[zaloguj się]
[pdf]

HANIEBNY (174) ai

haniebny (163), ganiebny (11); ganiebny GliczKsiąż, Calag; haniebny : ganiebny OpecŻyw (1 : 5), GórnDworz (2 : 4).

a oraz e jasne.

comp i sup (nå)haniebniejszy (6 + 1); -ejszy (1), -(e)jszy (6).

Fleksja
sg
mNhaniebny fNhaniebnå, haniebniejszå nNhaniebné
Ghaniebnégo Ghaniebnéj, haniebné Ghaniebnégo, haniebniejszégo
D Dhaniebn(e)j D
Ahaniebny, nåhaniebniejszy, haniebn(e)go Ahaniebną, haniebniejszą Ahaniebné
Ihaniebnym Ihaniebną Ihaniebnym, haniebnem
L Lhaniebn(e)j Lhaniebnym
Vhaniebny V V
pl
N m pers haniebni
subst haniebn(e)
G haniebnych
D haniebnym
A m pers haniebné
subst haniebn(e)
I m haniebnymi
f haniebn(e)mi
n haniebn(e)mi, haniebnymi
L haniebnych

sg m N haniebny (13). ◊ G haniebnégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ A haniebny, nåhaniebniejszy (7), haniebn(e)go (1). ◊ I haniebnym (2). ◊ V haniebny (1). ◊ f N haniebnå, haniebniejszå (18). ◊ G haniebnéj (14), haniebné OpecŻyw (2); -éj (2), -(e)j (12). ◊ D haniebn(e)j (1). ◊ A haniebną, haniebniejszą (33). ◊ I haniebną (9). ◊ L haniebn(e)j (2). ◊ n N haniebné (9); -é (2), -(e) (7). ◊ G haniebnégo, haniebniejszégo (7); -égo (3), -(e)go (4). ◊ A haniebné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I haniebnym (3) OrzRozm, ModrzBaz, GrabowSet, haniebnem (1) MurzHist. ◊ L haniebnym (2). ◊ pl N m pers haniebni (2). subst haniebn(e) (7). ◊ G haniebnych (9). ◊ D haniebnym (2). ◊ A m pers haniebné (2); -é (1), -(e) (1). subst haniebn(e) (6). ◊ I m haniebnymi (1). f haniebn(e)mi (2). n haniebn(e)mi (2) BibRadz, BudBib, haniebnymi (2) ReszList, WujNT. ◊ L haniebnych (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) ‒ XVIII w.

1. Przynoszący hańbę, niesławę temu, który coś złego czyni, pozbawiający dobrego imienia, czci; abominandus, foedus Mącz; reprehendendus Calag; flagitiosus Calep (91): SeklKat Fv [2 r.], F2v, Y2v; MurzHist C4v, Dv; KromRozm III B, Cv; BielKom D7; GliczKsiąż D6v; Y ſpytano Lewity mężá oney zábitey niewiáſty/ iáko ſie ſtał thák hániebny grzech Leop Iudic 20/3, Iudic 19/24, 20/12, 13; OrzList fv, h4v; UstPraw E3v; BibRadz I 446a; OrzRozm G2, H2; BielKron 310, 357v; GrzegRożn C3; abowiem bronie nieprzyiaćielowi oddać/ albo ie vciekaiąc porzucać/ ſądzili być gorſzą á hániebnieyſzą rzecz nizeli śmierć. KwiatKsiąż N2v; Mącz 132d, 263c [2 r.]; á co może być gániebnieyſzego/ iáko kłamliwą gębą złupić pocżćiwą białągłowę z dobrej ſławy GórnDworz Aa4, Aa3v, Bb5v; RejPos 198, 290; BiałKat 216, 298v marg, 381v; Ze ći ktorzy nawięcey tymi duſzámi ludźi zwodzą/ nahániebnieyſzy żywot wiodą iáki śię y miedzy Pogány nie náyduie. GrzegŚm 13; Hániebneſz to Kácercerſtwo [!]/ nád ktore wſzetecżnieyſzego nic byc niemoże. KuczbKat a2, 160; RejZwierc 126 [2 r.]; WujJud A6, A7v, 2, 19, 65 (9); Calag 476a; SkarŻyw 171; CzechEp 127; ArtKanc I20; GórnRozm D, I; Calep 422a; Lákomſtwo ieſt theż przycżyną zguby Páńſtwom/ gdyż nie ieſt wádá gorſza y hániebnieyſza nád łákomſtwo/ á zwłaſzcżá przełożonych ktorzy Rzecżpoſp. rządzą. Phil Q3; KochPij C2; GrabowSet V; OrzJan 113, 135; WujNT 366; Z cżego ſię nieprzyiaćiel Chriſtuſow ráduie/ Ze w nich tákowa niezgodá hániebna pánuie. CzahTr E3v.
Wyrażenia: »haniebna lekkość« (1): á białeygłowie ták tho ieſt wielka/ y hániebna lekkość [żyć rozpustnie] GórnDworz T8.

