[zaloguj się]
[pdf]

OBALIĆ (86) vb pf

o prawdopodobnie jasne (tak w o-); -a- (83), -å- (2) GrzegRóżn, SkarŻyw.

Fleksja
inf obalić
praet
sg pl
1 m obaliłem m pers
f -m obaliła m an
3 m obalił m pers obalili
f obaliła m an
conditionalis
sg pl
3 m by obalił m pers by obalili

inf obalić (18). ◊ fut 2 sg obalisz (2). ◊ 3 sg obali (13). ◊ 3 pl obalą (3). ◊ praet 1 sg m obaliłem (1). f -m obaliła (1). ◊ 3 sg m obalił (27). f obaliła (3). ◊ 3 pl m pers obalili (4). ◊ con 3 sg m by obalił (3). ◊ 3 pl m pers by obalili (1). ◊ part praet act obaliwszy (10).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XIX w.

1. Spowodować upadek, przewrócić, zrzucić, strącić; praecipitare Vulg; cadere, diruere PolAnt [co (55) kogo (20)] (75): Pocżęli Gigántes ſtáwiáć gory ná gorę/ á po nich do niebá wleść obálić bogi z niebem áby ſzyie połamali BielKron 24, 24.
Zwrot: »obalić na ziemię« (2): GórnDworz P5v; Grad woły/ grad wielbłądy ná źiemię obálił KochPs 117.
Przen (6): Bo máły wiátr z tey cżći świeckiey prożney/ cżłowieká obáli. SkarŻyw 173.
Fraza: »strach [kogo] obalił« (1): Strách nas wſzytkich obálił. GosłCast 74.
Zwroty: »obalić serce« (1): Nic niedbayćie rycerſtwo ſláchetne ná tho/ iż Othoman trochę muru obálił około nas/ áleć ſercá náſzego mam [!] zà tho nieobáli/ toć ieſt namocnieyſze miáſto BielKron 249v.

»obalić z świata« = spowodować śmierć (1): Ták Kxiążę Alexándrá ná młodość niedbáiąc. Z świátá nieſzcżeſna Párká/ tego obáliłá/ Y w ćiemnym grobie kośći iego położyłá. KołakCath B2.

a) Spowodować, że kogoś spotka coś złego, sprowadzać [na kogo] (2): przywiodłem iym [...] burzyćielá w południu/ obáliłem ná nie [na gromadę młodzieńców] nagle miáſto/ y ſtráchy [cadere feci super eam repente desolationem civitatis et festinanter]. BudBib Ier 15/8; Achán świętokraycá ná wſzytko woyſko gniew Boży obálił. SkarŻyw 502 marg.
a. O przedmiotach materialnych (drzewa, architektura itp.) (38): Bo i wol gdi ſie powaly Tedi ſlabi plot obali RejRozm 400; Stał ſie Pan by nieprzyiaćiel: zepchnął ná doł Izráelá/ obálił wſzytki mury iego [praecipitavit omnia moenia eius]/ rozmiotał Báſzty iego Leop Thren 2/5; RejZwierz 14, 38v; BibRadz 2.Reg 10/27; BielKron 249v; Pierwey ſie rozgniewawſzy Eolowe wiátry/ Obálą ſkáły twárde y wyſokie Tátry. Prot E; RejZwierc 80v; BudBib Iudic 8/17; CzechRozm 105v; Ieden raz álić śćiáná iedná leći/ ktorą cżart obálił/ y iednego máłego brátá przytłukł. SkarŻyw 251, 273, 553.

obalić na kogo (1): Bo ieſlićby [ogień] iáko náſz ták ſie tu z drew palił/ Pewniećby ná nas kiedy tu głownie obálił. RejWiz 151.

obalić z czego (1): Anyoł Boży sſtępował z niebá/ á przyſzedſzy do grobu obálił kámień z niego/ á ſiedzyał ná nim. RejPos [108].

obalić czym (2): Pothym ſztukę muru niemáłą obálili oną beſtią [koniem trojańskim] RejZwierc 168; SkarŻyw 491.

W połączeniu szeregowym (1): Bo ieſli [...] ktory Chrześćiánin/ ábo ołtarz pogáńſki obálił/ ábo kośćioł ſpalił/ ábo ofiáry rozmiátał: tedy ie/ [...] [cesarz Julijan] zábijáć kazał SkarŻyw 130.

W przeciwstawieniu: »założyć ... obalić« (1): Nánkierus Biſkup Krákowſki kośćioł wielgi ná zamku z gruntu záłożył obáliwſzy ſtáry/ kthory był ćiaſny y nicżemny BielKron 373.

