. O narodzie (2): A ták ći [Litwini] zhárdzyeli że thwego [królu] roſkazánia máło dbáią. Ani ćie też tho ruſzy/ coś s thego kroleſthwá dobrym/ lud Lithewſki niewdzyęcżny ochędożył y rozmnożył. BielKron 392v [idem] PaprUp F.

γγ. O ideach, poglądach, naukach, wierze (17): BielKron 86v; A więcże ia tym chwały BOżey bárźiey nie rozmnożę y nie wyſtáwię/ gdy tymże vcżynkom/ ktore z dárowánia BOżego cżynić będę: vſpráwiedliwienie moie przypiſzę? CzechRozm 215v; A wypędziwſzy Germaná Pátryárchę Carogrockiego Kátoliká poſtáwił ná ſtolicy oney Anáſtázego Heretyká/ z ktorym zebrawſzy ſchackę Biſkupow wſchodnych w Cárogrodzie/ [...] kácerſtwo vchwalili j rozmnożjli. SkarJedn 198; Thák Ormiánie gorąco bárzo y mocnie [przez chrzest] wiárę S: rozmnożyli/ y do Perſyanow ią Sąśiad ſwoich wnieśli. SkarJedn 304, 173, 199; Záchowuyćież/ przezacni Senatorowie/ w cáłośći ſwey wiárę ś. Kátholicką/ chcećieli áby Rzeczpoſp: y kroleſtwo to trwáłe było/ á ták do vpadku náchylone/ do końcá nie ginęło: tym ſámym gdy heretyctwo rozmnożyćie/ ábo gorę mu bráć dopuśćićie. SkarKazSej 688a.

rozmnożyć gdzie (7): ktory [Bóg] [...] żydowſkye y pogáńſkye mędrce á mocárze dźiwną ſpráwą ſwą zwyćyężył/ á nád ich wolą wyárę y náukę ſwą ſwyętą po wſſytkim śwyećye rozmnożył. KromRozm I F4; KrowObr 33; OrzList f; Iákob nieiáki Zánzalus názwány Syryánim/ Ewthychiáńſki błąd/ ktory iednę náturę w Chryſtuśie y zmieſzánie boſtwá z cżłowiecżeńſtwem kłádzie/ w Sjriey rozmnożył. SkarJedn 306; O Kryſte ćiebie prośimy/ gdyż ſłowu twemu wierzymy/ rácż prawdę wſzędy rozmnożyć ArtKanc O, B3v, K19v.

W przeciwstawieniach: »rozmnożyć ... przekazić, wykorzenić, zburzyć« (3): Potym Iezabel krolowa chcąc przekáźić ſłużbę bożą á Bálámowę rozmnożyć/ pobiłá proroki BielKron 84v; ArtKanc B20, K19v.

W charakterystycznych połączeniach: błąd rozmnożyć, chwałę (3), heretyctwo, kacerstwo(-a) (3), naukę, prawdę (2), słowo, wiarę (3); mocnie rozmnożyć.

Zwrot: »obficie rozmnożyć« (1): O náſz wiecżny Pánie/ day przy twoim Słowie do końcá zetrwánie. Rácżże ie po wſzem świećie obfićie rozmnożyć/ fałſz okrutny złego Antykryſtá zburzyć ArtKanc K19v.

Szeregi: »szczepić i rozmnożyć« (1): kthore to kácerſtwo ſzpetne [...] pierwey w Szwáycárzech [Zwingliusz] ſzczepił y rozmnożył OrzList f.

»umocnić i rozmnożyć« (1): Ktory [zakon] ácz był ſam w ſobie dobry y duchowny; wſzákże pokázuiąc grzech/ tym więcey gi vmocnił y rozmnożył. WujNT Rom 7 arg.

δδ. O chorobach zakaźnych [czym] (1): Dla tych co ie [z powodu zarazy] z miáſtá wyganiáią/ przed miáſtem mieć kilká cháłup [...]: tám [...] ony ludźie [...] opátrzyć żywnośćią/ y rzecży ich od złodźieyſtwá. bo złodźieie záwżdy powietrze rozmnożą kradźieżą/ á łákomi ludźie táiemnym kupowánim. GostGosp 146.

2. Szczególnie pobłogosławić, wywyższyć; abundare facere Vulg, PolAnt; addere PolAnt [kogo; w tym: w czym (6)] (7): OpecŻyw 160v; Rozmnożył go [króla Zygmunta Starego] y wſłáwie/ ná wſſelikie ſtrony Nábáwił go złáſki ſwey/ bárzo mądrey żony KlerWes Av; y rozmnoży ćie Pan Bog twoy á poſzcżeśći we wſſyſtkich ſpráwach rąk twoich/ y w potomkách żywothá twego/ y w płodzie bydłá twego/ y buynośći á w hoynośći źiemie twoiey/ y w doſtátku wſſyſtkich rzecży. Leop Deut 30/9; BibRadz Eccli 45/24; BudBib Deut 30/9; KRYſte národzony/ dla nas ná świát dány/ Rácżże nas pośilić, á w dobrym rozmnożyć ArtKanc B12v. [Cf też 1.a.α.αα. Zwrot.]

Iron. (1): Tento Dyogenes ſwego y innego imienia nienawidział, ale w dobrowolnym vboſtwie ſie kochał, chwaląc z tego Antiſtena miſtrza ſwego że go vbogim vcżynił, bo powiadał onim: on mnie tak rozmnożył zchudego vcżynił żebraka, miaſto wielkiego domu w kadzi mieſzkać kazał. BielŻyw 72.

Synonimy: 1. powyszszyć, przyczynić, przydać, przysadzić, przysporzyć, rozszerzyć; a.α. rozpłodzić, rozrodzić; γ. rozpłodzić, rozsiać; δ. rozciągnąć, rozprzestrzenić, rozwieść; ε. przeciągnąć, przedłużyć, przewlec; ζ. nagromadzić, naskarbić; b.α. pobudzić, podnieść, podwysszyć, powyszszyć; β. rozciągnąć, rozsiać; 2. podnieść, podwysszyć.

Formacje współrdzenne cf MNOŻYĆ.

Cf ROZMNOŻENIE, ROZMNOŻONY

AĆ