Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZSĘDZIĆ SIĘ

Następne hasło: ROZSIAĆ SIĘ »

ROZSIAĆ (28) vb pf

rozsiać (27), rosiać (1); rozsiać : rosiać Mącz (3:1).

rozś- (17), rozſ- (7), rosſ- (3).

o jasne; w inf -å- (6), -a- (1); -å- : -a- SkarŻyw (1:1); imp z tekstu nieoznaczającego pochyleń; w fut e jasne; w pozostałych formach -å- (16), -a- (1); -å- : -a- Mącz (1:1).

Fleksja

inf	rozsiåć

praet
	sg		pl
3	m	rozsiåł	m pers	rozsiåli

plusq
	sg
3	m	był rozsiåł

imperativus
	sg
2	rozsi(e)j

conditionalis
	sg
3	m	by rozsiåł

impersonalis
praet		rozsiåno
participia
part praet act		rozsiåwszy

inf rozsiåć (7). ◊ fut 1 sg rozsieję (2). ◊ 3 sg rozsieje (1). ◊ praet 3 sg m rozsiåł (7). ◊ 3 pl m pers rozsiåli (1). ◊ plusq 3 sg m był rozsiåł (1). ◊ imp 2 sg rozsi(e)j (1). ◊ con 3 sg m by rozsiåł (4). ◊ impers praet rozsiåno (2). ◊ part praet act rozsiåwszy (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. sieję, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Rozsypać, rozrzucić (15)
- Przen (6)
  - a) O ludziach: rozproszyć (4)
  - b) O przedmiotach materialnych: rozdać (1)
- a. Rozrzucić nasiona, aby wyrosły rośliny, posiać, zasiać (6)
  - Przen (2)
2. Rozgłosić, rozpowszechnić (13)

1. Rozsypać, rozrzucić; seminare Vulg, PolAnt; conserere, disseminare, iacere, perserere Mącz; dispergere PolAnt; dissipare Cn [w tym: co (9), kogo (Przen) (4)] (15): Consero, Poſiać/ Rozśiać. Rozſádźić. Poſzczepić. Mącz 387a, 387b.

rozsiać po czym (1): Cálchás mówi/ náſz wyiazd tym kſztałtem przyśpieie/ Kiedy z Hektorá popiół po morzu rozśieie. GórnTroas 45.

Przen (6):

rozsiać po czym (1): Pátrz co mogił/ co kośći/ po polu rozśiano GórnTroas 59.

a) O ludziach: rozproszyć (4):

rozsiać miedzy kogo (1): Y wroći Iehowá Bog twoy plon twoy/ y zmiłuie ſie nád tobą/ y obroći ſie á zbierze ćię ze wſzech ludzi/ miedzy ktore ćię rozſiał Iehowá Bog twoy BudBib Deut 30/3.

rozsiać miedzy kogo a. miedzy kim (2): y rozmnożę ie [dom Józefów] ták iáko byli przedtym rozmnożeni. A rozſieię ie miedzy ludy Leop Zach 10/9; BudBib Zach 10/9.

rozsiać po czym (1): A (ták) podniośł [!] [Pan] rękę ſwoię ná nie [na ojców naszych]/ áby ie położył w puſzcży. Y áby położył náſienie ich miedzy pogány/ y áby ie rozśiał poziemiach. BudBib Ps 105/27.

b) O przedmiotach materialnych: rozdać (1): Ták pięknie rozśiawſzy dobrá świeckie: ſam ſię nawięcey w tey máiętnośći kochał: nic niemieć/ iedno vbogą ćiáłu żywność. SkarŻyw 235.

a. Rozrzucić nasiona, aby wyrosły rośliny, posiać, zasiać (6): oſádzili też dwá Byki okrutne/ ktorym ogień z gęby ſzedł/ iákoby żadny tey ſkory z wełną złotą nie doſtał/ áż ktoby tymi Woły oráł á Smokowe zęby rosſiał BielKron 54.

Zwrot: »rozsiać nasienie« = semen iacere Mącz [szyk zmienny] (3): Wezmi naſienia cżoſnkowego rosſiey że ie FalZioł I 5c; [druga żona króla Atanasa] Poſuſzyłá naſienie wſzelkie ktore miano ſiać w folwárcech táiemnie/ á gdy ie rosſiano/ nie weſzło. BielKron 53v; Mącz 195c.

