Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OBCHYDZIĆ]

Następne hasło: OBCIĄGAĆ »

OBCIĄĆ (16) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	obciąć

praet
	pl
3	m pers	obcięli

imperativus
	pl
2	obetnicie

inf obciąć (6). ◊ praet 3 pl m pers obcięli (5). ◊ imp 2 pl obetnicie (2). ◊ part praet act obciąwszy (3).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Tnąc lub zadając cios ostrzem oddzielić część od całości (13)
- Przen: Sprawić, aby coś ustało, przestało trwać (1)
- a. Przeciąć to, co stanowi połączenie (3)
2. Pozbawić wyodrębniających się części odcinając je (3)
- a. Pozbawić człowieka jakiegoś członka (1)

1. Tnąc lub zadając cios ostrzem oddzielić część od całości; abscidere, praecidere Vulg, PolAnt; detruncare Mącz [w tym: co (12)] (13): muſiał ſobie dać otzy wyłupić/ ręce obćiąć KrowObr 144; Mącz 467b.

obciąć co komu (3): BielSpr 44; obćięli mu wielkie pálce ręcżne y nożne. BudBib Iudic 1/6; SkarŻyw 444.

obciąć co czyje (4): obćiąwſſy ręce y nogi ich/ záwieſili ie nád ſtháwem v Hebron Leop 2. Reg 4/12; BibRadz Dan 4/11; Detruncare alas avibus, Skrzidłá ptaków obciąć. Mącz 467b; BudBib Dan 4/14 [11].

W charakterystycznych połączeniach: obciąć nogi, palce, ręce (4), skrzydła.

Zwrot: »obciąć gałęzi(e)« (2): Podrąbćie drzewo/ obetnićie gáłęzi iego [praecidite ramos eius] BibRadz Dan 4/11; BudBib Dan 4/14 [11].

Przen: Sprawić, aby coś ustało, przestało trwać (1): Sędźia obćiąwſzy wſpory [amputatis controversiis JanStat 493] y ſwary zbytnié/ kożdéy ſtronie niech vczyni ſpráwiedliwość nieodwłoczną. SarnStat 912.

a. Przeciąć to, co stanowi połączenie (3):

obciąć co od czego (1): Thedy ſlużebni obćięli powrozj od barki/ y dopuśćili ij vpłynąć. Leop Act 27/32.

obciąć co u czego (2): A ták ſłużebni obćięli powrozy v barki/ y dáli iey vpáść. BibRadz Act 27/32; WujNT Act 27/32.

2. Pozbawić wyodrębniających się części odcinając je; attondere, putare Mącz [co] (3):

obciąć z czego (1): Mącz 332d cf »obciąć, obrzezać«.

Szeregi: »obciąć, obrzezać« (1): Putare arbores. Obciąć/ obrzezáć drzewá z ſuchych gáłęźi. Mącz 332d.

»ogolić albo obciąć« (1): Attondere oleas. Oliwne drzewá ogolić/ álbo obćiąć. Mącz 458b.

a. Pozbawić człowieka jakiegoś członka (1): Saul z ſiny y woyſkiem ná woynie zginął/ ćiáło obćiąwſſy [praeciderunt caput] ná murze obieſſono Leop 1.Reg 31 arg.

Synonimy: 1. odrzazać, odsiec; 2. obrzezać, ogolić, okrzesać.

Formacje współrdzenne cf CIĄĆ.

Cf OBCIĘCIE, OBCIĘTY, OCIĄĆ