[zaloguj się]
[pdf]

POPSOWAĆ (100) vb pf

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
inf popsować
praet
sg pl
1 m m pers -(s)my popsowali, -chmy popsowali
2 m popsowåłeś, -ś popsowåł m pers -ście popsowali
3 m popsowåł m pers popsowali
f popsowała m an
n subst popsowały
plusq
sg
3 m był popsowåł
n popsowało było
imperativus
sg pl
1 popsujmy
3 niech popsuje
conditionalis
sg
1 m bych popsowåł
2 m byś popsowåł
3 m by popsowåł
con praet
sg
3 m by był popsowåł
impersonalis
praet popsowåno, było popsowåno
participia
part praet act popsowåwszy

inf popsować (12). ◊ fut 2 sg popsujesz (2). ◊ 3 sg popsuje (9). ◊ 2 pl popsujecie (1). ◊ 3 pl popsują (6). ◊ praet 2 sg m popsowåłeś, -ś popsowåł (4). ◊ 3 sg m popsowåł (22). f popsowała (2). ◊ 1 pl m pers -(s)my popsowali (1) Diar, -chmy popsowali (1) RejZwierc. ◊ 2 pl m pers -ście popsowali (1). ◊ 3 pl m pers popsowali (17). subst popsowały (2). ◊ plusq 3 sg m był popsowåł (1). n popsowało było (1). ◊ imp 3 sg niech popsuje (1). ◊ 1 pl popsujmy (1). ◊ con 1 sg m bych popsowåł (1). ◊ 2 sg m byś popsowåł (1). ◊ 3 sg m by popsowåł (4). ◊ con praet 3 sg m by był popsowåł (1). ◊ impers praet popsowåno (5), było popsowåno (1) RejZwierc. ◊ part praet act popsowåwszy (3).

Sł stp, Cn brak, Linde bez cytatu s.v. popsuć.

1. Zniszczyć, uszkodzić, uczynić nieużytecznym; destruere Miech, Vulg, PolAnt; corrumpere PolAnt, Modrz, Vulg; dissolvere, incendere, vastare Vulg; labefacere, removere PolAnt; convellere, discutere, dissipare, disturbare, eripere, intervertere Mącz [w tym: kogo (Przen) (2), co (88)] (91): Wſzytkoś wzruſzył [Panie] á w gniewie twym dziwnieś popſowáć racżył LubPs T5v; Disturbare ac dissipare omnia, Wſziſtko roſpróć/ rozchwiać/ popſowáć. Mącz 469c; Convellere acta alicuius, Pokáźić/ popſowáć/ zniſzczić. Mącz 478c, 488b.
Przen (3): RejKup b2; Popſowal mię zewſſąd/ y ginę/ á iákoby wytárgnionemu drzewu/ odiął nádzieię moię. Leop Iob 19/10; A coż gdy on ſproſny nałog ktory ſnadź mocnieyſzy ieſt niż przyrodzenie/ wſzytko popſuie/ á ná żadney rádzie nie przeſtánie onego więźniá ſwego poććiwego (marg) Duſzá iáko więzień w ciele. (–) RejZwierc 63.
a. Dotyczy rzeczy materialnych (39):
α. O celowym działaniu osób (33): Ktorzy [Wandale] w Galliey boiuiąc tak ſwieckie rzeci iako y ſwięte popſowali. MiechGlab 47; Aſá naſtal po ſwym oycu Abiy/ Kthoremu Bog przetho że bálwány popſowal we wſſyſthkiey źiemi Iudskiey/ [...] dal pokoy przez dzieśięc [!] lath Leop 2.Par 14 arg, 2. Par 14/5; RejFig Bb8v; BibRadz 2.Par 32/12, Is 36/7, Iudith 3 arg; BudBib 2.Par 15/17, 1.Mach 9/54; SkarKaz 119b.

popsować czym (4): Gdyż [Bóg] łodzye Tárſkye wiátrem ze wſchodu popſował. LubPs N; oni rády ſwe zmyſláli przećiw mnie mowiąc/ Popſuymy chleb iego trućiźną BibRadz Ier 11/19; Muśiſz [szewcowi] dobrze zápłáćić y ono kopyto/ Ktore cżwiecżki popſował/ gdy twe boty ſzyto. BielSat C2v [idem] BielRozm 19. Cf [»mieczem i ogniem popsować«].

