Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POHAŃBION

Następne hasło: POHAŃSKI »

POHAŃBIONY (69) part praet pass pf

pohańbiony (47), pohańbion (22).

Pierwsze o oraz a jasne; w formie złożonej drugie o jasne; forma niezłożona z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja

sg
m	N	pohańbion, pohańbiony	f	N	pohańbiona	n	N	pohańbion(e)
	I			I	pohańbioną		I

pl
N	m pers	pohańbieni
N	subst	pohańbion(e)
A	subst	pohańbion(e)

sg m N pohańbion (17), pohańbiony (7); ~ (praed) -on (17), -ony (6); -on SeklPieś, BibRadz (3), BielKron, RejPos (2), BudBib, BiałKaz, NiemObr, WujNT (2); -ony KmitaPsal; -on : -ony Leop (2:3), SkarŻyw (2:1), ArtKanc (1:1). ◊ f N (praed) pohańbiona (5). ◊ I pohańbioną (1). n N pohańbion(e) (1). ◊ pl N m pers pohańbieni (36); -eni (35), -ęni (1). ◊ N pl subst pohańbion(e) (1). ◊ A subst pohańbion(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: pohańbion(y) od kogo (3).

Sł stp: pogańbion s.v. pohańbić, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. pohańbić.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (68)
- 1. Poniżony, upokorzony, znieważony (52)
  - a. Ze względu na cześć niewieścią (1)
  - b. Sprofanowany (1)
- 2. Potępiony, przeklęty (16)
  - a. Przez jurysdykcję kościelną: wyklęty (2)
  - b. Skazany na potępienie wieczne (13)
II. W funkcji przymiotnika: haniebny (1)
- a. [Przywodzący hańbę, niesławę]
- b. Mający kogoś upokorzyć, poniżyć, znieważyć (1)

I. W funkcji właściwej (68):

1. Poniżony, upokorzony, znieważony; confusus Vulg; pudore affectus PolAnt (52): O Kryſte, vcżyń zemną znamię ku dobremu aby widzieli ktorzy nienayzrzeli mie/ á niech będą pohańbieni TarDuch E3v; LubPs V6; SeklPieś 19v; ále cżłowiek vmieiętny/ będzie poháńbion od oſoby mocnego [confundetur a persona potentis]. Leop Eccli 21/25; Przethoż y thy noś pohańbienie thwoie/ kthoraś przeſlá ſioſthry thwoie ſproſnemi grzechy twemi/ ſproſniey cżyniąc niżli one: bo tyś ie vſpráwiedliwiła: á ták y ty bądź pohánbioná [et tu confundere] Leop Ez 16/52; A iż ia Pan Bog wáſz/ á nádeń niemáſz więcey: y nie będzie poháńbiony lud moy ná wieki. Leop Ioel 2/27, Ps 118/78, 128/5, Eccli 5/16, Is 66/5, Zach 10/5, Rom 9/33; Zagarńże y ty woyſká/ w ręce ludu twego Izráelſkiego/ aby byli poháńbieni [confundantur] z mocámi ſwemi y z iezdnemi ſwemi. BibRadz 1.Mach 4/31, Ps 6/11, 24/3[4], 20, 34 arg, Is 54/4 (11); BudBib Eccli 15/4; CzechRozm 7; Nikt nie zelżony/ ktokolwiek w potrzebie [...] vćiekl ſye do ćiebie: Ci niechay będą poháńbieni wiecznie/ Którzy z vmyſłu wolą żyć wſzetecznie. KochPs 34; To mi racżey roſkázuy/ ábych ia Bogu żywemu ofiárę cżyniłá/ temu ktory wſzytko ſtworzył/ á ten Apollo pohánbion był SkarŻyw 20, 445, 552; ArtKanc Q10; Niechay pohániec będźie pohánbiony/ Prożen obrony. KmitaPsal A2v; prześládowánie ćierpimy/ ále nie bywamy opuſzczeni (marg) ieſteſmy poniżeni, ále nie bywamy pohánbieni. N.L. (–): vpadamy/ ále nie giniemy. WujNT 2.Cor 4/9, Mar 15 arg; JanNKarGórn G4v; Nigdy żaden heretyk/ áni Zyd/ áni Turczyn cudá żadnego prawdźiwego nie vczynił: y gdy ſię o nie kuśili/ wielce byli poháńbieni. SkarKaz 418a; SkarKazSej 706a.

pohańbiony od czego [= z powodu czegoś] (2): Leop Is 1/29; Wzięli odemnie dziedzictwo moie/ á nic mi w nim pożytku nie vcżynili. A thák będziecie poháńbieni od właſnychże owoczow wáſzych RejPos 60v.

pohańbiony w czym (4): Pocżyna ſie modlithwa Druga wielkiey moczy/ ktora [...] ważi ku dziwno otrzymaniu zwicieſtwa, y będą pohańbieni nieprziiaciele w złoſci ſwoiey. TarDuch D6v; Tám kxiążętá z pułnocy wſſyſcy/ y wſſyſcy myſliwcy/ ktorzy dowiedzieni ſą z zábitemi/ lękáiąc ſie/ á w ſwey mocy poháńbieni Leop Ez 32/30; GrzegRóżn O; SkarŻyw 179.

