[zaloguj się]
[pdf]

OBRZEZAĆ (101) vb pf

obrzezać (88), obrzazać (13); obrzezać BierEz (5), FalZioł (3), KrowObr, Leop (2), RejZwierz, BibRadz (7), Mącz (6), RejZwierc (2), BudNT (2), CzechRozm (7), ArtKanc (3), GostGosp, GrabowSet, LatHar (3), WujNT (7), CzahTr, obrzazać BartBydg (2), LibMal, KromRozm III; obrzezać : obrzazać OpecŻyw (5:1), KromRozm II (3:1), BielKron (6:4), RejPos (12:1), BudBib (8:1), SkarŻyw (2:1).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
inf obrzezać
praet
sg pl
3 m obrzezåł m pers obrzezali
f obrzezała m an
plusq
sg
3 m był obrzezåł
imperativus
sg pl
1 obrzeżmy
2 obrzeż, obrzeży obrzeżcie
conditionalis
sg pl
1 f obrzezałabych m an
2 m by obrzezåł m pers byście obrzezali
3 m by obrzezåł m pers by obrzezali
con praet
pl
3 m pers by byli obrzezali
impersonalis
praet obrzezåno
participia
part praet act obrzezåwszy

inf obrzezać (36). ◊ fut 3 sg obrzeże (5). ◊ 1 pl obrzeż(e)my (1). ◊ 2 pl obrzeżecie (1). ◊ 3 pl obrzeżą (3). ◊ praet 3 sg m obrzezåł (17). f obrzezała (1). ◊ 3 pl m pers obrzezali (3). ◊ plusq 3 sg m był obrzezåł (1). ◊ imp 2 sg obrzeż (8), obrzeży (1); obrzeż : obrzeży BierEz (1:1). ◊ 1 pl obrzeżmy (1). ◊ 2 pl obrzeżcie (4). ◊ con 1 sg f obrzezałabych (1). ◊ 2 sg m by obrzezåł (1). ◊ 3 sg m by obrzezåł (1). ◊ 2 pl m pers byście obrzezali (1). ◊ 3 pl m pers by obrzezali (1). ◊ con praet 3 pl m pers by byli obrzezali (1). ◊ impers praet obrzezåno (8); -åno (7), -ano (1) OpecŻyw. ◊ part praet act obrzezåwszy (5).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

1. Tnąc oddzielić część od całości; amputare BartBydg; defrondare, demere, detruncare, putare, rescindere, resecare Mącz (46): BartBydg 210b; bo ſie oni [Turcy] o wiárę nie gadáią iedno ręką cżynią álbo przezdzięki obrzeżą ieſli kto przymawia o wiárę/ á ieſli názbyt przymawia ſpalą. BielKron 261v; Mącz 467b; BudBib b4.

obrzezać kogo [= kto jest poddany obrzezaniu] (1): Zopirus [...] vrznąwſzy ſobie gębę y nos vciekł do Bábilońcżykow [by zwyciężyć ich podstępem]/ powiedáiąc iż mię ten nieſláchetny á zły pan moy obrzezał RejZwierc 45.

obrzezać co [= co zastała obcięte] (8): niketorzy [!] pępek dziecięczy na trzy palcze od ciała zoſtawiwſzy pierwiey radzą zawiązać potymże obrzezać. FalZioł V 34v. Cf obrzezać co komu.

obrzezać co komu (7): Oracż niegdy orłá vłowił/ [...] Y puścił go miedzy koguty/ Obrzeżawſzy mu páznogty. BierEz Iv; liſzká [...] Lowcá táko oſtrzegáłá: Orłowi ták bárzo nie wierz/ A záśię mu ſkrzydłá obrzeż. BierEz Iv, H2v; FalZioł V 34v; [Kalistenes przymówił Aleksandrowi o pychę i okrucieństwo] dla tego kazał mu obrzezáć gębę/ nos/ y vſzy/ y wſádzić do więzyenia. BielKron 125v, 116; SkarŻyw 161.

W charakterystycznych połączeniach: obrzezać gębę (2), nos (2), paznogty, pępek (2), pierze, skrzydła, usta, uszy (2); przez dzięki obrzezać.