W charakterystycznych połączeniach: obalić cielce, dom Boży, drzewo, głownie, kamień, kośćioł (7), miasto, mur (3), ołtarz, płot, skały, słup, sośnie, sztukę muru, ścianę, wieżę; obalić niebacznie.

Szeregi: »obalić i poburzyć (a. zburzyć)« [szyk 1:1] (2): SkarŻyw 273; Acz niektore [domy boże] we Fráncyey/ ieſzcze od Konſtántyná wielkiego zbudowáne/ nie Turcy áni Pogánie/ ále Vgonoći heretycy poburzyli/ y podſypawſzy prochy ſzátáńſką furyą y ſercem obálili. SkarKaz 456b.

»rozgromić i obalić« (1): ſkoro znák krzyżá S. ná ſię włożyłá/ Czárt ktory tám był z wrzaſkiem vćiekł/ y ſprętká piorun vderzył/ y on báłwan rozgromił y kośćioł obálił/ wiele ludzi pogáńſkich pobiwſzy. SkarŻyw 21.

»wyrwać albo obalić« (1): [kiedy] kto nyemoże zá rázem wyrwáć álbo obálić drzewá álbo kołu mocnye w źyemi tkfyącęgo/ cholebánim ná tę y ná onę ſtronę pomáłu ij pyerwey zwątli KromRozm I M4v.

Przen (15): Papiſtowie obáliwſzy ten fundáment/ tho ieſt/ iednego Bogá Oycá/ mnogie Bogi przyięli GrzegRóżn G4v, D4, F, F3v marg; SkarKaz )(2, 550b; Ten ſtáry dąb [Królestwo Polskie] ták vroſł/ á wiátr go żaden nie obálił. bo korzeń iego ieſt Chryſtus SkarKazSej 682a.

obalić u kogo (3): Sżátan ten fundáment obálił [wiarę w jednego Boga] v Żydow y Turkow/ ktorzy iednego onego Bogá/ kthorego wyznawáią/ nie znáią go być Oycem Kryſtuſowym GrzegRóżn E4, E4 [2 r.].

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): z onym przeklętym cżłekiem cżyſtość ſwoię ſtráćiłá/ [...]. Cżego wnetże ćięſzko żáłuiąc/ ſamá ná ſię gorzko nárzekáłá/ mowiąc: [...] wſzytkę przeſzłą moię pracę zá málucżką roſkoſz vtráćiłam: com zbudowáłá tom wſzytko obaliłá. SkarŻyw [237].

W przeciwstawieniach: »zbudować ... obalić« (3): SkarŻyw [237]; Ten ták mowił: mogę obálić Kośćioł Boży/ y zá trzy dni go zbudowáć. LatHar 695; WujNT 32.

Zwrot: »gwałtem obalić« (1): dyabeł niecnotá/ mogłby Kośćioł gwałtem obálić á potłuc nas wſzyſtkich. WerGośc 230.
Szereg: »zniszczyć i obalić« (1): zniſzcżywſzy y obáliwſzy ten ieden Krześćiiáńſki fundáment/ że ieſt ieden Bog [...] ſam dobrowolnie vpádnie y zginie GrzegRóżn G4.
b. O państwach, instytucjach: sprawić, by przestały istnieć (5): mocy kroleſtwá y kośćiołá iego [Chrystusa] nikt nie obáli/ áż czás przyidźie SkarKaz 242b.

W połączeniu szeregowym (1): żadna ćię [stolico rzymska] nawáłność/ áni okrućieńſtwo Tyránnow/ áni zdradá Heretykow/ áni ſtárość dni twoich/ podkopáć/ obálić/ y zemdlić nie może. SkarJedn 395.

Zwrot: »obalić na wieki« (1): iſz go [Kościoła rzymskiego] do tego cżáſu żadna ſtáłość/ áni okrućieńſtwo/ áni kácerſtwo/ obálić nie mogłá/ áni obálili [!] ná wieki SkarJedn 333.
W przen (2): Lecż ktore [państwo] mocniey ſię tey ſkáły [stolicy św. Piotra czyli Rzymu] trzyma/ trfa znią weſpołek/ á żadna go przygodá nie obáli. SkarJedn 149, 333.
c. O poglądach, wywodach, ideach: dowodzić niesłuszności twierdzeń (często prawd uważanych za niepodważalne) (22): Tedyć y oni według mędrowánia ſwego y potwarzy ſwoiey (ktoremi prawdę chcą obálić) máią dwu Bogow GrzegRóżn B3, D, Fv; SkarJedn 83; SkarŻyw 203, 599; CzechEp 344; Aza to máły cud/ iż náuce Kátholickiey wſzytek świát vwierzył? [...] iż trwa/ á obálić iey żadne prześladowánie nie może. SkarKaz 419b, 158b, 277a.

