[zaloguj się]
[pdf]

OSZPECIĆ (17) vb pf

oszpecić (14), oszpacić (2); oszpecić BielŻyw, BibRadz, LeovPrzep, RejZwierc, WujJud, ModrzBaz, WerKaz, PudłFr, Calep, LatHar, KołakCath, WujNT, KlonKr, KlonWor, oszpacić GroicPorzRej, NiemObr, GosłCast.

o, e oraz a jasne.

Fleksja
inf oszpecić
praet
sg pl
3 m oszpecił m pers oszpecili
f oszpeciła m an
n oszpeciło subst
conditionalis
sg
2 m byś oszpecił
3 m by oszpecił

inf oszpecić (3). ◊ fut 2 sg oszpecisz (1). ◊ 3 sg oszpaci (1). ◊ 3 pl oszpecą (1). ◊ praet 3 sg m oszpecił (1). f oszpeciła (4). n oszpeciło (1). ◊ 3 pl m pers oszpecili (2). ◊ con 2 sg m byś oszpecił (1). ◊ 3 sg m by oszpecił (1). ◊ part praet act oszpeciwszy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Zniekształcić, uszkodzić, okaleczyć; deformare Modrz, Cn; maculare Cn [kogo, co] (7): Alexender [...] roſkazał mu [Kalistenesowi] wſzythki vdy ſprzerzezać, á nos iemu vrzazawſzy oſzpeciwſzi go ludu wydał BielŻyw 106; Bo y máła brodaweczká twarzy białey głowie/ Nie oſzpáći y nie wádźi nic piękney Oſobie. GroicPorzRej C4; ktory [diabeł] doſtawſzy ſobie godnego nacżynia/ pobudza ie do zábijánia/ y do wſzelákich złośći/ áby obraz Boży oſzpećił ModrzBaz 64; [Ktoby oſzpećił kogokolwiek z ſąśiádów ſwoich [Qui irrogaverit maculam cuilibet civium suorum]/ iáko vczynił/ ták mu ſie sſtánie. Złamánié zá złamánié/ oko zá oko/ ząb zá ząb odda. WujBib Lev 24/19 (Linde)].

W połączeniu szeregowym (1): Abo żebyś ſobie kazał vpiłowáć zdrową nogę dla chromey: pewniebyś ćiáło ſwe właſne oſzpećił/ zepſował y okálicżył/ y wiecżniebyś zoſtał niedołężnym. KlonWor ded **3v.

W przen (3): Bo on ſznur złoty w Niebie trzyma ſpráwiedliwość Dotąd/ poki go źiemſka nie oſzpećiłá złość. KołakCath C4v; co cnotá ſpráwiłá Rodźiców/ ich niecnotá wſzytko oſzpácziłá [!]. GosłCast 35.

W przeciwstawieniu: »oszpecić ... ozdobić albo oślachcić« (1): Bo ieſli tę [duszę] oſzpećiſz nie mnimay áby cie ciáło ozdobić álbo oſláchćić miáło? RejZwierc 148.

2. Uczynić brzydkim [co] (2):

oszpecić czym (1): á wſzytkę ślicżność iego/ krwią pozoſtáłą oſzpećił LatHar 271.

W przen (1): A iáko będąc w ćiele/ niczym nie zelżyła/ Bez pochyby y niebá téż nie oſzpećiłá. PudłFr 65.
3. Okryć hańbą, zniesławić, zbezcześcić; maculare PolAnt; conscelerare Calep [w tym: kogo, co (7)] (8): LeovPrzep av; ktory Formoza Papieżá ćiáło wygrześć/ y oſzpáćić/ y do Tybru wrzućić roſkazał NiemObr 178.

oszpecić czym (3): WujJudConf 246v; Calep 244a; [łakomstwo] Y Symoná Czárnokśiężniká świętokupſtwem oſzpećiło. WujNT Zzzzz4.

Zwroty: »[czyją] sławę oszpecić« (1): [Fortuna] Ruſzyłá kołem, álić wnet ſpráwiłá, Ach cnego Páná [Bolesława Krzywoustego] ſławę oſzpećiłá. KlonKr C4.

»ślachetność [czyją] oszpecić« (1): A ieſliż dźiateczki w ſwey woley y wnieumieiętnoſći nádetymi [!] będą/ ſláchetność narodu ſwego oſzpeczą [cognationis suae maculant nobilitatem]. BibRadz Eccli 22/8.

Szereg: »pokalać i oszpecić« (1): ktorzy grzechy niecżyſtemi y báłwany pokaláli y oſzpećili Kośćioł Boży. WujJudConf 246v.
a. Zgwałcić [kogo] (1): Màcedońcżykowie zgłádzeni ſą/ gdy niektorzy oſzpećili corkę gośćiá iednego/ y potym ią zábili. WerKaz 297 [idem] [WerReguła 62].

Synonimy: 1. oszkaradzić; 3. pokalać, zhańbić; a. zgwałcić, znieważyć.

Formacje współrdzenne cf SZPECIĆ.

Cf OSZPECENIE, OSZPECONY

IM