Przen (20):

obrzezać co [= co zostało obcięte] (5): Y tzo wżdy miły Iezu w tobie bylo zbytniego albo plugawego tzo by obrzazatz ſluſſalo? OpecŻyw 23. Cf obrzezać co około czego; co od kogo przez co; co komu.

obrzezać co [= z czego coś obcięto] (16): O Iezu nadobrotliwſzy/ [...] rácż obrzezáć myśli/ ſłowá/ vcżynki/ y wſzytkie ſmyſły/ we mnie ſłudze twym LatHar 333. Cf »obrzezać serce«.

obrzezać co około czego (1): A obrzeżmy tákież złe myſli á złe przewáry około ſercá ſwoiego RejPos 34.

obrzezać co z czego (1): Day Synu Boży/ day o Synu wiecżny/ Mnie też obrzezáć/ moy zbytek ſerdecżny/ Serce z złych myśli/ z ſpraw przemierzłych ćiáło GrabowSet Kv.

obrzezać co od kogo przez co (1): O gdyżes mily Iezu tako wiélmi laſkawy/ proſſę tedy dzis tweé ſwięté miloſci aby przez twé ſwięté boleſliweé obrzezanijé/ obrzezál wſſytki zleé myſli ij vcżynky meé odemnie OpecŻyw 23.

obrzezać co komu (2): Obrzeżcie iuż ſobie moie miłe dzyeći zátwárdzyáłośći ſwoie w ſercoch wáſzych/ á iuż dáley nie zátwárdzaycie mi kárku wáſzego. RejPos 243v, 32v.

W charakterystycznych połączeniach: obrzezać myśli, słowa, uczynki, zatwardziałości.

Zwrot: »obrzezać serce« = circumcidere cor Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (15): KromRozm II 12 [2 r.]; Obrzeże Pan Bog twoy ſerce twoie/ y ſerce plemieniá twego/ żebyś miłował Páná Boga twego/ z zupełnego ſercá twego y ze wſſyſtkiey duſſe twoiey Leop Deut 30/6 [przekład tego samego tekstu KromRozm II 12, BielKron, BudBib]; BielKron 45v; Ale mi obrzeżcie ſercá wáſze/ ábym sie nie zápalił ogniem gniewu moiego przećiwko wam/ dla złośćiwego ſercá wáſzego. RejPos 32v, 32v [2 r.], 33v, 34v; BudBib Deut 30/6; CzechRozm 68v, 80 [2 r.], 80v; GrabowSet Kv.
Szereg: »obrzezać a ochędożyć« (3): A on dla tego chce obrzezáć á ochędożyć ſercá wáſze/ ábyſcie go imi w cżyſtośći miłowáli. RejPos 32v, 32v, 34v.
a. O zabiegach higienicznych [co [= co zostało obcięte]] (7):ieslić dziewká miłá/ Iżby twoią żoną byłá: Zęby y páznokty obrzeży/ Bowiem ſie ich bárzo trwoży. BierEz K4v, K4v; Za pomazaniem godzi ſie dziecię omyć wodą letnią/ á nozdrze iemu palczem (obrzezawſzy paznogieć) otworzyć/ a wycżyſcić FalZioł V 35; RejZwierz 140v; Mącz 103a, 377c; CzahTr L2.
b. O zabiegach pielęgnacyjnych przy roślinach (6):

obrzezać co [= co zostało obcięte] (2):Też gdy młode drzewká rozſadzaſz niepotrzebne gáłąſki precz obrzeż/ y wirzch ieſliby ſie wynioſł wyſoko. RejZwierc 107. Cf obrzezać co około czego.

obrzezać co około czego (1): Około ſzcżepow w ſádu wilki [młode zbędne gałązki] obrzezać GostGosp 98.

obrzezać co [= z czego coś obcięto] (3): Vites defrondare, Obrzezáć winnice. Mącz 137d, 372b. Cf obrzezać co z czego.

obrzezać co z czego (1): Putare arbores, Obciąć/ obrzezáć drzewá z ſuchych gáłęźi. Mącz 332d.

W charakterystycznych połączeniach: obrzezać drzewa, gałązki, winnice (2), wilki [= młode gałązki].

