[zaloguj się]
[pdf]

PORZEZAĆ (19) vb pf i może impf

pf (18), może impf (1) RejPos.

porzezać (6), porzazać (6), porzeżać (1), porzezać a. porzazać a. porzeżać (6); porzezać RejRozm, MurzHist; porzazać BielKron (3); porzeżać BierEz; porzezać : porzazać BielSpr (1:2), BudBib (3:1).

o oraz a jasne; w porzezać e jasne; w porzazać a jasne.

Fleksja
inf porzazać
praet
sg pl
1 m porzezåłem m pers
3 m porzazåł m pers porzezali
n subst porzazały
conditionalis
sg pl
2 m byś porzezåł m pers
n subst byście porzeżały
con praet
sg
1 m porzezåł bych był
impersonalis
praet porzezåno
participia
part praet act porzezåwszy
inne formy
fut i może praes sg 2 - porzeżesz; fut i może praes sg 3 - porzeże; fut i może praes pl 2 - porzeżecie; fut i może praes pl 3 - porzeżą

[inf porzazać.] ◊ fut i może praes 2 sg porzeżesz (3). ◊ 3 sg porzeże (1). ◊ 2 pl porzeżecie (1). ◊ 3 pl porzeżą (1). ◊ praet 1 sg m porzezåłem (1). ◊ 3 sg m porzazåł (1). ◊ 3 pl m pers porzezali (4). subst porzazały (1). ◊ con 2 sg m byś porzezåł (1). ◊ 2 pl subst byście porzeżały (1). ◊ con praet 1 sg m porzezåł bych był (1). ◊ impers praet porzezåno (1). ◊ part praet act porzezåwszy (2).

Sł stp brak, Cn: porzezać s.v. upijam się, Linde także XVII w.: porzezać.

1. (Po)ciąć na kawałki, (po)rozcinać (przeważnie wiele); scindere, succidere PolAnt [w tym: kogo, co (zwykle pl) (11)] (12):

porzezać komu (1): Bich bil i ſamego doſtal Porzezal bich mu bil kabat Boday ſie niepadal ofnat RejRozm 403.

W połączeniach szeregowych (2): powrozy hnet rozwieſzáć/ wyſuſzyć/ y ſchowáć ná drugi raz każę/ ále wy wſzytko popſuiecie/ porzeżecie/ pokáźicie/ iż áni wam/ áni drugiemu wáſzá robotká niepłatna. GórnDworz Qv; Thy porzeżeſz/ kráieſz/ kryſlaſz/ pſuieſz/ cżyniąc doſyć oney ſwowolney myſli ſwoiey/ wiele rzecży rozlicżnych á koſztownych. RejPos 192; [Krol Iudſki Ioáchym [...] Xięgi tákie podrápał/ porzezał/ á nie wierząc im/ w ogień wrzućiwſzy ſpalił. ArtHom D4v].

Zwroty: »porzezać na członki« (1): gdy cżás prziydzie mieſiącá Grudniá/ rzężą [w Sycylijej] przy źiemi on rogoz cukrowy/ porzeżą ná cżłonki y tłuką/ potym práſuią iáko oley przez pilſni BielKron 276v.

»porzezać nożem« = succidere pellem PolAnt (2): BibRadz Iob 40/26; A gdy przecżedł Iehudy trzy kárty/ á(bo) cżterzy/ porzázał ie nożem piſárzſkim [scidit illud novacula scribaé] y wrzućił do ogniá BudBib Ier 36/23.

