[zaloguj się]
[pdf]

POKAZIĆ (109) vb pf

o jasne; w inf -a- (21), -å- (1); -a-: -å- Mącz (13:1); w pozostałych formach -a- (78), -å- (1); -a- : -å- BielKron (33:1).

Fleksja
inf pokazie
praet
sg pl
1 m -m pokaził m pers my pokazili
f -m pokaziła m an
2 m pokaziłeś m pers
3 m pokaził m pers pokazili
f pokaziła m an
n pokaziło subst pokaziły
plusq
sg pl
3 m był pokaził m pers byli pokazili
conditionalis
sg
3 m by pokaził
impersonalis
praet pokaż(o)no
con by pokaż(o)no
participia
part praet act pokaziwszy

inf pokazie (22). ◊ fut 1 sg pokażę (2). ◊ 2 sg pokazisz (3). ◊ 3 sg pokazi (6). ◊ 2 pl pokazicie (2). ◊ 3 pl pokażą (4). ◊ praet 1 sg m -m pokaził (1). f -m pokaziła (1). ◊ 2 sg m pokaziłeś (1). ◊ 3 sg m pokaził (30). f pokaziła (4). n pokaziło (2). ◊ 1 pl m pers my pokazili (1). ◊ 3 pl m pers pokazili (14). subst pokaziły (2). ◊ plusq 3 sg m był pokaził (2). ◊ 3 pl m pers byli pokazili (1). ◊ con 3 sg m by pokaził (4). ◊ impers praet pokaż(o)no (1). ◊ con by pokaż(o)no (1). ◊ part praet act pokaziwszy (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

1. Zepsuć, zniszczyć (zwykle: wiele, wszystko); wyrządzić szkodę, spowodować stratę; auferre, destruere, dissipare Vulg, PolAnt; confringere, conterere Vulg; convellere, expugnare, intervertere Mącz; perdere PolAnt [w tym: kogo (tylko w b., e.), co (zwykle pl) (70)] (86): ieden cżłowiek ſtrácony wiele dobrego pokáźi. BielKron 81v; Mącz 488b.
W przen (1): Obłudné ſerce wſzytko pokáźiło/ Y twa niewdźięczność/ którą pokázuieſz Tám/ gdźie powolność y chuć práwą czuieſz. KochFrag 27.
a. O stanie fizycznym (61): [Jaskółka mówi do ptaków:] otoć ſie iuż len [z którego powstaną nici na sieci] źieleni/ Cżemuśćie ták záſlepieni: Iż niechcecie ośię radzić/ złego źiela wcżás pokáźić. BierEz N; yz wielky glod bil na konie na poliv bo scharancza wyadla a barzo pokazyla LibLeg 11/78; Iáko máłe muchy pokáżą drogą máść gdy w niey pozdycháią/ ták też [...] BielKron 81v.
Przen (5): A wſſyſtkie rogi grzeſſnikow pokáżę: á będą wywyſſone rogi ſpráwiedliwego. Leop Ps 75/11, Ps 75/4, Eccli 28/17; iż przyść záſię możnieyſzy miał/ y pokáźić ony wizytki łupy iego [tj. szatana]/ y ony zbroyne vbiory iego. RejPos 305v.
Zwrot: »sobie głowy pokazić« = usiłować bezskutecznie coś zrozumieć (1): Bo wiele ludzi ſobie głowy pokáźili/ A máło ſie w tych dziwiech przedſię obacżyli. RejWiz 143v.
α. O budowlach i ich zespołach (miastach itp.): zburzyć, zniszczyć, spustoszyć (53): ZapWar 1509 nr 2060, 1537 nr 2562; pokáżą mury thwoie/ á domy twoie okazáłe wywrocą Leop Ez 26/12, 4.Reg 3/25, 11/18, 12/3, 21/3, 2.Par 20/33, 32/12; Gdyby kto kopce rozſypał albo iakie inſze znáki grániczne pokáził/ táki temu ktoby go pozwał przepada od káżdego kopcá álbo znáku narożnego trzy grzywny UstPraw Iv, Iv; BibRadz 1.Reg 15/14; nárzekam ná lud Izráelſki dla ciebie Pánie/ bowiem ołtarze twoie pokáźili BielKron 85; [Ezechijasz] Pokáźił gorne ołtarze/ leśne tákież/ wężá miedzyánego ſpalił BielKron 88v; A gdy ſie mu [tj. Holofernesowi obywatele Mezopotamii] poddáli/ pokáźił wſzytki miáſtá y lud pomordował BielKron 113; Attila náwroćił ſie do Węgier pokáźiwſzy ty miáſtá we Włoſzech co nagruntownieyſze BielKron 298v, 83v, 86v, 88v, 90 [2 r.], 166 (19); Mącz 330b; Rátuyże mię [...] Bo Turcy ledá kiedy ná mię śie wyráżą/ Oſtátki moich włośći/ do końcá pokáżą. BielSat G2; BudBib 4.Reg 23/8, Ez 26/4; SarnStat 667.

pokazić czym (1): ale nie miernym ogniem wſzytko pokaźiſz FalZioł II 2d.