Przen (2):

rozsiać w czym (1): RejPos 54 cf Szereg.

Zwrot: »nasienie rozsiać [po czym]« (1): A toć [tj. człowiek] ieſt to naſienie/ ktore on [Pan] ſobie rozſiał po tey ziemi RejPos 53.

Szereg: »rozsiać a rozmnożyć« (1): nieprzyiaciel przyſzedſzy w nocy/ tho ieſt/ chytrze/ ćicho/ á potáiemnie/ rozſiał á rozmnożył ten złośćiwy kąkol/ w wiernym naſieniu iego [Pana]/ á w they pſzenicy wdzięcżney iego. RejPos 54.

2. Rozgłosić, rozpowszechnić; dissipare Mącz [co] (13): Dissipare famam alicuius rei, Rozśiać nieyáką sławę. Mącz 396a; iſz oni Athánázyuſzá/ tylko dla tego zbywáli/ żeby iad ſwoy kácerſki y Arryáńſki/ rozśiáć beśpiecżnie mogli. SkarŻyw 389; [rozmowa Kajfasza z Annaszem] Ieſlićby Kryſtus zmartwychwſtał/ Dopieroćby ſwoy błąd rozśiał. MWilkHist D2.

rozsiać komu (2): Ale cżekáć było trzebá/ áby doroſł/ ten ktory wzroſt y pomnożenie wſzytkiemu ſtworzeniu dáie/ á żeby nam pierwey zbáwienną náukę podał/ y rozśiał ſwoię S. Ewángelią SkarŻyw 113. Cf Zwrot.

rozsiać między kim (1): Y owſſem głupi á nye vczony trudno błąd yáki wymyſlić/ álbo wymyſlony przez inſſe/ tfirdźić/ á myędzy ludźmi rozśyać może. KromRozm II p.

rozsiać po kim [= między kim] (1): mám ták rozśiać te dwie cnoćie po łudźiách [!]/ iżby káżdy człowiek był ich vcześnikiem? GórnRozm N2v.

rozsiać po czym (4): Iáko nas [Pan Jezus] y w tey Ewányeliey łáſkáwie á miłośćiwie vcżyć racży/ iáko ſłowá iego ſwięte/ ktore on tu rozſiał po wſzey ſzyrokośći zyemie/ w ſercá ſwe przyymowáć mamy RejPos 63; Ten tedy Ceſarz/ chcąc to kácerſtwo wznowić y po wſzytkim páńſtwie ſwym rozśiać: zezwał do páłacu ſwego Biſkupy y mnichy ze wſzytkiego páńſtwá ſwego SkarŻyw 299, 119, 278.

rozsiać w czym (1): WujNT 652 cf Szereg.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (1): A potym też rozſiał [Pan] wolą náuki ſwey ſwiętey/ iáko to naſienie narodu ludzkiego iemu ku cżći rość á ſzyrzyć ſie miáło RejPos 52v.

W charakterystycznych połączeniach: rozsiać błąd (2), cnotę, ewanjeliją (2), jad kacerski, jednoistność Syna z Ojcem, kacerstwo, naukę (wolą nauki) (3), sławę, słowa, wiarę.

Zwrot: »szyroko rozsiać [komu czym przez kogo]« (1): Abowiem ácż nam był ſzyroko od pocżątku ſwiátá Pan rozſiał prawdziwą náukę ſwoię/ iuż ſłowy ſwoiemi/ iuż przez Proroki á Pátriárchy ſwoie/ [...] Ale iż rozum cżłowiecży/ [...] temu ſproſtáć nie mogł. [...] zeſłał ná ſkońcżeniu ſwiátá Syná ſwego iedinego RejPos 64.

Szereg: »rozsiać i szczepić« (1): tá ſámá ieſt prawdziwa Ewángelia/ ktorą Apoſtołowie y ich potomkowie w kośćiele rozśiali y ſzczepili: A inne poślednie WujNT 652.

Synonimy: 1. rozsypać; 2. rozgłosić, roznieść, rozsławić, rozszerzyć.

Formacje współrdzenne cf SIAĆ.

Cf ROZSIANIE, ROZSIANY