»haniebna sława« (1): hániebnie żył/ hániebną też ſławę po ſobie zoſtáwił. OrzRozm C2.

praw. »sprawa, rzecz haniebna« = res criminosa Modrz [szyk 9 : 2] (8 : 3): Ale w Spráwách hániebnych/ gdźie idźie komu o czeſć álbo o gárdło/ żaden świádectwá wydáć niemoże/ ktory by był młodſzy niż dwádźieſćiá lat. GroicPorz x, r2v, r4 [2 r.], x2v, cc2v, oo; My áni náſzy Stároſtowie niemamy nikogo ſądzić o rzecz hániebną bes Iſtcá/ wyiąwſzy iżby ſię o ſwoy vczynek iáwnie wyznał. UstPraw A2v; ModrzBaz 55; Phil Q3; SarnStat 449.

»haniebna sromota« (2): LubPs Q; Ktorzy bez żáłośći vdáli ſámi ſiebie ná hániebną ſromothę [tradiderunt impudicitiae] áby ſię z chćiwośćią wſzelákiey niecżyſthośći dopuſzcżáli. BibRadz Eph 4/19.

praw. »haniebny uczynek« = nefas Vulg; abominandum facinus Mącz [szyk 7 : 1] (8): ten złoczyńcá ná ktorego ieſt złoczyńſtwo iáwne mężoboyſtwá/ cudzołoſtwá/ gwałtu/ morderſtwá/ y innego kthorego hániebnego vczynku GroicPorz cc2v, tv, kk3v; Leop Iudic 20/6; UstPraw A3; Egipciánie mieli to ſobie zá hániebny vcżynek z Zydy ieść álbo ſiedzyeć ſpołu z nimi BielKron 17v; Mącz 263c; SarnStat 1172.

Szeregi: »haniebny a smrodliwy« (1): iákoby tá hániebna á ſmrodliwa Sodomá w Polſzce przez Exekucyą vſtáłá OrzRozm H3.

»haniebny a (i) sprosny« [szyk 2 : 2] (4): GroicPorz kk3v; OrzRozm H2v; KuczbKat a2; Y dopuśćił im wpáść w ſproſne y hániebne grzechy/ ktore tu wylicza. WujNT 522.

»haniebny i (a) sromotny« [szyk 2 : 1] (3): iż ták gániebną/ á ſromotną vgodę vcżynili GórnDworz Z4v; ReszPrz 80; Plácu nie doſtáć, ieſt ſromotna, y hániebna rzecz, y winien ſie ieden drugiému o to ſpráwić gdyby mu zádał, ze niedoſtał plácu. SarnStat 449.

»haniebny a szkarady« (1): Rzecżąpoſpolitą hándlowáć á ſobie z niey zyſku pátrzyć nietylko ieſt rzecż hániebna á ſzkáráda/ ále ieſth bezecna y niecnotliwa Phil Q3.

praw. »utciwy i (jako też, niżli) haniebny« (4): Iedni co zá kogo przed Sądem ręczą/ ták wſpráwách vtćiwych iáko też hániebnych/ w ktorych obwinionemu idźie o gárdło. GroicPorz r2v; Rękoiemſtwo w ſpráwách vtćiwych mieyſkich/ ćięſzſze ieſth niżli w hániebnych/ gdźie komu idźie o gárdło GroicPorz r4, r4, oo.

2. Mający na celu poniżenie, upokorzenie, hańbę tego, przeciw komu skierowana jest czyjaś działalność (54): záſz niewidźiſz iakié to haniebné przeſwiſko heretik? zálicie ſtrach niezyimuie/ gdy odſzczepiencem i kacerzem wezwán máſz być? MurzHist M4v; MurzNT 61; then zewſſyſtkim domem ſwym hániebnemi [turpissimis] mękámi nędzon będzie Leop 3.Mach 3/20; Hey miły Pánie/ ſpiſzli/ czuieſzli? iż tákie bluźnierſthwo hániebne ćierpiſz? OrzList e2; BibRadz 2.Mach 12/14; OrzQuin N2; ſromocąc rycerſtwo Iudy/ y hániebnemi złorzecżeńſtwy im łáiáli [blasphemantes]/ ktorych ſię powiedáć nie godzi. BudBib 2.Mach 12/14; ModrzBaz 40; ReszPrz 144; czego mu bez hániebnéy przygány/ y nie bez złégo v Pánów Krześćiiáńſkich rozumienia zdrády iákiéy/ pozwolić nie możećie OrzJan 10; LatHar 515.
Wyrażenia: »haniebna śmierć, zguba« [szyk 21 : 17] (37 : 1): OpecŻyw 85, 102 [2 r.], 130; FalZioł V 49; KrowObr 49v; BibRadz I 281a marg, Sap 2/20; BielKron 371; HistRzym 44v, 51, 58v; GórnDworz Z8; RejPos 21, 171, 333; RejZwierc 184v; BielSpr 76; BudBib Sap 2/20; będąc mu [ojcu] iáko ſyn właſny poſłuſny ná wſzyſtkim/ áż do śmierći hániebney krzyżowey CzechRozm 220v, A2v, 219v; KarnNap D4, E2v; śmierći ſię Tyránná onego docżekáł. ktorego P. Bog hániebną zgubą ſkarał. SkarŻyw 300, 82; ArtKanc E14v; GórnTroas 45; LatHar 261, 274, 278, 312, 542; WujNT 111 marg; SiebRozmyśl E2, E3; Rok v Królá álbo Stároſty, śmierćią hániebną káráć. SarnStat 587; SkarKaz 122a.

