[zaloguj się]
[pdf]

ROZPROĆ (19) vb pf

roſ-, ros- (11), roz- (6).

Pierwsze o jasne; -próć (3), -proć (1); -próć SarnStat; -próć : -proć Mącz (2:1).

Fleksja
inf rozpróć
praet
sg pl
3 m rozpr(o)ł m pers rozpr(o)li
f rozpr(o)ła m an
imperativus
sg
2 rozporz

inf rozpróć (6). ◊ fut 3 sg rozporze (2). ◊ 3 pl rozporą (2), rozporzą (1); rozporą SienLek; rozporą : rozporzą SkarKazSej (1:1). ◊ praet 3 sg m rozpr(o)ł (3). [f rozpr(o)ła.] ◊ 3 pl m pers rozpr(o)li (2). ◊ imp 2 sg rozporz (1). ◊ part praet act rozpr(o)wszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Zniszczywszy szwy, rozdzielić zszyte części; dissartire BartBydg; diloricare Mącz (4): BartBydg 136b; Diloricare tunicam, apud Ciceronem legitur pro discindere, Rozpróć. Mącz 89b.

rozproć co (2): RejWiz 150v; Po P. Kryſtuśie vkrzyżowánym/ doſtáły ſię katom iego dwie ſzaćie: iedná zwierzchnia kráiána y ſzyta/ ktorą rozprowſzy podźielili ſię PowodPr 55.

2. Rozciąć skórę, często wraz z ciałem (8):

rozproć co komu, czemu (żywotne) (5): [Tyberius] przyiechawſzy do Konſtánynopolá poimał Leoncyá/ tákież mu roſproł nozdrze iáko on drugiemu vdzyáłał BielKron 167, 167. Cf Zwroty.

Zwroty: »rozproć [komu] brzuch« (1): Pipiná Xiążę poimawſzy roſproli mu brzuch StryjKron 295.

»rozproć skorę« [w tym: komu (1), czemu (żywotne) (1)] [szyk zmienny] (4): napiſſawſchi ſobye na karthke vidzenye ono roſproll skorą na nocze [lege: nodze] y wlozil ye thamo LibMal 1554/190v; BielKron 464; thedy mu [koniowi] ſkorę ná onéy żyle roſporz SienLek 178, 178v; [SprLek D3].

a. Rozciąć brzuch [kogo] (1): RejZwierz 13; [Bo [Neron] matkę własną rozprół, chcąc wiedzieć, gdzie leżał StryjPocząt 64].
3. Zepsuć, udaremnić, unieważnić; dissipare, disturbare, irritum facere Mącz; revocare JanStat [w tym: co (6)] (7): Irritum facere, Rozwiać/ roſproć/ nie pewnie nie ſtále vczynić. Mącz 347d, 469c; ActReg 183; Fráńćiſzek [...] chce odezwáć y rozpróć to przedánié/ gdyż ſie mu przez ták długi czás doſtáteczna zapłátá nie sſtáłá. SarnStat 689; SkarKazSej 695b; [Książęciu pruskiemu rozproł małżeństwo Carolus Quintus ListyPol II 1549/323, I 1547/406; ná co chćieli niektorzy pozwolić po wierdunku káżdy rok z łanu/ ále Wielcy Polacy to roſproli BielKron 1597 470 (Linde)].

rozproć czym (1): A wierz mi iż ſtráſznieyſze ieſt tákiemu morze/ Ktory miłość/ y wiárę/ ſwą zdrádą roſporze PudłDydo B2; [Sentencja B3].

W połączeniu szeregowym (1): Młodſzy bráćia [tj. szlachta] drugdy wſzytko [co uchwalono na sejmie] roſporą y popſuią/ y powichlą SkarKazSej 659b.

Synonimy: 3. rozerwać, rozproszyć, rozsypać.

Formacje współrdzenne cf PROĆ.

Cf ROZPROCIE, ROZPROTY

KW