[zaloguj się]
[pdf]

BRZYDKOŚĆ (71) sb f

o jasne.

Fleksja
sg pl
N brzydkość brzydkości
G brzydkości
A brzydkość brzydkości
I brzydkością brzydkości(a)mi
L brzydkości

sg N brzydkość (25). ◊ G brzydkości (13). ◊ A brzydkość (18). ◊ I brzydkością (8). ◊ L brzydkości (2). ◊ pl N brzydkości (2). ◊ A brzydkości (2). ◊ I brzydkości(a)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Wstręt, obrzydzenie, brzydzenie się; abominatio BartBydg, Mącz; fastidium Cn (19): abominatio, ostudzenye, myerzyąnczka, brzythkoscz BartBydg 2b, 2b; Abominatio, Przeklęctwo/ Mierźioność/ brzidkość. Mącz 263c.
a. Uczucie wstrętu, obrzydzenie wywołane przez czynniki fizyczne; involuntaria abominatio BartBydg; fastidium BartBydg, Cn (5): Niedbalas ſmrodu a brzytkoſci/ bos widziala cięſſkié iego boleſci. OpecŻyw 146v; BartBydg 56b; brzytkoſć pokarmu. FalZioł IV 36c; SienLek 20v; Wino y wodę w kielich leią/ ále sſtawáią ſię krwią [...] Acz/ dla ochronienia brzydkośći/ oſobá winá zoſtáie. WujNT 180.
b. Uczucie wstrętu wywołane względami moralnymi, odraza, pogarda, niechęć; fastidium Mącz, Calep; arrogantia, superbia Mącz; abominatio Cn (12): Cżemu cie nie zdzierżala brzytkoſtz okrucieńſtwa. OpecŻyw 146; Leop Ez 16/31; Nie obiátuycie więcey ofiar prożno. Zápalenie ich mam w brzytkośći. BielKron 94; fastidio Gardzę kim/ brzidkość álbo przikrość mam/ Nie mam chući. Mącz 119b, 119b; iż oney iego mowy/ ludzie przed brzydkoſcią ſłucháć nie mogą. GórnDworz Ii6v; przeſtrách y brzytkość ktorą mam przećiw grzechu SkarŻyw 335, 294; Calep 410a; [wszystko co jest w tym żywocie] iáko ſkoro doſtąpi/ nie długo brzydkość przynośi WysKaz 11; KlonWor 74.
2. Rzecz lub czyn moralnie brzydki, wstrętny, występny, grzeszny; brzydota, ohyda; anathema Mącz; exsecrabilitas, foeditas, horror Cn (28): hydzą się słusznie brzydkościami pierwszemi [o zamieszkach wewnętrznych]. Diar 84; nic inſzego Mſza wáſzá nieieſt/ iedno brzydkość Boża/ kthora [...] miáłá ſtáć ná mieyſcu Swiętym Syná Bożego KrowObr 189v; ſtrzeż ſie áby ćie myſl á wola nieuwiodłá náſládowáć brzythkośći onych narodow Leop Deut 18/9; Brzytkośćią ieſt v Páná wagá y wagá. Leop Prov 20/23, 4.Reg 21/10, Eccli 13/24; Mącz 9b; RejPos 260; MycPrz I C3; miáſto Chryſtuſa/ Wenuſowi ſię [...] kłániáli [...] y trwałá tá brzydkość/ przez lat ſto y ośmdzieſiąt SkarŻyw 397, 394, 442, 480; GórnTroas 24; rzecż ſtworzona/ ieſt brzydkośćią w ſobie. GrabowSet D. O2v, Tv; Tá brzydkość ſpuſtoſzenia ſpełniłá ſię naprzod w onym ſpuſtoſzeniu kośćiołá Hierozolimſkiego WujNT 103, 100, 174.
Szeregi: »nędza i brzydkość«: Wándalowie/ [...] mordy wielkie y okrućieńſtwá cżynili: brzemienne rośćináli [...] y iną nędzą y brzydkośćią wſzytko nápełnili SkarŻyw 528.

»nieczystość i brzydkość«: Babilon/ wielka mátká nietzyſtośći/ y brzydkośći ziemie. KrowObr 28.

»sprośność i brzydkość«: Ołtarze ſproſnośći y brzydkośći nápełnili SkarŻyw 58.

»wzgarda i brzydkość«: Alem ia robak Pánie/ á nie cżłowiek iśćie/ Wzgárdá y brzydkość ludzka GrabowSet F2v.

a. Rzecz nieczysta (o pokarmach zakazanych przez Zakon Mojżeszowy) (4): nie będziećie ich ieść iáko brzydkośći iákiey [abominatio ipsa]: Orłá/ Iáſtrząbá BudBib Lev 11/13, Lev 11/10, 11, 12.
3. Objawy złego funkcjonowania żołądka; mdłości, nudności wymioty; zgaga; nausea Mymer1, Calep, Cn (23): Mymer1 35v; przeto [wino] pływaiąc po wierzchu żołądka cżyni brzydkoſć y cnienie z ktorego wraczanie przychadza. GlabGad G8v, G5, G8v; ty ktore cżęſtho wraczaią á brzydkoſć miewaią FalZioł V30, I 7b, IV 38c, 43b, 44a, V 13v (8); LudWieś B4v; iutro wam dam mięſá áż do mieſiącá áż ſie obroći w brzydkość álbo zgágę. BielKron 40; SienLek 20v, 97v, 98, 100, Sv; ieſli [żołądek] dobrze trawi/ ieſli rzygánia/ brzydkośći/ przeléwánia/ odęćia/ párćia/ ſzczkánia/ dymów żadnych nie ma Oczko 25; Calep 691a [2 r.], 691b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): aż do ⟨...⟩ go dla brzydkoſci ⟨...⟩ epak cżaſu BielŻyw 70.

Synonimy: 1. mierziączka, mierzioność, ostudzenie; b. gardzenie, mierzioność, przeklęctwo, przykrość, wzgarda; 2. nędza, niecnota, nieczystość, plugastwo, plugawość, postrach, przeklęctwo, sprośność, wszeteczeństwo, wzgarda; 3. przykrość, rzyganie, wracanie, zgaga.

Cf BRZYDLIWOŚĆ

ZZie