W połączeniach szeregowych (2): GórnDworz Qv; Albo co ſie sſtáło zá onego złego á ſwowolnego Roboámá ſyná Sálomonowego/ ták iż y koſcioł/ y ſkárby koſcielne/ y ſtolice ony koſztowne krolewſkie/ y ludzi niewinne ták było ſrodze popſowano/ poniſzcżono/ á pomordowano/ że ſtrách o tym y piſáć y wſpomináć. RejZwierc 258.

W charakterystycznych połączeniach: popsować bałwany (2), bogi [czyje], chleb, drzewo [= drewno], kaplice [= miejsca składania ofiar] (2), łodzie, ołtarze (5), skarby kościelne, świeckie rzeczy i święte.

Zwroty: »z gruntu popsować« (2): Ony twoie ołtarze/ z gruntu popſowali/ Y ſługi twe Proroki/ też wymordowáli. HistHel C3v, C4.

[»mieczem i ogniem popsować«: [Skanderbeg] bárzo wiele żiemie powoiował y popuſtoſzył/ thák iż áni pol/ áni wśi/ áni inſzych rzecży znáki nie zoſtáły/ wſzytko miecżem y ogniem popſowano BarlBaz 110.]

Szeregi: »porzezać i popsować« (1): Mikoſz ná to: dadzą mnie powrozow/ gdy proſzę/ Bo pięknie wyſuſzywſzy cáło ie odnoſzę: Lecz ty/ bráćie/ ináczéy z ludźmi śię ſpráwuieſz/ Pożyczywſzy/ porzeżeſz wſzytko/ y popſuieſz. KochFr 94. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»potłuc i popsować« (1): Odpowiedział święty Gordyanus: y owſzem dla pożytku Rzecżypoſpolitey to cżynię/ y by byli inni Bogowie y báłwánowie wáſzy w mocy mey/ wſzytkibych potłukł y popſował. SkarŻyw 429.

»wysiec i popsować« (1): Báłwány ich/ Láſſy ſwięte/ Węże y inſze zabobony Pogáńſkie [...] wyſiekli/ y popſowáli StryjKron 542.

Przen (5): Cżemuż wżdy Pánye chceſz k yey [winnicy, tj. narodu wybranego] wyelkyey zelżywośći Popſowáć ten płot yey áby yą wytárgáli/ Ci ktorzy mimo nyę będą ſie przechadzáli. LubPs S3v, I3; [bracia w domu bez ojca, tj. chrześcijanie bez papieża] prętko ſię v ſtołu powádzą/ y potráwy popſuią/ y do ſkárbnice zamki poodbijáią. SkarJedn 59; y przyſzedł gniew twoy/ [...] ábyś oddał zapłátę ſługam twoim [...]/ y ábyś wytráćił te co popſowáli źiemię. WujNT Apoc 11/18.

popsować o co (1): Náſz nieprzyiaćiel ná ſługi twé chćiwy/ Okowy/ pętá/ co ná nas gotował/ O ſzyię ſwoię z háńbą ſwą popſował. ZawJeft 19.

αα. O budynkach i budowlach (6): Popſowałeś wſzytki przygrodki iego/ á poborzyłeś báſzti iego. BibRadz Ps 88/41, 2.Par 24/7; Lud w niewolą pobrano/ ſzláchtę wybito/ zamki popſowano SkarKazSej 682b. [Cf też a. RejZwierc 258.]

W przeciwstawieniu: »pobudować ... popsować« (1): Abowiemeś theſz ſlubował pobudowáć koſcioł ktory popſowáli Edomcżycy BudBib 3. Esdr 4/45.

Przen (2): (marg) Zołnierz. (–) By mu dano pieniądze y támby [do piekła] ſzturmował/ Dotłukał ſtárych murow co Pan Bog popſował. RejWiz 13.

