[zaloguj się]
[pdf]

ROZSYPAĆ (32) vb pf

rozsypać (19), rosypać (13); rozsypać BartBydg, UstPraw, BibRadz (2), BudNT, SkarŻyw (4), ZapKościer, WujNT, SarnStat (2), SkarKazSej; rosypać BierRaj, RejPs, RejKup, KromRozm III, OrzRozm, Mącz (2), RejAp, GórnDworz, RejPos, CzechEp; rozsypać : rosypać RejZwierc (1:1), BudBib (4:1).

rozſ- (16), rozs- (1), rosz- (1), rosſ- (1).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf rozsypać
praet
sg
1 f -em rozsypała
2 m -ś rozsypåł
3 m rozsypåł
plusq
sg
3 m był rosypåł
imperativus
sg
2 rozsy(p)
conditionalis
sg
3 m by rozsypåł

inf rozsypać (4). ◊ fut 1 sg rosypię (1). ◊ 2 sg rozsypiesz (1). ◊ 3 sg rozsypie (6), [rosypå ]. ◊ 3 pl rozsypią (1). ◊ praet 1 sg f -em rozsypała (1). ◊ 2 sg m -ś rozsypåł (1). ◊ 3 sg m rozsypåł (7). ◊ 3 pl m pers rozsypali (4). ◊ plusq 3 sg m był rosypåł (1). ◊ imp 2 sg rozsy(p) (1). ◊ con 3 sg m by rozsypåł (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Spowodować rozpadnięcie się na kawałki, zniszczyć; convellere, discindere Mącz; effodere, interrumpere PolAnt; dissipare JanStat [w tym: kogo, co (16)] (18): Gdyby kto kopce rozſypał albo iakie inſze znáki grániczne pokáził/ táki temu ktoby go pozwał przepada od káżdego kopcá álbo znáku narożnego trzy grzywny UstPraw Iv; RejZwierc 161; tedy ia ten Dom Boży położę rowno z ziemią/ á ołtarz roſypię/ Y zbuduię ná tym mieyſcu zácny kośćioł Bachuſowi BudBib 2.Mach 14/33; Przeſławny Ceſarzu/ tákli rádziſz ſłudze twoiey/ áby Chryſtuſa porzućiłá/ á ſkázytelnemu cżłeku/ ktorego pochwili robacy rozſypią przyſtáć miáłá SkarŻyw 225; ActReg 155; IEſli Krześćiánin Cméntarz álbo groby Zydowſkié iákokolwiek rozſypie/ álbo gwałtem náiedźie: chcemy/ áby wedle zwyczáiu źiemie náſzéy y praw był ćiężko karan SarnStat 254.

W przeciwstawieniu: »rozsypać ... usypać« (1): KTóryby Stároſtá rozſypał gránice/ áby ie powinien był vſypáć SarnStat 844.

a. O abstraktach, w tym zwłaszcza o zamiarach ludzkich: zniweczyć, udaremnić (9): Panye ktori roſipuyeſſ radi poganſkye a odmyataſſ miſly lyudſkye ij wſgardzaſſ vradzenye xyᾳzᾳt yakoś roſipal [r]adα ac[h]ytofelya. zloḿ a roſrzuc [...] nyenawyſc ij wſſitky chitroſcy zle radi przewrotnoſcy wſſitkych nyeprzijacyol naſſich BierRaj 16; Convellere ius societatis atque amicitiae Potárgáć s kim towárziſtwo y záchowánie rośipáć [!]. Mącz 478d, 372a; RejAp 64v; BudBib 2.Par 20/37; Cżego [utraty czystości] wnetże ćięſzko żáłuiąc/ [synowica św. Abramiusza] ſamá ná ſię gorzko nárzekáłá/ mowiąc: Nieſtety mnie nędzney/ mieſzkánie y kośćiołem Boży pomázáłá: zmowem z Pánem Bogiem rozſypałá [!] SkarŻyw [237], 358; Ziemiá záráźiłá ſię od obywátelow ſwoich: bo przeſtąpili zakon/ odmienili práwá/ rozſypáli przymierze wieczne. SkarKazSej 702a; [ListyPol III 1550/41].
[Szereg: »rosypać i przemienić«: ále pan bog [...] myſl tę iego [aby poślubić piękną pannę] roſipał y przemienił á onę oblubienicę wźyął przez ſmierć JanKoszŻyw E6. ]
Przen: Zakończyć, przerwać (1): [książę] Niewinnego wſądziech pſuie. Ale mi ſię ſda iż ſkoro Roſypie boy/ bo nieſporo. RejKup C.
b. O ludziach (2): Teſz y ofiárownicy przybráni do Iehowy niech ſię poświęcą/ áby ich nie rozſypał [ne forte divisionem faciat] Iehowáh. BudBib Ex 19/22, Ex 19/24.
2. Sypiąc, rozrzucić na jakiejś przestrzeni; dissipare BartBydg; effundere Vulg; dispergere, spargere PolAnt [w tym: co (7), kogo (Przen) (1)] (10): Dissipo, rostrwozicz, roszipacz BartBydg 218.