Zwrot: »obrzezać pierwsze owoce« = obciąć pierwsze owoce w celu rytualnego oczyszczenia drzew (1): Gdy wnidziećie do źiemie/ á będziećie wniey ſzcżepić drzewá owocne/ obrzeżećie pierwſſe owoce znich [auferetis praeputia eorum] Leop Lev 19/23.
2. Dokonać (obowiązującego w religii żydowskiej i mahometańskiej) rytualnego zabiegu obcięcia napletka; circumcidere PolAnt, Vulg; praeputare BartBydg (55): Praeputare, obrzazacz BartBydg 231; BibRadz Act 16/3.

obrzezać kogo (42), co [ciało czyje] (2): Dzieciątko obrzezano/ náſwiętſſą krew przeláno/ ſlzami ſie oblewalo/ Iezus mu ijmię dáno OpecŻyw 21, 21v, 23; KromRozm II v2, x3v; KromRozm III N4v; Abráhám obrzezał Izááká ſyná ſwego dniá oſmego po národzeniu iego iáko miał od Bogá roſkazánie. BibRadz Gen 21/4, Luc 1/55, Act 16 arg; [Mojżesz] idąc w drogę z roſkazania Páńſkiego kámieniem oſthrym obrzázał ſyny BielKron 29, 12v, 47; iż on dniá dziſieyſzego [dzień obrzezania Pańskiego] dla nas dla grzeſznych dał obrzezáć ſwięte ciáło ſwoie/ cżyniąc doſyć zakonowi RejPos 34, 32v, 33, 297v; Y vcżynił ſobie Iehoſzua noże oſtre/ y obrzezał ſyny Izráelowe w dolinie napłetkow. BudBib Ios 5/3, Ios 5/2, 4, 7; BudNT Luc 2/19, Gal 6/15 [13]; SkarŻyw 237; ArtKanc C9v [2 r.]; LatHar 530; Tego [Tymoteusza] chciał Páweł áby z nim wyſzedł: y wźiąwſzy obrzezał go dla Zydow WujNT Act 16/3, Luc 2/21 [2 r.], Act 7/8, 15/5, 16 arg, Cceccc2. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: obrzezać ciało (8), dzieci(-ę, -ątko) (9), lud, pacholątko, poganina, syny (6); obrzezać kamieniem.

Zwroty: »obrzezać ciało napletku (a. nieobrzeski), obrzezać skorkę (a. skorę na członku rodzącym)« (6:2): Seforá żoná Moiżeſzowá nátychmiaſth pochwýciłá oſtrą opokę/ y obrzezáłá ſkorkę Syná ſwego. KrowObr 224; Ná ten czás było Abráhámowi dźiewięćdźieſiąt lat y dźiewięc/ gdy obrzezał ćiáło nieobrzeſki ſwoiey [quando circumcisa fuit ei caro praeputii sui]. BibRadz Gen 17/24, Gen 17/25, Lev 12/2; BielKron 260; BudBib Gen 17/14, 23, 24.

»obrzazać [kogo] na członku rodnym« (1): oſmego dniá [po porodzeniu] ie [dziecko płci męskiej] obrzázano ná członku rodnym BielKron 37v.

»dać, dopuścić się obrzezać«[szyk zmienny] (6:1): OpecŻyw 22v; Then murzin bill krzeſczyaninem alye ſzią wthurczech obrzazacz dal LibMal 1548/142v; BielKron 242; CzechRozm 23v, 74v, 82v; O Pánie Iezu Chryſte/ [...] ktoryś racżył dla odkupienia náſzego národźić ſię/ y dopuśćiłeśſię [!] obrzezać LatHar 277.

»wedle prawa, zakonu, zwyczaju obrzezać [kogo]« (1:1:1): Y sſtáło ſie ieſth gdy przyſzedł dzyeń oſmy/ zeſzli ſie áby wedle zwycżáiu byli obrzázáli dzyecię RejPos 296, 31; SkarŻyw 501.

»obrzazać [kogo] na turecką wiarę« = poddać obrzezaniu, aby stał się muzułmaninem (1): [Amurat syny Kastrojotusa dał] obrzázáć ná Turecką wiárę BielKron 242.

Szereg: »obrzezać a oczyścić« (1): Pan [Abraamowi] áż oſmego dniá kazáł obrzezáć á oczyśćić dzieciątko/ ktore iuż miáło wzyąć od tego cżáſu wiecżne przymierze s Pánem ſwym. RejPos 33v.
Przen [kogo] (1): [Pan] Obrzezawſzy Adámá ſtárego/ oblecże go w cżłowieká nowego/ w práwey miłośći/ áby żył w pokorze ArtKanc F10v.

Synonimy: 1. obciąć, odciąć, oderżnąć, odkroić, przyciąć, ściąć, uciąć, ukroić, urznąć.

Formacje współrdzenne cf RZEZAĆ.

Cf OBRZEZANIE, OBRZEZANY

AS