Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OSZPECON

Następne hasło: OSZPETNIEĆ »

OSZPECONY (18) part praet pass pf

oszpecony, oszpecon (15), oszpacony (3); oszpecony BibRadz, RejPos, RejZwierc (2), ModrzBaz, SkarŻyw, LatHar (3), KołakCath (2), SarnStat (2), SkarKaz (2); oszpacony BielKron, GosłCast (2).

oszpecony, oszpacony (17), oszpecon (1).

-ſzp- (18), [-ſp-]; -c- (17), -cż- (1).

Pierwsze o, e oraz a jasne; drugie o w formach złożonych jasne, w formie niezłożonej z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja

sg
m	N	oszpecony, oszpecon	f	N	oszpeconå	n	N	oszpecon(e)
	G			G	oszpecon(e)j		G
	D			D	oszpecon(e)j		D
	A	oszpecon(e)go		A			A

pl
N	m pers	oszpeceni
N	subst	oszpeconé

sg m N (praed) oszpecony (5), oszpecon (1); -ony BielKron, RejPos, LatHar, GosłCast; -ony : -on RejZwierc (1:1). ◊ A oszpecon(e)go (1). ◊ f N oszpeconå (2). ◊ G oszpecon(e)j (1). ◊ D oszpecon(e)j (1). ◊ n N oszpecon(e) (2). ◊ pl N m pers oszpeceni (3). subst oszpeconé (2); -é (1), -(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: oszpecon przez kogo (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI i XVIII w. s.v. oszpecić.

Znaczenia

1. Zniekształcony, obrzydzony, okaleczony (7)
2. Zhańbiony, zniesławiony (11)
- W przen (1)

1. Zniekształcony, obrzydzony, okaleczony (7): kazał mu [Aleksander Kalistenesowi] obrzezáć gębę/ nos/ y vſzy [...]. Lizymáchus vżáłował ſie towárzyſzá ſwoiego áby ták nędznie oſzpácony długo nie żył/ zádał mu trućinę BielKron 125v; RejPos 218; Teyże nocy wpadł nań on wſzytek trąd [...]/ że był ták oſzpecony iż nieznáć było ieſli był cżłowiek álbo źwirzę RejZwierc 64v; Obrzezáłábych ſobie vſtá/ tedyby mi oſzpeconey dáli pokoy. SkarŻyw 161.

oszpecony czym (2): Vkochaſz ſię/ kiedyć mile męka Páńſká wznowi [...] Iobá wrzodem ſzkárádym ſrodze oſzpeconego LatHar 258; SkarKaz 205a.

W połączeniach szeregowych (2): Iako ono ćiáło Chryſtuſowe w ogroycu okrwáwione/ v Káiphaſzá oſzpecone/ v Piłatá podrápáne/ ná krzyżu rozgoźdźione y zdźiuráwione/ y włocznią otworzone SkarKaz 205a, 205a.

2. Zhańbiony, zniesławiony (11):

oszpecony czym (8): Abowiem wſzyſthko v nich zá rzecz poććiwą było poki grzechem oſzpeceni nie byli. BibRadz I 2c marg; Záś ſynowie ich/ iáko dáleko od oycowſkich cnot y godnośći wyrodźili ſię? iáko ſproſnemi zmázámi oſzpeceni? ModrzBaz [41]v; Wſzákże nie káżda duſzá tám bywa wpuſzcżona/ Tylko tá ktora grzechem nie ieſt oſzpecżona. KołakCath B4, B4v; LatHar 601; SarnStat 979; Niech będą vſzláchceni ozdobą ſowitą/ Lepiéy niż oſzpáceni háńbą nieodmytą. GosłCast 33, 31; [Cżemuſz thedy cżárćie przeklęty/ będąc ná niżſze y wzgárdzeńſze ſtworzenie/ duch oſzpácony ćiemnośćią/ nie wſtydaſz ſię mieyſca Boże pośiádać PostępekPrCzart 55].

W połączeniach szeregowych (2): LatHar 601; potym vmyſły náſzé ku pokoiowi y zgodźie obróćiliſmy/ [...] y té rzeczy któré zá niepokoymi y ſpory były zburzoné oſzpeconé y rozerwáné [diruta fuere, deformata et distracta JanStat 864]/ [...] obiecuiemy zá ninieyſzym przywileiem chowáć SarnStat 1086.

Szeregi: »ohydzon i oszpecon« (1): Ale twoy [dom] ácż dawno powſtał/ ále bárzo ſchodzi/ á przez cię ieſzcże bárziey będzie ohydzon y oſzpecon. RejZwierc 52v.

»złamany albo oszpecony« (1): A żeby [...] wola iego [...] nie byłá ſpoſobem iákimkolwiek złamána/ álbo oſzpecona [infringi vel deformari JanStat 87] SarnStat 979.

W przen [czym] (1): Niech sſtąpi myśl moiá/ do źiemie ćiemnośćiámi y mgłą śmierći oſzpeconey LatHar 151; [Contrionem także iako y my zową/ żalość y ſkruchę prawdziwą/ dla grzechow popełnionych/ ale trzema błędy ſkarademi ieſt oſpaczona. UstKościel 52].

Synonimy: 1. oszkaradzony; 2. pohańbiony, zhańbiony.

Cf NIEOSZPECONY, OSZPECIĆ