Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OSZPECAĆ SIĘ

Następne hasło: OSZPECIĆ »

OSZPECENIE (9) sb n

oszpecenie (7), oszpacenie (2); oszpecenie LubPs, GroicPorz (3), BibRadz, ModrzBaz, Calep; oszpacenie SienLek, GórnDworz.

o oraz pierwsze e prawdopodobnie jasne (tak w oszpecić); a jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja

	sg
N	oszpecenie
G	oszpeceniå
D	oszpeceniu
A	oszpeceni(e)
I	oszpaceni(e)m, oszpacenim

sg N oszpecenie (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G oszpeceniå (2). ◊ D oszpeceniu (1). ◊ A oszpeceni(e) (2). ◊ I oszpaceni(e)m (1) GórnDworz, oszpacenim (1) SienLek.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. oszpecić.

Znaczenia

1. Zniekształcenie, uszkodzenie, okaleczenie (5)
- Przen (1)
2. To, co szpeci, brzydota (4)

1. Zniekształcenie, uszkodzenie, okaleczenie; turpitudo Modrz; deformatio Calep; dehonestamentum Cn (5): Deformatio – Oſzpecenię, oſzkaraſzenię [!]. Calep 297a.

W połączeniu szeregowym (1): Niech przeto y tego Státutem zábronią/ y przećiw wſzelákiemu ſromoceniu/ łáiániu/ zbiciu/ ośiecżeniu/ y wſzelákiemu oſzpeceniu cobykolwiek gwałt cżyiemu żywotowi przynośiło/ niech ná to będą ártykuły ſpiſáne. ModrzBaz 77v.

Wyrażenie: »oszpecenie cielesne« (1): Zá tákie rány ſzkodliwe/ ktore ſlepotę álbo chromotę/ álbo iáką inną vłomnoſć á oſzpecenie ćieleſne przynoſzą/ Sędźiemu ma być płácono ſzeſć dźieſyąt ſzelągow GroicPorz k3.

Szereg: »ułomność a (albo) oszpecenie« (2): A zá proſte zekrwáwienie/ ktore vłomnoſći álbo oſzpecenia nieponośi/ [wójt bierze] tylko pięć groſzy y ſzeląg. GroicPorz k3, k3.

Przen (1):

W przeciwstawieniu: »ozdoba ... oszpecenie« (1): w ktorych [szkół] dobrem poſtánowieniu położone ſą wielkie żywotá ludzkiego y nabożeńſtwá ozdoby: á w zániedbaniu ich wielkie oſzpecenie. ModrzBaz 128v.

2. To, co szpeci, brzydota (4): Ten [Adam] teraz niechay będźie w ſmrodliwe ſkory przyodziaⁿ ku zákryćiu oſzpeczenia ſwego/ w ktorym nie dawno przedtym Boſkie wyobráżenie obiáśnione było. BibRadz I 2d marg; iż owe dáchy czo ie Włoſkiemi zową [...] nigdy tey pięknośći/ thego kſtałtu/ áni pożytku niemáią: bo ogniowi cżym inym á nie tym oſzpáceniem/ zábieżeć by ſie mogło. GórnDworz L16v.

oszpecenie czego (1): Brodawki theż ſą oſobliwym oſzpácenim płći człowieczey SienLek 136.

W przeciwstawieniu: »piękność ... oszpecenie« (1): Podawſſy ye [lud] w niewolą á w ſrogye wyęzyenye/ Obroćił pyęknośći ich w nędzne oſſpecenye LubPs Sv.

Synonimy: 1. oszkaradzenie; 2. brzydkość.

Cf OSZPECIĆ