rozsypać po czym (2): Y rzekł [Pan] do mężá vbránego w odźienie lniáne/ [...] nábierz pełno w ręce ſwoie węgla ogniſtego z pośrzod Cherubinow/ á rozſyp po mieśćie BibRadz Ez 10/2, Ez 5/2.

Przen (2):

rozsypać co czego [= napełnić co czym] (1): BO ácż ludzie rozni roznych piſm y roznych náuk ſwiáth pełen rozſypáli/ ále iż byli ludzie/ też ſie iáko ludzie vnośić mogli. RejZwierc 8v.

Zwrot: »rosypać po światu« (1): iż iuż cżáſy przychodzą tego ſwiętego Proroctwá Páńſkiego/ gdyż iuż rozlał á práwie roſypał Boſtwo ſwoie ſwięte á wolą ſwą ſwiętą po wſzytkiemu ſwiátu RejPos 260.
Szereg: »rozlać a rosypać« (1): RejPos 260 cf Zwrot.
a. Sypiąc z góry, rozprzestrzenić (1): [Pan mój] Poruſſy grom á da wniem głos ſwoy vſlyſſeć roſypie grad zwęglem ogniſtem zmieſſawſſy ná poły. RejPs 24; [Glosy III nr 102/203].

[W porównaniu: Ienże dawa śnieg iáko wełnę/ mgłę iáko popioł roſipa [nebulam sicut cinerem spargit; rozſypuie Leop; ſypie BudBib] PsKrak 1532 147/5[16]. ]

b. Rozrzucić to, co było ułożone [przekład i nawiązania do Vulg Ioann 2/15] (4): KromRozm III H5v; SkarŻyw 414; CzechEp 47; A [Jezus] vczyniwſzy iákoby bicz z powrozkow/ wyrzućił wſzytkie z kośćiołá/ y owce y woły: á tych co pieniądzmi hándlowáli pieniądze rozſypał [et nummulariorum effudit aes]/ y ſtoły poprzewracał. WujNT Ioann 2/15.
Szereg: »poprzewracać i rozsypać« (1): a gdy gry ſzkodliwe/ iáwnie ná iednym mieyſcu zacni y wielcy ludzie mieli: ſam [Jezus] tám ſzedł/ y ſtoły/ kárty/ koſtki/ pieniądze/ poprzewracał y rozſypał/ y koſtery rozegnał. SkarŻyw 414.
3. O ludziach: umieścić w różnych miejscach, rozproszyć [kogo miedzy kogo] (1): Y rozſypie [disperget] was Iehowá miedzy narody/ że was máło zoſtánie miedzy pogány BudBib Deut 4/27.
4. Rozdać; dispergere PolAnt [w tym: co (2)] (3): Iáko nápiſano [w Ps 112]: Rozſypał/ dał vbogim/ ſpráwiedliwość iego trwa ná wieki. BudNT 2.Cor 9/9; [niech ſię [...] ſpyta / co zá tę Kanonizácyą wydał/ wiele łokći złotogłowu/ wiele inſzych koſztownych máteriy miedzy kárdynały roſkráiał/ wiele pieniędzy gotowych rozſypał. BronApokr 263].

rosypać między kogo (1): Gdy Alexánder wielki/ do Perſyey ná Dáryuſá ćiągnął/ wſzytkie ſkárby ſwe między Rycerſtwo ſwe był roſypał OrzRozm N3v.

Przen [na kogo] (1): [człowiek bez pielęgnowania zdziczeje] wyymuiąc ná kogo/ náturá/ ábo niebo/ dáry ſwe roſypie GórnDworz D2.
5. [Utworzyć luźny szyk wojskowy [co]: poniewaz ſye oni [Tatarzy] rozſypką potykáią/ tedy tymże ſye też obycżáiem ſnimi podkáć/ roſypáć huf álbo dwá TarnConsil 13.]

Synonimy: 1. pokazić, rozbić, zniszczyć; a. rozerwać, rozproć, rozproszyć.

Formacje współrdzenne cf SUĆ.

Cf ROZSYPANIE, ROZSYPANY

MN