»haniebne umęczenie, zamordowanie« [szyk 1 : 1] (1 : 1): Dáy mi mily panie nábożnie twé vmęcżenijé wſpominatz/ ij ganiebnégo vmęcżeniá twégo oplakawatz OpecŻyw 159v; BielKron 414v.

Szeregi: »haniebny i sprosny« [szyk 1 : 1] (2): KromRozm I B4; á iáką hániebną pomitę odnioſł ná ſobie/ y wiecżną y docżeſną/ iáka iuż hániebnieyſza y ſproſnieyſza być nie mogłá. RejPos [290].

»haniebny i sromotliwy« (1): Izali może być ieſztze hániebnieyſza y ſromotliwſza rzetz wymyſlona/ náprzećiwko Synowi Bożemu KrowObr 88v.

»sromota i śmierć haniebna« (1): Nigdy to nie będźie/ áby ná táką ſromotę y śmierć hániebną przyść miał. SkarKaz 122a.

3. Przynoszący wstyd, okrywający wstydem (2): ktorym ná hániebną Fráncę Cieplice pomagáły Oczko [40]v; á inſzych roſproſzonych (rzecz hániebną y niesłuſzną ku wypowiedzeniu) ſámiſz Połowcowie zdraycy/ [...] towárzyſzow woyny y pomocnikow ſwoich iezdnych z koni/ pieſzych z ſzat łupiąc zábijáli StryjKron 260.
4. Taki, który się zhańbił, zniesławił, utracił dobre imię, niegodny czci (o człowieku); scelestus Vulg; nefandus PolAnt (8): O haniebny lotrze/ ij kto cie takowym kupcem vcżynil? zapráwdę nikt iedno twé przeklęté lakomſtwo OpecŻyw 83v; SeklKat I4 [2 r.]; ktorzy iáką ſzkárádoſćią żyćia ſą pomázáni/ Abowiem hániebnym ludźiom wſzytki vtćiwe ſpráwy bywáią zábronione. GroicPorz xv; Y zetrze hániebne złoſniki/ ſpołu y grzeſſniki Leop Is 1/28; Y ſpráwiedliwego Lotá ſprácowánego bezecnym obcowániem hániebnych ludźi wybáwił. BibRadz 2.Petr 2/7; OrzQuin V3v, Y3.
5. Wyraża w sposób ekspresywny natężenie, ilość, wielkość czego, odnosząc się przeważnie do sytuacji i zjawisk przykrych; straszny, okropny, wielki; effrenatus Mącz; atrox, barbarus, crudelis, crudus, cruentus, dirus, efferus, feralis, ferox, ferus, foedus, immanis, immitis, indignus, infandus, saevus, sanguinarius, teter, truculentus, trux, tyrannicus Cn (19): OrzList dv; OrzRozm P4v; Mącz 136c; OrzQuin N4v; ále zgołá ſtrách hániebny go obiął/ że zá ſynem wáſzéy kró: M. widźi córkę Ferdinándowę/ z którym ón woynę wiedźie/ nietylko o ſámo páńſtwo/ ále y o gárdło. OrzJan 84; Záraz w niebeſpiecżeńſtwie hániebnym zoſtáły. CzahTr E3, E4, L3; Ażbych doſzłá oſobę W. M. oglądáć. Z ktorey záś vćieſzoná/ hániebne rádośći/ Iuż mnie prawdźie nádeſzły/ pozbywſzy teſknośći. PaxLiz E3, B2v [2 r.], B3, B3v, C4; Tymże też vśćiem vyźrzyſz áno gory/ Hániebne z gárncow nioſą wodne fory/ Ktore prowádzą z Bydgośći zdunowie KlonFlis G2v; KlonWor 75; [przyſzli [...] dźieśiątnicy/ áby mię przywitáli/ y przynieśli hániebne málony/ gruſzek też y śliwek rozmáitych/ winá y chlebá/ á wſzytko wyborne rzecży/ nád ktore niewiem by co lepſzego [...] Kampánia rodźiłá. BusLic 28.]
Szeregi: »haniebny, niezliczony« (1): W tym ſię zeſzli ná mieyſce ſobie náznácżone/ Ktorych beło hániebne woyſko niezlicżone. CzahTr D4v.

»haniebny a okrutny« (1): przydźie kilká hániebnych á okrutnych woien LeovPrzep C2.

»wielki i haniebny« (1): A nieważyłbym ći ſie ſnadź ták wielkich y hániebnych nądz / ſámego záćmienia ſłonecznego powiádáć LeovPrzep B3.

Synonimy: 1. sprosny, sromotny, szkarady; 2. sprosny, sromotliwy; 5. niezliczony, okrutny, wielki.

ZZie