W przeciwstawieniach: »pokazić ... naprawiać, pobudować« (2): wiele kościołow nápráwiał ktore był ociec Konſtáns pokáźił. BielKron 166v; Pokáżę gumná moie/ á więtſze pobuduię WujNT Luc 12/18.

W połączeniach szeregowych (3): kthory [Attyla] wſzytki miáſtá nád brzegiem Renu Fráncuſkim zburzył/ pokáźił y ſpuſtoſzył BielKron 284v, 345; GórnDworz Qv.

Szeregi: »pokazić i wygładzić« (1): Wygłádziwſzy rodzay Achábow/ vmyſlił pokáźić y wygłádzić modły báłwáńſkie BielKron 86v.

»zburzyć i pokazić« (1): Dioklecian á Maximian Ceſárzowie/ [...] kazáli zburzyć y pokáźić wſzytki kośćioły Krześćiáńſkie BielKron 288v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

αα. Sprawcami są stworzenia, siły natury i Bóg (6): pokáźił [Bóg] w gniewie ſwoim wſſyckie obronne budowania pánny Iudſkiey Leop Thven 2/2, 4.Esdr 11/42; ieſzcże więtſzy ſtrách y ſzkodę morze vcżyniło w Holándryey/ gdy groble wodá przerwáłá á wſſytko pokáźiłá y z ſobą pobráłá. BielKron 209, 312v; RejPos 124v; ArtKanc M5; [BielKron 1597 481 (Linde)].
b. Wybić, wytracić; pokonać (5):
Szereg: »pokazić i zniszczyć« (1): wynidzie wzápalcżywośći wielkiey/ áby pokáźił y zniſzcżył mnogie [ad perdendum et interficiendum multos]. BudBib Dan 11/44.
α. O Bogu jako sprawcy (4): Pan bog na prawiczach twoich pokaził dnia gniewu ſwego krole. WróbŻołt 109/5.
Przen: O wrogach duchowych [co] (3):

W połączeniu szeregowym (1): [Chrystus] ſam ſie napirwey potkawſzy s thymi ſprzećiwniki náſzymi/ ſam pomdliwſzy/ poniſzcżywſzy/ á pokáźiwſzy ich moc/ [...] náukę wſzythkę y obronę nam zoſtáwić raczył RejPos A4v.

a) O mocy szatana [co] (2): OpecŻyw 164v; ZAwitay k nam święta Wielkanocy/ w którą wſzytkie złe diabelſkie mocy/ Kryſtus poráźił/ y ná wieki przez ſwą śmierć pokáźił. ArtKanc F9v.
c. O zdrowiu (2): by wtobie y iáſzczórki były/ muſzą wen [tj. iść precz] oprocz członków pokáżonych/ co w tobie trućiná pokáźiłá/ będąc tám długo SienLek 157v.
Zwrot: »sobie pokazić« (1): Gdy ſobie koń wárgi/ iákożkolwiek pokáźi/ álbo mu ſye popádáią/ wykróy ſkibkę ośrzódki chlebowéy/ [...] SienLek 167v.
d. O państwie: osłabić, podkopać, poderwać moc, znaczenie, doprowadzić do upadku (2):

W przeciwstawieniu: »naprawić ... pokazić« (1): ktory [Wespazjan] iákmiarz wſzytkę vpadłą Rzecżpoſpolitą nápráwił/ co iego przodkowie pokáźili. BielKron 146.

Szereg: »zniszczyć, pokazić« (1): Convellere Reipub. statum, Rzecz poſpolitą zniſzczyć/ pokáźyć. Mącz 417c.
e. Zaszkodzić komuś, skrzywdzić, ciężko doświadczyć (4): RejKup dd7; Zlec belo Panowie zle/ ieſli tego niewirzucicie pokazitze potumki waſze nawieki. PaprUp L2; O [...] innych cudzoźiemſkich kupcách/ którzy nietylko miáſtá y kupce Koronné pokáźili/ ále y Koronie nie pomogli SarnStat 277.
α. O Bogu jako sprawcy (1):

W przeciwstawieniu: »pokazić ... zbudować« (1): Bo nieprzypátruią ſię vcżynkow [errata zmienia: vczynkom] Iehowy/ áni dziełom rąk iego/ pokázi ie/ á nie zbuduie ich. BudBib Ps 27/5.

f. Zniweczyć, zepsuć (o działaniach i ich skutkach, dążeniach, zamierzeniach) (6): RejJóz G; chęć ludziom Rycerſkim y wſzytkim inym ſtanom do ſpraw poććiwych y do ſłużb Rzecżypoſpolitey pokáźili RejZwierc 194v, 190v, Bbb3v.

pokazić czym (1): Ano iáko ptaſzká ſtrzedz/ potrzebá młodego. Bo chociay mu rozumu/ kęſ náuką wráźiſz/ Ale złym wychowániem/ wſzytko wnet pokáziſz. RejZwierz 111v.