W przeciwstawieniu: »popsować ... pobudować« (1): [czart mówi:] Bo czo był Kryſtus popſował Cziſczem teraz pobudował RejKup ee6v.

ββ. O roślinach (1): [Madyjańczykowie] położywſſy ſie v nich obozem co było źielonego wſſyſtko popſowáli [...] y práwie niezoſtáwiáli w Iſráelu nic/ cżym by ſie żywić mieli Leop Iudic 6/4.
β. O działaniu sił natury (6): BibRadz Sap 16/22; Azaſz nie lepiey być roſkoſzną owiecżką Páńſką niżli kozłem ſmierdzącym? [...] Tákże y ſolą prawdziwą niżli oną zákáżoną? co y to wſzytko popſuie co ią náſolono bywa. RejZwierc 131; A gdy ſię wiele żydow ná to cudo zeſzło: z ſtąpił ogień z niebá/ y wſzytko nacżynie budownicże popſował. SkarŻyw 277; [2 bieretki mole popsowały InwMieszcz 1580 nr 230].

popsować czym (1): Wiſłá záś y Nareẃ wſzyſtko cokokolwiek nád nimi było powywracáły/ y gwałtownym potopem role popſowáły StryjKron 345.

Zwrot: »do ostatka popsować« (1): Pan Bog drugą plagę przepuśćił ná zyemię Egipſką/ to ieſt/ koniki álbo ſzáráńcżą iż do oſtátká popſowáły wſzytko cżego grad nie pobił. BielKron 29v.
Szereg: »pożrzeć i popsować« (1): gdiż thy docżeſne ſkárby może mol y rdzá pożrzeć y popſowáć. RejPos 326.
b. Dotyczy zwierząt (3): BielSat C3v; W koniech też ſzkodę wielką przez Furmány mamy/ wiele koni popſuią wożąc cudze kramy. BielRozm 20 [idem BielSat]; Ci tedy [Pigmeowie] wielkim woyſkiem do Morzá przychodzą/ Dźieći/ iáycá/ popſuią/ co Zorawie ſpłodzą. KmitaSpit A2v.
c. Dotyczy abstraktów (31): Na to ſie vkazał ſyn Boży/ áby popſował vcżynki Diabłowe. Leop 1. Ioann 3/8; RejZwierz 3v; Mącz 339a; OrzQuin O3; RejPos 81; Wiárę bogu poſlubioną popſowáli: á ná oſtátek Sákrámentá álbo zwiérzchnié znáki łáſki niewidóméy Duchá S: wygłádźili BiałKat 215v; A tu radbych to widźiał/ áby káżdy rodźić [lege: rodzic] wſię weyrzał/ ieſliże ſwoich dźiatek obycżáiow nie ſam więcey popſował? ModrzBaz 11v; GórnRozm D; GostGosp 10.

popsować komu (6): Bos y ſobie ċas popſował Y mnies głowę zafraſował RejKup n6, k5v; Na ktory jedno sam tylko porządek oglądając się przodkowie naszy zostawili to nam byli tak rządnie, tak cało, cośmy my sami sobie ku naszemu złemu popsowali. Diar 69; RejWiz 85v; RejZwierz 110; Ale Bóg iáko oné ludźie hárdę [!]/ mowę im popſowawſy [!]/ po wſzyſtkim świećie był roſpróſzył OrzQuin I3v.

popsować czym (3): Zwirzętá ſłuchy wzroki oſtrzſze niż cżłek máią Y niektore wżdy rzecży widząc rozeznáią. Ale cżłowiek to wſzytko rozumem popſował RejWiz 29, 99; [dworzanin winien się starać] áby ludzie nie ználi iż chce być widzian bo by thym wſzytko popſował/ zwłaſzcżá ieſliby ſie ieſzcże ſam/ niewſtidliwie chwalił. GórnDworz D7; [KonfGlicz A3].

