Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZSYPAN

Następne hasło: ROZSYPANY »

ROZSYPANIE (11) sb n

rozsypanie (7), rosypanie (4); rozsypanie UstPraw, SkarŻyw (2), SarnStat; rosypanie LubPs, WujJudConf; rozsypanie : rosypanie Mącz (2:1), GrzegŚm (1:1).

rozſ- (4), roſſ- (3), [rozs-].

o oraz a jasne; e z tekstów nieoznaczających é oraz -é.

Fleksja

	sg
N	rozsypani(e)
G	rozsypaniå
A	rozsypani(e)
I	rozsypanim
L	rozsypaniu

sg N rozsypani(e) (4). ◊ G rozsypaniå (1). ◊ A rozsypani(e) (3). ◊ I rozsypanim (1). ◊ L rozsypaniu (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde w objaśnieniu s.v. rozsypka.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „rozsypać”: zniszczenie (4)
- a. O abstraktach (1)
II. Rzeczownik od „rozsypać się” (7)

I. Rzeczownik od „rozsypać”: zniszczenie [czego] (4): O Rozſypániu Kopcow. UstPraw I; [Heliasz] śmierć ſobie racżey obierał/ á niſzli ná roſſypánie ołtárzow Bożych/ [...] pátrzyć miał. SkarŻyw 50; O rozſypániu cméntarzá Zydowſkiégo. SarnStat 254; [Diar 1566 24].

a. O abstraktach (1): Rácżże [Panie] nápráwić zakonu twego roſypánye. LubPs bb5.

II. Rzeczownik od „rozsypać się” (7):

1. Rozpadnięcie się na kawałki; dissolutio Mącz, Cn; solutio Mącz; dissipatio Cn [w tym: kogo, czego (2)] (6): Defuncta corpora incorrupta conservat cedrus, Cedrowe drzewo yeſt tey mocy że vmárłe ćiała záchowawa od rozſipánia/ y ſmrodu álbo gnićia. Mącz 140c; Lysis, latine solutio, Rozſipánie/ Roſtąpienie. Mącz 202b, 401b; [A ták wilgotá wodna zátrzymawa źiemną ſuchość od rozſypánia/ záśię źiemiá ſpiekłośćią ſwą záchowawa wodę od roſpłynienia. Cresc 1571 8].

Wyrażenie: »rozsypanie w proch« (3): Prawdźiwą obiethnicę y poćiechę wiernym ſwym Kryſtus oznaymia/ żywot wiecżny/ ktory żywot iż w wątpienie przywodźi/ śmierć y roſypánie wproch cżłowieká: Przeto Kryſtus záras dołożył. [...] GrzegŚm 6, 40; Lecż [św. Antoni] poſtámi y przekładánim ſrogich mąk piekielnych/ y końcem á roſſypánim w proch ćiáłá ſwego/ mocnie tákie myſli [o żądzach cielesnych] odganiał SkarŻyw 56.

2. Zerwanie jedności religijnej [czego] (1):

Szereg: »rosypanie i rozerwanie« (1): A widźimy przykłády iáwnego gniewu Bożego/ [...] zámieſzánie dźiwnych wymyſłow y żáłoſne roſypánie y rozerwánie Kośćiołá Bożego. WujJudConf 242v.

3. [Rozproszenie się, rozjechanie się, rozejście się [czego (społeczności)]: Wczora sejm się rozjachał. Wstali posłowie jako ptacy, acz non defuerunt certi auctores tego rozsypania sejmu. ListyZygmAug 1554/296.]

Synonim: II. 2. rostąpienie.

Cf ROZSYPAĆ, ROZSYPAĆ SIĘ