W połączeniach szeregowych (2): iż miáſto twoie/ to ieſt/ wſzytká máiętność twoiá/ ma być ſpaloná/ poháńbioná/ á w niwecż obroczoná/ y wiecżnie y potomſtwo twoie. RejPos 241v, 228v.

W przeciwstawieniu: »weselić się ... być pohańbiony« (1): Oto/ ſludzy moi będą ſie weſelić/ á wy będziećie poháńbieni Leop Is 65/14.

W charakterystycznym połączeniu: bądź, niech(że) będzie (będą) pohańbiony(-eni) (11).

Szeregi: »potępiony i pohańbiony« (1): á ieſli oni [kapłani pogańscy] niezlecżą/ ia wnet mocą Bogá mego Iezuſa Chryſtuſa zlecżę oko to: áby znał máły y wielki/ iſz potępione y poháńbione ieſt wáſze w tákim báłwochwálſtwie głupſtwo. SkarŻyw 179.

»być pohańbiony a zasromać się« (1): Niechay będą poháńbieni/ á niechay ſię záſromáią [Pudore afficientur et erubescent] ktorzy ſzukáią duſze moiey BibRadz Ps 34/4.

»być zawstydzony (a. zawstydzić się, a. zawstydać się), (a, i) (być) pohańbiony« [szyk 3:1] (4): Niechay ſię záwſtydáią/ á niechay będą poháńbieni [Pudore afficientur et erubescent] wſzyſcy ſpołu/ ktorzy czyháią ná duſzę moię BibRadz Ps 39/15, Is 41/11; BudBib Ps 68/6; LatHar 178.

a. Ze względu na cześć niewieścią (1): nákoniecz ponieważ każdy Rycerſki cżłowiek winien o prawdę ręką cżynić/ ma ſie záwdy wziąć zá rzecż tháką/ á nie dopuśćić/ áby czna białagłowá niewinnie poháńbioną zoſtáłá. GórnDworz Z8.

b. Sprofanowany (1):

Szereg: »zelżon i pohańbion« (1): iż idźie o cżeść y chwałę Bogá Oycá náſzego/ y ſyná iego miłego/ y o świętą prawdę iego/ ktora w oſobách náſzych nieſłuſznie zelżoná y poháńbioná NiemObr 5.

2. Potępiony, przeklęty (16): Verflucht. Przeklęty. Poháńbiony. Maledictus. Calag 499b.

a. Przez jurysdykcję kościelną: wyklęty (2): oycowie duchowni [...] poſtánowili/ áby ſiedḿ świątośći były dzierżány w kośćiele/ [...] thákież inne Cerymonie/ [...] kthoby inácżey mowił álbo cżynił/ áby był poháńbion BielKron 228v.

pohańbiony czym (1): iákoſmy cnotę winni wychwaláć/ ták złość potępiáć/ ſpráwiedliwie tedy okrutnicy/ złoſliwi Bogu przećiwni máią być poháńbieni ſłowy y vcżynki BielKron 253v.

b. Skazany na potępienie wieczne (13): Kożdy który weń [Chrystusa] wierzy/ nie będzie pohánbiony [non confundetur]. Leop Rom 10/11; A iáko was náucżył w tym trwayćie: Teraz też ſynacżkowie trwayćie w tym/ iż gdyby ſie vkazał/ mielibyſmy ſmiáłość/ á żebysmy nie byli poháńbieni od niego [non confundamur ab eo]/ cżáſu przyſćia iego. Leop 1.Ioann 2/28; RejPos 301; BiałKaz F2v; Dla czego przed ſądem być muſzą poháńbieni/ Ani w liczbie z dobrémi będą policzeni KochPs 3; Oná teſz wołáłá: znam Iezu Chryſtá zá Bogá/ iáko wierna Chrześćiánká/ á zbáwienie máiąc/ pohánbioná nie będę. SkarŻyw 21; NiemObr 67 [2 r.]; ArtKanc Q9v; żebychmy nie byli poháńbieni/ kiedy káżdemu według ſpraw iego płáćić będźieſz. LatHar 60; Otomći wam przedtym powiedział, ábyśćie w dzien Pánski nie byli pohánbieni. WujNT 830 marg, Rom 10/11.

Wyrażenie: »pohańbion na wieki« (1): W tobiem Pánie vfánie miał/ nie będę poháńbion ná wieki. ArtKanc T18.

II. W funkcji przymiotnika: haniebny (1):

a. [Przywodzący hańbę, niesławę: Wſzyſcy ći ſzkodliwą/ y poháńbioną drógą dobrodźieyſtwá ſwoié ná plác wiodą/ wzywáiąc karánia bożégo ná tego/ komu pomocni bydź mieli SenekaGórn 300.]

b. Mający kogoś upokorzyć, poniżyć, znieważyć (1): Fortele ty poháńbyone ſwyátá obłudnego/ Odetni ye miły Pánye odemnye nędznego/ [...] A nye day mi być zhańbyonym od ſwyátá zdrádnego. LubPs aa6v.

Synonimy: I.1. polżon, poniżony, posromocony, upokorzony, zelżony, znieważony; 2. potępiony, przeklęty; II. haniebny, sprosny, sromotny, szkarady.

Cf NIEPOHAŃBIONY, POHAŃBIĆ

SBu