Szereg: »popsować i pokazić« (1): Bo y Ian s. powiáda: Iż dla tego ſyn Boży przyſzedł ná ſwiáth/ áby w nas vcżynki dyabelſkie popſował y pokáźił. RejPosWiecz2 93v.
g. O wartościach moralnych (1): LAkomſtwo miłe/ zazdrość/ pychá/ dobre mienie/ Snádnie nam pokáźiło poććiwe ſumnienie RejZwierc 269.
h. O sensie, treści: zniekształcić, wypaczyć (2): z Greckich kśiąg wielki pożytek ieſt. Bo y nie wſzytko pokáżono/ y ktemu znácżnieyſza ieſt rzecż w onem ięzyku. wktorem ią napiſano BudNT przedm c4v, przedm c5.
2. Odeprzeć, zbić czyjeś argumenty [co (pl)] (2): Orator plerumque eludit obiecta quae diluere non potuit, Sprawcá rzeczi zwikł ſie náśmiewać z tych rzeczi których nie może pokáźić. Mącz 199a; Diluere argumenta, Pokáźić dowody/ okázáć że niczemne ſą. Mącz 199d.
3. Unieważnić, skasować wiele, wszystko; nie przestrzegać; devincere, dissolvere, evertere, irrita facere, perfringere, perrumpere, refellere, revellere, rumpere, sustollere Mącz; tollere JanStat [w tym: co (pl a. sg w funkcji pl) (15)] (17): Leop 2.Mach 8/17; [Tarkwiniusz Pyszny] Práwá y vſtáwy wſzytki Serwiuſowe pokáźił. BielKron 103v; [cesarz Nerwa] Krześćiánom záſię dobrowoleńſtwo dał/ ktore byli przodkowie iego wygnáli/ y práwá okrutne przodkow ſwych pokáźił. BielKron 148v, 172v [2 r.], 186; Revellere vincula iudiciorum, Zwiąski ſądowne rozerwáć/ to yeſt pokáźić/ ſpuſtoſzić záchowánie ſądów á praw poſpolitych. Mącz 497a, 190c, 275d, 361b; SarnStat [207], 541.
Szeregi: »połamać (a. złamać), (i) pokazić« (3): Papieſz [Hadryjan] wroćił był moc [...] Ceſárzowi Kárłowi/ áby záwżdy Ceſarz Papieża Rzymſkiego wybierał y potwierdzał/ to potym wſzyſtko trzeći Adryan Papieſz po ſthu lath złamał y pokáźił KrowObr 37v; Mącz 360c, 488a.

»w niwecz obrocić, pokazić« (1): Sustollere atque irrita facere quae quis fecit, W niwecz obróćić pokáźić. Mącz 457d.

a. Pozbawić mocy dowodowej wielu [kogo pl] (1): Testes vel dicta testium refellere, Pokáźić ſwiadki/ To yeſt, Okázáć że ych ſwiádectwo wedle práwá nie może być ná ſądzie prziyęte. Mącz 117b.
4. Uczynić wiele złym, niewłaściwym; pogorszyć (o postępowaniu, czyjejś sytuacji) (3):

pokazić co (pl) (2): SNadz ná tem poſtánowił ſſalony myſl ſwą iż mnima áby niebyło bogá/ á tem beſpieczeńſtwem pokáźił ſpráwy/ ſwe iż rzadki ieſt ktory oto dba áby co dobrego vczinił RejPs 79; BibRadz Ier 3/21.

W przeciwstawieniu: »naprawić ... pokazić« (1): [Adam] Przyſzedł ku Panu z wielkim drżeniem [...]. Iney wymowki niebożątko nie máiąc/ iedno iż niewiáſtá mię zwiodła [...]. On złocżyńcá cżym ſobie chciał nápráwić/ tym więcey pokáźił. RejPos 101.

W przen (1): Głos vſłyſzan ieſth ná wyſokośćiach/ á płácż prośb ſynow Izráelſkich/ ábowiem pokázili drogi ſwoie [iniquam fecerunt viam suam]/ á zápámiętáli Páná Bogá ſwoiego. BibRadz Ier 3/21.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Convellere acta alicuius, Pokáźić/ popſowáć/ zniſzczić. Mącz 478c.

Synonimy: 1.a. popsować, wygładzić, zburzyć, zepsować, zniszczyć; b. splundrować, spustoszyć; pobić, pokonać, wybić, wytracić; g. oszkaradzić, oszpecić, pohańbić, pokalać, zhańbić; h. »wniwecz obrocić«, popsować, sfałszować, 3. połamać, złamać.

Formacje współrdzenne cf KAZIĆ.

Cf POKAŻENIE, POKAŻONY

LWil