obalić od kogo [= przez kogo] (1): A teraz od nowego Sábelliuſzá/ y podobnych iemu/ chce ſzátan tę obiáwioną prawdę z gruntu obálić. GrzegRóżn G.

obalić czym (3), kim (1): Iednego Bogá Oycá z iednym Synem Bożym/ y iednym Duchem S. w iednego zgruntował Bogá/ kthorym Bogiem wſzytko Krześćiáńſtwo iáko y Aryuſz obálił GrzegRóżn M3v, E2v; Tym tedy ſwoim wyznániem X. A. obálił wſzytkie ony dawne wymyſły/ o Bogu w Troycy iedynym NiemObr 143; Nie ludzka to ſpráwá/ zátrzymáć po wſzytkim świećie iedność wiáry y wytrwáć wſzytki prześládowánia/ y ták długo nie dáć ſię żadną nawáłnośćią obálić. SkarKaz 241b.

W charakterystycznych połączeniach: obalić bałwochwalstwo, kacerstwo, krześcijaństwo, pewność zbawienia, początek Składu Apostolskiego, początek wiary, prawdę (2), prostotę pisma, sieć nauki, wszytkie wymysły, wzywanie umarłych; obalić Bogiem, nawalnością.

Zwrot: »z gruntu obalić« (3): wzywánie vmárłych/ ktorzy (miáſto Pośrzedniká iedynego Kryſtuſá obálonego) krolowáli/ z gruntu obálił GrzegRóżn F4, F4v, G.
Szeregi: »jako obalić także też i wywrocić« (1): Ale iáko ten pocżątek wiáry náſzey o iednym Bogu Oycu obálił Szátan/ tákżeć też y koniec o iednym Kryſtuſie Synu Bożym/ y o pewnośći zbáwienia przezeń z gruntu wywroćił GrzegRóżn E.

»wywrocić abo obalić« (1): A gdźie tho wywrocą ábo obálą Sofiſtowie/ żeby Oćiec przez Syná ſwego nie cżynił GrzegRóżn Cv.

»obalić abo zniszczyć« (1): thedyć y ia nie będę mniemał żeby on pocżątek ſkłádu Apoſtolſkiego o iednym Bogu Oycu miał obálić/ ábo żeby miał iednego Bogá Oycá zniſzcżyć tákiemi pocżwárámi ſwemi. GrzegRóżn E2v.

Przen (3):
Zwrot: »obalić jednego (prawdziwego) Boga (a. Zbawiciela)« = zaprzeczyć istnieniu jedynego Boga (3): Papieſtwo też obáliwſzy Iednego prawdźiwego Bogá Oycá mnogie inſze Bogi przyięło GrzegRóżn E4v, Ev, Fv.
2. Przewrócić w walce [kogo, co] (11): RejZwierc 72v; KochPam 81; Podobien Afryckiemu [strusiowi]/ iáko mowią o niem/ Ze y chłopá obáli we zbroi y z koniem. KmitaSpit B4, B4v; CzahTr I4 [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: obalić chłopa we zbroi, jeden drugiego, nieprzyjacioły; obalić mężnie.

Zwrot: »obalić z konia« (2): ſámá Włáſtá przed wſzytkimi z Hetmanem ſie potkáłá/ wnet go z koniá obáliłá BielKron 320; BielSjem 33.
W przen (2): Ták y świętym Pan Bog dawſzy im wielkie dáry/ małych nie dáie/ áby záwżdy mieli ſkim walcżyć: á obáliwſzy nieprzyiaćioły wielkie zmáłymi walcżąc/ áby ſię w pokorze zátrzymáli (marg) [...] náuká czemu święći ludzie máią teſz niedoſtatki ſwe y vłomnośći (–). SkarŻyw 325.
Szereg: »obalić i zwojować« (1): A Bogowie náſzy [tzn. pogańscy]/ pátrzćie iáko ſię prętko obálić y zwoiowáć dáli/ á żaden ſam ſobie nic niepomogł. SkarŻyw [236].
a. W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Rycerz nátárł koniem/ Obálił Rochá/ y z wieżą/ y s koniem. KochSz B.

Synonimy: 1. zrzucić; a. poburzyć, zburzyć, zepsować, zniszczyć; 1., 2. przewrocić, wywrocić.

Formacje współrdzenne cf WALIĆ.

Cf OBALENIE, OBALONY

MC