Szeregi: »porzezać i popsować« (1): dadzą mnie powrozów/ gdy proſzę/ Bo pięknie wyſuſzywſzy cáło ie odnoſzę: Lecz ty/ bráćie/ ináczéy z ludźmi śię ſpráwuieſz/ Pożyczywſzy/ porzeżeſz wſzytko/ y popſuieſz. KochFr 94. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»porzezać a porąbać« (1): Izali porzeżeſz ſkorę iego [krokodyla] nożmi? á teſakiem rybitwiem porąbaſz głowę iego [Nunquid succides cultris pellem eius, et cultro piscatorio caput eius]? BibRadz Iob 40/26.

a. O ludziach i zwierzętach: zabić ostrym narzędziem wielu lub wiele; concidere, mactare PolAnt; percutere Cn [kogo, co (żywotne)] (5): poſiekli woz ná drwá/ krowy tákież porzázáli BielKron 63; A gdy ie [Rzymianie bydło] porzázáli náleźli v nich w żołądkách ieſzcże Pſzenicę/ ćiáſto/ ſery. BielSpr 48v; A (ták) porwałem założnicę moię/ y porzezałem ią BudBib Iudic 20/6; porzezáli też owce á kropili krwią ná ołtarz BudBib 2.Par 29/22, 3.Esdr 8/67; [StryjKron 336 (Linde); Tejże jesieni car kazański Machmet Czelej porzezał w Kazaniu wszytkich kupców moskiewskich StryjPocząt 571].
2. Obciąć wiele, pooddzielać części od całości; praecidere PolAnt [co (pl)] (6): Zebrawſzy liſzki w gromádę/ Wydáłá im táką rádę Sioſtry miłe poſłuchayćie/ Po ogoniech nic nie maćie: Dobrzebyśćie vdziáłáły/ Iżbyśćie ie porzeżáły. BierEz H4; Piſzą/ iż gdy leżał [cesarz Maksyminus] v Aquileiey/ nie doſtáło było obegnáńcom do łukow cięćiw/ bo ſie iuż były potárgáły/ niewiáſty y dzyewki porzázáły ſwe wárkocże/ á ná cięćiwy kręćiły. BielKron 152; BielSpr 46.

porzazać komu (1): Turcy nie ſtacżáiąc bitwy/ pobráli Niemce z woyſkiem/ porzázawſzy im noſy y gęby BielKron 191; [SkarŻyw 239; ktory [Andrzej Cedrowic] ſie podiął tego/ że náſzym ćięćiwy v kuſz porzázáć miał/ ták żeby niemieli cżym ſtrzeláć BielKron 1597 212 (Linde)].

Zwrot: »porzezać sirpem« (1): Bo przedeźniwy [!] gdy kwiát opádnie/ á owoc ſię doſtoi/ porzeże śirpem rożcżki [Ut praecidat quis palmites falcibus, et propagines auferat, succidens]/ á zobćina gáłęźi. BibRadz Is 18/5.
Szereg: »obciąć (a. zobcinać) i porzazać« = praecidere et succidere PolAnt [szyk 1:1] (2): BibRadz Is 18/5; Gdy tedy oni mężowie zbieżeli/ Rzymiánie poimawſzy ie obćięli im ręce/ nos/ y vſzy porzázáli BielSpr 44.
3. Podciąć, poderżnąć wiele [co (pl)] (1): [Niektorzy sfoły [tj. narośle na skórze] co nalepiey porzázawſzy/ woſku ná nie źielonego przykłádáią. SienHerb 515a.]

W porównaniu (1): MurzHist Nv cf »gardła porzezać«.

Zwroty: »[komu] gardła porzezać« (1): co twé dziátki mogły być panu bogu i kościołowi iego godné/ Proſtoc to ieſt/ iakobyś im ſwą ręką gardła porzezał i okrutnym kátem nad nimi zoſtáł/ Iakieſzby to okrucieńſtwo twoie? MurzHist Nv.

»ręką swą porzezać« (1): MurzHist Nv cf »gardła porzezać«.

Synonimy: 1. porozcinać, posiec; a. pobić, porąbać, porębać, potracić, pozabijać; 2. obciąć, odciąć, odkroić, odsiec; 3. obciąć, odsiec.

Formacje współrdzenne cf RZEZAĆ.

Cf PORZEZANIE, PORZEZANY

MN