W połączeniach szeregowych (2): [Luter] porządek wſzyſtek Kośćielny popſował/ poſłuſzeńſtwo zniſzcżył/ Wiárę świętą wyſzpoćił/ żywot ludzki roſpuśćił/ á ſwey woley námnożył. KuczbKat a2; Młodſzy bráćia drugdy wſzytko roſporą y popſuią/ y powichlą: y odiáchawſzy [po Sejmie] drugie do niepoſłuſzeńſtwá poburzą. SkarKazSej 659b.

W przeciwstawieniach: »popsować ... zbudować« (1): LubPs G3v cf »marnie popsować«.

W charakterystycznych połączeniach: popsować arystokracyją, chwałę bożą, czas, demokracyją, dobrą myśl (2), dziatek obyczaje, mowę, niezbożne sidła, porządek kościelny, sumnienie, uczynki diabelskie (diabłowe) (3), wiarę, wszeteczność, wzywanie imienia Pana, zmyślone baśni, zwirzchności [czyje]; popsować rozumem, słowy.

Zwroty: »do gruntu popsować« (1): Iáśnie ſię okazáło wielkie záwiedźienie/ wieku dźiśieyſzego, błąd y záślepienie/ w ktorym Cżárt woiował/ wiecżną chwałę Bożą do gruntu popſował. ArtKanc K18v.

»marnie popsować« (1): Też ty Pánye tę wſſetecżność ich márnye popſuieſz/ A yuż wyęcey tych złoſnikow nigdy nie zbuduieſz. LubPs G3v.

Szeregi: »popsować i pokazić« (1): Iż dla tego ſyn Boży przyſzedł ná ſwiáth/ áby w nas vcżynki dyabelſkie popſował y pokáźił. RejPosWiecz2 93v.

»potargać a popsować« (1): Dla tegoć ſie tu tedy ná ſwiát vkazał ſyn Boży/ áby potárgał á popſował vcżynki dyabelſkie. RejPosWiecz2 93v.

»potrzeć a (i) popsować« (2): LubPs I4; Zgłádźił Iephthes popędliwé/ Amonowé wſzyſtkié rády/ Ktoré miał przyczyną zwády. Potárł y popſował śmiele ZawJeft 15.

»popsować i sfałszować« (1): Aleć oni ſámi tę ofiárę prawdźiwą y vſtáwicżną niſzcżą/ ktorzy popſowáli y zfáłſzowáli wzywánie imięnia ſámego Páná. WujJudConf 246.

»zaniszczyć a popsować« (1): Pátrzay [...]/ iáka pychá/ iáka nádętość/ iáka ſromotá wzroſłá miedzy námi/ żechmy dla niey y Bogá y wolne myſli ſwe/ [...] práwiechmy zániſzcżyli á popſowáli. RejZwierc 190v.

[»zlekczyć a popsować«: gdy náuczyćiele fáłſzywe iął pobudzáć/ áby náuki iáſne/ prawdziwe/ náukámi kłamliwemi zlekczył á popſował KonfGlicz A3.]

W przen (3): BibRadz Gen 6/12; Gdyſz wiele tych ktorzy ſię vwiedli máiąc o ſobie prożne mniemánie/ a złośćiwa myśl przedſięwzięćie ich popſowáłá. BudBib Eccli 3/25[26]; Teraz záś ktoś mu ſerce do dźieći popſował/ Któré ón przede wſzytkiem nabárźiéy miłował. ZawJeft 21; [wſzelkie ćiáło popſowáło było drogę ſwą ná źiemi [odſtrzeliło było od drogi Leop 1561] Leop 1577 Gen 6/12 (Linde)].
d. Dotyczy sensu i brzmienia (7): SarnUzn G8v; rzecz niepodobna/ żeby ieden proſtak [tj. Budny] miał iednym rázem wſzytkie kśięgi Ewángeliey Máttheuſzá ś. co ich kolwiek było ná świećie/ Greckie/ Láćińſkie/ y Syryiſkie popſowáć. WujNT 5, przedm 7; A ieſli ieden nád wſzytkimi kántor táktu im nie dáie: błędow wiele y omierzłe wrzaſki/ wſzytkę wdźięczność śpiewánia popſuią. SkarKazSej 676b.

popsować czym (1): [katolicy] Náukę o Pokućie y o odpuſzcżeniu grzechow błędy rozlicżnemi popſowáli WujJudConf 246v.

popsować w czym ile (1): ReszPrz 41 cf W połączeniu szeregowym.

W połączeniu szeregowym (1): A w tey záś troſze piſmá świętego/ co zoſtáwili [luteranie]/ ták wiele odmienili/ popſowáli/ wywroćili/ zfałſzowáli/ wyſzpoćili/ iż tego 1400. mieyſc náyduie ſię/ ktore ſię z dawnym prawdźiwym piſmem nie zgadzáią. ReszPrz 41.

Zwrot: »do gruntu popsować« (1): [nowowiercy] iuż połamáli y do gruntu popſowáli wſzytki piſmá kthore nam iednego Bogá dotychmiaſth vkázowáły/ á wiele bogow mieć nam zákázowáły. SarnUzn G8v.
Szeregi: »podeptać i popsować« (1): Nowowiernicy podeptáli y popſowáli wſzytko ſłowo Boże y piſmo S. WujNT przedm 3 marg.

»połamać i popsować« (1): SarnUzn G8v cf »do gruntu popsować«.

e. Dotyczy upadku moralnego [kogo, co] (4): Bo ty dwie pánie [swawola i cnota] ták ná ſię łáſkáwy/ Ciągnąc k ſwey myſli wſzytki ludzkie ſpráwy/ Zacna fortuná iż im pochlebuie/ Tá was popſuie. RejZwierc B4v.

popsować czym (2): Boday zdechł kto ſię naprzód złotá rozmiłował/ Ten wſzytek świát ſwoim złym przykłádem popſował. KochFr 18; GostGosp 30.

W przen (1):
Szereg: »popsować i zasmrodzić« (1): [sól skażona, tj. fałszywi nauczyciele] wiele wdzyęcżnych á miłych owiecżek Páná ſwego popſowáłá y záſmrodziłá. RejPos 338v.
2. Zmarnować [co] (3): [Żydzi] poſládkow nie iedzą/ áż żyły ſuche ſniego wybierze/ przeto ie przedáią/ iż wiele mięſá po pſuie [!] wyrzázuiąc żyły BielKron 465, 331; Acż nam tego dziś nie dopuſzcżą zbytki náſze/ bo wolimy to popſowáć [co moglibyśmy dać na jałmużnę]/ cżyniąc doſyć pycham á ſwieckim chłubam náſzym RejPos 113.
3. Unieważnić, skasować; eripere Mącz [w tym: co (5)] (6): Mącz 346c; Ale ten ſwięty kápłan nowego zakonu Pan náſz Iezus Kriſtus/ [..] iuż popſował ty przywileie [kapłanów] w tey Ewányeliey ſwoiey RejPos 214v; A przetóż zá náſzégo wieku zá Królá Auguſtá, Donáciy Alexándrá Królá śiłá popſowano, zowiąc ie Monſtroſas donationes, iáko zbyteczné y nierozmyślné. SarnStat 1275, 805.

popsować czym (1): Lékárstwo ználeźioné w Proceśie, áby ſtroná przyśięgłá, że o piérwſzym pozwie nie wiedźiáłá. Ale tym popſowano záś co przydano: nihilominus przyśiągſzy reſpondeat. SarnStat 1281.

Przen [czym] (1):
Szereg: »popsować a pogwałcić« (1): A [rozum zły] popſowawſzy/ á pogwałćiwſzy złemi ſpráwámi ſwemi práwá á wolnośći iego [człowieka]/ práwie go przywodzi w tyráńſtwo á w ſproſne poſłuſzeńſtwo ſwiátá tego RejZwierc 19v.

Synonimy: 1. pokazić, rozchwiać, skazić, zniszczyć; a. połamać, porzezać, potłuc, wysiec; αα. obalić, poburzyć, zburzyć; c. pogwałcić, pokazić, potrzeć, sfałszować, zniszczyć; 3. pogwałcić, skasować.

Formacje współrdzenne cf PSOWAĆ.

Cf POPSOWANIE, POPSOWANY

MC